Liahona
Ko e Fiefia Tuʻuloa ʻi hono Moʻui ʻAki ʻa e Ongoongoleleí
Fēpueli 2024


“Ko e Fiefia Tuʻuloa ʻi hono Moʻui ʻAki ʻa e Ongoongoleleí,” Liahona, Fēpueli 2024.

Ko e Fiefia Tuʻuloa ʻi hono Moʻui ʻAki ʻa e Ongoongoleleí

ʻOku maʻu ʻa e fiefia tuʻuloá ʻi he kātaki ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo hono tokoniʻi ʻo e niʻihi kehé ke nau fai ʻa e meʻa tataú.

ʻĪmisi
Ko ʻĀtama mo ʻIvi mo e Ngoue ko ʻĪtení mei mui

Ko e Ngoue ko ʻĪtení, tā fakatātaaʻi ʻe Grant Romney Clawson; Mavahe mei he Ngoue ko ʻĪtení, tā fakatātaaʻi ʻe Joseph Brickey

ʻE lava ke maʻu ha fakamatala mahino ʻo e taumuʻa ʻetau mouʻí ʻi he ngaahi akonaki fakaepalōfita ʻa Līhai fekauʻaki mo e kamataʻanga ʻo e moʻui ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá ʻi he māmaní. Naʻe nofo ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he Ngoue ko ʻĪtení ʻi ha tuʻunga anga-taʻehalaia. Kapau naʻá na nofo ai pē ʻi he tuʻunga ko iá, naʻe ʻikai ke na “maʻu ha fiefia, he naʻe ʻikai te na ʻiloʻi ha mamahi; ʻo ʻikai fai ha lelei, he naʻe ʻikai te na ʻiloʻi ha angahala” (2 Nīfai 2:23). Ko ia ai, hangē ko e fakamatala ʻa Līhaí, “Naʻe hinga ʻa ʻĀtamá koeʻuhi ke ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá; pea ʻoku ʻi ai ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá koeʻuhi ke nau maʻu ʻa e fiefiá” (2 Nīfai 2:25; vakai foki, Mōsese 5:10–11).

ʻI heʻetau tupu hake ʻi ha māmani hingá, ʻoku tau ako ai e faikehekehe ʻo e leleí mo e koví mei he meʻa ʻoku akoʻi mai kiate kitautolú mo ia ʻoku tau aʻusiá. ʻOku tau “ʻiloʻi ai ʻa e meʻa [koná], koeʻuhí ke [tau] ʻiloʻi hono fakamahuʻingaʻi ʻa e leleí” (Mōsese 6:55). ʻOku maʻu ʻa e fiefiá ʻi heʻetau fakasītuʻaʻi ʻa e koná pea fakautuutu ʻetau mataʻikoloa ʻaki mo e piki maʻu ki he leleí.

Ko Hono Maʻu ʻo e Fiefiá

Koeʻuhí ko ʻEne ʻofa haohaoa kiate kitautolú, ʻoku vēkeveke ʻetau Tamai Hēvaní ke vahevahe ʻEne fiefia haohaoá mo kitautolu, ʻi he taimí ni pea ʻi he taʻengatá fakatouʻosi. Kuo hoko ia ko ʻEne founga fakaivia ʻi he meʻa kotoa pē talu mei he kamataʻangá, kau ai ʻEne palani nāunauʻia ʻo e fiefiá mo e feilaulau ʻa Hono ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú ke huhuʻi kitautolú.

ʻOku ʻikai feinga ʻa e ʻOtuá ke fakakounaʻi kitautolu ki ha nēkeneka pe fiefia, ka ʻokú Ne akoʻi mai ʻa e founga ke maʻu ai iá. ʻOkú Ne fakahā mai foki ʻa e meʻa he ʻikai lava ke maʻu ai ʻa e fiefiá—he “kuo teʻeki ai hoko [pea he ʻikai hoko] ʻa e faiangahalá ko e fiefia” (ʻAlamā 41:10). ʻOku fakafou ʻi Heʻene ngaahi fekaú ʻa hono fakahā mai ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e hala ki he fiefiá.

Na‘e fakamatalaʻi ia ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ʻi he foungá ni:

“Ko ha foʻi moʻoni mahuʻinga ʻeni: neongo e kikihi ʻa māmani ʻoku ʻomi ʻe he mālohí, koloá, ʻiloá, mo e ngaahi fakananivi ʻo e kakanó ʻa e fiefiá, ka ʻoku ʻikai! He ʻikai ke nau lava! ʻOku halaʻatā ha meʻa ʻe maʻu mei ai ka ko ha fetongi fakangalingali pē ki he ‘tuʻunga monūʻia mo fakafiefia ʻo kinautolu ʻoku tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá’ [Mōsaia 2:41].

“Ko hono moʻoní, ʻoku toe fakaongosia lahi ange ke kumi ʻa e fiefiá ʻi ha feituʻu he ʻikai ke ke teitei maʻu ai! Ka, ʻi he taimi ʻokú ke ngāue fakataha ai mo Sīsū Kalaisi ʻo fakahoko e ngāue fakalaumālie ʻoku fiemaʻu ke ikuʻi ʻaki ʻa e māmaní, ko Ia, pea ko Ia tokotaha pē, ʻokú Ne maʻu ʻa e mālohi ke fakamoʻui koe mei he ngaahi kovi ʻo e māmaní.”1

Ko ia ai, ʻoku maʻu ʻa e fiefia tuʻuloá ʻi hono tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, pea ʻoku maʻu ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Ka ko e fili ia ʻa kitautolu. Kapau ʻe ʻikai ke tau lava ʻi ha taimi ʻo tauhi ʻa e ngaahi fekaú koeʻuhí ko hotau ngaahi vaivaí, te tau kei lava pē ʻo tafoki, siʻaki ʻa e koná, pea toe tulifua ki he leleí. ʻOku ʻikai fakatonuhiaʻi ʻe he ʻofa ʻa e ʻOtuá ʻa e angahalá—ʻa ia ko hono toʻo ia ʻe he ʻaloʻofá ʻa e fakamaau totonú—ka ʻi Heʻene Fakaleleí, ʻoku foaki ai ʻe Sīsū Kalaisi ha huhuʻi mei he angahalá:

“Naʻe [pehē] … ʻe ʻAmuleki … kuo pau ke hāʻele mai ʻa e ʻEikí ke huhuʻi ʻa hono kakaí, ka ʻe ʻikai te ne hāʻele mai ke huhuʻi ʻa kinautolu ʻi heʻenau ngaahi angahalá, kae huhuʻi ʻa kinautolu mei heʻenau ngaahi angahalá.

“Pea kuo tuku kiate ia ʻa e mālohi ʻe he Tamaí ke huhuʻi ʻa kinautolu mei heʻenau ngaahi angahalá koeʻuhi ko e fakatomalá; ko ia kuó ne fekau mai ʻene kau ʻāngeló ke fakahā ʻa e ngaahi ongoongo ʻo e ngaahi tuʻunga ʻo e fakatomalá, ʻa ia ʻokú ne ʻomi kiate kinautolu ʻa e mālohi ʻo e Huhuʻí, ke fakamoʻui ʻa honau laumālié” (Hilamani 5:10–11; tānaki atu hono fakamamafaʻí).

Naʻe folofola ʻa Sīsū:

“Kapau ʻoku mou fai ʻeku ngaahi fekaú, te mou nofo ʻi heʻeku ʻofá; ʻo hangē ko ʻeku fai ʻa e ngaahi fekau ʻa ʻeku Tamaí, peá u nofo ʻi heʻene ʻofá.

“Kuó u lea ʻaki ʻa e ngaahi meʻá ni kiate kimoutolu, koeʻuhí ke u maʻu maʻu ai pē ʻa e fiefiá ʻiate kimoutolu, pea ke kakato ai hoʻomou fiefiá” (Sione 15:10–11).

Ko e meʻa ʻeni naʻe ongoʻi ʻe Līhai ʻi heʻene misí ʻi heʻene ʻahiʻahiʻi ʻa e fua ʻo e ʻakau ʻo e moʻuí—ʻa ia ʻokú ne fakafofongaʻi ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá. Naʻá ne pehē, “ʻI heʻeku kai ʻi hono fuá naʻe fakafonu ʻe ia ʻa hoku laumālié ʻaki ha fuʻu fiefia lahi” (1 Nīfai 8:12; vakai foki, 11:21–23).

Naʻe toe fakahā foki ʻe Līhai ha founga hono ua te tau lava ai ʻo ʻomi ʻa e fiefiá ki heʻetau moʻuí ʻi heʻene pehē, “Ko ia, naʻe kamata ke u fakaʻamu ke kai ai foki mo hoku fāmilí [ʻi he fuaʻiʻakaú]” (1 Nīfai 8:12).

ʻĪmisi
paasi ʻe ha nima ʻa e fuaʻiʻakaú ki ha nima ʻe taha, mo ha fuʻu ʻakau mei mui

Mei Muí: ʻAkau ʻo e Moʻuí, tā fakatātaaʻi ʻe Kazuto Uota

Ko Hono Tokoniʻi ʻa e Niʻihi Kehé ke Maʻu ʻa e Fiefiá

Hangē ko e kakai ʻo e Tuʻi ko Penisimaní, ʻoku tau “fonu ʻi he fiefiá” ʻi he taimi ʻoku tau maʻu ai ha fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá mo aʻusia ha “fiemālie ʻo e konisēnisí” (Mōsaia 4:3). ʻOku tau toe ongoʻi ia ʻi heʻetau sio ki tuʻa mo feinga ke tokoniʻi e kau mēmipa ʻo e fāmilí mo e niʻihi kehé ke nau maʻu ʻa e fiefia mo e nonga tatau.

ʻI he kei talavou ʻa ʻAlamaá, naʻá ne fekumi ki he fiefiá ʻi he meʻa kotoa pē naʻe tuʻu fehangahangai mo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Hili hono valokiʻi ia ʻe ha ʻāngelo, naʻá ne foua ha ngaahi meʻa lahi mei he “koná” ki he “leleí” ʻi he fakatomala “ʻo aʻu ki [he] meimei mate” (Mōsaia 27:28) pea mo e ʻaloʻofa lahi ʻa e Fakamoʻuí. Hili ha ngaahi taʻu lahi mei ai, naʻe fakahā loto-toʻa ʻe ʻAlamā ki hono foha ko Hilamaní:

“Pea ʻoiauē, ko e fiefia, mo e maama fakaofo kuó u vakai ki aí; ʻio, naʻe fonu hoku laumālié ʻi he fuʻu fiefia naʻe tatau hono lahí mo hoku mamahí! …

“ʻIo, pea talu mei he taimi ko iá ʻo aʻu mai ki he taimí ni, mo ʻeku ngāue taʻetuku, ke u lava ʻo fakatafoki mai ha kakai ki he fakatomalá; ke u ʻomi ʻa kinautolu ke nau ʻahiʻahiʻi ʻa e fuʻu fiefia lahi ʻa ia naʻá ku ʻahiʻahiʻi ʻe aú. …

“ʻIo, pea ko ʻeni vakai, ʻe hoku foha, ʻoku foaki kiate au ʻe he ʻEikí ʻa e fuʻu fiefia lahi ʻaupito ʻi he fua ʻo ʻeku ngaahi ngāué;

“Pea koeʻuhi ko e folofola [ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi] kuó ne foaki mai kiate aú, vakai, kuo fanauʻi ʻi he ʻOtua ʻa e tokolahi, pea kuo nau ʻahiʻahiʻi ʻo hangē ko ʻeku ʻahiʻahiʻí” (ʻAlamā 36:20, 24–26).

ʻI ha taimi ʻe taha, naʻe fakamoʻoniʻi ʻe ʻAlamā:

“Ko ʻeku fiefiá ʻeni, ke u lava ʻapē ʻo hoko ko ha meʻangāue ʻi he toʻukupu ʻo e ʻOtuá ke ʻomi ha taha ki he fakatomalá; pea ko ʻeku fiefiá ʻeni.

“Pea vakai, ʻi heʻeku sio ki he tokolahi ʻo hoku kāingá ʻoku loto-fakatomala moʻoni, pea nau haʻu ki he ʻEiki ko honau ʻOtuá, ʻoku toki fonu ai hoku laumālié ʻi he fiefia” (ʻAlamā 29:9–10).

Naʻe hoko atu ʻa ʻAlamā ke fakahā ʻa e fuʻu fiefia lahi naʻá ne ongoʻi ʻi he taimi naʻe lavameʻa ai ʻa e niʻihi kehé ʻi hono ʻomi ha ngaahi laumālie kia Kalaisí:

“Ka ʻoku ʻikai te u fiefia koeʻuhi ko e tuʻumālie ʻeku ngāue pe ʻaʻakú, ka ʻoku kakato ange ʻa ʻeku fiefiá koeʻuhi ko e tuʻumālie ʻa e ngāue ʻa hoku kāingá [ngaahi foha ʻo Mōsaiá], ʻa ia kuo nau ʻalu atu ki he fonua ko Nīfaí.

“Vakai, kuo nau ngāue lahi ʻaupito, pea nau maʻu ha ngaahi fua lahi; pea hono ʻikai ke lahi ʻa ʻenau totongí!

“Ko ʻeni, ʻi heʻeku fakakaukau ki he lavameʻa ʻo e ngāue ʻa e faʻahingá ni ko hoku kāingá, ʻoku ʻāvea ʻa hoku laumālié, ʻo hangē nai kuo mavahe ia mei hoku sinó, koeʻuhi ko e fuʻu lahi ʻeku fiefiá” (ʻAlamā 29:14–16).

Te tau lava ʻo maʻu ʻa e fiefia tatau ʻi heʻetau ʻofa ki he niʻihi kehé ʻaki ʻa e “ʻofa haohaoa ʻa Kalaisí” (Molonai 7:47; vakai foki ki he veesi 48), vahevahe ʻa e moʻoni kuo fakafoki maí mo kinautolu, pea fakaafeʻi kinautolu ke kau fakataha mo e kakai ʻo e fuakavá.

ʻĪmisi
ko e Fakamoʻuí ʻi Ketisemani

ʻA ʻEku Tamai, tā fakatātaaʻi ʻe Simon Dewey

Fiefia Neongo ʻa e Faingataʻá

ʻOku totonu ke ʻoua naʻa tau manavasiʻi naʻa hanga ʻe he ngaahi ʻahiʻahi mo e ngaahi faingataʻa ʻoku tau fehangahangai mo ia ʻi he moʻui fakamatelié ʻo taʻofi pe fakaʻauha ʻa ʻetau fiefiá. Ko ʻAlamaá ko ha tangata naʻá ne fuesia ha ngaahi mamahi lahi koeʻuhí ko ʻene ngāue taʻesiokita maʻá e niʻihi kehé. Naʻá ne faingataʻaʻia ʻi hono tuku pōpula iá, ngaahi vahaʻataimi lōloa ʻo e fiekaiá mo e fieinuá, tā fakamamahiʻí, ngaahi fakamanamana ki heʻene moʻuí, pea toutou manukiʻi mo fakasītuʻaʻi ia. Ka naʻe “[mole] atu ia ʻi he fiefia ʻa Kalaisí” (ʻAlamā 31:38). Mahalo naʻe tupu mei he mamahi ʻa ʻAlamaá ʻa e lahi ange e fiefia naʻá ne maʻú.

ʻOku fakamanatu mai ʻe Palesiteni Nalesoni naʻe ʻi ai ha fatongia ʻo e fiefiá ʻi he mamahi ʻa e Fakamoʻuí—“[naʻá] ne kātaki ʻa e pekia ʻi he ʻakaú … ko e meʻa ʻi he fiefia naʻe tuku ʻi hono ʻaó” (Hepelū 12:2).

“Fakakaukau ki ai! Koeʻuhí ke Ne malava ʻo kātekina ʻa e meʻa fakamamahi taha kuo hoko ʻi he māmaní, naʻe nofotaha pē hotau Fakamoʻuí ʻi he fiefiá!

“Ko e hā leva e fiefia naʻe tuku kiate Iá? Pau naʻe kau ai ʻa e fiefia ʻo e fakamaʻá, fakamoʻuí, mo hono fakamālohia kitautolú; fiefia ʻi hono huhuʻi ʻa e angahala ʻa kinautolu kotoa ʻe fakatomalá; fiefia he malava ke tau foki ki ʻapi—ʻi he maʻa mo e taau—ʻo nofo mo ʻetau Mātuʻa mo e fāmili fakalangí.

“Kapau te tau nofotaha heʻetau fiefiá, pe fiefia ʻa kinautolu ʻoku tau ʻofa aí, ko e hā mo ha toe meʻa te tau lava ʻo kātekina ʻe ngali tōtuʻa, fakamamahi, fakamanavahē, taʻetotonu, pe ngali taʻemalava?”2

ʻOku maʻu ʻa e fiefia tuʻuloá ʻi he kātaki ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí mo hono tokoniʻi ʻo e niʻihi kehé ke nau fai ʻa e meʻa tataú. ʻOku maʻu ʻa e fiefia tuʻuloá ʻi heʻetau nofo maʻu ʻi he ʻofa ʻa e ʻOtuá, talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú mo maʻu ‘a e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí. ʻI he hala fononga ʻo e ongoongoleleí, ʻoku ʻi ai ʻa e fiefia ʻi he fonongaʻangá kae pehē ki he fiefia ʻi he ngataʻangá. Ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí ʻa e hala ki he fiefia maʻu peé.