Ngaira n Tatabemanira Iai ara Karaki
Taiaoka nakomai kakaea am utu, ni kabane rikim, ao kaokiia nakon mwengaia.
Rao, taari ao mwanera, ngaira n tatabemanira iai ara karaki. Ngkai ti kunei ara karaki, ti reitaki, ti rin, ao ti kaainna.
Arau Gerrit Walter Gong. Gerrit bon te ara n Dutch, Walter (aran tamau) bon te ara mai Amerika, ao Gong ngkanne bon te ara n Tiaina.
A tia taan rabakau ni katautaua bwa 70–110 te birion aomata ake a tia ni maeka n te aonaba. Ma n anne ao bon ti temanna ae e a tia n aranaki bwa Gerrit Walter Gong.
Ngaira n tatabemanira iai ara Karaki. I tangira “te karau iaon ubuu [ao] te ang ngkai e karekare.”1 I nakonako ni karaurau nako rarikiu n aroia penguins n te Antarctica. I anganiia ataei ake akea aia karo i Guatemala, ataein rarikin te kawai i Cambodia, ainen Maasai i Aberika tamneia ae ai tibwa moan tamneia.
I tataninga n te onaoraki n aia tai ni bungiaki ni kabane natira—n te tai are e tangirai te taokita bwa N na ibuobuoki.
I onimakina te Atua. I kakoauaa bwa “[ngaira], ae [ti] na karekea te kukurei,”2 bwa iai taai ao boong ibukin bwaai nako iaan karawa.3
Ko ata raoi am karaki? Tera nanon aram? E warerake mwaitin te botanaomata n te aonaba man 1.1 te birion n 1820 nakon ae e kaan 7.8 te birion n 2020.4 Te ririki 1820 e taraa n ae te ririki ae korakora iai te bitaki n rongorongon te aonaba. A mwaiti aika a bungiaki imwiin 1820 ae iai irouia te ururing ao tauan mwiin rongorongon tabeua aia utu man ririki aika a nako. Ko konaa n iangoa te tai teuana ae kakawaki, ae ururingaki imarenam ma tibum ke am utu riki tabeman?
Tao e na mwaitira botan mwaitiia aomata n tatabemaniia aika a tia n maeka n te aonaba, iai mwaitiia, e konaa n warekaki, temanna imwiin temanna. Ngke ao Ngai, ti bane ni kakawaki.
Ao taiaoka iangoa aio: bwa ti ataia ke tiaki ti kinaia, ti bane ngaira ni bungiaki mai iroun te tina ao te tama. Ao te tina ao te tama a bungiaki naba mairoun te tina ao te tama.5 Man rikira ni bungiaki ke n tabekaki, n tokin te tai ti bane n reitaki n ana utu te Atua ao inanon te utu n te aonaaba.
E bungiaki n 837 I.K., au ka teningaun n tibutoru, te Moan Dragon Gong, e katea kawaan ara utu i Itiaina Maiaki. Te moan tai ngke I roko n nora ana kaawa Gong, a taku aomata,”Wenhan huilaile” (“E a oki Gerrit”).
Man ana itera tinau, ara katei riki e rin inanona ngaa ma ngaa araia ara utu, ao ana manga rin riki aika a na kuneaki.6 Ngaira n tatabemaniira nako iai riki ara utu ae ti na manga toma ma ngaiia. Ngkana ko taku bwa mwanen tibum e a tabwanin rikimi irouna, taiaoka karekeia araia ai tarim nako. Katomaa am ururing ngkai n araia am utu ma 10 te birion aara aika a konaa ni kakaeaki n FamilySearch ngkai iai aika a bobotaki iaonrain ao 1.3 te birion n tatabeman n aia Kai n Riki.7
Tuangia raraom ke am utu bwa a na korea tamnein te aroka n riki. Ngkai e reirei Beretitenti Russel M. Nelson, aroka aika a maeu iai wakaaia ao mwangaia.8 Bwa tao ngkoe te moan ke te ka-10 man am riki, katomaia ake ngkoananoa ibukin ningabong. Katomaa te wakaa ao Mwaanga inanon am riki n am ae maeu.9
Te titiraki ae “Kaain iaa ngkoe?” e kakaea rikim, te tabo ae ko bungiaki iai, abam ke am tabo ae ko maeka iai. N te aonaaba, 25 te katebubua mairoura a kunea bwa a roko mai Tiaina, 23 te katebubua mai Inria, 17 te katebuba mai aban Atia ao Tebeteke, 18 te katebuba mai Eurobe, 10 te katebubua mai Aberika ao 7 te katebubua man aban Amerika.10
Te titiraki ae “Kaain iaa ngkoe?” e kaoira naba bwa tina kunei kinakira ae mai karawa ao te kantaninga ni maeura n tamnei.
Ngaira n tatabemanira iai ara Karaki.
Te utu ae I kinaia a reitaki nimaua te utu rikaaki ngke a roko n mwengaia ni kawai i Winnipeg, Kanata. N te tabo naba arei, ao te tibu te unimwane e karaki nakon tibuna te mwaane rongorongon te bong teuana ngke uoman mitinare (e arania bwa anera mai karawa) a uota bwaninin ana euangkerio Iesu Kristo, ao man bita maeun aia utu ae na akea tokina.
Te tina ae I kinaa e butimwaeia natina ao ai tariia ma mwaneia ao n tuangiia bwa ana karekea rongorongon tibuia te unaine man uarerekena. Mwanangan ao baike e reiakin ni maiuna tibutoru te unaine a riki ngkai bwa booki aika a kawakinaki ae e ikotiia rooro nako.
Te kairake ni mwaane ae I kina e bobota kanoan ana “Tieno Tamana.” Ririki ake mai imwaina, ao e okinakoaki n te kaa tamana ao ni mate. Bwa, e na aata tamana, te kairake ni ataeinimwane ae ninikoria aio e kawakinii ana ururing ao karaki mairouia ana utu ao raraona.
Ngke e tiirakinaki bwa e nako mai ia nanon te maeu aei, angiia aomata a karinanna te utu moa.11 A nanonaki naba utu aika a maeu ao ake a tian aba n mate. E koaua, ngkana ti mate,ti aki mauna bwa ti na riki. Ti na reitinako ni maeka ni iteran te rabuna are teiterana.
Ngkai ti teimatoa ni maeu, ara bakatibu a na bon riai n uringaki.12 Ti uringa rikira inanon karakin kawai, rongorongo ake a kawakinaki inanon te utu ao karakin te utu, kanuringa ke taabo ni kanuringa, ao te botaki ae kakawaki ma tamnei, amwarake, ke bwaai tabeua ake a kauringiira taekaia aika tangiraki.
Iaongoa aron te tabo ae ko maeka ia-e aki kakawaki bwa e kanga abam ao kain am kaawa n uringiia ao ni kamoamoaia bakatibu, utu, tabeman riki ake a tia ni mwakuri ao a kabanea korakoraia? Te katotoo, n te bong ni kauring teuana n tain rikoan uanikai ae boo I Molton Maiaki, Devonshire, England, Ngai ao Titita Gong ti kukurei n roko n te umwantabu ae uarereke ao n te kaawa ike a maeka ngkoa iai rikira mairouia ara utu ae te Bawden. Ti karineia ara bakatibu man kaukan karawa rinanon te mwakuri n te tembora ao karaoan ara riki ibukiia ara utu13 ao man rikira bwa te toma14 inanon te tiein inanon rooro n ara utu.15
N te roro aei ae “I rineai,” aomata ni kaawa a na mabiao ngkana rooro nako a reitaki n anga aika a riai. Ti kainnanoa waakara bwa aonga n reke baira ni kiba—te irekereke ae koaua, beeku aika a nanonaki, maeu iaon riki te reitaki n bwaai ni itoman.
Kuneakiia ara bakatibu e konaa n bita maeura n anga aika a kamimi. Man kataakiia ao aia tokanikai, ti karekea te onimaki ao te korakora.16 Man aia tangira ao aia mwakuri korakora, ti reiakinaki ni kabwara bure ao ni waaki rake. Natira a rikirake ni korakora. Ti karekea te kamanoaki ao te korakora. Kabaeakira ma ara bakatibu e karikirakea te kaan n te utu, te nano ni kakaitau, kakai. Te kabaeaki anne e konaa ni karekea te buoka man iteran te rabuna are te iterana.
N airon bwaai n takakaro aika a roko inanon te utu, ao ai aron naba taian rawawata. Akea temanna ae kororaoi, ke taian utu. N te tai are te koraki a riai n tangira, karikirakea, ao ni kamanoira a aki kororaoi man karaona anne, ti namakina te kitanaki, te maama, maraki. Te utu e konaa n riki bwa kanga aekakin te bwai ae akea kanoana. Ni karokoa ngkai, man te ibuobuoki mai karawa, ti bane ni konaa ni karekea te oota n ara utu ao ni karekea te rau imarenara ni kabane.17
N taai tabetai ara mwakuri aika a aki bwabwaka ni kamatoa reitakiia utu e buokira n kakoroi karaoan bwaai aika a kangaanga. N tabeua keiti, kaain ara kaawa a konaa n riki bwa ara utu. Te kairake n ataeinaine ae tamaroa ae aaki rau ana utu ao ni mwamwaingiing n angiin te tai e kunea te utu ae a tatangira te Ekaretia n taai are e tangiria ni karikirakea ao n anga ana tabo. Aron rikira ao irekereken te utu a roti arona ma aki karikira.
E tangiria te Atua ara utu bwa a na kukurei n reitinako n akea tokina. Akea tokina bon te tai ae ababaki ngkana ti karaoa te kananokawaki nakoia raora. E uarereke te kukurei ngkana e katokaki kanakoraoan te reitaki n te maeu aei. Rinanon berita aika tabu, Iesu Kristo e anga Ana tangira, mwaakana, ao ana akoi akoi ni bitiira18 ao ni kanakoraoa ara reitaki. Te mwakuri n te tembora n anganano ibukia ara utu e karika ana mwakuri ni kamaeu te Tia Kamaeu bwa e bon kona n riki ibukia ao ibukira. Ni kaitiakara, ti kona n okira mweengara imatan te Atua n te utu ae reitinako n akea tokina.19
Ara karaki n tatabemanira bon te boborau ae tabe n reitinako, ngkai ti kunei, karika, ao n riki ni konaa are iaon katamneian te iango.
E taku te Burabeti Iotebwa Timiti, “E kona n taraaki irouia tabeman bwa te reirei ae e rang ni mataata ae ti taekinna—te mwaaka are e taui mwiina ke ni kabaei i aon te aba ao ni kabaei i karawa.”20 Te irekereke are ti karaoia ikai e konaa n riki n te maeu are akea tokin mimitongina ikekei.21 Ni koauana, “ngaira n akea [kaain ara utu] tiaki konaa ni kororaoi; ao ngaiia naba n akea ngaira ni kona ni kororaoi,” n anne, n ae “bwaninin ao ni bobonga raoi.”22
Tera ae ti konaa ni karaoia ngkai?
Te moan, katamneia n am iango bwa aongkoa tamneim e otioti n oki ao n waerake imarenan uoua tirotaam ae akea tokiia. N te kawai are teuana, katamneiko bwa te nati te aine, te tibu te aine, te tibutoru te aine; n te kawai are teuana, matangare nakoim bwa ai te tina, tina, ao te tibu te unaine. E rang waekoa biribirin te tai! Inanon te tai teuana ma teuana ao n tibwangam, ataia bwa antai raom. Booti tamneia, rongorongoia; karaoa karakiia ma uringakiia bwa e na koaua. Taui araia, rongorongoia, ao boong aika a kaawaki. Bon am utu ngaia-am utu ao te utu ae ko tangiria.
Ngkai ko karoai berita n te tembora ibukia am utu, tamnein Eria, ana kaotioti te Tamnei ae Raoiroi ni kaotii koauan kororaoin te utu mai ikarawa,”23 e na kabaea nanoia am karo, tinam, ao ataei ni kabane inanon te tangira.24
Te Kauoua, karika mwakurian rongorongon te utu bwa a na nanonaki ao ni karina. Wetea tibum te unaine. Katurua am taratara nakon matan tetei ae tibwa bungiaki. Karekea am tai-ukera te maeu ae akea tokina-ni kabane mwakoron am borau. Reiakinna ao kinaa ma te karabwarabwa ao te kokoaua kaubwain am utu. Katekeraoa ao nanomatoa ao, ngkana ko kainnanoaki, karaoi bwaai ni kabane ma te konaa ao te nanorinano ma tai taraia n te anga ae buakaka. Moana karaoan bwaai aika raraoi mairoum.
Te Kateniua, nakon FamilySearch.org. Kaewea te app ibukin te tareboon are e tauraoi iai. A aki kaboaki ao a kakukurei. Ukeria, katomako, ao riiki bwa kaaina. Taraia bwa tera rekerekem ma aomata ake inanon te ruu, e bon rang bebete ao ni kakukurei karinakin aara nako aan am kateiriki ni utu ae reitinako, ni kunea ao ni kakabwaiaa am waaka are moan am utu ao mwangana nako.
Te Kaaua, buokiia botiia utu bwa a na karekea te maeu are akea tokina. Ururinga aroia aomata n tatabemaniia i karawa. A mwaiti riki ake a mena ni iteran te rabuna n te itera are teuana. Ngkai a kaan riki tembora nakoira, taiaoka anga nakoia aika a tataninga bwa ana reke irouia otenanti man tembora.
Te berita ni bongin te Itita ao ni katoa kauringaana bwa, inanon ao iroun Iesu Kristo, ti konaa n riki ngaira bwa karaki aika a rang kakaongora ao ara utu a na karekea te kukurei ao are akea tokina. Inanon ara roro nako, Iesu Kristo e kamarurungia ake a uruaki nanoia, kainaomataia ake a tautoronaki, kainaomataia ake a ikoaki.25 Berita bon ibukin te Atua ao ngaira nako26 n reitaki ma ataakin tamneira ao rabwatara bwa ana manga bootaki n te manga uti ao irekerekena ae rang kakawaki e na kona n reitinako imwiin te mate ma te kukurei ae kororaoi.27
Ngaira n tatabemanira iai ara Karaki. Nakomai ukera am karaki. Nakomai karekea bwanaam, am anene, am rau Irouna. Aio te moan kaantaninga ngke e karika karawa ma aonaba te Atua ao e nooria bwa e tamaroa.28
Kamoamoa ana babaire ni kamaeu te Atua, Ana Kamaeu Iesu Kristo, reitakinakon kaokan Ana Euangkerio ao ana Ekaretia. Taiaoka nakomai kakaea am utu, ni kabane rikim, ao uotiaa nakon mwengaia. N aran Iesu Kristo ae tabu ao man mimitong, amen.