Liahona
Ko Hono Fakatupulaki ʻo e ʻOfa ʻOku Tuʻuloá: Ko ha Fakahinohino ki he Fehangahangai mo e Ngaahi Faingataʻá Lolotonga ʻa e Feohí
ʻEpeleli 2024


Fakaʻilekitulōnika Pē: Kakai Lalahi Kei Talavoú

Ko Hono Fakatupulaki ʻo e ʻOfa ʻOku Tuʻuloá: Ko ha Fakahinohino ki he Fehangahangai mo e Ngaahi Faingataʻá Lolotonga ʻa e Feohí

ʻOku nofo ʻa e ongo faʻu tohí ʻi Sueteni.

ʻI he taimi naʻá ku puke ai hili ʻeku fakamaʻú, naʻe ʻikai ke u fakapapauʻi pe ʻe kei lava ke hoko atu ʻa e feohí.

ʻĪmisi
ko ha ongomeʻa ʻokú na pikinima mo lotu

Kolotiana: Naʻá ku puke lahi, hili ha taimi nounou mei heʻeku fakamaʻu mo Kusitafú. Naʻá ma ʻalu ki he kau toketā lahi, ka naʻe ʻikai ke ʻilo ʻe ha taha ʻo kinautolu ʻa e meʻa ʻoku hoko kiate aú. ʻOku lahi ʻaupito ʻa e ngaahi meʻakai ia ʻoku ʻikai ke sai kiate au, pea lahi e ngaahi uike naʻá ku tokoto falemahaki ʻo lua pē mo e ʻau toto. Naʻe vave ʻa e hōloa ʻeku tuʻunga moʻui leleí.

Naʻe lauitaʻu ʻa ʻeku puké mo e teʻeki ai pē ke ʻiloʻi ʻe he kau toketaá ia ʻa e ʻuhinga ʻo ʻeku puké. Naʻe fakatupunga ʻe he faitoʻo naʻe ʻomai ke faitoʻo ʻaki aú haʻaku fefulai pea ngangana hoku louʻulú. Naʻe vave ʻaupito ʻa e mafuli hoku fōtungá.

Naʻá ku ongoʻi ʻoku ou hangē ha fuʻu manu fakailifiá peá u talaange kia Kusitafu ʻe lelei pē kapau he ʻikai ke toe hoko atu ʻema kaumeʻá. Naʻe ʻikai ke u loto ke taʻofi ʻene fiefiá. Ka naʻá ne kei mata fiefia pē ʻi he taimi kotoa pē naʻá ne sio mai ai kiate aú, pea ʻikai pē ke ne fie mavahe meiate au. Ko e taimi ia naʻá ku ʻiloʻi ai kuó u maʻu ha taha ʻoku ʻofa moʻoni.

Hili ha taʻu lahi ʻe fā, naʻe faifai pea ʻiloʻi ʻoku ou puke ʻi ha faʻahinga mahaki fakatuʻutāmaki ʻo e pupula ʻa e kālavá pea kamata faitoʻo ʻaki au ha founga fakatekinikale fakaonopooni. Naʻe tupu hoku louʻulú, pea puli atu mo e fufulá. Hili ha taʻu ʻe nima mo e konga ʻema kaumeʻá, naʻá ma mali leva mo Kusitafu ʻi he temipalé.

Mahalo ʻe fakaʻohovale ki ha kakai ʻe niʻihi ʻa ʻema kei nofo fakataha mo Kusitafú neongo ʻoku teʻeki ai ke mahino te u sai lelei. Ka naʻá ma ʻosi fai ha ngaahi faituʻutuʻuni pau kimuʻa heʻeku puké mo e lolotonga ʻeku puké pea naʻe tokoni ia ke ma faʻu ai ha vā fetuʻutaki tuʻuloa. Kapau ʻokú ke fehangahangai mo ho kaumeʻá mo ha ngaahi faingataʻa lolotonga hoʻo faikaumeʻá, ko ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻeni naʻe tokoni kia Kusitafu pea mo au ʻe ala tokoni atu kiate koe.

Fakamahinoʻi Lelei ʻa e Ngaahi Meʻa ʻOku Fiemaʻú

Kusitafu: ʻI heʻema fuofua teití, naʻe lisi mai ʻe Kolotiana ha ngaahi meʻa mahuʻinga naʻá ne loto ke u ʻilo fekauʻaki mo ia.

  1. Naʻe ʻikai ke ne fie teiti pē ke ʻi ai hano kaumeʻa. Naʻá ne fiemaʻu ke maʻu ha taha ʻoku fekumi ki ha faʻahinga feohi ʻe iku ki he mali.

  2. Naʻá ne fiemaʻu hano mali ʻokú ne tali lelei ʻene tui fakalotú mo e meʻa ʻoku mahuʻingaʻia aí.

ʻI he taimi ko iá, naʻe teʻeki ai ke u hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Naʻe fakamahino mai ʻe Kolotiana, neongo ʻoku ʻikai ke ne loto ke fakamālohiʻi au ki heʻene tui fakalotú, ka naʻá ne tui ʻe hoko hono vahevahe ʻo e ngaahi ʻulungaanga mahuʻingá ki ha nofo-mali ʻoku lelei mo fiefia angé.

Kolotiana: Naʻá ku hohaʻa naʻa fakakaukau ʻa Kusitafu pe ʻoku ou kei ʻatamai lelei ʻi heʻeku talaange ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi heʻema fuofua teití. Ka naʻá ku loto ke mahino kiate ia ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ou fakaʻamuá pea he ʻikai ke u loto ke fakaʻaongaʻi hoku taimí ʻi ha faʻahinga feohi ʻe fakaiku loto-mamahi. Naʻe fakaʻapaʻapaʻi ʻe Kusitafu ʻeku ngaahi tuʻunga moʻuí pea naʻá ne mahuʻingaʻia ʻi heʻeku tuí—pea koeʻuhí ko e meʻá ni, naʻá ku loto-fiemālie ke ʻoange hano faingamālie. Naʻe hanga ʻe heʻeku fakamahinoʻi ʻa e ngaahi meʻa naʻá ku fiemaʻú ʻo ʻai ke ma maʻu ʻa e mahino tatau ʻi he kamata mai ʻema feohí mo fakamālohia ʻema fetauhiʻakí ʻi he taimi naʻe faingataʻa aí.

Fepoupouaki Faivelenga

Kolotiana: Naʻe kamata ke vaivai ʻeku tuí, ʻi he fakaʻau ke fakalalahi ange ʻeku puké. Naʻá ku fakakaukau ʻoku ʻikai fanongoa ʻe he Tamai Hēvaní ʻeku ngaahi lotú, peá u fifili pe ko e hā naʻá ku fai ke u foua ai ʻa e faingataʻá ni. ʻI ha sivi falemahaki ʻe taha, naʻe fuʻu tōtuʻa e langá peá u fakakaukau te u mate. Naʻá ku manavasiʻi ʻi he mōmeniti ko ʻení ki heʻeku moʻuí mo hoku kahaʻú, ka naʻe puke au ʻe Kusitafu ʻo fakamanatu mai ʻa e ngaahi meʻa naʻá ku faʻa akoʻi ange kiate ia ʻi he taimi naʻá ne kei fekumi ai ki he Siasí.

Naʻá ne pehē mai, “Ko e taimi ʻeni ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e ngaahi akonaki ko iá.” “ʻOku fiemaʻu ke ke maʻu ʻa e tuí.”

Naʻá ku fakakaukau ki he ʻEta 12:12: “He kapau ʻoku ʻikai ha tui ʻi he fānau ʻa e tangatá, ʻoku ʻikai lava ʻe he ʻOtuá ʻo fai ha mana ʻiate kinautolu; ko ia, naʻe ʻikai te ne fakahā ia ka ʻi he hili pē ʻenau tuí.” Naʻe tokoniʻi au ʻe Kusitafu ke u tui ki ha mana—ka ne taʻeʻoua ia, mahalo naʻe mole ʻeku ʻamanaki leleí. Naʻá ne fakamanatu mai kiate au ʻa e ʻofa taʻengata mo e mālohi fakaivia ʻo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí pea te u kei maʻu pē ʻa e ngaahi tāpuaki kuó na talaʻofa maí. ʻOku ou houngaʻia moʻoni ʻi heʻene tokoni ke pukepuke ʻeku tuí.

Naʻe ʻikai ngata pē ʻi he tokoni (mo hokohoko atu hono tokoniʻi) fakalaumālie au ʻe Kusitafú, ka naʻá ne toe tokoniʻi fakaeloto foki au. ʻI he taimi naʻá ku puke aí, naʻe ʻofeina mo fakaʻofaʻia ʻa e kakaí ʻiate au, ka naʻe ʻikai ke pehē ʻa Kusitafu ia. Ko hono moʻoní, naʻá ne fakafanongo ki heʻeku ngaahi hohaʻá pea tokoniʻi au ʻi heʻeku tangí, ka naʻá ne toe fakalotolahiʻi foki au, ʻai ke u fiefia, pea ʻave au ki tuʻa mei he falé ʻi he taimi naʻá ku fuʻu loto-mamahi aí. Naʻe hoko ʻa Kusitafu ko ha maama kiate au ʻi he taimi faingataʻa ko ʻení pea naʻá ne tokoni ke fakatō ha loto-falala kiate au te u sai pē au.

Kapau ʻoku faingataʻaʻia ho kaumeʻá, fai ha ngaahi meʻa te ne hiki hake kinautolú. Fakahaaʻi ange ʻokú ke tokanga kiate kinautolu. Poupouʻi kinautolu ʻi he taimi ʻoku nau fiefia aí mo e taimi ʻoku nau mamahi aí. Tokoni ke fakamālohia honau vā fetuʻutaki mo e Tamai Hēvaní pea mo Sīsū Kalaisí. ʻOku fai ʻe Kusitafu ʻa e ngaahi meʻá ni. Naʻe tokoniʻi kimaua heʻene fakatuʻamelié mo e ʻofá ke ma foʻu ha vā fetuʻutaki naʻá ne matuʻuaki ʻeku puké.

Fakamuʻomuʻa ʻa e Fetuʻutaki ʻOku Leleí

Kusitafu: ʻOku ʻikai ko e faingataʻá pē ʻa e vahaʻa taimi naʻe puke ai ʻa Kolotianá. Lolotonga ʻema teití, naʻe faʻa ʻi ai ha ngaahi mōmeniti naʻá ma faʻa tōkehekehe ai. Naʻá ma fakakaukau ʻi ha ʻaho ʻe taha ke ma tangutu hifo ʻo talanoa ki he ngaahi meʻa naʻá ma fai ʻo hoko ai ha loto-mamahi pe taʻefiemālie ai ha taha.

Naʻe hoko ha fuʻu meʻa makehe mei he fepōtalanoaʻaki ko ʻení koeʻuhí he naʻá ma ʻiloʻi ha ngaahi tōʻonga naʻe ʻikai ke ma ʻilo naʻá ne uesia ʻema feohí. ʻOku faingataʻa ke ʻiloʻi e fakakaukau ʻa ha taha kehe, ko ia naʻe mahuʻinga ke tala totonu ʻa e meʻa ʻoku ngāue lelei mo ʻikai ke ngāue lelei ʻi he anga homa vaá. ʻI he hokohoko atu ʻema feʻilongaki mo Kolotiana ki heʻema ngaahi fiemaʻú mo kole tokoni ki he Tamai Hēvaní ke ikunaʻi homa ngaahi vaivaí (vakai, ʻEta 12:27), naʻá ma malava lelei ange ai ʻo fakaleleiʻi ʻa e fetōkehekeheʻakí mo e loto kehekehé.

Langa Māmālie

Kolotiana mo Kusitafu: ʻI heʻetau hoko ko e kāingalotu ʻo e Siasí, ʻoku faingofua ʻetau ʻamanaki ʻe fakahā mai ʻe he ʻOtuá kiate kitautolu ʻa e tokotaha totonu ke mali mo iá mo ʻomi ha feohi ʻoku haohaoa. Ko hono moʻoní, neongo ʻe lava ʻe he Tamai Hēvaní ʻo ʻai ke “fengāueʻaki fakataha ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ke lelei ai ʻakinautolu ʻoku ʻofa [kiate Iá]” (Loma 8:28), ka ʻokú Ne fuʻu mahuʻingaʻia ʻi heʻetau tauʻatāina ke filí ke fai ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ko ʻení maʻatautolu.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa, ʻi heʻene kei hoko ko e Tokoni Ua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí:

“Ko e nofomali leleí ʻoku langa māmālie, mei he ʻaho ki he ʻaho, ʻi he moʻuí kotoa.

“Pea ko e ongoongo fakafiefia ia.

“He neongo pe ko e hā e lahi e taʻeoli homo vā he lolotonga ní, kapau te ke tānaki māmālie atu pē ʻa e angaʻofá, ʻofá, fakafanongó, feilaulaú, mahinó, mo e taʻe-siokitá, ʻe faifai pē pea kamata ke tupulaki ia ki ha tuʻunga māʻolunga.

“ʻOku hangē he ʻikai toe ʻosí, ka ke manatuʻi: ko e nofomali fiefiá ʻoku fakataumuʻa ke tuʻuloa ia ʻo taʻengata!”1

Kapau ʻokú ke feohi mo ha taha ʻokú ne foua ha ngaahi palopalema fakaemoʻui lelei pe ngaahi faingataʻa kehe te ne ala uesia ho kahaʻú, tui ʻe tokoni atu e mālohi ʻo e ʻOtuá. Fealēleaʻaki mo Ia ʻi he faʻa lotu pea fekumi ki ha fakahā ki ho ngaahi tūkunga makehé ke ke ʻilo ai ʻa e founga ke laka ai ki muʻá. ʻI hoʻo fakakau ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi ho vā fetuʻutakí, tauhi hoʻo ngaahi fuakavá, tokanga taha ki he ngaahi meʻa ʻokú ke mahuʻingaʻia aí, fepoupouʻaki, pea fakamuʻomuʻa ʻa e fetuʻutaki leleí, pea te ke lava foki ʻo fakatupulaki ha ʻofa ʻoku tolongá.