2023
Fakamanatu ʻe Nima ki Hono Vahevahe ʻo e Ongoongoleleí
ʻAokosi 2023


Fakakomipiuta Pē

Fakamanatu ʻe Nima ki Hono Vahevahe ʻo e Ongoongoleleí

‘Oku tokoni ‘a e ngaahi fakakaukau ʻe nimá ni ke tau vahevahe ʻa e ongoongoleleí ʻi ha ngaahi founga angamaheni mo fakanatula pea fakaafeʻi e niʻihi kehé ke nau haʻu kia Kalaisi.

ʻĪmisi
ko ha ʻū tā ʻo e kakai ʻoku nau ngāue ʻi ha founga kehekehe

ʻI heʻetau hoko ko e kau mēmipa ‘o e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻoku ʻi ai hotau fatongia mo e tāpuaki ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí mo e fānau kotoa ‘a e Tamai Hēvaní. ʻOku haohaoa e ʻofa ʻa ‘etau Tamai Hēvaní ki Heʻene fānaú takitaha pea ʻokú Ne finangalo ke nau lava ʻo maʻu kotoa ʻEne ngaahi tāpuakí. Ko e founga pē taha ʻe lava ke tau fakahaaʻi ai ʻetau ʻofa kiate Iá ko hono “fakaafeʻi e taha kotoa ke ne maʻu ʻa e ongoongoleleí, [ʻa ia] ʻoku kau ai ʻa e:

  1. Kau ʻi he ngāue fakafaifekaú mo e hoko ko ha kau faifekaú.

  2. Tokoniʻi e kāingalotu foʻoú mo e kāingalotu ʻoku toe foki mai ki he Siasí ke nau fakalakalaka ʻi he hala ʻo e fuakavá.”1

ʻI heʻetau ʻofa mo tokoniʻi hotau tuofāfiné mo e ngaahi tokouá, ʻe fakafonu kitautolu ʻaki e loto-holi ke tokoniʻi kinautolu ke nau aʻusia ʻa e “fuʻu fiefia lahi” ʻoku maʻu mei hono moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí (ʻAlamā 36:24). ʻOku ngali lōmekina he taimi ʻe niʻihi hono vahevahe ʻa e ongoongoleleí, ka “ʻoku ʻikai tuku mai ʻe he ʻEikí ha fekau ki he fānau ʻa e tangatá kae ‘ikai te ne teuteu ha hala ma‘anautolu ke nau lava ai ‘o fai ‘a e meʻa kuó ne fekau kiate kinautolú” (1 Nīfai 3:7). Te tau lava ʻo falala te Ne tokoniʻi kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau tokanga ai ki Heʻene ui ke “fafanga ʻeku fanga sipí” (Sione 21:16–17).

ʻI heʻetau feinga ke fakaafeʻi e niʻihi kehé ke nau omi kia Kalaisí, mahalo te tau fakakaukau ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení.

Vahevahe ʻa e Ongoongoleleí ko ha Konga ʻo ʻEtau Ngaahi Fuakavá

Hangē ko e akonaki ‘a Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní: “Kuo fai ʻe he tokotaha kotoa pē ha fuakava mo e ʻOtuá ke tokanga ki he niʻihi kehé mo tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá. Te tau lava ʻo fakahaaʻi e tui ki he ʻOtuá mo mateuteu maʻu pē ke tali ki he taha kotoa pē ‘okú ne fehuʻia ʻʻa e ʻamanaki lelei ʻoku ʻiate [kitautolú]ʼ [1 Pita 3:15]. ʻOku ʻi ai hotau fatongia takitaha ki hono tānaki ʻo ʻIsilelí.”2

Manatuʻi ʻoku ʻikai fiemaʻu ia ke tau hoko ko ha kau faifekau taimi kakato ke tau vahevahe atu ʻa e ongoongoleleí. Naʻe fakamanatu mai ʻe Palesiteni M. Lāsolo Pālati, ko e Palesiteni Leʻoleʻo ʻo e Kōlomu ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá, “ko hono ako ʻo e ongoongoleleí mo vahevahe fakaʻaho iá ʻe lava ʻo fakahoko ia ‘e ha taha pē ʻoku uiuiʻi pe ʻikai uiuiʻi fakaʻofisiale. Kātaki ʻo manatu’i ʻoku ʻikai fiema‘u ia ke ʻi ai ha‘ate pine hingoa ka te toki ngāue fakafaifekau!3 Pea hangē ko e akonaki tatau ne fakahoko ʻe ‘Eletā Niila L. ʻEnitaseni ‘o e Kōlomu ‘o e Kau ‘Aposetolo ‘e Toko Hongofulu Mā Uá, “Kapau ʻoku ʻikai ko ha faifekau taimi kakato koe ‘oku ʻi ai ha‘o pine faifekau ʻe fakapipiki ki ho koté, ko e taimi ʻeni ke tohiʻi ia ʻi ho lotó—pea tohiʻi, ʻo hangē ko e lau ʻa Paulá, ʻ‘ikai ‘aki ‘a e vaitohi, ka ko e Laumālie ʻo e ʻOtua moʻuí’ [2 Kolinitō 3:3].”4

ʻI heʻetau feinga ko ia ke vahevahe atu ʻa e ongoongoleleí, ʻoku tau tokoni ai ke fakakakato ʻetau fuakava ʻi he papitaisó, ʻa ia ʻoku kau ai ʻa e “tuʻu ko e kau fakamoʻoni ʻo e ʻOtuá ʻi he taimi kotoa pē pea ʻi he meʻa kotoa pē, pea ʻi he feituʻu kotoa pē te mou ʻi ai” (Mōsaia 18:9).

Fakaafeʻi ʻa e Kakai Kotoa pē ke nau Omi Kia Kalaisi

Ko Sīsū Kalaisí “ʻoku ʻikai filifilimānako” (Ngāue 10:34). Hangē pē ko ʻEne fakaafeʻi ʻa e talavou koloaʻia ʻi he kuonga muʻá, ʻokú Ne fakaafeʻi ʻa e taha kotoa ke “haʻu, ʻo muimui ʻiate au” (Luke 18:22). Te tau lava ʻo fai ʻa e meʻa tatau—ʻo fakaafeʻi ha taha pē mo e tokotaha kotoa pē ke muimui ʻia Kalaisi ‘o ‘ikai fakamaauʻi pe ko hai ʻoku tau pehē te ne tali pe ʻikai tali ʻa e fakaafé. Ko Ia ʻa e tali ʻoku kumi ki ai e kakai tokolahi.

Hangē ko e akonaki ‘a Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní: “Ko ʻEne ongoongoleleí ʻa e tali ʻi he taimi ʻoku taaʻi ʻaki ai e māmaní e manavaheé. ʻOku fakamamafaʻi heni e fiemaʻu vivili ko ia ke muimui ki he fakahinohino ʻa e ʻEikí ki Heʻene kau ākongá ke ‘ʻmou ʻalu ki māmani kotoa pē, ʻo malanga ʻaki ʻa e ongoongoleleí ki he kakai fulipē’ [Maʻake 16:15; tānaki atu hono fakamamafaʻí]. ʻOku ʻi ai hotau fatongia toputapu ke vahevahe e mālohi mo e melino ʻa Sīsū Kalaisí kiate kinautolu kotoa pē ʻe fie fanongo mo tuku ke pule e ʻOtuá ʻi heʻenau moʻuí.”5

Ko kinautolu ʻoku tau vahevahe ki ai e ongoongoleleí, ʻe malava pē ke nau tali pe ʻikai tali ʻetau ngaahi fakaafé pe ko ‘etau fakamoʻoní. Ka ʻoku ʻikai fakapapauʻi ai ʻetau lavameʻá. ʻOku tau fai e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻi he fevahevaheʻakí.

Falala ki he Laumālie Māʻoniʻoní ke Fakamoʻoni

ʻE lava ke fakailifia he taimi ʻe niʻihi hono vahevahe ‘etau ngaahi tui mahuʻinga mo toputapu tahá. Ka ʻoku talaʻofa mai ʻe he ʻEikí te Ne tataki mo tokoniʻi kitautolu ke tau talanoa ʻi ha founga te ne ʻomai ʻa e Laumālié. Te tau lava ʻo falala ki he Laumālie Māʻoniʻoní ke tataki ʻetau ngaahi leá ʻi he taimi ʻoku fakaava ai hotau ngutú ke vahevahé. Ko hotau fatongiá ke vahevahe, pea ko e fatongia ia ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi.

Hangē ko ia ʻoku akoʻi mai ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 100:5–8: “Ko ia, ko e moʻoni ‘oku ou pehē kiate kimoua, hiki hake homo leʻó ki he kakaí ni; lea ʻaki ʻa e ngaahi fakakaukau te u fakahū ki ho lotó, pea ʻe ʻikai veuveuki ʻa kimoua ʻi he ʻao ʻo e kakaí;

“He ‘e foaki kiate kimoua ‘i he houa ko iá, ‘io, ‘i he mōmēniti ko iá, ‘a e me‘a ke mo lea ‘akí.

“Ka ‘oku ou fai ha fekau kiate kimoua, ke mo fakahā ‘a e me‘a kotoa pē ‘okú mo fakahā ‘i hoku hingoá, ‘i he loto-molumalu, ‘i he laumālie ‘o e angamalū, ʻi he ngaahi me‘a kotoa pē.

“Pea ʻoku ou fai kiate kimoua ʻa e talaʻofa ko ʻení, ʻe fakatatau ki hoʻomo fai ení ʻe fekauʻi atu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakamoʻoniʻi ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻa ia te mo lea ʻakí.”

Manatu‘i ‘a e akonaki ʻa ʻEletā Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

Falala ki he ʻEikí ke fakahoko ʻEne ngaahi maná. ʻIloʻi ʻoku ʻikai ko ho fatongiá ke fakaului e kakaí. Ko e fatongia ia ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní. Ko ho fatongiá ke vahevahe e meʻa ʻokú ke tui mo ongoʻí pea moʻui ʻaki maʻu pē hoʻo tuí.

“Ko ia ai, ʻoua te ke ongoʻi loto-foʻi kapau ʻe ʻikai tali ʻe ha taha e pōpoaki ʻo e ongoongoleleí he taimi ko iá. ʻOku ʻikai ko ha foʻui ia ʻoʻou.

“ʻOku ʻi he vā ia ‘o e tokotaha fakafoʻituituí pea mo e Tamai Hēvaní.

“Ko ho fatongiá ke ʻofa ki ho ʻOtuá pea mo ho kaungāʻapí, ko ʻEne fānaú.

“Tui, ʻofa, ngāué.”6

Ko Hono Talanoaʻi Fakanatula ʻo e Ongoongoleleí

ʻOku ʻikai fiemaʻu ia ke faingataʻa hono vahevahe ʻa e ongoongoleleí. Te tau lava, hangē ko e fakalotolahi ʻa ʻEletā ʻUkitofá, ʻo “fakaafeʻi ʻa e kakaí—ʻi ha ngaahi founga angamaheni mo fakanatula—ke nau omi ʻo mamata, omi ʻo tokoni, pea nau omi ʻo kau.”7 Te tau lava ʻo kumi ha founga ke fakakau ai ʻa e ongoongoleleí ʻi heʻetau talanoa fekauʻaki mo e ngaahi meʻa ʻoku tau sai‘ia aí, hotau manakó, ngaahi faingataʻaʻiá, mo e ngaahi tāpuaki maʻu fakafou ʻi he fatongia ʻoku fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi ʻi heʻetau moʻuí.

Naʻe fale‘i ‘a Palesiteni Pālati ‘o pehē: “ʻOua naʻá ke manavasiʻi ke vahevahe mo e niʻihi kehé hoʻo talanoá, ʻa e ngaahi meʻa kuó ke aʻusia ʻi hoʻo hoko ko ha muimui ʻo e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻOku tau maʻu kotoa pē ha ngaahi talanoa mahuʻinga kuo nau tākiekina hotau tupuʻangá. ʻOku ʻikai ko ha founga kovi ʻa hono vahevahe atu ʻo e ngaahi talanoa ko iá ki he niʻihi kehé. Te ke lava foki ʻo tokoni ke fakatonutonu ʻa e ngaahi maʻu hala lahi fekauʻaki mo e Siasí ʻo fakafou ʻi he niʻihi ʻoku mou feohí.”8

Kapau ʻoku ʻikai te ke ongoʻi loto-falala ki hoʻo malava ʻo vahevahe ʻa e ongoongoleleí, manatuʻi e faleʻi ko ʻeni meia ʻEletā ʻUkitofá:

“Ne ʻikai ke fiemaʻu ʻe he ʻEikí ia ha taukei, pe ngāue fakafaifekau ʻoku taʻe-hano-mele. Ka, ʻʻoku fiemaʻu ʻe he ʻEikí ʻa e loto mo e ʻatamai fie faí” [Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:34]. …

“Ka ko e meʻa mahuʻingá ke ʻoua te ke foʻi; feinga pē ke ʻai ke tonu. ʻE aʻu pē ki ha tuʻunga te ke lelei ange, fiefia ange, mo fakamātoato ange. ʻE hoko leva hoʻo talanoa mo e niʻihi kehé kau ki hoʻo tuí ko ha meʻa angamaheni mo fakanatula. ʻE hoko leva e ongoongoleleí ko ha konga pau mo mahuʻinga ʻi hoʻo moʻuí, pea ngalikehe ka taʻe talanoaʻi ia mo e niʻihi kehé. Mahalo he‘ikai ke hoko leva ia he taimí ni—ka ko ha ngāue ia ke fai he toenga ʻo e moʻuí. Ka ʻe hoko ia.”9

Mo‘ui ‘aki ‘a e Ongoongoleleí ke Vahevahe ‘a e Ongoongoleleí

Kuó ke fanongo nai he kupuʻi lea “ʻoku leʻo lahi ange ʻa e ngāué ʻi he leá”? Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Keuli E. Sitīvenisoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻoku tau malangaʻi atu ʻa e ongoongoleleí ʻi he taimi kotoa pē ʻoku tau fakahaaʻi ai ʻa e ʻofa faka-Kalaisí ki hotau kaungāʻapí—neongo kapau ʻoku ʻikai ke tau puʻaki ha fo‘i lea ʻe taha.”10

Naʻe toe ʻomi foki ʻe ʻEletā Sitīvenisoni ha founga faingofua ki hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí: “ʻE lava ke fakahoko ʻa e fekau maʻongoʻonga ʻa e Fakamoʻuí ʻo fakafou ʻi he ngaahi tefito‘i mo‘oni faingofua, mo mahinongofua kuo akoʻi kiate kitautolu takitaha talu mei heʻetau kei īkí, ʻa ia ko e: ʻofá, vahevahé, mo e fakaafé.”11

Te tau lava foki ʻo muimui ki he faleʻi ʻa Palesiteni Nalesoní ke “tokangaʻi [ʻetau] fakamoʻoní.”12 Pea hangē ko e akonaki ʻa ʻEletā Kuenitini L. Kuki ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ko e fakauluí ko ha konga mahuʻinga foki ia hono moʻui ʻaki e ongoongoleleí ʻi he tā sīpingá: “Ke hoko e fekau ʻa e Fakamoʻuí ke vahevahe e ongoongoleleí ko ha konga ia ʻo kitautolú, ʻoku fiemaʻu ke tau tali ʻa e finangalo ʻo e ʻOtuá; ʻoku fiemaʻu ke tau ʻofa ki hotau kaungāʻapí, vahevahe e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí, pea fakaafeʻi ʻa e tokotaha kotoa pē ke haʻu ʻo mamata.”13

ʻI heʻetau feinga ke “lea ‘ia Kalaisi, … fiefia ʻia Kalaisi, … malanga ʻaki ʻa Kalaisi, [mo] kikite ʻia Kalaisi” (2 Nīfai 25:26), te tau lava ʻo falala kiate Ia ke tokoni mai. Te tau lava foki ʻo maʻu ha mālohi ʻi he talaʻofa ko ʻeni meia ʻEletā Sitīvenisoní: “ʻOku ou fakaafeʻi atu koe ke ke fakakaukauʻi ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo ʻofa, vahevahe, mo fakaafé. ʻI hoʻo fai iá, te ke ongoʻi ha fiefia lahi ʻi hoʻo ʻiloʻi ʻokú ke talangofua ki he ngaahi folofola ʻa hotau Fakamoʻuí.”14