Konifelenisi Lahi
Ikuʻi ʻa Māmani mo Maʻu ha Fiemālie
Konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 2022


Ikuʻi ʻa Māmani mo Maʻu ha Fiemālie

Mou kumi ha fiemālie mei he haʻahaʻa, taʻepau, mo e mamahi ʻo e māmani ko ʻení ʻaki hono ikuʻi ʻa māmani ʻo fakafou ʻi hoʻo ngaahi fuakava mo e ʻOtuá.

Siʻoku kāinga ʻofeina, ʻoku ou houngaʻia ke talitali kimoutolu ʻi he pongipongi Sāpate nāunauʻiá ni. ʻOku ou fakakaukau maʻu pē kiate kimoutolu. Pea ʻoku fakaofo kiate au hoʻomou kamata ke ngāue ʻi ha taimi pē ʻoku mou vakai ai ki he faingataʻaʻia siʻi niʻihi kehé. ʻOku fakaofo kiate au ʻa e tui mo e fakamoʻoni ʻoku mou toutou fakahāʻí. ʻOku ou tēngihia siʻomou loto mamahí, taʻefiemālié, mo e loto hohaʻá. ʻOfa atu kiate kimoutolu. ʻOku ou fakamoʻoni atu ʻoku ʻofa ʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAlo ʻOfaʻanga ko Sīsū Kalaisí ʻiate kimoutolu. ʻOkú Na ʻafioʻi lelei homou tūkungá, hoʻomou leleí, hoʻomou ngaahi fiemaʻú, mo hoʻomou hūfia ha tokoní. ʻOku ou toutou lotua ke mou ongoʻi ʻEna ʻofa kiate kimoutolú.

ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ke ongoʻi ʻEna ʻofá, ʻi heʻene hangē ʻoku ʻohofi fakaʻaho kitautolu ʻe he ngaahi ongoongo fakahohaʻá. Mahalo kuo mou ʻosi aʻusia ha ngaahi ʻaho ne mou fakaʻamu ai ke mou mālōlō lelei pē mo fiemālie kae ʻoua kuo ʻosi e ngaahi felekeú.

Ka, siʻoku kāinga ʻofeina, ʻoku ʻi muʻa ha ngaahi meʻa fakaʻofoʻofa lahi. ʻI he ngaahi ʻaho ka hoko maí, te tau mamata ai ʻi he ngaahi fōtunga maʻongoʻonga taha ʻo e mālohi e Fakamoʻuí kuo faifaiangé pea mātā ia ʻe māmani. Mei he taimí ni ki he taimi ʻo ʻEne liuaki mai “ʻi he mālohi mo e nāunau lahí,”1 te Ne foaki ha ngaahi faingamālie, ngaahi tāpuaki, mo ha ngaahi mana taʻefaʻalaua ki he kau faivelengá.

Neongo ia, ʻoku mahino ʻoku tau lolotonga moʻui he kuonga faingataʻa taha ʻi he hisitōlia ʻo māmaní. ʻOku ʻai ʻe he ngaahi faingataʻá mo e palopalemá ke ongoʻi fōngia mo mafasia ai siʻa tokolahi. Neongo ia, fakakaukau ki ha aʻusia kimuí ni te ne lava ʻo fakamaama e founga te ta lava ai ʻo maʻu ha fiemālié.

Lolotonga e ʻoupeni hausi kimuí ni ʻo e Temipale Washington D.C., ne siotonu ai ha mēmipa ʻo e kōmiti ʻoupeni hausí ʻi ha fepōtalanoaʻaki, ʻi heʻene fakafeʻao ha kau faiongoongo ʻiloa ʻi he temipalé. ʻOku ʻikai mahino, ka naʻe fakakau atu ha kiʻi fāmili kei talavou ia ki he kulupu faiongoongó ni. Naʻe toutou fehuʻi pē ha faiongoongo ia ʻe taha fekauʻaki mo e “fononga” ʻa ha pataloni ʻi heʻene hikihiki holo ʻi he temipalé. Naʻá ne fie ʻilo pe ʻoku fakataipe nai ʻe he hikihiki holo ʻi he loto temipalé ʻa e ngaahi pole ʻi he fonongaʻanga ʻo ha taha ʻi he moʻuí.

Naʻe fanongo atu ha kiʻi tamasiʻi he fāmilí ki he fepōtalanoaʻakí. ʻI he taimi naʻe hū ai e kulupu taki-mamatá ki he loki ʻenitaumení, naʻe tuhu e kiʻi tamasiʻí ki he ʻōlitá, ʻa ē ʻoku tūʻulutui ai e kakaí ke fefuakavaʻaki mo e ʻOtuá, mo ne pehē ange, “Meʻa sai tama ē. Ko ha feituʻu ʻeni ke mālōlō ai ʻa e kakaí ʻi heʻenau fononga holo he temipalé.”

ʻOku ʻikai ke u tui naʻe ʻilo ʻe he kiʻi tamasiʻí e mahuʻinga ʻo ʻene fakakaukaú. Mahalo ʻoku pehē pē ʻa e ʻikai haʻane teitei fakakaukau ki he fetuʻutaki tonu ʻo e fakahoko ha fuakava mo e ʻOtuá he temipalé mo e talaʻofa fakaofo ʻa e Fakamoʻuí:

“Haʻu kiate au ʻa kimoutolu kotoa pē ʻoku feinga mo mafasiá, pea te u foaki ʻa e fiemālié kiate kimoutolu.

Toʻo ʻeku haʻamongá kiate kimoutolu, … pea te mou ʻilo ai ʻa e fiemālie ki homou laumālié.

He ʻoku faingofua pē ʻeku haʻamongá, pea ʻoku maʻamaʻa ʻeku kavengá.”2

Siʻi ngaahi tokoua mo e tuofāfine, ʻoku ou tēngihia kinautolu ʻoku siʻi mavahe mei he Siasí koeʻuhí ko ʻenau ongoʻi ʻoku fuʻu lahi e meʻa ʻoku fiemaʻu meiate kinautolu ʻi heʻenau hoko ko ha mēmipá. Kuo teʻeki ai ke nau ʻiloʻi ʻoku hanga ʻe hono fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakavá ʻo ʻai ke faingofua ange ʻa e moʻuí. Ko e tokotaha kotoa pē ʻokú ne fakahoko ha ngaahi fuakava ʻi he vai papitaisó pea ʻi he temipalé—mo tauhi kinautolú—kuo fakalahi ʻene maʻu e mālohi ʻo Sīsū Kalaisí. Kātaki ʻo fakakaukau ki he foʻi moʻoni fakaʻofoʻofa ko iá!

Ko e pale ki he tauhi ʻo e ngaahi fuakava mo e ʻOtuá, ko e mālohi fakalangi—ko e mālohi ʻokú ne fakamālohia kitautolu ke tau matuʻuaki lelei ange hotau ngaahi faingataʻá, ʻahiʻahí, mo e loto mamahí. ʻOku fakafaingofuaʻi ʻe he mālohí ni ʻetau fonongá. ʻOku maʻu ʻe kinautolu ʻoku moʻui ʻaki e ngaahi fono māʻolunga ange ʻa Sīsū Kalaisí ʻa Hono mālohi māʻolunga angé. Ko ia, ʻoku ʻi ai e totonu ʻa e kau tauhi fuakavá ki ha faʻahinga fiemālie makehe ʻoku nau maʻu ʻi heʻenau fefuakava ʻaki mo e ʻOtuá.

Kimuʻa pea toki fakamoʻulaloaʻi ʻe he Fakamoʻuí Ia ki he mamahi ʻo Ketisemani mo Kalevalé, naʻá Ne fakahā ki Heʻene Kau ʻAposetoló, “Te mou maʻu ʻa e mamahí ʻi māmani: ka ke mou loto-toʻa; kuó u ikuʻi ʻa māmani.”3 Kimui aí, naʻe kōlenga mai ʻe Sīsū ke tau fai e meʻa tatau, ʻi Heʻene folofola, “ʻOku ou loto ke mou ikunaʻi ʻa māmani.”4

Siʻi kāinga ʻofeina, ko ʻeku pōpoaki ʻeni kiate kimoutolu he ʻaho ní, koeʻuhí naʻe ikuʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e māmani hingá ni, pea mo ʻEne fakalelei maʻatautolu takitahá, te ke lava mo koe ʻo ikuʻi ʻa e māmani fonu angahala, siokita, mo fakaongosia ko ʻení.

Koeʻuhí kuo hanga ʻe he Fakamoʻuí ʻi Heʻene Fakalelei taʻefakangatangatá ʻo huhuʻi kitautolu mei he vaivaí, fehalākí, mo e angahalá, pea koeʻuhí naʻá Ne aʻusia ʻa e mamahí, loto hohaʻá mo e mafasia kotoa pē kuó ke maʻú,5 pea, ʻo ka ke fakatomala moʻoni mo kolea ʻEne tokoní, te ke lava ʻo ikuʻi e māmani fakatuʻutāmakí ni.

Te ke lava ʻo ikunaʻi ʻa e ngaahi kovi ʻo e māmaní, ʻa e fiemeʻá, hīkisiá, angaʻulí, taaufehiʻá, mānumanú, meheká, mo e ilifiá. Neongo e ngaahi takihala mo e ngaahi fakahohaʻa ʻoku nau ʻākilotoa kitautolú, ka te ke lava ʻo maʻu ha fiemālie moʻoni—ʻa ia ko ha fakafiemālie mo ha nonga—naʻa mo e lotolotonga ʻo hoʻo ngaahi palopalema fakatuta tahá.

ʻOku fakatupu ʻe he foʻi moʻoni mahuʻingá ni ha tefitoʻi fehuʻi ʻe tolu:

ʻUluakí, ʻoku ʻuhinga nai ki he hā ʻa e ikuʻi ʻa māmaní?

Uá, ʻe founga fēfē ʻetau fakahoko iá?

Pea ko e tolú, ʻoku tāpuekina fēfē ʻetau moʻuí ʻi hono ikuʻi ʻa māmaní?

ʻOku ʻuhinga nai ki he hā hono ikuʻi ʻa māmaní? ʻOku ʻuhinga ia ke ikunaʻi ʻa e fakatauele ke tokanga lahi ange ki he ngaahi meʻa ʻo māmaní ʻi he ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá. ʻOku ʻuhinga ia ke falala lahi ange ki he akonaki ʻa Kalaisí ʻi he ngaahi fakakaukau fakapoto ʻa e tangatá. ʻOku ʻuhinga ia ke fiefia ʻi he moʻoní, taʻofi ʻa e kākaá, pea hoko ko ha “kau muimui anga fakatōkilalo ʻo Kalaisi.”6 ʻOku ʻuhinga ia ke fili ke fakaʻehiʻehi mei ha meʻa pē ʻokú ne tuli ʻa e Laumālié. ‘Oku ʻuhinga ia ke loto fiemālie ke “liʻaki” ʻo aʻu ki heʻetau ngaahi angahala angamahení.7

Ko ʻeni, ʻoku ʻikai ʻuhinga ʻa e ikunaʻi ia ʻo māmaní ke tau hoko ʻo haohaoa ʻi he moʻuí ni, pe ʻe puli fakafokifā kotoa hoʻo ngaahi palopalemá—he ʻikai ke pehē ia. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia he ʻikai ke ke kei fai ha fehālaaki. Ka ʻoku ʻuhinga hono ikuʻi ʻa māmaní, ʻe tupulekina ho ivi ke tekeʻi e angahalá. ʻE molū ange ho lotó ʻi he tupulaki hoʻo tui kia Sīsū Kalaisí.8 ʻOku ʻuhinga e ikuʻi ʻo māmaní ki he fakaʻau ke ke ʻofa lahi ange ki he ʻOtuá mo Hono ʻAlo ʻOfaʻangá ʻi haʻo ʻofa ʻi ha toe taha pe faʻahinga meʻa ange.

ʻE founga fēfē leva haʻatau ikuʻi ʻa māmaní? Naʻe akoʻi mai ʻe he Tuʻi ko Penisimaní e foungá. Naʻá ne pehē “ko e tangata fakakakanó ko e fili ia ki he ʻOtuá, … pea ʻe pehē ai pē, ʻo taʻengata “kae ʻoua kuó ne talangofua ki he ngaahi fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, pea liʻaki ʻa e tangata fakakakanó kae hoko ko ha tangata māʻoniʻoni ʻi he fakalelei ʻa Kalaisi ko e ʻEikí.”9 Ko e taimi kotoa pē te ke feinga ai pea mo muimui ki he ueʻi ʻa e Laumālié, ko e taimi kotoa pē te ke fai ai ha meʻa lelei—ha ngaahi meʻa he ʻikai fai ʻe he “tangata fakakakanó,”—ko hoʻo ikuʻi ia ʻa māmaní.

Ko e ikuʻi ʻo māmaní ʻoku ʻikai ko ha meʻa ia ʻoku hoko ʻi ha ʻaho pē taha pe ua. ʻOku hoko ia ʻi he moʻuí kotoa ʻi heʻetau toutou pukenimā e tokāteline ʻa Kalaisí. ʻOku tau tanumaki e ʻofa ʻia Kalaisí ʻaki ʻetau fakatomala fakaʻaho mo tauhi e ngaahi fuakava ʻoku nau fakakoloaʻi kitautolu ʻaki ʻa e mālohí. ʻOku tau nofo ʻi he hala ʻo e fuakavá pea tāpuekina kitautolu ʻaki ha ivi fakalaumālie, tui lahi ange, pea mo e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló. ʻE lava ʻe he moʻui ʻaki e tokāteline ʻo Kalaisí ʻo fakatupu ʻa e founga mālohi mo maʻa tahá, mo fakatupu ha ivi mālohi fakalaumālie ʻi heʻetau moʻuí.10

ʻI heʻetau feinga ke moʻui ʻaki e ngaahi fono māʻolunga ange ʻa Sīsū Kalaisí, ʻe kamata leva ke liliu hotau lotó mo hotau natulá. ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ke tau hao mei he mālohi ʻo e maama hingá ni ʻaki ʻEne tāpuakiʻi kitautolu ʻaki ha manavaʻofa, loto fakatōkilalo, loto foaki, angaʻofa, mapuleʻi kita, nonga, mo ha fiemālie lahi ange.

Sai, mahalo ʻoku mou pehē ʻoku meimei hangē ʻeni ia ha ngāue fakalaumālie lahi kae ʻikai ko ha fiemālié. Ka ko ha foʻi moʻoni mahuʻinga ʻeni: neongo e kikihi ʻa māmani ʻoku ʻomi ʻe he mālohí, koloá, ʻiloá, mo e ngaahi fakananivi ʻo e kakanó ʻa e fiefiá, ka ʻoku ʻikai! He ʻikai ke nau lava! ʻOku halaʻatā ha meʻa ʻe maʻu mei ai ka ko ha fetongi fakangalingali pē ki he “tuʻunga monūʻia mo fiefia ʻo kinautolu ʻoku tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.”11

Ko hono moʻoní, ʻoku toe fakaongosia lahi ange ke kumi ʻa e fiefiá ʻi ha feituʻu he ʻikai ke ke teitei maʻu ai! Ka, ʻi he taimi ʻokú ke ngāue fakataha ai mo Sīsū Kalaisi ʻo fakahoko e ngāue fakalaumālie ʻoku fiemaʻu ke ikuʻi ʻaki ʻa e māmaní, ko Ia, pea ko Ia tokotaha pē, ʻokú Ne maʻu ʻa e mālohi ke fakamoʻui koe mei he ngaahi kovi ʻo e māmaní.

Sai, ʻoku tāpuekina fēfē nai ʻetau moʻuí ʻi hono ikuʻi ʻo māmaní? Ko e talí ʻoku mahino: fakahoko ha fefuakavaʻaki mo e ʻOtuá ʻo haʻi kitautolu kiate Ia ʻi ha founga te ne ʻai ke faingofua ange e meʻa kotoa ʻo e moʻuí. Kātaki ʻo ʻoua naʻá ke maʻuhala ʻeku ʻuhingá: Naʻe ʻikai ke u pehē ʻoku fakafaingofuaʻi ʻa e moʻuí ʻi hono fakahoko ʻa e ngaahi fuakavá. Ko hono moʻoní, ʻamanaki ki ha fakafepaki, he ʻoku ʻikai loto ʻa e filí ke ke ʻilo e mālohi ʻo Sīsu Kalaisí. Ka, ʻoku ʻuhinga hoʻo ngāue fakataha mo e Fakamoʻuí ke ke maʻu faingamālie ki Hono iví mo e mālohi huhuʻí.

ʻĪmisi
Palesiteni Ezra Taft Benson

ʻOku ou toe fakaongo atu ha akonaki kāfakafa ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni: “Ko e tangata mo e fefine kuo momoi ʻene moʻuí [ki he] ʻOtuá te ne fakatokangaʻi ʻa e toe lahi ange ʻa e meʻa te Ne lava ke fai ʻaki ʻene moʻuí. Te Ne toe fakalahi ange ʻa ʻenau fiefiá, fakalahi e mahino ʻoku nau maʻú, fakamāmaʻi honau ʻatamaí, … hiki hake honau laumālié, liuliunga honau ngaahi tāpuakí, fakalahi honau ngaahi faingamālié, fakafiemālieʻi ʻenau moʻuí, fokotuʻu [hanau] ngaahi kaumeʻa, pea mo lilingi atu ʻa e [fiemālié]”12

ʻOku muiaki e ngaahi faingamālie taʻe-fakatatauá ni ʻiate kinautolu ʻoku nau kolea e tokoni ʻa e langí ke tokoni ke nau ikuʻi ʻa e māmani ko ʻení. ʻI he taimi ní, ʻoku ou fakahoko atu ki he kāingalotu ʻo e Siasí kātoa ʻa e tukupā tatau naʻá ku fai ki hotau kau taautaha kei talavoú ʻi Mē ne toki ʻosí. Naʻá ku tapou ange ai—pea ʻoku ou kole atu ai kimoutolu he taimí ni—ke tokangaʻi hoʻomou fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne ongoongoleleí. Ngāueʻi ia. Tanumaki ia ke tupulaki. Fafanga ʻaki e moʻoní. ʻOua naʻá ke ʻuliʻi ia ʻaki e ngaahi fakakaukau fakapoto loi ʻa e kau tangata mo fefine taʻetuí. ʻI hoʻo fokotuʻu hono toutou fakaivia hoʻo fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisí ko e meʻa mahuʻinga tahá, fakatokangaʻi ʻa e ngaahi mana ʻe hoko ʻi hoʻo moʻuí.13

Ko ʻeku kole kiate kimoutolu ʻi he pongipongi ní ke mou kumi ha fiemālie mei he haʻahaʻa, taʻepau, mo e mamahi ʻo e māmani ko ʻení ʻaki hono ikuʻi ʻa māmani ʻo fakafou ʻi hoʻo ngaahi fuakava mo e ʻOtuá. Tuku ke Ne ʻafioʻi ʻo fakafou ʻi hoʻo ngaahi lotú mo e angafaí ʻokú ke fakamātoato fekauʻaki mo hono ikuʻi ʻa e māmaní. Kole ange ke Ne fakamaamaʻi ho ʻatamaí mo ʻomi e tokoni ʻokú ke fiemaʻú. Lekooti he ʻaho takitaha e ngaahi fakakaukau ʻokú ke maʻu ʻi hoʻo lotú; pea muimui faivelenga ki ai. Fakaʻaongaʻi ha taimi lahi ange ʻi he temipalé mo feinga ke mahino e founga ʻoku akoʻi ai koe ʻe he temipalé ke ke hao mei he māmani hingá ni.14

Hangē ko ʻeku lea atu kimuʻá, ko e tānaki ʻo ʻIsilelí ko e ngāue mahuʻinga taha ia ʻoku hoko ʻi māmani he ʻaho ní. Ko ha ʻelemēniti mahuʻinga ʻe taha ʻo e tānaki ko ʻení ko hono teuteu ha kakai ʻoku nau malava, mateuteu, mo taau ke tali e ʻEikí ʻi Heʻene toe hāʻele maí, ko ha kakai kuo nau ʻosi fili ʻa Sīsū Kalaisi kae ʻikai ko e māmani hingá ni, ko ha kakai ʻoku nau fiefia ʻi heʻenau tauʻatāina ke fili ke moʻui ʻaki e ngaahi fono māʻolunga mo māʻoniʻoni ange ʻa Sīsū Kalaisí.

ʻOku ou kole kiate kimoutolu, ʻe hoku ngaahi tokoua mo e tuofāfine ʻofeina, ke mou hoko ko e kakai angatonu ko ʻení. Fakamahuʻingaʻi mo tauhi hoʻomou ngaahi fuakavá ʻo laka ange ʻi haʻamou toe ngaahi tukupā. ʻI hoʻomou tuku ke lāngilangiʻia ʻa e ʻOtuá ʻi homou moʻuí, ʻoku ou palōmesi atu ha nonga, loto-toʻa, fiefia, ʻio, mo ha fiemalie lahi ange.

ʻI he mālohi ʻo e tuʻunga fakaʻaposetolo māʻoniʻoni ʻoku ʻiate aú, ʻoku ou tāpuakiʻi kimoutolu ʻi hoʻomou feinga ke ikunaʻi ʻa e māmani ko ʻení. ʻOku ou tāpuakiʻi kimoutolu ke fakatupulaki hoʻomou tui kia Sīsū Kalaisí mo ʻiloʻi lelei ange ʻa e founga ke fakaʻaongaʻi ai Hono mālohí. ʻOku ou tāpuakiʻi kimoutolu ke mou lava ʻo ʻilo ʻa e moʻoní mei he halá. ʻOku ou tāpuakiʻi kimoutolu ke mou tokanga lahi ange ki he ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá ʻi he ngaahi meʻa ʻo e māmani ko ʻení. ʻOku ou tāpuakiʻi kimoutolu ke mou ʻiloʻi siʻi ngaahi fiemaʻu ʻa kinautolu ʻoku mou feohí mo fakamālohia kinautolu ʻoku mou ʻofa aí. Koeʻuhí naʻe ikuʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻa e māmaní, te mou lava mo kimoutolu foki. ʻOku ou fakamoʻoni ki ai ʻi he huafa toputapu ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.