Na Yalo sa Laubasikati ena Mavoa Titobu: Kilai Vinaka ni Veivakacacani ena Matavuvale

Okotova ni 2020

Na Yalo sa Laubasikati ena Mavoa Titobu: Kilai Vinaka ni Veivakacacani ena Matavuvale

Mai vei Jason B. Whiting, PhD

Univesiti ni Brigham Young Koronivuli ni Bula ni Matavuvale

Na ivakarau tawabulabula ena rawa me yaco ena dua ga na veimaliwai. Na kena kilai ena rawa me vakatakilai kina na veivakacacani se muduki laivi ni se bera ni tekivu.

iVakatakilakila

upset woman and husband

Na itaba era sa vakayagataki me baleta na ivakaraitaki walega, era vakaraitaka na kenadau.

Wale tikoga oqo au a kacivi mai vua e dua na tama sa kavoro tu na yalona. O luvena yalewa o Jenna (sa veisautaki na yaca) a gole tu ki na koliji ena dua na veimaliwai vou, ka sa totolo sara tiko. O nona itau cauravou, o Jake, sa vinakata tikoga me rau vakamau ka sa yalana tiko na nona veitaratara tiko o Jenna kei rau na nona itubutubu. A kere veivosoti vei rau o Jenna, ka vakamacalataka ni sa kaukauwa sara na dodomo nei Jake ka gadreva me rau sa tiko vata vakaveiwatini.

Sa kauwai sara kina na vuvale nei Jenna ena gauna rau sa kila kina ni tiko na wati Jake e liu kei na luvedrau a sega tiko ni tukuna vei Jenna. Rau a qai qirita na watina e liu, ka kaya mai ni o Jake e tamata cudru vakatani ka dauvuvu. Ni sa kila oqo o Jake sa dua na ka na nona cudru. A kaya ni itubutubu nei Jenna e rau a “lewa tikoga” ka kaya kina na gauna a veiwalitaka kina na kila vakavuku nei Jenna ka rau sega ni duavata kina. A vakarota ga me sa lewa ga vakaikoya o Jenna ka me tagutuvi rau tani. Rau sa nuiqawaqawa na itubutubu nei Jenna ni sa sega ni saumi tiko mai na qiri kei na teks.

Na tamata yadua e vinakata na vuvale mamarau, ia ena gauna era saga kina na tamata mera bulataka na kosipeli, na veimaliwai vakaoqo ena rawa me mosimosi sara. Eso na bolebole era na yaco ena vuku ni veicalati ni veikilai yalo kei na yavavala sa ivakarau tu ni vuvale. Ia, ena itikotiko bulabula, era kere veivosoti na tamata ena vuku ni itovo dravudravua ka ra vakavinakataka na veisei, ia ena ituvaki tawabulabula, sa tomani tikoga kina na ivakarau ni itovo kaukauwa se veivakalolomataki sa yaco me veivakacacani.

Na Veivakacacani ena iTikotiko kei na Kosipeli

“Dou sa voroka na lomadra na watimudou sa yalomalumalumu ka vakacacana na nodra nuitaki kemudou ko ira na luvemudou” (Jekope 2:35).

Na veivakacacani e oka kina na itovo me vakamavoataka na yalo se me lewa. Era umanaki kina na veimataqali itovo e rawa ni oka kina na vakawaleni, veivakayarayarataki vakatani, vosa veivakacacani, kei na itovo kaukauwa vakayago se veiyacovi.¹ E ka ni rarawa, ni itovo ni veivakacacani sa laurai levu tu, ka so na daunivuku era kaya ni dua na ikava ni gonelalai e vuravura raraba era vakalolomataki vakayago, vakaveiyacovi se e lomadra.² O ira talega na itabaqase sa tubu talega na itagede ni nodra vakatanitaki, ka volekata sara ni 1 mai na 4 na yalewa kei na 1 mai na 10 na tagane era sotava na itovo kaukauwa vakayago maivei ira na dui watidra.

Na veivakacacani e rawa ni yaco ena dua na veimaliwai cava ga, ka rau yaco o tagane kei yalewa me rau cakava na cala oqo. Ia, sa dau vakavuqa ga vei ira na tagane mera lewa tiko ka cakava na itovo kaukauwa sara kei na veiyacovi butobuto, ka sa dau vakavuqa vei ira na yalewa mera na dau mokulaki, lewai, se vakamavoataki vakaca maivei watina.³

Na veivakacacani e vakamavoataka na yaloi koya e cakava kei koya a caka vua ka sa saqata tiko na ivakavuvuli ni iVakabula. Era kaya na parofita ni gauna oqo ni o ira “era vakacacani ira na watidra se na luvedra … ena dua na siga era na saumi taro kina vua na Kalou.”⁴ O ira na dauveivakacacani era dau vakalecalecava se vakawalena na ivakavuvuli ni kosipeli. Me kena ivakaraitaki, au a vakasalataka e dua na veiwatini ka saga ga o tagane me murimuri lomana ka laki veimautaka na nodratou ilavo maroroi, a sega ni kere veivosoti, ia a vakaukauwataki watina me vosoti koya ka tukuna kina ni sa “valavala ca levu cake” kevaka e sega ni vosoti koya. A sega ni kauwai ena nona rarawa ka vakadeitaka ni sa dodonu o koya vua na Kalou se ena sega ni rawa me a dauveiqaravi e valetabu. Ena gauna sa vosa kina o watina yalewa vei ira na iliuliu ni Lotu, a tabonaka na nona lawaki o watina ka uataletaka na kauwai nei watina yalewa, ka kaya ni sa yalo rarawa. Sa besetaka kina o tagane na “ivakavuvuli ni … vakarokoroko, loloma, [kei na] yalololoma”⁵ ka vakalolomataki watina. Na sasaga nei watina yalewa me bulataka na kosipeli sa sega ni rawa me vakavinakataka na leqa sa cakava tiko o watina. Oi keda yadua eda rawa ni soli keda yani ki na itovo tawakilikili. E tiko eso na ivakarau ni bula sa kilai levu tu mera sa veimataqali ivakarau ni veivakacacani, ni yaco oqo mera ca vakalevu sara ka vakawasoma, sa na luluqa kina na bulabula ni tiko veimaliwai. Oqo e lima na mataqali itovo ni veivakacacani e rawa ni vukea mo kila kina na itovo tawakilikili e tiko vei iko se vei ira eso.

iVakatakilakila

sad little girl

1. Veivakalolomataki

“Era sa dauveivakaisini e na gusudra; sa tu e ruku ni bele ni gusudra na weli gaga ni gata: … sa sinai na gusudra e na ruru kei na vosa daugaga”(Roma 3:13–14).

E dua na tagane a mai raici au me baleta me qaravi vakavuniwai a saqati kina na gagadre nei watina, ka a vakalialiai koya kina ni “gadreva na veivuke.” Ena lotu a veiyaloni ka yalodina o yalewa, ia e vale na nona veivakalomavinakataki batabata sa kati vaka na kuita. A vakalewa o koya na isau ni nona cakacaka ka vakatoka na nona cakacaka vaqasenivuli me “cakacaka ni goneyalewa lailai.” A kaya vei luvena tagane, “Au nuitaka ni o na sega ni laki vakataki tamamu,” ka vakayagataka na siga yadua ena talevoni vata kei tinana, ka rau vosabecitaki watidrau. O ira na tamata dauvakacaca era loma vinaka ni ra vakavuna na mosi ka “taleitaka me ra vakararawataki na tani” (Vunau kei na Veiyalayalati 121:13). O ira na lewe ni matavuvale oqo era voroka na ivakaro nei Jisu me ra “kakua ni daulelewa” ka “kakua ni daucudruva na tamata” (Luke 6:37) ni ra veivakalolovirataki, vakaraitaka na cudru, se veivakasesewani.

2. Veivakaisini

“Sa curumi iko na yalo ni lasulasu, ko sa biuta tani vei iko na Yalo ni Kalou” (Alama 30:42).

Na veivakaisini e curuma yani na veivakacacani me yaco vei ira sa caka cala me vakatorosobutaka na nodra ivalavala, veibeitaki, ka vukica na vosa. O ira sa vakaleqai vakaca oqo, me vaka a vakamacalataka e dua a vakaitavi ena noqu vakadidike: “Ena dau kidacala [o watiqu] ka qai dau kere veivosoti sara ka qai kaya, ‘Ia a nomu cala ga’… ka yaco tikoga oqo me yacova niu sa vakabauta. ”⁶ E vakatokai na kau tani na dina ni dua na tamata me veivakayarayarataki vakatani, ka biuti ira sa vakaleqai mera veilecayaki ka luluqa baleta na nodra nanuma kei na vakasama. Me vakataki ira na sala tale eso ni veivakaisini, e vakayagataki kina na veivakayarayarataki vakatani me ra moica na veitalanoa ka biuta yani e dua na mata vakailasu.

O ira era veivakacacani kaukauwa vei ira tale eso era tarova nodra vakadonuya ni ra sa mosi ka vakavuqa mera kaya ni ra sa vakaleqai. Ena gauna sa vakaraitaka kina o Jenna na veivakacacani nei Jake vei rau nona itubutubu, sa cudru sara o Jake ka kaya ni sa “vosa vakacacataki” koya tiko. O Jake sa maliwai ira tiko era “sa beitaki ira … ni ra sa bobula ki na ivalavala ca ka dau talaidredre” (Vunau kei na Veiyalayalati 121:17). A sega walega ni cuqena na nona italanoa lasu tiko ia a cata vakakina na dina.⁷

iVakatakilakila

man with head in hands

3. Dau Vakaiulubale

“Mo lako yani ka tusanaka vei ira na nomu cala kei na veika ca ko a cakava” (Alama 39:13).

E vakila e dua na tamata yalomalumalumu ni veivutunitaka nona vakamavoataki ira eso ka veivutuni ka caka vinaka cake. Ni dua e veivakacacani e dau vorata na veikacivi ni vakasama donu ena ulubale. Me vaka e kaya e dua a vakaitavi ena noqu vakadidike, “Au vakila na rerevaki ni veika e baleta na veivakacacani vakayago, e muri au qai nanuma ni a rairai sega beka ni yaco ke a sogota ga na gusuna.” Ni “a sega ni rarawa ni veivutuni” o koya (Momani 2:13) ia a biligi laivi tu vata kei na yalo ca ni cudru kei na veibeitaki.

Ena noqu veiqaravi vakavuniwai, au a tukuna vua e dua na marama vakawati niu se bera mada ni raici koya me vakaraitaka na rarawa vakalou ena veiyabaki oqo ni vakacacana tu ga na watina. Na nona vosa lesu mai a sega ni lolosi kina ia e a vakaruburubu: “Totoka, se baci dua tale na ka oqo au sega tiko ni cakava!” O ira sa dauveivakacacani era besetaka na ilesilesi ka ra dau rivarivabi ka sabai ira. Era sa dau cudruvaka na veika lalai.

4. Na Viavialevu

“Mo dou yalomalumalumu ka dui vakasama ni sa uasivi cake vua ko koya kadua” (Filipai 2:3).

Na viavialevu e oka kina na itutu kei na nanumi koya ga. E dua na tagane e dau vosavosa vei watina kei iratou na luvena ena veigauna e nanuma kina o koya ni ratou dau “beci” koya. Ke ratou sega ni duavata ena veika e nanuma o koya, e ratou sa “vakatorosobutaki” koya se “sega ni talairawarawa.” Na viavialevu e sa dau veisisivi ka vakanamata ga vakatabakidua ena kaukauwa kei na qaqa. Na kena duidui, e dua na matavuvale bulabula e nodra, na vanua e sa tiko rawa e dua na lewa matau, kei ira na lewenilotu “soli vakadodonu vakataki ira” (4 Nifai 1:2). Watidra e dodonu me tautauvata,⁸ kina e kaya e dua ka sa ka bibi kece sara na nodra vakasama.

5. Lewa

“Ni keitou … lewa ni vakaukauwa yago se taurivaka e na yalodra na luve ni tamata, …na tasogo ko lomalagi”(Vunau kei na Veiyalayalati 121: 37).

E dina ni keimami tugana na galala ni digidigi, e veivakurabuitaki na lewe ni matavuvale e tukuna vakai ira na sala mera vakasamataka, vakila, ka cakacakataka. Eso sara mada ga era lewa eso ena veivakacudrui, na madua, na vakasukai ni loloma, se na veivakarerei. E dua na tagane vakawati sa nanamaki tu ga me cakava ga o watina na katalau ena veisiga ena dua na gauna ni vakavakarau, sotavi vakatabakidua na kerekere veivolekati, ka vakarorogo vua me baleta na nona “gagadre,” ka dau oka kina na sala me na vinaka cake kina. A vakaraica matua toka na nona vakayagataki ilavo ka dau cudru sara ke sega ni sauma mai vakatotolo na nona teks.

E dua tale na tina e vakaraitaka na nona yalorarawataki luvena yalewa ni dau vakaraitaka na rarawa se a sega ni bulataka na ivakatagedegede nei tina. Kevaka a sega ni sotavi na ka e namaki, se vakaraitaka na watina nona kauwai, sa dau yaco ga me rubu galugalu tu vei ira kece.

iVakatakilakila

holding hands

Na iNuinui kei na Veivakabulai

“Au sa rogoca na nomu masu, au sa raica na wai ni matamu: raica, kau na vakabulai iko” (2 Tui 20:5).

E dina ga ni veivakacacani sa kavoro kina na yalo, na veisau ena rawa me yaco kina. O ira era vakaleqai era rawa ni gole ki na ivurevure vakayalo kei ira na kenadau ka vakasaqara na kaukauwa ni Veisorovaki ni iVakabula me vueta na nodra mavoa. Mera vukei, gole ki na abuse.ChurchofJesusChrist.org.

O ira era sa dau veivakacacani e dodonu mera veivutuni ka vakasaqara mera vukei. Oqo e gadrevi kina na lako ka “lolou sobu ki na yalomalumalumu sa titobu sara” (3 Nifai 12:2) ka ciqoma ni sa nodra lewa ga na veika era a cakava. Na veisau e sega walega ni taura na yalayala leleka kei na sasaga taumada. Na mosi ni veivutuni e titobu sara sa moica dina na yalo, ka so era na sega ni via cakava, ka yaco vei ira era a vakaleqai kina ena vakatulewa dredre mera na taqomaki ira vakacava.⁹

Sa kauwai tiko na Tamada Vakalomalagi me baleti keda me vaka ga na tama yalorarawa a qiriti au mai baleti luvena yalewa. Na loloma ni Kalou sa vaka “na gauna tawamudu (Mosese 7:41), ka sa mosi vakalevu o Koya ni ra veivakamavoataki vakai ira na luvena. Ena dua na veitalanoa malumu kei Inoki, a tagi o koya. “Oqo na wekamu; sai ira na cakacaka ni ligaqu… ka solia talega na ivakaro, me ra veilomani,… ia raica, era sa sega ni veilomani, ka ra sa cati ira na wekadra dina” (Mosese 7:32–33). Era na dautagi kina mai lomalagi kei vuravura ni vakamavoataki na yagoda kei na yaloda. Ia, ena yalomalumalumu, ena kaukauwa ni Kalou, kei na nodra veivuke na kenadau, sa rawa me tarovi na itovo e veivakacacani ka caka e dua na itikotiko ni bula dodonu, veitaqomaki, kei na loloma.

E Rawa Vakacava Meu Veivuke? Baleti Ira naTokani kei na iLiuliu

“[Eda] sa lomasoli meda rarawa vata kei ira sa rarawa; io ka vakacegui ira era sa gadreva na veivakacegui” (Mosaia 18:9).

E vuqa vei keda eda kilai ira tu era sa vakaleqai ena vakacacani, eda sa kila tiko se sega. Era na raici yani na iliuliu maivei ira na lewe ni tabanalevu e vakamavoataki na yalodra, ka voleka ni tamata kecega e vakaitokani se vuvale era a vakalolomataki. Era sa dau veikauwaitaki o ira mai tuba ia era na sega beka ni kila na sala me ra veivukei kina. Sai koya oqo na idusidusi me rawa ni da raica ni da veiqaravi yani vei ira era sotava tiko na dredre.

Mo ni veitokoni, sega ni veivakaroti. Sa veivakidrowataki me rogoci na mosi, ka da rawa ni uqeti meda yalo totolo ka vakasala, vakaoqo: “E gadrevi mo sa biubiu sara ga oqo” se, “veitaratara kei na dua na loya.” E dau vakavudua tu me veivuke na veibiligi ki liu, vakavo ga ke ra sega tu ni taqomaki vakayago. Ena veigauna vaqori, sa ka bibi mo ni veitaratara kei na tabacakacaka ni vaqaqacotaki lawa, taqomaki ni marama, se hotlines. Ni vakadinadinataka o ira na gone se sotava kina na veivakacacani vakayago se veiyacovi, na veitaqomaki ni veiqaravi ni gone mera na kila talega. Ia, ena veivorati levu sara, o ira era vakaleqai era na tokoni ka sega ena kaukauwa, ka dau yaco kina na nodra sega ni rogoci se beci ni nodra bula galala. Vei ira na ituvaki gaga voli era sotava na digidigi dredre ka ra dau vakasamataki ira sara vakabalavu. Vakarorogo vakavinaka mo kila vakavinaka na veika matailalai ka taroga na taro ka sega ni mo vakavuna na lomaocaoca.

Kua ni vakalelewa se vunau. Ena loma ni Lotu eda vakacerecerea cake na vuvale, ka vuqa era nanuma ni ra sega sara ni yacova na itagede oqo. Ena matavuvale e tiko kina na veimaliwai e leqa tiko, na laqa oqo ena levu mai, ka mua yani ki na madua kei na vunivunitaki. O ira era sasaga vakaukauwa me vinaka cake na veika sai ira sara ga era na vakalolomataki ka beitaki. Sa rawa me vaqaqacotaka na beitaki koya ga ni gauna era kaya kina eso mai tautuba vakaoqo: “O a cakava beka e dua na ka mera biubiu kina?” se “Kevaka mo na vosota vakadede ka dau veivosoti, au sa vakadeitaka ni sa na vinaka cake.” Sai koya oqo e dua na vuna o ira era tiko vakaleqai era sega ni via veivosakitaka—era sega ni vinakata me ra laurai ni ra a vakaleqai se lomaleqataka vakalevu na nodra malumalumu vakai ira.

Taura ena yalodina. Eso era a talanoataka na nodra a vakalolomataki era sotava na vakatitiqa se lomalomarua. Oqo e rawa ni yaco baleta ni o ira mai taudaku e sega ni taucoko na nodra nanuma ka dau luluqa. Me kena ivakaraitaki, e dua na itukuni ni vakacaca era cakava ga o ira na dauvakacaca era rairai rerevaki tu. Ia, e vuqa na veivakacacani ena matavuvale e yaco maivei ira sa tamata walega era dau vakaraitaki ira vakavinaka e matadra na tamata. Eda dau sasaga bula ena dina oqo. E rawa vakacava vei noda itokani e qasenivuli vinaka ni matawilivola ni Sigatabu me tiko talega nona itovo butobuto mai vale? Kevaka e dua na italanoa e sega ni rauta na vakanananu taumada nei koya e rogoca tiko, ena rawa me besetaki se vakatikitikitaki. Ia na vakadidike e vakaraitaka ni veibeitaki vakailasu ni veivakacacani, vakabibi maivei ira e lailai nodra kaukauwa e vale, e sega ni dau yaco, ka vuqa na vakaleqai era sega ni dau tukutuku yani. Taura vakabibi na ripote kece sara ni veivakacacani ka tekivu mai na dua na itutu ni vakabauta.

Kakua ni vakatotolotaka mo ia na lewa. O ira na iliuliu kei ira na kenadau era dau vakarogoca na italanoa veicalati maivei ira na lewe ni vuvale, ka dau temaki me ia na veitotaki. Ena so na gauna, era kilai tu o ira na vakaleqai kei ira na caka cala, ia ena so sa tu ga na cala ena veiyasana kecega ka dredre sara me sereki na dina se medreyaki tu. Me ikuri ki na veilecayaki o ya na dina ni gauna e bibi kina mera vakabauti na vakaleqai, e vuqa era veivakacacani era dau vosavinaka ka ra ka kaya talega ni ra sa vakaleqai ka rawa me raici o ira era a vakaleqa mera sa caka cala. Me kena ivakaraitaki, e dua e vakawati veivakabobulataki e rawa ni nakita me veisiko vei bisopi se vuniwai ni vakasama ena nona qiri e liu me tukuna na italanoa veivakacacani e saqati kina o watina. O ira mai taudaku era dau nanuma ni rawa mera kila ni dua e lasu, ia vei ira sa dau lawaki tu ga era dau matavulotaki ira sara vakavinaka. Sa vakaroti ira na iliuliu na Turaga baleta era sa tu na “dauveivakaisini ena kemudou maliwa, io era sa vakacala e so” (Vunau kei na Veiyalayalati 50:7), ka yaco na gauna eso me lecavi kina na lawaki oqo kivei ira era saga tiko mera veivukei.

Vakaraica na kuila damudamu. E sega ni vakaiyalayala na veiveisau ena sala e yaco kina ena veimatavuvale na veivakalolomataki, ia e tu eso na ivakatakilakila ni ivakasala ni qaqarauni me veivosakitaki vagumatua sara kevaka e dua na iliuliu se itokani e rogoci ira. Oqo e oka kina na veigacagaca e vakatakilaitaki tiko ena itukutuku oqo: veivakalolomataki, na veivakaisini, na ulubale, na dokadoka kei na lewa. Me kena ikuri, sa ivakatakilakila ni ca kevaka e tiko na vuvu, vakadikeva tiko na toso, vakasaurara, ka veibasai sara na italanoa, veivakayarayarataki baleta na veimoceri se ilavo, se na sega me rawa ni vukei. Na veivakacacani vakayago se veiyacovi me dau tauri vakabibi ka veitalanoataki vata kei ira na kenadau ena veika oqo. Kevaka era oka na gone mera vakaleqai se ivakadinadina, mena ripotetaki na veivakacacani.

E ka ni marau, sa vakalailaitaki na veivakacacani ena vuqa na matanitu, ka yaco tiko vakalevu na veimataqali vuli vei ira na lewenivanua.¹ Ia, e vuqa era se sotava tikoga na rarawa duadua, ka “sa cabe cake vua na Kalou na tagi ni lomadra” (Jekope 2:35). Me da dolele yani vei ira na yalodra sa mosi rarawa voli ena loloma kei na veitokoni sa Va-Karisito.