2023
Ko e Paʻanga ʻi he Ngutu ʻo e Iká
ʻAokosi 2023


“Ko e Paʻanga ʻi he Ngutu ʻo e Iká,” Liahona, ʻAokosi 2023.

Ko e Ngaahi Mana ʻa Sīsuú

Ko e Paʻanga ʻi he Ngutu ʻo e Iká

Ko e hā ʻoku akoʻi mai ʻe he mana ko ʻení fekauʻaki mo e founga ʻoku fakahoko ai ʻe he ʻEikí ʻEne ngāué?

ʻĪmisi
ika mo e paʻanga ʻi hono ngutú

Ta fakatātaaʻi ʻe David Green

ʻOku tau faʻa lau maʻu pē ha talanoa ʻi he Fuakava Foʻoú ʻoku makehe mei he ngaahi talanoa fakatātā mo e ngaahi mana kehé. ʻOku pehē ʻa e mana ʻo e tukuhau ʻa e temipalé ʻi he ngutu ʻo e iká.

ʻOku ʻikai faʻa fakatokangaʻi pe fai ha fakamatala ki he maná pea ʻoku faingofua hono taʻefakatokangaʻí, he ʻoku veesi pē ʻe fā:

“Pea ʻi heʻenau hoko ki Kapaneumí, naʻe haʻu kia Pita ʻa e kau tānaki tukuhaú, ʻo pehē, ʻOku ʻikai tukuhau ʻa homou ʻEikí?

“Pea pehē ʻe ia, ʻIo. Pea kuo haʻu ia ki he falé, pea taʻofi ia ʻe Sīsū, ʻo pehē, Saimone, ko e hā ho lotó? ʻoku maʻu ʻe he ngaahi tuʻi ʻo māmaní ʻa e totongi pe ʻa e tukuhau ʻia hai? ʻi heʻenau fānaú, pe mei he kakai kehé?

“Pea talaange ʻe Pita kiate ia, ʻI he kakai kehé. Pea pehē ʻe Sīsū kiate ia, Pea tā ʻoku ʻataʻatā ʻa e fānaú.

“Ka ko ʻeni telia naʻa tau fakaʻita kiate kinautolu, ʻalu koe ki tahi, ʻo taumātaʻu, ʻo toʻo ʻa e ika ʻoku fuofua kaí; pea ʻi hoʻo faʻai hono ngutú, te ke ʻilo ʻi ai ʻa e paʻanga: ke ke toʻo ia, ʻo ʻatu kiate kinautolu koeʻuhí ko kitaua” (Mātiu 17:24–27).

Ko e Maná

Ko e hā naʻe fakakau toko taha ai ʻe Mātiu ʻa e mana ko ʻení ʻi heʻene lekooti ʻa e ngāue fakafaifekau ʻa e ʻEikí? Koeʻuhí nai naʻe hoko ʻa Mātiu ko ha taha tānaki tukuhaú, ʻo ne ongoʻi ai ha fehokotaki fakataautaha ki he tūkunga ko ʻení? Koeʻuhí nai naʻe haʻu ʻa Mātiu mei Kapaneumi, ʻa ia naʻe hoko ai ʻení? Pe ko hono fakahaaʻi ia ha sīpinga ʻe taha ʻo e mālohi fakaofo ʻo Sīsū Kalaisí ke fekauʻi ʻo ʻikai ngata pē ʻi he ngaahi ʻelemēnití (vakai, Mātiu 8:23–27) kae aʻu foki ki he fanga ika ʻi he tahí? (vakai, Sēnesi 1:28).

Lolotonga ʻetau fakalaulauloto ki he ngaahi veesi ko ʻení, ʻoku tau ako ha meʻa lahi mei he founga naʻe tali ʻaki ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene ʻAposetolo ko Pitá. Ko e konga lahi ʻo e ngaahi mana naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisí ko e ngaahi ngāue fakalangi ia naʻe fakaʻaongaʻi ke faitāpuekina ʻaki ʻa e niʻihi kehé. Ka neongo ia, ʻoku hangē naʻe fakataumuʻa ʻa e mana ko ʻení ko ha faingamālie akoʻi ke tokoni ke teuteuʻi ʻa Pita mo e kau ʻAposetolo kehé ki ha tuʻunga fakatakimuʻa ʻi he kahaʻú ʻi he puleʻangá. Naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻi he leá mo e ngāué ʻa Hono tuʻunga ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ko Hono mālohi ke ʻiloʻi ʻa e meʻa ne talaange ʻe Pita ki he kau tānaki tukuhaú, ko ʻEne “ʻilo taʻefakangatangata fakaofo” ʻi hono ʻiloʻi tonu ʻa e feituʻu ʻe ʻi ai ha ika pau,1 pea mo Hono finangalo ke ʻoua naʻa teitei fakaʻita pe hoko ko ha tūkiaʻanga kiate kinautolu ʻoku vaivai ʻenau tuí (vakai, 1 Kolinitō 8:9–10; 9:22).

ʻOku fakamatalaʻi lelei ʻe ha ʻAposetolo ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní ʻa e mana ko ʻení ko hono fakaʻatā ʻa Sīsū “ke fakapapauʻi kia Pita ʻi ha founga fakaofo ʻa hono tuʻunga faka-ʻOtua ko e ʻAló. ʻOku ʻamanaki ke Ne fakahoko ha mana ngalikehe mo makehe, ʻo ʻikai tatau mo ha meʻa kuo fakahoko ʻi Hono toʻukupú. Te Ne totongi ha tukuhau ʻoku ʻikai ko hano moʻua, ʻaki ha paʻanga kuo teʻeki ke ne maʻu, ke fakanonga ʻa kinautolu ʻoku ʻikai loto ke fakaʻitaʻí.”2

Ko ha Puipuituʻa Fakahisitōlia

Ko e tukuhau fakataʻu ʻo e temipalé, pe totongí, naʻe feʻunga ia mo ha paʻanga siliva ʻe ua, pe ko e vaeua sekeli, pea naʻe fiemaʻu ia mei he kakai tangata lalahi kotoa pē ʻi ʻIsileli, neongo naʻe angamaheni ʻaki ʻe he kau taulaʻeikí mo e kau lāpaí ke pehē ʻoku fakaʻatā kinautolu. Ko e taumuʻa ʻo e paʻanga totongi ko ʻení ke tokoni ki he monomono mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e temipalé. Ko ha ngafa fakalotu ia, kae ʻikai ko ha fiemaʻu ʻa e puleʻangá.

Naʻe ʻuluaki ui ʻa e tukuhaú ni ko e “paʻanga fakalelei” ʻi he taimi ʻo Mōsesé. Kapau naʻe ʻi ai ha taha ʻe fakaʻatā mei he tukuhaú ni, ko e Mīsaiá ia, ʻa ia te Ne fai ʻa e fakalelei maʻá e ngaahi angahala ʻa e faʻahinga kotoa ʻo e tangatá.3 Neongo ʻa e tukupā fakavave ʻa Pita ki he kau tānaki tukuhaú, ka naʻe akoʻi ange ʻe he ʻEikí ha ngaahi lēsoni mahuʻinga kia Pita kae ʻikai valokiʻi.

Hangē ko ia ne faʻa fakahoko ʻe Sīsuú, naʻá Ne akonaki ʻaki hono ʻuluaki fai ha ngaahi fehuʻi fakatupu fakakaukau. Naʻe fakamahinoʻi ʻe he ngaahi fehuʻi ko ʻení kia Pita naʻe ʻikai moʻulaloa ʻa e ʻEikí ki ha tukuhau pehē, koeʻuhí he ko e ʻAlo Ia ʻo e ʻOtuá, pea ko e temipalé ko e fale ia ʻo ʻEne Tamaí mo e ʻAló. Ka ʻi he angamalū haohaoá, naʻá Ne “poupouʻi” ai ʻa e tukupā naʻe fai ʻe Heʻene ʻAposetoló mo tokoni ke mahino kiate ia naʻe ʻikai ko ha taimi ʻeni ke fai ai ha ʻita. Neongo naʻe mei faingofua ʻaupito ke maʻu ʻa e vaeua sekeli naʻe fiemaʻú ʻi ha founga angamaheni pē, ka naʻá Ne fakaʻaongaʻi ʻa e taimi ko ʻení ke fakamālohia e tui ʻa ʻEne kau ʻAposetoló ʻaki hono fakahaaʻi kia Pita Hono mālohi fakaofo ke fekauʻi ha ika ʻi he tahí.

Ngaahi Lēsoni ne Akó

Fakakaukau ki he ngaahi lēsoni ko ʻeni naʻe ako ʻe Pita mo e kau ʻAposetolo kehé pea mo e founga ʻoku ʻaonga ai kiate kitautolú:

1. Naʻe ako ʻe Pita naʻe ʻiloʻi ʻe Sīsū Kalaisi ʻene ngaahi fakakaukaú. Kimuʻa pea lea ʻa Pitá, naʻe ʻosi ʻafioʻi ʻe Sīsū ʻa e meʻa naʻe lea ʻaki ʻe Pita kiate kinautolu kuo nau omi ke tānaki ʻa e totongí. Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe Pita kimui ange ʻa e meʻafoaki tatau ʻo e faʻa ʻiloʻiló ʻi he taimi naʻe loi ai ʻa ʻAnanaia mo Safaila fekauʻaki mo ʻena ngaahi foakí (vakai, Ngāue 5:1–11).

2. Naʻe akoʻi ʻe Sīsū neongo pe ko e hā e lahi ʻo e ngaahi fiemaʻu fakamatelié pe fakapaʻangá, ʻe tofa ʻe he ʻEikí ha founga ke laka ki muʻa ai ʻEne ngāué, ʻo tatau ai pē pe ko ha founga fakaofo pe angamaheni.

ʻĪmisi
ko e puha ʻoku ava ʻoku ʻi ai ha paʻanga mo ha ngaahi meʻa kehe ʻi loto

Naʻe hoko ha sīpinga fakaonopooni ʻo e “paʻanga ʻi he iká” lolotonga ʻa e fononga saliote ʻa Pilikihami ʻIongi mo Hiipa C. Kimipolo ʻo fou atu ʻi ʻInitiana mo ʻOhaiō ʻi heʻena fononga ki he ngaahi misiona ʻi ʻIngilaní. Naʻe kamata ʻena fonongá ʻaki ha $13.50 pea naʻe ʻikai ke na ʻamanaki te na lava ʻo fononga mamaʻo ʻi he salioté, ka ʻi he feituʻu kotoa pē naʻa nau tuʻu aí, ʻi he ʻalu ʻa Pilikihami ʻIongi ʻo vakai ki heʻene puhá, naʻe fakaofo ʻene maʻu ai ʻa e paʻanga naʻe fiemaʻu ke na totongi ʻaki ki he feituʻu hono hokó.4 ʻI heʻena tūʻutá, kuó na totongi ha paʻanga naʻe laka hake ʻi he $87. Hangē ko hono lekooti ʻi ha tohinoa ʻa e Kau Palesitenisī ʻUluakí ʻi he 1860: “Naʻe ʻalu ʻa [Pilikihami ʻIongi] ʻo vakai ki heʻene puhá, pea naʻá ne ʻohovale lahi ʻi heʻene maʻu ai ha [paʻangá], aʻu ki he ʻahó ni naʻe [ʻikai] ke ne ʻilo pe naʻe [founga fēfē] tukukehe ko e ʻomi ʻe ha fakafofonga ne ʻikai ʻiloa mei he maama ʻo e Langí ke paotoloaki ʻa hono Malangaʻi ʻo e Ongoongoleleí.”5

3. ʻI he taimi ʻe fiemaʻu aí, ʻe fakahoko ʻe he ʻEikí ha ngaahi mana ke fakahoko e ngaahi talaʻofa naʻe fai ʻe he kau taki ʻo Hono Siasí. ʻI he 1967, naʻe palōmesi ai ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ko e taimi ʻe fakahoko ai ʻe he kāingalotu ʻo e Siasí honau fatongiá, ʻe toʻo ʻa e ʻĀ Vahevahe ʻi ʻIulope mo ʻĒsiá ke fakaʻatā ʻa e tupulaki ʻo e ngāue fakafaifekaú ʻi he funga ʻo e māmaní.6 ʻI he taimi ko iá, naʻe ngali taumamaʻo, taʻeʻaonga, pea taʻemalava ʻa e hoko moʻoni e meʻa ko ʻení. Ka ʻi loto ʻi ha taʻu ʻe uofulu, naʻe holoki e ngaahi ʻā vahevahe ko ʻení ʻi ha ngaahi founga taʻeʻamanekina mo fakaofo.

4. Neongo te tau ʻilo ʻi heʻetau hoko ko e kau ākonga ʻa Kalaisí ʻoku tau moʻoni, ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi taimi ʻi heʻetau taʻeʻunua pe tuʻukāivi ke fakatokangaʻi ʻe he niʻihi kehé ʻoku tau moʻoní ʻe fakatupu ai ha fakaʻita ne ʻikai fiemaʻu ke hoko. Pea toe kovi angé, ʻe lava ke hoko ia ko ha tūkiaʻanga ʻi he fakalakalaka fakalaumālie ʻa ha taha kehe.

ʻOku maʻu ha sīpinga fakaʻofoʻofa ʻo e angamalū ko ʻení mo e ʻikai fie hoko ko ha tūkiaʻangá ʻi he aʻusia ko ʻeni ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausi (1920–2007), ko ha tokoni kimuʻa ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí. “Naʻe lea hono foha ko Mākisí … fekauʻaki mo haʻana ō ki he temipale Uāsingatoni D.C., ke kau ki ha sēsini [ʻenitaumeni]. ʻI he taimi naʻe ʻave ai ʻe Palesiteni Fausi ʻene lekomení kae hū ki lotó—ko ha lekomeni makehe naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau taki māʻolungá—naʻe ʻikai ʻiloʻi ia pe ko e lekomení ʻe he tokotaha ngāue temipalé, peá ne taʻofi ia ʻi tuʻa. Naʻe ʻikai ke fakamaaʻi ʻe he Tangataʻeikí ʻa e tangatá ʻaki ʻene talaange ko hai iá, ka naʻá ne tali lelei ia pea mau foki kotoa.ʼ”7

ʻOku ou houngaʻia ʻi he fakamatala ʻa Mātiu ki he paʻanga ʻi he iká. ʻOku toe fakahā kia Pita ko e tangata toutaí, ʻa ia naʻe mātuʻaki anga fakaetangata mo taʻefakakaukaú, ha mana fekauʻaki mo e toutaí.8 ʻOkú ne ʻomi ha ʻamanaki lelei ʻe tokoniʻi foki kitautolu ʻe he ʻEikí ke tau tupulaki neongo ʻetau ngaahi fehalaākí. Hangē ko Pitá, te tau ako mei he sīpinga ʻa hotau ʻEikí, ʻa ia naʻe faʻa kātaki ʻi he ngaahi fehalaākí pea angamalū neongo ʻene maʻu ʻa e mālohi kotoa pē.

Hangē ko e kau ʻAposetolo ʻo e kuonga muʻá, ʻofa ke tau ʻiloʻi ʻa e ʻEikí ko e ʻAlo ʻo e ʻOtuá, ʻo falala te Ne lava ʻo ʻomi ʻi ha ngaahi founga fakaofo ha founga ke fakahoko ʻaki ʻEne ngaahi taumuʻá. Pea ʻi heʻetau ngāue tokoní mo e vā fetuʻutaki mo e niʻihi kehé, ʻofa ke tau faʻa fakakaukauʻi lelei ha faʻahinga lea pe tōʻonga ʻe lava ke hoko ko ha tūkiaʻanga, tautautefito ki ha taha ʻoku vaivai ʻi he tuí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Neal A. Maxwell, ʻi he “We Can’t Comprehend the Capacity of God,” Church News, Feb. 22, 2003, thechurchnews.com.

  2. Bruce R. McConkie, The Mortal Messiah (1980), 3:76.

  3. Vakai, James E. Talmage, Jesus the Christ (1916), 383.

  4. Vakai, Historical Department office journal, Feb. 16, 1859, 164, Church History Library.

  5. President’s Office Journals, Jan. 18, 1860, 28, in Brigham Young office files, Church History Library.

  6. Vakai, The Teachings of Spencer W. Kimball, ed. Edward L. Kimball (1982), 582.

  7. Carrie A. Moore, “Remembering President James E. Faust,” Deseret News, Aug. 11, 2007, deseret.com.

  8. Vakai, Luke 5:4–11; vakai foki, Sione 21:1–24 (fakatokangaʻi ange naʻe hoko ʻa e mana ko ʻení kimui ange).