2021
O le Faatumauina o le Latalata o a Tatou Fanau i o Tatou Loto
Iuni 2021


O le Faatumauina o le Latalata o a Tatou Fanau i o Tatou Loto

E le tatau ona tatou o ese mai a tatou fanau. E tatau ona tatou taumafai pea, ia aapa pea, ma tatalo pea, ma ia faaauau pea ona faalogo.

Ata
father and daughter watching a sunset

Ata pue mai le Getty Images

Ua matua manino lava e tatau ona tatou aoao atu le talalelei i o tatou aiga e le tagata lava ia, ola ai i na aoaoga i o tatou aiga, pe faaalu ai le tulaga lamatia o le tuai tele ona iloa ane e le mafai e se faiaoga o le Peraimeri po o se faufautua faaleperisitua po o se faiaoga seminare ona faia mo a tatou fanau le mea o le a tatou le faia mo i latou.

Pe mafai ona ou ofoina atu na o lenei faamalosiauga tele e faatatau i se tiutetauave sili atu? O le mea ou te faamemelo i ai i le ma sootaga ma [lo’u atalii], o Mata o le o ia, faatasi ai ma lona tina ma lona tuafafine ma lona uso, o lau uo mamae, faapelepele. E sili ai lou i ai iinei i lenei sauniga perisitua faatasi ai ma lou atalii nai lo se isi lava soa alii i lenei lalolagi. Ou te fiafia e faatasi ma ia. Ma te talanoa soo. Ma te talie soo. … Ou te tatalo mo ia ma tagi faatasi ma ia, ma ou te matua mitamita lava ia te ia. …

I le popofou o lo ma olaga faaipoipo sa ma galulue ai ma lou aiga talavou e ala i le aoga faauu i se iunivesite i Niu Egelani. [O lo’u toalua] o Pat sa avea ma peresitene o le Aualofa i le matou uarota, ae sa ou galue i le au peresitene o le siteki. Sa ou alu i le aoga i le taimi atoa ma faiaoga faavaitaimi. Sa toalua le ma fanau laiti i lena taimi, faatasi ai ma sina tupe laitiiti ma le tele o faafitauli. O le mea moni, sa pei o ma olaga o outou.

I se tasi afiafi na ou sau ai i le fale mai le tele o itula i le aoga, ma lagonaina ai le mamafa masani o le lalolagi i luga o o’u tauau. O mea uma na foliga mai na matua faigata ma faalotovaivai ma pogisa. Sa ou mafaufau pe o le a oo mai ea se malamalama. Ma, a o ou savali atu i lo matou fale mautotogi laitiiti, sa i ai se filemu tulaga ese i totonu o le potu.

“O le a le faafitauli?” Sa ou fesili atu ai.

“E i ai se mea o loo mana’o Mataio e ta’u atu ia te oe,” o le tala lea a Pat.

“Mata, o le a se mea o e fia ta’u maia ia te a’u?” Sa taalo filemu o ia i ana meataalo i le tulimanu o le potu, ma taumafai malosi e aua nei lagona mai a’u. “Mata,” sa ou fai atu ai ma sina leotele laitiiti atu, “e i ai se mea o e fia taua mai ia te a’u?”

Sa tuu lana taalo, peitai sa le’i ea a’e i luga mo sina taimi. Ona liliu mai lea o nei mata e lua, ua faatumulia i loimata ia te a’u, faatasi ai ma le tiga e na o se tagata e lima tausaga na te iloa ma ia fai mai, “Ou te le’i usita’i ia Tinā i le po nei, ma sa ou taliupu ia te ia.” Ma na tagi ai loa, ma sa gatete lona tino itiiti atoa i le faanoanoa. Na matauina se le faautauta faatamaitiiti, o se ta’uta’u atu tiga na ofoina mai, sa faaauau pea le tuputupu a’e o se [tamaitiiti] e lima tausaga le matua, ma le mafai ona faia ma le matagofie o se faaleleiga alofa.

Atonu na matuai maoae mea uma—vagana ai mo a’u. Ua ou maasiasi e le mafai ona taʻuina atu ia te outou laʻu gaoioiga sa faia i le taimi lena. Sa ou ita. E le faapea ona na ou ita ia Mata—ae o isi mea e selau ma le tasi na i luga o lo’u mafaufau; ae na te le’i iloaina lena mea, ma e lei lava le aoaiina o au e faailoa atu ai. Sa ia amoina atoa le mamafa o lo’u le fiafia.

Sa ou tau atu ia te ia lou faanoanoa ma le tele o mea na ou manatu e mafai ona ou maua mai ia te ia. … Ona ou faia lea o le mea ou te lei faia muamua lava i lona olaga—sa ou fai atu ia te ia e tatau ona ia alu sao lava e moe ma o le a ou le i ai faatasi ma ia e fai lana tatalo pe faamatala atu ia te ia se tala e faamoe ai. O le taumafai e taofi lona masusu, sa ia alu atu ma le usiusitai i autafa o lona moega, lea sa ia tootuli ai—na o ia—e fai ana tatalo. Ona ia faasusuina ai lea o lona tamai aluga i ona loimata lea sa tatau ona solo ese e lona tama.

Afai e te manatu o le filemu i lou taunuu atu sa mamafatu, sa tatau ona e lagonaina nei. Sa lei fai mai se upu a Pat. Sa le’i tau faimai sana tala. Sa le lelei ou lagona!

Mulimuli ane, a o ma tootutuli i autafa o le ma moega, o la’u tatalo vaivai e fesili atu ai mo faamanuiaga i luga o lo’u aiga na toe pau mai i o’u taliga i se tatagi leotele mataga. Sa ou manao e aluese mai ou tulivae i le taimi lava lena ma alu atu ia Mata ma talosaga atu mo lana faamagaloga, ae ua leva ona moe filemu o ia.

E lei vave ona oo mai lo’u toomaga; ae na iu lava ina ou moe ma amata ona ou miti, lea e seasea lava ona ou faia. Sa ou miti na ma teuina ma Mata ni taavale se lua mo se me’i ese. Mo se mafuaaga sa lei loa sa le’i i ai lona tina ma lona tuafafine pepe. Ina ua uma na ou liliu atu ia te ia ma faapea atu, “Ua lelei, Mata, ave e oe le isi taavale ae o lea o le a ou aveina le isi.”

O lenei tamaitiiti e lima tausaga le matua, sa tolotolo atu ma le usiusitai i luga o le nofoa ma taumafai e uu le foeuli tele. Sa ou savali atu i le isi taavale ma faaola. Ina ua amata ona ou alu ese, sa ou tilotilo atu e vaai po o a mai lou atalii. Sa taumafai o ia—oka, sa matuai taumafai lava o ia. Sa taumafai o ia ia papai i vae ae sana le mafai. Sa ia mimiloina ma oomi ki uma, e taumafai e faaola ai le taavale. Sa tau le iloa atu o ia i totonu o le taavale, ae sa toe autilo mai ia te au na mata enaena matagofie, na tumu i loimata. A o ou alu ese atu, sa alaga mai o ia, “Tama, aua le tuua au. Ou te le iloa pe faapefea ona fai. Ua ou laitiiti tele.” Ma sa ou alu ese.

I se taimi puupuu mulimuli ane i lau miti, sa ou iloaina ai i se taimi faigata, ma le taufaafefe e tasi le mea na ou faia. Sa ou tu malosi i le taofi, ato le faitotoa, ma amata ona ou tamoe i le saoasaoa na ou mafaia. Sa ou tuua le taavale, ki, meatotino, ma mea uma—ae ou tamoe. Sa matuai vevela lava le auala na mu ai ou vae, ma sa matuai faatauasoina au i loimata i lau taumafaiga ia iloa atu lenei tamaitiiti i se mea o le tafailagi. Sa faaauau pea ona ou tamoe, tatalo, ma aioi atu ina ia faamagaloina au ma ia ou maua atu o loo saogalemu lo’u atalii.

A o ou mimilo atu i se pioga ma toetoe lava a ou palasi mai le vaivai faaletino ma faalelagona, sa ou iloa atu ai le taavale e le masani ai lea sa ou tuua ia Mata e ave. Sa faatafa ma le faaeteete i autafa o le auala, ma sa ata o ia ma taaloalo latalata ane. Sa i ai se tamaloa matua faatasi ma ia, o taaalo ma tali atu i ana taaloga. Sa iloa mai au e Mata ma fai mai se tala faapenei, “Malo, Tama. Sau. O le malie ia o mea ia ma te faia.” E mautinoa lava ua uma ona ia faamagaloina ma faagaloina la’u agasala matuia na faia ia te ia.

Ae na ou fefe i le sioa a le tamaloa matua, lea na mulimuli mai i au taga uma. Sa ou taumafai e fai atu “Faafetai lava,” ae sa faatumulia ona mata i le faanoanoa ma le le fiafia. Sa ou memumemu se faatoesega le atoatoa, ma sa faapea mai le tagata ese, “Sa le tatau ona e tuua na o ia e fai lenei mea faigata. E le mafai ona talosagaina oe e fai.”

Ma lena faamatalaga, na faaiu le miti, ma sa ou nofo tatā ae i luga o le moega. Ua pala nei lou aluga i le afu ma loimata. Sa ou ato esea le ieafu ma tamoe atu i le tamai moega uamea mo tolauapiga sa fai ma moega a lo’u atalii. I ou tulivae ma ou loimata, sa ou opoina o ia i ou lima ma talanoa atu ia te ia a o moe o ia. Sa ou fai atu ia te ia, o tama uma lava latou te faia ni measese ae latou te le’i fuafuaina. Sa ou fai atu ia te ia e le o ia na mafua ai, sa faaletonu lo’u aso. Sa ou fai atu ia te ia, a 5 pe 15 tausaga o tamaiti, o nisi taimi e galo ai i tama ma manatu ai ua 50 o latou tausaga. Sa ou fai atu ia te ia, ou te manao ia te ia e avea o se tamaitiiti laitiiti mo se taimi umi, aua i se taimi lata mai o le a ia matua ma avea ma tagata matua ma o le a le taalo i luga o le foloa ma ana meataalo pe a ou sau i le fale. Sa ou fai atu ia te ia ou te alofa ia te ia ma lona tina ma lona tuafafine e sili atu nai lo o se isi lava tagata o le lalolagi ma po o a foi ni luitau matou te maua i le olaga, o le a tatou faasasaga faatasi i ai. Sa ou fai atu ia te ia ou te le toe taofia lou alofa po o lau faamagaloga mai ia te ia, ma ou te tatalo, na te le taofia lava ia mea mai ia te au. Sa ou fai atu ia te ia ua faamamaluina au e avea ma ona tama ma o le a ou taumafai ma lou loto atoa ina ia ou agavaa mo lenei tiutetauave maoae.

Ata
father and son on their family farm

Ia, ou te leʻi faʻamaonia o aʻu o se tama atoatoa na ou tauto e avea i lena po, ae ou te fia avea pea ma o loʻo ou taumafai pea. Ou te talitonu i lenei fautuaga poto mai ia Peresitene Iosefa F. Samita: “… Afai o le a outou tausia a outou [fanau] e latalata atu i o outou loto, i totonu o o outou lima; afai o le a outou faia … ia latou lagona tou te alofa ia i latou … ma ia tuu faalatalata atu ia te outou, o le a latou le o ese mamao ma outou. …”1

… E le tatau ona tatou o ese mai a tatou fanau. E tatau ona tatou taumafai pea, ia aapa pea, ma tatalo pea, ma ia faaauau pea ona faalogo. E tatau ona tatou tausia i latou “i totonu o o tatou lima.”

Faamatalaga

  1. Aoaoga a Peresitene o le Ekalesia: Iosefa F. Samita (1998), 253.