Liahona
Ko Sīsū Kalaisi ʻi he Tohi ʻa Molomoná
Sānuali 2024


“Ko Sīsū Kalaisi ʻi he Tohi ʻa Molomoná,” Liahona, Sānuali 2024.

Ko Sīsū Kalaisi ʻi he Tohi ʻa Molomoná

ʻOku tuʻo fiha ʻa e lave ki he ʻEikí ʻi he Tohi ʻa Molomoná?

ʻĪmisi
Ko e ngāue fakaetauhi ʻa Sīsū Kalaisi ki he kakai ʻo e Ongo ʻAmeliká

Ko hai te ke pehē ko e tokotaha mahuʻinga taha ia ʻi he Tohi ʻa Molomoná? Neongo ʻe fokotuʻu mai ʻe ha niʻihi ʻa Nīfai, ʻAlamā, pe ko Molomona, ka ko e tokotaha moʻoní ko Sīsū Kalaisi. Naʻe tohi ʻe Nīfai ʻo pehē:

“ʻOku mau ngāue faivelenga ke tohi, ke fakalotoʻi ʻa ʻemau fānaú … ke nau tui kia Kalaisi. …

“Pea ʻoku mau lea ʻia Kalaisi, ʻoku mau fiefia ʻia Kalaisi, ʻoku mau malanga ʻaki ʻa Kalaisi, ʻoku mau kikite ʻia Kalaisi” (2 Nīfai 25:23, 26).

ʻI he 1978, naʻe pulusi ai ʻe Sūsana Uooti ʻIsitoni ha fakamatala mahuʻinga, ʻo fakahaaʻi fakamataʻifika ai ko Sīsū Kalaisi ʻa e tokotaha mahuʻinga taha ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Naʻá ne ʻiloʻi ʻa e ngaahi huafa kehekehe ʻo Sīsū Kalaisí pea fakahaaʻi naʻe tuʻo 3,925 ʻa e ʻasi Hono huafá ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻa ia ʻoku fakaʻavalisi ke tuʻo taha ʻene ʻasí ʻi he veesi ʻe 1.7 kotoa pē.1

ʻOku fakamahinoʻi ʻe he ako mahuʻinga ko ʻení ʻa e mahuʻinga ʻo e Fakamoʻuí ʻi he Tohi ʻa Molomoná; ka neongo ia, ʻokú ne fakasiʻia ai ʻa e tuʻo lahi ʻo e lave kia Kalaisí ʻi hono ʻikai fakakau ʻa e ngaahi fetonginauna ʻoku ʻuhinga kiate Iá.

Ko hono aofangatukú, ʻoku ʻikai ko e lahi ʻo e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola kia Sīsū Kalaisí ʻa e fakaikiiki mahuʻinga taha ke ako mei he Tohi ʻa Molomoná; ka neongo ia, ʻe lava ke akoʻi kitautolu ʻe he ngaahi fakamoʻoni fakafolofola takitaha kiate Iá fekauʻaki mo Hono natula mo e misiona fakalangí. Naʻá ma vakavakaiʻi fakalelei ʻa e Tohi ʻa Molomoná, ʻo kumi ʻa e ngaahi fakamatala kotoa kau kia Sīsū Kalaisí, kau ai ʻa e ngaahi huafá mo e ngaahi fetonginauná. Naʻá ma ʻiloʻi ai ha ngaahi fakamoʻoni fakafolofola fakakātoa ʻe 7,452—ko ha ʻavalisi ʻo e maʻuʻanga tokoni lahi ange ʻi he tahá ki he veesi takitaha.2 Ko e ngaahi huafa ʻo Kalaisí ʻoku meimei ko e peseti ʻe 50 ʻo e ngaahi fakamoʻoni fakafolofola kia Kalaisi ʻi he Tohi ʻa Molomoná, mo e toengá ne maʻu ia mei he ngaahi fetonginauná.

ʻOku ʻomi ʻe he fekumi kia Sīsū Kalaisí ha founga makehe ke ako ai fekauʻaki mo Ia. Fakakaukau ki he founga ʻoku fakamamafaʻi ai Ia ʻi he veesi ko ʻení: “Kamata ke tui ki he ʻAlo ʻo e ʻOtuá, pea mo ʻene hāʻele mai ke huhuʻi ʻa hono kakaí, mo ʻene mamahiʻia mo e pekia ke ne fai ʻa e fakalelei maʻa ʻenau ngaahi angahalá; pea te ne toe tuʻu mei he pekiá, ʻa ia ʻe fakahoko ai ʻa e toetuʻú, ke tutuʻu ʻa e kakai kotoa pē ʻi hono ʻaó, ke fakamāuʻi ʻi he ʻaho fakaʻosí mo e ʻaho fakamāú ʻo fakatatau ki heʻenau ngaahi ngāué” (ʻAlamā 33:22; tānaki atu ʻa e fakamamafá).

ʻI he fuofua fekumi ʻa Sisitā ʻIsitoní, naʻe mei lau ʻa e veesi ko ʻení ko ha fakamoʻoni fakafolofola pē ʻe taha kia Kalaisi mei he huafa ko e “ʻAlo ʻo e ʻOtuá.” Ka neongo ia, ʻoku toe lave tuʻo nima ki he Fakamoʻuí. ʻOku ʻikai ngata pē hono fakamamafaʻi ʻe he veesi ko ʻení ko Sīsū Kalaisi ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá ka ko Ia foki ʻa e tokotaha ke huhuʻi kitautolu ʻo fakafou ʻi Heʻene Fakalelei taʻengatá mo e Toetuʻú pea te Ne hoko ko hotau fakamaau.

Mahalo ko e mālohi tahá, ʻa e ʻuhinga ʻa Kalaisi kiate Ia pē ʻi he Tohi ʻa Molomoná. Hangē ko ʻení, ʻoku tau lau ʻa e folofola ʻa e Fakamoʻuí, “Kapau ʻe haʻu kiate au ʻa e tangatá te u fakahā kiate kinautolu ʻa honau vaivaí. ʻOku ou foaki ki he tangatá ʻa e vaivaí koeʻuhi ke nau loto-fakatōkilalo; pea ʻoku feʻunga ʻa ʻeku ʻofá ki he tangata kotoa pē ʻoku nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi hoku ʻaó, he kapau te nau fakavaivaiʻi ʻa kinautolu ʻi hoku ʻaó, pea tui kiate au, te u liliu ʻa e ngaahi meʻa vaivaí ko e mālohi kiate kinautolu” (ʻEta 12:27; tānaki atu ʻa e fakamamafá). Neongo ʻoku ʻikai hā ʻa e huafa ʻo Kalaisí ʻi he veesi ko ʻení, ka ʻoku tuʻo valu ʻa e ʻuhinga ʻa e Fakamoʻuí kiate Ia peé. ʻOku fakaʻilongaʻi Hono fatongiá ʻi heʻetau fekumi ki he Fakamoʻuí ʻi he potufolofola ko ʻení.

ʻOku fakahaaʻi ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ʻa e fehokotaki fakataautaha naʻe ongoʻi ʻe he Fakamoʻuí ki he tokotaha fakafoʻituitui takitaha pea mo e meʻa naʻa nau ongoʻi kiate Iá:

“Tuʻu hake pea ʻunuʻunu mai kiate au, koeʻuhí ke mou ʻai homou nimá ki hoku vakavaká, pea ke mou ala foki ki he mataʻi faʻo ʻi hoku nimá mo hoku vaʻé, koeʻuhí ke mou ʻiloʻi ko au ko e ʻOtua ʻo ʻIsilelí, pea ko e ʻOtua ʻo e māmaní kotoa pē, pea kuo tāmateʻi au koeʻuhi ko e ngaahi angahala ʻa e māmaní.

“… Naʻe ʻalu atu ʻa e fuʻu kakaí, ʻo nau ʻai honau nimá ki hono vakavaká, ʻo nau ala ki he ngaahi mataʻi faʻo ʻi hono nimá mo hono vaʻé” (3 Nīfai 11:14–15; tānaki atu ʻa e fakamamafá).

Neongo ʻoku teʻeki ai ke tau ongoʻi fakaesino Hono ngaahi fakaʻilongá, ka te tau lava ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻo fakaloloto ʻetau fakamoʻoni fakataautaha kia Sīsū Kalaisí.

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he toutou fakamatala ki he ʻEikí ʻi he Tohi ʻa Molomoná ke tau ʻiloʻi Hono mahuʻinga ʻi he ngāue toputapú ni. Ko hono ʻiloʻi ʻo e Fakamoʻuí ʻi he Tohi ʻa Molomoná: Ko ha Fakamoʻoni ʻe Taha ʻo Sīsū Kalaisí ko ha founga mālohi ia ke ʻunuʻunu ʻo ofi ange ai kiate Ia.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Susan Ward Easton, “Names of Christ in the Book of Mormon,” Ensign, July 1978, 60–61.

  2. ʻOku ʻi ai ha ngaahi veesi ʻe niʻihi ʻoku lahi ai ha ngaahi fakamatala ʻo ʻuhinga kia Kalaisi, kae hala ha niʻihi. Ko e ʻavalisí, ʻoku ʻi ai ha fakamoʻoni fakafolofola ʻe taha kia Sīsū Kalaisi ki he veesi ʻe .88 kotoa pē ʻi he Tohi ʻa Molomoná.