Ngaahi Tohi Lēsoni Palaimelíi mo e Taimi Fevahevaheʻakí
Lēsoni 46: ʻE Toe Hāʻele Anga-ua Mai ʻa Sīsū Kalaisi


Lēsoni 46

ʻE Toe Hāʻele Anga-ua Mai ʻa Sīsū Kalaisi

Taumuʻá

Ke fakamaheni ʻa e fānaú mo e ngaahi fakaʻilonga ʻo e toe hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí, pea mo poupouʻi ke nau teuteu ke feʻiloaki peá mo ia.

Teuteú

  1. Ako ʻi he faʻa lotu ʻa e Siosefa Sāmita–Mātiu 1:1–4, 21–55; Ngāue 1:9–11; mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá 29:11; 38:30; 101:24–25; 133:46–48 “pea ʻi he Mataʻitofe Mahuʻingá.” Hili iá peá ke ako ʻa e lēsoni mo ke fili pe ʻe anga fēfē haʻo fiemaʻu ke akoʻi ki he fānaú ʻa e fakamatala ʻa e folofolá. Vakai, “Teuteu Hoʻo Lēsoní, vi, mo e “Faiako mei he Folofolá,” viii.)

  2. Laukonga ʻoku tānaki atu: Siosefa Sāmita—Mātiu 1:5–20 mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 45:16–75, 88:87–101.

  3. Fili ʻa e ngaahi fehuʻi ke aleaʻí pea mo e ngaahi ʻekitivitī fakatupulaki ko ia ʻe fakakau mai ki ai ʻa e fānaú mo tokoni lelei taha kia kinautolu ke nau aʻusia ʻa e taumuʻa ʻo e lēsoní.

  4. Nāunau ʻoku fie maʻú:

    1. Mataʻitofe Mahuʻinga ke taki taha ʻa e fānaú.

    2. Ngaahi tatau ʻo e Tohi Tapú mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.

    3. Lauʻi fiki ʻe fā (vakai, ki he sīpinga ʻi lalo aí) kosikofi ha laʻi pepa colored, pe ko haʻo tā ʻi he papakipoé, mo ha taha ʻo e ngaahi foʻi lea pe kupuʻi lea ko ʻení ʻoku hiki ʻi he ʻū laʻi ʻakaú taki taha: Kalaisi loi, fakatahatahaʻi ʻo ʻIsilelí, tuēnoa, fifili ki he ngaahi meʻa fakalangi.

    4. Ko hono anga ʻo e ngaahi vaʻa ʻo e fuʻu fikí naʻe tā ʻi he laʻi pepá pe ko e palakipoé.

    5. Tepi pe ko ha toe meʻa fakapipiki.

    6. Fakatātā 7-3, Ko e ʻAloʻi ʻo Sīsuú (Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 200; 62116 900); 7-25, Ko e Toe Hāʻele Angaua Maí (62562); 7-43, Ko e Toe Hāʻele Hake ʻa Sīsuú (Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí 236; 62497 900); pea mo ha fakatātā ʻo e palōfita lolotongá.

ʻĪmisi
leaf and tree

Fokotuʻu ki he Founga Fai ʻo e Lēsoní

Fakaafeʻi ha taha ke ne fai ʻa e fua lotú.

ʻEkitivitī ke Takiakiʻi ʻAki e Tokangá

Fakahā ʻa e fakatātā ʻo e ʻAloʻi ʻo Sīsuú mo e Toe Hāʻele ʻAnga-ua Maí.

ʻEkitivitī ke Takiakiʻi ʻAki e Tokangá

  • Ko e hā e ongo meʻa mahuʻinga ʻe ua ʻi he hisitōlia ʻo e māmaní ʻoku fakafofongaʻi mai ʻe he ongo fakatātaá ni?

  • Ko e hā e ngaahi fakaʻilonga naʻe fakahā ʻi Pētelihema ki hono ʻaloʻi ʻo Sīsuú? (ʻE hiva ʻa e kau ʻāngeló, ʻe hā ha fetuʻu foʻou, ʻe ʻi ai ha pō he ʻikai ke poʻuli ʻa ʻAmelika ia, pea mo e alā meʻa pehē.)

  • Ko e hā ha ongo naʻá ke mei maʻu ʻo kapau naʻá ke ʻi Pētelihema ʻi he taimi naʻe ʻaloʻi ai ʻa Sīsuú?

  • Ko e hā haʻo fakakaukau ʻe anga fēfē ka toe hāʻele mai ʻa Sīsū ki he māmaní?

Fakamatalaʻi ko e taimi ʻe toe hāʻele mai ai ʻa e Fakamoʻuí, ʻe hoko ia “ko ha fuʻu ʻaho lahi mo fakamanavahē ʻo e ʻEikí” (T&F 2:1). Ko e taimi ʻe toe hāʻele mai ai ʻa Sīsuú ʻe hoko mo ha ngaahi mana lahi, pea ʻe ʻiloʻi ʻe he kakai kotoa pē ʻo e māmaní ko e Fakamoʻuí ia. ʻE hoko ko ha taimi fakafiefia ki he kau māʻoniʻoní koeʻuhí te nau nofo ʻi māmani, ʻe pule fakatuʻi ʻa Sīsū Kalaisi, ʻe ʻi ai ʻa e melinó, pea he ʻikai lava ʻa Sētane ke ʻahiʻahiʻi kinautolu ke nau fai hala. Pea ko kinautolu ʻoku faiangahalá te nau ilifia pea mo mamahi ʻi ha toe hāʻele mai ʻa Sīsū. Koeʻuhí ʻoku teʻeki ai ke nau fakatomala, pea ʻe fakaʻauha ʻa kinautolu (vakai, T&F 29.9).

Fakamatala ʻa e Folofolá

Akoʻi ʻa e fānaú ki he fakamatala ʻa e folofoláki he toe hāʻele anga-ua mai ʻa e Fakamoʻuí ʻoku hā ʻi he Siosefa Sāmita—Mātiu 1:1–4, 21–55. (Ko e ngaahi fokotuʻu ki hono founga akoʻi ʻo e folofolá, vakai, “Faiako mei he Folofolá,” viii.)

Fakamanatu ki he fānaú ko e taha ʻo e ngāue mahuʻinga ʻa Siosefa Sāmitá ko hono toe ʻai ha liliu foʻou ʻo e Tohi Tapú ʻ .Oku ʻi ai ha ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻi heʻene liliu ko ia ʻa e Mātiu 24 ʻoku hā ʻi he fakamatala ʻo e Fuakava Foʻoú ʻo kau ki he toe hāʻele ʻanga-ua mai ʻa e Fakamoʻuí. ʻOku fuʻu mahuʻinga ʻaupito ʻa e vahe ko ʻení ki he Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Ki Muí Ni ʻa ia ʻoku tānaki ki he Mataʻifoe Mahuʻingá ko e Siosefa Sāmita—Mātiu.

Ngaahi Fehuʻi ke Aleaʻi pea mo Fakaʻaongaʻí

Ako ʻa e ngaahi fehuʻi mo e ngaahi fakamoʻoni folofola ko ʻení ʻi he teuteu hoʻo lēsoní. Peá ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ia ʻokú ke ongoʻi ʻe tokoni lelei taha ki he fānaú ke mahino kia kainautolu ʻa e folofolá pea mo fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahai tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi heʻenau moʻuí. ʻE tokoni haʻo lau mo aleaʻi mo hoʻo fānaú ʻa e folofolá koeʻuhí ke nau maʻu ha ʻilo fakafoʻituitui ʻoku lahi angé.

Ngaahi Fehuʻi ke Aleaʻi pea mo Fakaʻaongaʻí

  • ʻI he taimi ko ia naʻe fakahā ange ai ʻe Sīsū ki heʻene kau ākongá ʻe toe hāʻele maí, naʻe anga fēfē ʻene fakamatalaʻi ʻe anga fēfē ʻa ʻene hoko maí? (Siosefa Sāmita–Mātiu 1:1.) ʻOku anga fēfē ʻa ʻene kehekehe e founga ʻo ʻene hāʻele mai ko ʻení mei heʻene fuofuo hāʻele maí?

  • Hili ʻa e mahino ki he kau ākongá ʻe toki hokosia mai ʻa e hāʻele ʻa Sīsuú’ hili ʻa ʻene pekiá mo e toetuʻú, ko e hā e meʻa naʻa nau fie maʻu ke ʻiloʻi? (Siosefa Sāmita—Mātiu 1:4.) Ko e hā hono ʻuhinga naʻe fie maʻu ai ʻe he kau ākongá ke nau ʻilo ʻo kau ki he Hāʻele ʻAnga-ua Maí? Ko e hā hono ʻuhinga ʻoku mahuʻinga ai ke tau ako ʻo kau ki he Hāʻele ʻAna-ua Maí? Fakamatalaʻi ʻoku finangalo ʻa Sīsū ki he kau mēmipa ʻo e siasí, pe ko e kakai filí, ke lava ke nau fakatokangaʻi ai ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo kau ki heʻene hāʻele maí koeʻuhí ke ʻoua naʻa kākaaʻi ʻa kinautolu pea mo mateuteu ke feʻiloaki peá mo ia.

  • Ko e hā kuo foaki mai ai ʻe Sīsū kia kitautolu ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo ʻene toe hāʻele maí? (Siosefa Sāmita—Mātiu 1:37, 39.) Ko e hā ʻokú ne fakatatau ai ʻa ʻene toe hāʻele ʻanga-ua maí ki he fiká? (Siosefa Sāmita—Mātiu 1:38.) (Fakaʻaliʻali ʻa e tekefua ʻo e ngaahi vaʻa ʻo e fuʻu fikí pe ko hano tā ʻa hono angá ʻi he palakipoé. Fakaʻaliʻali ʻa e lauʻi fikí ʻi he taimi totonu lolotonga ʻo e toenga ʻo e fakamatalá.)

  • Ko e hā ʻa e Kalaisi loi pe palōfita loi? (Siosefa Sāmita—Mātiu 1:21–22. ʻOku ʻi ai ha kakai pea mo ha ngaahi tui fakalotu ʻoku nau pehē ʻoku nau maʻu ʻa e moʻoní pea mo feinga ke tataki kehe ʻa e kakaí mei he siasi moʻoni ʻo Kalaisí.)

  • Ko e hā e meʻa ʻe lava ʻe he Kalaisi loí mo e palōfita loí ʻo faí? (Siosefa Sāmita—Mātiu 1:22.) ʻE anga fēfē ha fakaʻehiʻehi ʻa e kakai filí (kau māʻoniʻoní) mei hono kākaaʻí? (Siosefa Sāmita—Mātiu 1:37, kupuʻi lea ʻuluakí.)

Fakamamafaʻi kuo pau ke tau fakafanongo maʻu pe ki he palōfita moʻuí pea mo muimui ki he meʻa ʻokú ne fakahā mai ke tau faí koeʻuhí ke tau fakaʻehiʻehi mei hono kākaaʻi kitautolú. Naʻe pehē ʻe Palesiteni Uilifooti Utolafi, ko e Palesiteni ia hono fā ʻo e Siasí, “He ʻikai ʻaupito ke teitei fakangofua au pe ko ha faʻahinga tangata te ne hoko ko ha Palesiteni ʻo e Siasí ke ne tataki halaʻi ʻa kimoutolu” (vakai, Fanongonongo Fakamafaiʻi—1 ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá.)

Ngaahi Fehuʻi ke Aleaʻi pea mo Fakaʻaongaʻí

  • Ko e hā e founga te tau ʻiloʻi ai ko e Kalisi moʻoní ia ʻi haʻane hāʻele mai? ʻE founga fēfē ʻa ʻene hā maí? (Siosefa Sāmita—Mātiu 1:25–26, 36; Ngāue 1:9–11; T&F 133:46–48.)

  • Ko e hā ʻa e tānaki ʻo ʻIsilelí? (T&F 45:69.) ʻOku founga fēfē ʻa e tokoni ʻa e kau faifekaú ke tānaki ʻa e kau māʻoniʻoní ki he Siasí? (Siosefa Sāmita—Mātiu 1:31.) Fakamatalaʻi ko e kakai fili ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku ui ko ʻIsilelí, ʻoku nau nofo ʻi he ngaahi feituʻu kotoa pē ʻo e māmaní. ʻE ʻalu ʻa e kau faifekaú ki he māmaní kotoa pē ʻo akoʻi ʻa e ongoongoleleí, ki muʻa ke toe hāʻele mai ʻa Sīsū. Pea ko kinautolu ko ia ʻoku nau tali ʻa e ongoongoleleí pea papitaisó ʻe tānaki ʻa kinautolu ki he ngaahi siteiki ʻo Saioné. Ko e fē ʻa e ngaahi fonua ʻoku ngāue fakafaifekau ki ai ʻa e kau mēmipa ʻo hotau uōtí (pe koló)?

  • Ko e hā hono ʻuhinga ʻo e foʻi lea tuēnoa? (fakatuʻutāmaki, mala, fakaʻauha, lotomamahi.) Ko e hā desolation ne folofola ʻa Sīsū ʻe hoko ki muʻa ʻi heʻene hāʻele maí? (Siosefa Sāmita—Mātiu 1:28–30.) Ko e hā ʻa e ngaahi tuēnoa kuó ke mamata aí pe fanongo ʻo kau ki aí?

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi meʻa fakaofo ʻa ia ʻe hoko mai ki muʻa ʻi he Hāʻele Anga-ua maí? (Siosefa Sāmita—Mātiu 1:33.)

  • ʻE anga fēfē hano fakamaʻa ʻo e māmaní ʻi he toe hāʻele mai ʻa Sīsuú? (T&F 101:24–25.) Ko e hā hono fuoloa ʻo e nofo tuʻi ʻa Sīsū ko e tuʻi ʻi he māmaní? (T&F 29:11.)

Aleaʻi ʻa e kupuʻi lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongi, ko e Palesiteni hono ua ʻo e Siasí:

“He ko Iá ʻa [Sīsū] te ne fakaheeʻi ʻa e angahalá mei he māmaní ʻi ha founga fakamanavahē, kuo pau ke holoholoʻi ʻa e loʻimatá mei he fofonga kotoa pē pea he ʻikai ke lava ke fakamamahiʻi pe fakaʻauha ha faʻahinga meʻa ʻi he moʻunga māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá” (in Journal of Discourses, 11:124).

Ngaahi Fehuʻi ke Aleaʻi pea mo Fakaʻaongaʻí

Fakamatala fakanounou ʻaki haʻo fakamamafaʻi kuo ʻosi foaki mai ʻe Sīsū kia kitautolu ʻa e ngaahi fakaʻilonga ʻo ʻene hāʻele maí koeʻuhí ke tau lava ʻo fakatokangaʻi haʻane ofi pea mo teuteu foki. Fakamatalaʻi naʻe pehē ʻe he ʻEikí kapau ʻoku tau mateuteu he ʻikai te tau manavahē.

Lau ʻa e kupuʻi lea ko ʻeni ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoní, ʻa ia ko e Palesiteni ia hono hongofulu mā tolu ʻo e Siasí:

“ ʻOku tau fakatokangaʻi nai ʻoku tau moʻui ʻi he ngaahi ʻaho ʻo e kakato ʻo e ngaahi fakaʻilongá mo e ngaahi meʻa fakaofó? ʻOku tau ʻi he lotolotonga ʻo kinautolu ʻa ia te nau lava ʻo mamata ki he fakakakato ʻo e ngaahi kikité…. ʻOku ʻikai te tau ʻiloʻi ʻa e ʻaho pē ko e houa ʻo ʻéne hāʻele maí, kā ʻoku hoko ʻeni ke tau lava ʻo fakapapauʻi ai: Ka te tau tuʻu ʻi he fuʻu ʻaho lahi ʻo e ʻEikí!” (The Teachings of Ezra Taft Benson, p. 20).

ʻEkitivitī Fakatupulaki

Te ke lava ke fakaʻaoangaʻi ha taha pe lahi ange ʻo e ʻekitivitií ni ʻi he lolotonga ʻo e lēsoní pe ko hano vakaiʻi, pe fakamatala fakanounou, pē ʻi hono tukupaá.

  1. Ngaohi ha tatau ʻo e kupuʻi lea ko ʻení ke taki taha ʻa e fānaú. Tufa ʻa e kupuʻi leá pea mo ha peni vahevahe ki he kau mēmipa ʻo e kalasí. Tuku ke nau fakahoa ʻa e kamataʻanga ʻo e kupuʻi lea pea mo e konga fakaʻosí ʻaki haʻanau tā ha laine mei he kupuʻi lea ʻi he ʻuluaki (kōlomú ki he meʻa ʻoku tonu he kōlomu hono uá. Mahalo te ke fie maʻu ke kumi hake ʻe he fānaú ʻa e ngaahi fakamoʻoni ki he kupuʻi lea ʻoku ʻikai te nau ʻiló.

    Ko e Toe Hāʻele Anga-ua Maí

    Ko e Tamai Hēvaní pē ʻokú ne ʻ Afioʻ í

    ʻe toe maama ange ia ʻi he laʻaá (T&F 133:49).

    Ko e teunga ʻo Sīsuú

    ʻe haʻu mei he langí (Ngāue 1:11).

    Kau Kalaisi Loi

    ʻe hoko ko ha ʻaho fakafiefia ki he kau māʻoniʻoní (T&F 2:1).

    ʻe hālele mai ʻa Sīsuú

    ʻe kofu kulokula (T&F 133:48).

    Ko e Hāʻele Anga-ua ʻe

    ko e feituʻu kotoa pē ʻi he māmaní (SS—Mat. 1:31).

    ʻE hoko ʻa e kau angahalú ʻo

    ʻe kākaaʻi ʻa e tokolahi (SS—M Mat.1:22).

    ʻI he hāʻele mai ʻa Sīsuú, ʻe

    ʻE fakapoʻuli (T&F 45:42).

    ʻE malangaʻi ʻa e ongoongoleleí ʻe he kau faifekaú

    ʻE hokosia ʻa e taimí ke hāʻele mai ai ʻa Sīsuú (SS—M at. 1:40).

    Ko e kau tuēnoá

    fakaʻauha (T&F 29:9).

    Ko e laʻaá ʻe

    ngaahi tau, ngaahi honge, ngaahi mahaki fakaʻauha, mo e ngaahi mofuiké (SS—Mat. 1:28-29).

  2. Ke tokoni ki he fānaú ke nau ʻilo ko e hā hono ola ʻo ʻenau teuteu ki he Hāʻele Anga-ua maí, fehuʻi ange kia kinautolu ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení pe meimei tatau mo iá. Mālōlō hili ʻa e foʻi fehuʻi taki taha ke tuku ange ha taimi feʻunga ke nau fakakaukau ai ʻo kau ki he anga ʻo e teuteu ʻoku nau faí ʻi he ʻēlia ko iá. Kole ange ki he fānaú ke ʻoua te nau tali leʻo lahi mai.

    Pea ʻo kapau ʻe hāele mai ʻa e Fakamoʻuí ki hoku ʻapí, te u fie maʻu nai ke:

    • Fulihi ha niʻihi ʻo e ngaahi lea ʻoku ou fakaʻaongaʻí?

    • Fūfuuʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi makasiní, ngaahi tohí, pē vitioó?

    • Liliu ʻa e senofo ʻi he televīsoné pe tāmateʻi ia?

    • Tāmateʻi ʻa e mūsika ʻoku ou fanongo ki aí?

    • Fetongi hoku valá ki ha meʻa ʻoku toe taau angé?

    • ʻAlu mo ia ki he feituʻu kotoa pē te u ʻalu ki aí?

    • Tuku ke ne kau fakataha mo au ʻi he taimi ʻoku ou fakataha ai mo hoku ngaahi kaungāmeʻá?

    • Lau ke toe lahi ange ʻa e folofolá ʻi he meʻa ʻoku fai ʻi he taimí ni?

    • Ngaohi ke toe kehekehe ange hoku fāmilí ʻi he meʻa ʻoku ou anga maheni hono faí?

  3. Mou toe vakaiʻi pea mo ako maʻu loto ʻa e tefito ʻo e tui hono hongofulú mo e fānaú. Fakamatalaʻi ko meʻa ko ʻeni ʻoku lave ki ai ʻa e teifto ʻo e tuí ko ha ngaahi meʻa fakaofo ia ʻoku tau hanga atu ki ai ʻi ha taimi ʻe toe hāʻele mai ai ʻa Sīsuú.

  4. ʻOmi ha ngaahi nusipepa pe makasini pea tuku ki he fānaú ke nau kumi ngaahi fakamatala ʻoku ha ai ʻa e ngaahi tūenoa ʻoku hoko ʻi he māmaní.

  5. Mou toe fakamanatu ʻa e talanoa fakatātā ʻo e kau taupoʻou ʻe toko hongofulú mei he lēsoni 25, pea mo aleaʻi ʻa e ngaahi meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he talanoa fakatātā ko ʻení ʻo kau ki he ngaahi meʻa kuo pau ke tau teuteu ki he toe Hāʻele ʻAnga-ua maí.

  6. Ke tokoni ki he fānaú ke mahino kia kinautolu ha founga ʻe taha te nau lava ai ʻo teuteu ki he Hāʻele Anga-ua maí, aleaʻi ʻa e kupuʻi lea ko ʻeni ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoní:

    “ ʻOku tau ʻilo ʻi he Tohi ʻa Molomoná ha sīpinga ʻo e teuteu ki he Hāʻele ʻAnga-ua maí. Ko ha konga mahuʻinga ʻi he tohí ʻoku fakatefito ia ʻi he taimi naʻe hāʻele mai ai ʻa Kalaisi ki he ongo ʻAmeliká. ʻI heʻetau ako fakalelei ʻo kau ki he taimi ko iá te tau lava ke filifili ko e hā hono ʻuhinga naʻe fakaʻauha ai ha niʻihi ʻi he fakamaau fakalilifu ki he teuteu ʻo ʻEne toe hāʻele maí pea ko e hā ʻe meʻa naʻá neʻ omi ʻa e niʻihi kehé ke nau tuʻu ʻi he temipalé ʻi he fonua ko Paunitifulú (Bountiful) pea ala honau ngaahi nimá ʻi he matakafo ʻo Hono toʻukupú mo e hono toʻukupu vaʻé” (The Teachings of Ezra Taft Benson, pp. 58–59).

    Fakamatalaʻi ange ko e tohi te nau ako ai ʻi he taʻu kahaʻú ko e Tohi ʻa Molomoná. Ko ha taha ʻeni ha faingamālie fakaofo moʻoni ke tau ako ai ko e hā e meʻa kuo pau ke tau fai ke tau mateuteu fakalaumālie ki he haʻēle anga-ua mai ʻa e Fakamoʻuí.

  7. Hivaʻi pe lau ʻa e ngaahi lea ʻo e to “Muimui ki he Palōfitá” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, p. 110) or “I Wonder When He Comes Again” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, p. 82).

Fakaʻosí

Fakamoʻoní

Fai ʻa hoʻo fakamoʻoní ko kinautolu ko ia ʻoku talangofua pea mo moʻui māʻoniʻoní te nau lava ʻo tali fiefia ʻa e hāʻele anga-ua mai ʻa Sīsū Kalaisí. Poupouʻi ʻa e fānaú ke nau toe tokanga ange ki he ngaahi fakaʻilonga ʻo e toe hāʻele anga-ua mai ʻa Sīsuú’ pea mo mateuteu fakalaumālie ange ki he ngaahi meʻa lāngilangiʻia ko ʻení.

Laukonga ʻoku Fokotuʻu Atu ke Fai mei ʻApi

Fokotuʻu ke ako ʻe he fānaú ʻa e Siosefa Sāmita 1:46–55 ʻi ʻapi ke hoko ia ko hano toe fakamanatu o e lēsoni ko ʻení.

Fakaafeʻi ha taha ke ne fai ʻa e lotu tukú.