2023
“Haʻu kiate Au”: Ko e Tulifua Fakalaumālie ʻi he Kotoa ʻo ʻEtau Moʻuí
ʻAokosi 2023


“‘Haʻu kiate Au’: Ko e Tulifua Fakalaumālie ʻi he Kotoa ʻo ʻEtau Moʻuí,” Liahona, ʻAokosi 2023.

“Haʻu kiate Au”: Ko e Tulifua Fakalaumālie ʻi he Kotoa ʻo ʻEtau Moʻuí

ʻOku hokohoko atu ʻa e ako ke ʻiloʻi mo ʻofa ʻi he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻi he kotoa ʻo hoʻo moʻuí.

ʻĪmisi
Ko hono ui ʻe Sīsū ʻa Pita mo ʻAniteluú

Ko hono Ui ʻe Kalaisi ʻa Pita mo ʻAniteluú, tā fakatātā ʻa James Taylor Harwood

ʻI heʻetau hoko ko e kau ākonga ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻoku tau fiefia ʻi Heʻene fakaafé: “Haʻu kiate au.” ʻOkú Ne fakaafeʻi kitautolu ke toʻo ʻEne “haʻamongá kiate [kitautolu], pea [tau] ako ʻiate [Ia]” (Mātiu 11:28–29). ʻOku ʻuhinga ʻeni ʻoku tau tui kiate Ia mo tali fiefia Hono huafá, ʻEne ngaahi akonakí, mo ʻEne ngaahi fekaú.

ʻOku tau omi kotoa ki he māmaní mo ha ngaahi talēniti mo e ʻulungaanga kehekehe, pea ʻoku tau maʻu kotoa ha ngaahi aʻusia makehe ʻi he moʻuí. Ka kiate kitautolu kotoa, ko hono fakamuʻomuʻa ʻa Sīsū Kalaisi ʻi heʻetau moʻuí ko e tulifua ia ʻo ʻetau moʻuí kotoa. ʻI he tui, ako, lotu, mo fakatomala ʻi he kotoa ʻo e moʻuí, ʻoku tau ʻilo mo ʻofa lahi ange ai ʻiate Ia.

ʻOku tau moʻui ʻi he māmani ko ʻeni ʻoku fonu ʻi he faingataʻá mo e ngaahi meʻa ʻoku nau tohoakiʻi ʻetau tokangá. Ke tauhi maʻu ʻetau tokangá ki he ngaahi meʻa ʻoku taʻengatá, moʻui ʻi he tui kia Sīsū Kalaisí, pea aʻusia ʻa e ului ʻoku hokohoko atu ʻi he ngaahi taʻu lahi ʻo e moʻuí, ʻoku fiemaʻu ki ai ʻetau loto-toʻá mo e tukupaá, fakataha mo e tokoni mei langí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e temipalé

Maʻu ha Mālohi ʻi he Ngaahi Ouaú mo e Ngaahi Fuakavá

ʻOku maʻu ha tokoni lahi mei he langí ʻi he ngaahi ouau mo e ngaahi fuakava fakatemipale ʻoku nau pukepuke kitautolu ke tau “tuʻu maʻu, tuʻu ʻaliʻaliaki, tuʻu taʻeueʻia, mo nofotaha”1 ʻi heʻetau tulifua ke haʻu ki he Fakamoʻuí.

Kuo akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni ko hono “fakahoko ha fefuakavaʻaki mo e ʻOtuá [ʻoku] haʻi [ai] kitautolu kiate Ia ʻi ha founga te ne ʻai ke faingofua ange e meʻa kotoa ʻo e moʻuí.” Naʻe ʻikai ke Ne pehē ʻoku faingofua ʻa e moʻuí ʻi hono fakahoko e ngaahi fuakavá, “ka ʻoku ʻuhinga hoʻo ngāue fakataha mo e Fakamoʻuí ke ke maʻu faingamālie ki Hono iví mo e mālohi huhuʻí.”2

Mahalo ʻe fifili ha niʻihi pe ko e hā ʻoku fakahinohinoʻi ai ʻe he ʻEikí ʻEne palōfitá ke langa mo fakatapui ha ngaahi temipale lahi ʻi he funga ʻo e māmaní. ʻI he māmani ko ʻeni ʻoku fakautuutu ai ʻa e moveuveú, ʻoku mahuʻinga ʻa e malú mo e fakamanatu hotau ngaahi ouaú mo ʻetau ngaahi fuakavá. ʻE pukepuke ai kitautolu ke tau laka atu ki muʻa ʻi he meʻa ʻoku tau ui he taimí ni ko e hala ʻo e fuakavá.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Nalesoni: “Ko e ngaahi ouau ʻo e temipalé mo e ngaahi fuakava ʻokú ke fakahokó, ko e kī ia ki hono fakamālohia hoʻo moʻuí, hoʻo nofo malí mo e fāmilí, pea mo hoʻo malava ke matuʻuaki e ngaahi ʻohofi ʻa e filí. ʻE hanga ʻe hoʻo moihū ʻi he temipalé … [ʻo] fakamālohia ai hoʻo tukupā ke nofo maʻu ʻi he hala ʻo e fuakavá.”3

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e tokotaha ʻoku lotu

Moʻui Taau mo e Laumālie Māʻoniʻoní

Kuó u saiʻia maʻu pē ʻi he ngaahi lea ko ʻeni ʻa e ʻAposetolo ko Paulá naʻe tohi ʻi he meimei taʻu ʻe 2,000 kuo hilí ka ʻoku kei moʻoni ʻaupito he ʻahó ni:

“ʻOku ʻikai ha tangata ʻokú ne ilo ʻa e ngaahi meʻa ʻa e ʻOtuá, ka ko e Laumālie pē ʻo e ʻOtuá.

“Pea ko ʻeni … kuo tau maʻu [ʻa e] laumālie ʻoku mei he ʻOtuá; koeʻuhí ke tau ʻilo ʻa e ngaahi meʻa kuo foaki mataʻataʻatā pē kiate kitautolu ʻe he ʻOtuá.

“ʻA e ngaahi meʻa ko ia … ʻoku ako ʻaki ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní. …

“Ka ʻoku ʻikai maʻu ʻe he tangata fakakakanó ʻa e ngaahi meʻa ʻo e Laumālie ʻo e ʻOtuá: he ko e vale ia kiate ia: pea ʻoku ʻikai te ne faʻa ʻilo ia, he ʻoku ʻilo fakalaumālie pē ia” (1 Kolinitō 2:11–14).

He ʻikai lava ʻo fakamatalaʻi kakato ʻi he leá ʻa e ngaahi moʻoni mo e tataki fakalaumālie mei he Laumālie Māʻoniʻoní. Ko e “ngaahi meʻa loloto [ia] ʻi he ʻOtuá” (veesi 10), “ʻoku teuteu … maʻanautolu ʻoku ʻofa kiate iá” (veesi 9).

ʻI heʻetau maʻu e meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he papitaisó, kuo pau ke tau fāifeinga ke moʻui taau ke maʻu maʻu pē hono ivi tākiekiná ʻaki ʻetau siofi ʻetau meʻa ʻoku faí, ko ʻetau leá, pea mo ia ʻoku tau vahevahe ki ai hotau taimí. ʻI heʻetau fai iá, ʻe hoko mai ʻa e maama fakalaumālié mo ha fakapapau lahi ange ki hotau lotó, ʻo fakaʻatā ai kitautolu ke “ʻoua naʻa tau tuʻu ʻi he poto ʻo e tangatá … ka ʻi he mālohi ʻo e ʻOtuá” (veesi 5).

Kuo faleʻi kitautolu ʻe Palesiteni Nalesoni ke tau fili ke “fakaʻehiʻehi mei ha meʻa pē ʻokú ne tuli ʻa e Laumālié”4 pea “ke fai ʻa e ngāue fakalaumālie ʻoku fiemaʻu ke ke fiefia ai ʻi he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní mo toutou fanongo pea mahino ange kiate koe ʻa e leʻo ʻo e Laumālié.”5

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo ha nima ʻoku tohi

Puke Maʻu ʻa e Ngaahi Aʻusia Fakalaumālié

ʻI he manatu ʻa Paula ki he mālohi ʻo ʻene uluí lolotonga ʻene fononga ki Tāmasikusí, naʻá ne pehē, “Fakafokifā, kuo malama mai mei he langí ʻa e maama lahi” (Ngāue 22:6)—naʻe ngingila fau ia naʻá ne kui ai—pea naʻá ne fanongo ki he leʻo ʻo e ʻEikí.

Ko e meʻa mālié, naʻe mamata foki ʻa kinautolu naʻe fononga mo Paulá ki he māmá ka naʻe ʻikai ke nau fanongo ki he leʻó (vakai, Ngāue 22:9). Ko e hā hono ʻuhingá? Naʻa nau tui nai kia Paula, pe naʻa nau feinga ke fakalotoʻi ia naʻá ne fakakaukauloto pē ki he aʻusia ko iá?

Hili ha ngaahi aʻusia fakalaumālie makehe, mahalo ʻe fehuʻia ʻe ha niʻihi, “Ne u ongoʻi moʻoni nai ia?” pe “Ko ʻeku fakakaukaú pē ia ʻaʻaku?” Ka ko kinautolu ʻoku poto hangē ko Paulá, ʻoku ʻikai ngalo ʻiate kinautolu pe siʻaki e ngaahi aʻusia fakalaumālié. ʻOku nau puke maʻu pea tauhi maʻu ia ʻi heʻenau manatú.

ʻI he ngaahi taʻu hili ʻo e ʻUluaki Mata Meʻa-Hā-Maí, naʻe fehangahangai ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo e toutou fakafepakí mo e fakatangá, ka naʻá ne kei fakamoʻoni loto-toʻa pē naʻe hā mai ʻa e Tamaí mo e ʻAló kiate ia. Naʻe pehē ʻe Siosefa, “Naʻá ku ʻiloʻi ia, peá u ʻiloʻi ʻoku ʻafioʻi ia ʻe he ʻOtuá, pea ʻe ʻikai te u lava ʻo fakaʻikaiʻi ia” (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:25).

Naʻe ʻikai teitei ngalo pe fakaʻikaiʻi ʻe Siosefa ʻene ngaahi aʻusia fakalaumālié. Naʻá ne puke maʻu ia ʻi he kotoa ʻo ʻene moʻuí. ʻI he ngaahi taimi faingataʻá, naʻe foki ʻene manatú ki he ngaahi momeniti ko iá ke fakapapauʻi kiate ia ʻa e ʻofa ʻa e ʻOtuá mo fakamālohia ia ʻi he ngāue kuo tuku ange ʻe he ʻEikí ke ne fakahokó.

Mahalo he ʻikai ke tau lava ʻo mamata ki ha meʻa-hā-mai fakalangi pe fanongo tonu ki he leʻo ʻo e ʻEikí, ka ʻoku hoko mai ʻa e ngaahi aʻusia fakalaumālié. Kuo pau ke tau puke maʻu kinautolu. ʻOku nau fakamālohia kitautolu ʻi heʻetau tulifua ke haʻu kia Kalaisí, pea ʻoku hokohoko atu ʻetau uluí.

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻoku hā ai ʻa e ngaahi fakahinohino ke fili mei aí

Fili ʻa e Tuí

ʻI heʻeku hoko ko ha palesiteni fakamisioná, ʻi he taimi naʻe haʻu ai ʻa e kau faifekaú ʻo talamai naʻe faingataʻa ʻa e ngaahi meʻá, naʻá ku faʻa vahevahe mo kinautolu ʻa e ngaahi faingataʻa ʻa e ʻAposetolo ko Paulá mo e meʻa te tau lava ʻo ako mei hono ngaahi ʻahiʻahí.

ʻOku talamai ʻe Paula naʻe liunga nima hono haha ia ʻaki ʻa e ngaahi uipí pea tuʻo tolu ʻaki ha ngaahi vaʻakau. Naʻe tolomakaʻi tuʻo taha ia pea aʻusia ha fakaevaha ʻe tolu (vakai, 2 Kolinitō 11:24–25). ʻI he ngaahi fononga ʻa Paulá, naʻá ne fehangahangai mo e “tuʻutāmaki ʻi he ngaahi vai, … tuʻutāmaki ʻi he kaihaʻa ʻakau,” mo e “tuʻutāmaki ʻi he kakai ʻo [hono] fonuá, … ʻi he hītení,” pea naʻa mo e “kāinga loí.” Naʻe tuli ia mei he ngaahi koló, tuku pōpula, pea mamahi ʻi he “ongosia mo e ngāue mamahi,” “fiekaiá mo e fieinú,” mo e “momokó mo e telefuá” (2 Kolinitō 11:26–27).

ʻE tokosiʻi ha kakai te nau faingataʻaʻia ʻo hangē ko Paulá, ka te tau maʻu kotoa ia. ʻOku ʻikai ha taha ia ʻe hao mei ai. Pea ʻoku faʻa hoko mai ʻa e ngaahi ʻahiʻahí ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke tau ʻamanaki ai ki aí. Naʻe piki maʻu fēfē nai ʻa Paula ʻi he “ngaahi mamahi,” “ngaahi masiva,” “maveuveu,” mo e “ngaahi ngāue mamafa” naʻá ne kātekiná? (2 Kolinitō 6:4–5). ʻE lava ʻa Paula ʻo “mamahi [kae] fiefia maʻu ai pē,” pea “taʻe-maʻu ha meʻa, ka ʻoku maʻu ʻa e meʻa kotoa pē” (2 Kolinitō 6:10), koeʻuhí naʻá ne fili ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí.

ʻOku ʻikai fuʻu faingataʻa ke fili ʻa e tui kia Sīsū Kalaisí ʻi heʻetau ongoʻi ʻa e fakaivia fakalaumālié, ka kuo pau foki ke tau fili ʻa e tuí ʻi he taimi ʻoku faingataʻa ai ʻa e moʻuí. Te tau ʻilo ai ʻoku ʻikai tuʻu ʻa e Fakamoʻuí ʻi he ngataʻanga ʻetau fekumí ʻo tatali pē ke tau haʻu kiate Ia. Ka, ʻokú Ne tuʻu ʻi hotau tafaʻakí mo fakahinohino ʻa e halá. ʻIo, ko Ia ʻa e halá ( vakai, Sione 14:6). Kuo pehē ʻe Palesiteni Nalesoni, “ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ke tau hao mei he mālohi ʻo e maama hingá ni ʻaki ʻEne tāpuakiʻi kitautolu ʻaki ha manavaʻofa, loto fakatōkilalo, loto foaki, angaʻofa, mapuleʻi kita, nonga, mo ha fiemālie lahi ange.”6

ʻĪmisi
fakaʻilonga ʻo e hopo ʻa e laʻaá

ʻE Fakahoko ʻEne Ngaahi Talaʻofá

ʻOku ou houngaʻia ʻi heʻeku ʻiloʻi pau ko Sīsū ʻa e Kalaisí. Ko Ia hotau Fakamoʻuí, Huhuʻí, ko hotau Kaungāmeʻa ʻofeiná, mo e Taukapó. ʻI he kotoa ʻo ʻeku moʻuí, kuo fakaʻau ke u ongoʻi ʻa ʻEne ʻofá pea mo e moʻoni ʻEne moʻuí. ʻOku ou fakamoʻoni ko hono ʻiloʻi mo ʻofa ʻiate Iá ko ha faingamālie toputapu ia ʻo e moʻui fakamatelié.

ʻI heʻetau haʻu kia Sīsū Kalaisí, ʻokú Ne talaʻofa mai ha fakamolemole ʻo ʻetau ngaahi angahalá, ko ha “moʻui foʻou” (Loma 6:4), mo e “fiemālie ki [hotau] laumālié” (Mātiu 11:29). Ko hono aofangatukú, ʻokú Ne talaʻofa mai ʻa e moʻui taʻengatá mo Ia, mo ʻEne Tamaí, mo ʻEne kau ākonga mateakí, pea mo e kau mēmipa angatonu hotau fāmilí ʻo taʻengata.

Te tau tūʻulutui ʻi Hono toʻukupu kelekelé ʻi ha ʻaho ʻi he kahaʻú. ʻI he ʻaho ko iá, ʻe fiefia hotau laumālié ʻi Heʻene fakahoko ʻEne ngaahi talaʻofa kotoa pē kiate kinautolu kuo haʻu kiate Ia ʻi he “loto fakamātoato moʻoní” (3 Nīfai 18:32), tupulaki ʻi heʻenau ʻofa kiate Iá, mo feinga ke ongoʻi Hono ʻafioʻanga fakalangí ʻi he kotoa ʻo ʻenau moʻuí.

ʻE hoko ia ko ha momeniti māʻoniʻoni mo fungani taha ʻi heʻetau fononga fakalaumālié!