’Āmuira’a rahi
Te mau ’episekōpo—Te mau tīa’i māmoe i ni’a i te nana a te Fatu
’Āmuira’a rahi nō ’Ēperēra 2021

Te mau ’episekōpo—Te mau tīa’i māmoe i ni’a i te nana a te Fatu

Nā Elder Quentin L. Cook

Nō te pupu nō te Tino ’Ahuru Ma Piti ’āpōsetolo

E tuha’a teitei mau tā te ’episekōpo i roto i te tāvinira’a ’ei tīa’i māmoe nō te arata’i i te u’i ’āpī ia Iesu Mesia ra.

Tā’u mau taea’e here o te autahu’ara’a, hō’ē o te mau rēni mēhara-roa-hia i roto i te hō’ē hīmene purera’a herehia e parau nei « ’Otohe ānei, feiā ’āpī nō Ziona ? »1 Tō’u ’itera’a hōhonu ’e tā’u fa’a’itera’a pūai i te pāhonora’a i teie nei uira’a ’oia ho’i « ’Aita ! »

Nō te ha’apāpū e pāhonora’a mau iho ā terā, tē fa’a’ite pāpū nei au i teie mahana ē, e hōpoi’a faufa’a mau, te pāturura’a i te u’i ’āpī i te hō’ē taime mātau-’ore-hia o te mau tāmatara’a ’e te mau fa’ahemara’a, tei hōro’ahia i te mau metua ’e i te mau ’episekōpora’a nā te Metua i te ao ra.2 E fa’ahōho’a atu vau i te faufa’a rahi o te ’episekōpora’a ’e tā’u iho ’itera’a.

I te taime ’a diakono ai au, ’ua taui mātou i tō mātou fa’aeara’a i te hō’ē fare ’āpī i roto i te hō’ē pāroita ’ē. ’Ua ha’amata vau i te ha’api’ira’a tuarua, nō reira e fare ha’api’ira’a ’āpī ato’a ïa. Tē vai ra hō’ē pupu feiā ’āpī tamāroa fa’ahiahia mau i roto i te pupu o te mau diakono. Te rahira’a o tō rātou mau metua e mea ha’apa’o ana’e ïa. Mea ha’apa’o mau ïa tō’u māmā ; e pāpā fa’ahiahia roa ïa tō’u i te mau mea ato’a, terā rā e ’ere ’oia i te melo ha’apa’o maita’i.

Te tauturu piti i roto i te ’episekōpora’a,3 te taea’e Dean Eyre, e ti’a fa’atere ’ā’au ’uraeva mau ’oia. ’A fa’atanotano noa ai au iā’u iho i tā’u pāroita ’āpī, e fa’a’oa’oara’a metua tāne ’e te tamaiti tei fa’aarahia e tupu i Bear Lake—40 maire (65 kilometera) i te ātea. ’Aita vau i mana’o e haere au e ’aita tō’u metua tāne. ’Are’a rā, ’ua ani ta’a ’ē mai te taea’e Eyre iā’u ’ia haere nā muri iho iāna. ’Ua parauparau ’oia nō tō’u pāpā mā te maita’i ’e te fa’atura ’e ’ua ha’apāpū nō ni’a i te ha’amaita’ira’a nō tō’u ti’ara’a ’e te tahi atu mau melo nō te pupu ’o te mau diakono. Nō reira ’ua fa’aoti au e haere nā muri iho i te taea’e Eyre, ’e ’ua fāri’i au i te hō’ē ’itera’a fa’ahiahia mau i reira.

E mea maere mau te hi’ora’a ’o te huru Mesia tā te taea’e Eyre i fa’a’ite i te amora’a i te hōpoi’a a te ’episekōpora’a nō te turu i te mau metua i te ha’apa’ora’a ’e te fa’ahereherera’a i te feiā ’āpī. ’Ua hōro’a mai ’oia iā’u i te hō’ē ha’amatara’a au maita’i i roto i teie pāroita ’āpī, ’e ’ua riro ’ei hi’ora’a maita’i ’oia nō’u nei.

Te tahi noa a’e ’āva’e nā mua vau ’a reva ai nō tā’u tau misiōni i te matahiti 1960, ’ua fa’aru’e mai te taea’e Eyre i roto i te ma’i māriri ’aita’ata i te 39ra’a o tōna matahiti. ’Ua vaiiho mai ’oia hō’ē vahine ’e e pae tamari’i, pauroa i raro a’e i te 16 matahiti. ’Ua ha’apāpū mai tāna mau tamaroa matahiapo, ’o Richard ’e ’o Chris Eyre, i te mo’era’a tō rātou metua tāne, ’ua turu ’e ’ua ’atu’atu mai te mau melo nō te ’episekōpora’a ia rātou ’e tō rātou mau taea’e ’e tuahine ’āpī a’e mā te huru Mesia, o te ’ohipa ïa tā’u e māuruuru nei.

Te hōpoi‘a mātāmua roa tā te mau metua ’oia ho’i tō rātou ’utuāfare.4 E hōro’a ato’a te mau peresidenira’a pupu i te turu faufa’a roa ’e te arata’ira’a i te mau melo ’o te pupu ma te tauturura’a ia rātou ’ia fa’ateitei i te mau hōpoi’a ’e te mana o te autahu’ara’a a Aarona i rōpū i tō rātou orara’a.5

Hōho’a
Te tīai mamoe ’e te mamoe.

Tā’u ’ōpura’a i teie mahana ’oia ho’i te rōtahira’a i ni’a i te mau ’episekōpo ’e tō rātou mau tauturu, ’o tē nehenehe e pi’i-tano-hia « te mau tīa’i māmoe i ni’a i te nana a te Fatu »—mā te tāumi i ni’a i te parau ’ia riro ’ei mau tīa’i māmoe nō te u’i ’āpī.6 E mea fa’ahiahia te fa’aaura’a te ’āpōsetolo Petero ia Iesu Mesia ’ei « tīa’i ’e e ’episekōpo o tō ’outou mau vārua ».7

E pae hōpoi’a rahi a te ’episekōpo i roto i te peresidenira’a i te hō’ē pāroita :

  1. ’O ’oia te tahu’a rahi peresideni i roto i te pāroita.8

  2. ’O ’oia te peresideni nō te Autahu’ara’a a Aarona.9

  3. ’O ’oia te ha’avā mau.10

  4. E arata’i ’oia i te ’ohipa nō te fa’aorara’a ’e te fa’ateiteira’a, ’e tae noa atu i te ’ohipa aupurura’a i te feiā i roto i te fifi.11

  5. ’E e hiʼo ’oia i te mau parau melora’a, te faufa’a moni ’e te fa’a’ohipara’a i te fare purera’a.12

I roto i tōna tōro’a tahu’a rahi peresideni, ’ua riro te ’episekōpo ’ei « ta’ata fa’atere pae vārua » i roto i te pāroita.13 « E pipi tei ’ī i te fa’aro’o nō Iesu Mesia » ’oia.14

Hau atu, « e fa’atere te ’episekōpo i te ’ohipa nō te fa’aorara’a ’e te fa’ateiteira’a i roto i te pāroita ».15 E ti’a i te ’episekōpo ’ia hōro’a i te hōpoi’a tāmahana nō te fa’a’itera’a i te ’evanelia, te ha’apūaira’a i te mau melo ’āpī ’e tei ho’i mai, te aupurura’a, ’e te hiero, ’e te ’ohipa ’ā’amu ’utuāfare i te mau pupu peresibutero ’e te mau peresidenira’a Sōtaiete Tauturu.16 Nā te ’episekōpo e fa’anaho i teie ’ohipa i roto i te ’āpo’ora’a pāroita ’e te ’āpo’ora’a feiā ’āpī a te pāroita.

E tuha’a teitei mau tā te ’episekōpo i roto i te tāvinira’a ’ei tīa’i māmoe nō te arata’i i te u’i ’āpī ia Iesu Mesia ra, tae noa atu i te mau feiā ’āpī pa’ari ’ōtahi.17 ’Ua ha’apāpū mai te Peresideni Russell M. Nelson i te ti’ara’a niu mau ’o te ’episekōpo ’e tōna nā tauturu. ’Ua ha’api’i mai ’oia ē, « te hōpoi’a mātāmua roa, ’o te ha’apa’ora’a ïa i te feiā ’āpī tamāroa ’e te feiā ’āpī tamāhine o [tā rātou] pāroita ».18 E turu te ’episekōpora’a i te mau metua nā roto i te ha’apa’ora’a ’e te fa’ahereherera’a i te mau tamari’i ’e te feiā ’āpī. E paraparau ’āmui te ’episekōpo ’e te peresideni o te Feiā ’Āpī Tamāhine. E tūtava rātou i te tauturu i te u’i ’āpī ia ora i te mau fa’aturera’a i roto i te Nō te Pūai o te Feiā ’Āpī,, ’o tē fa’ati’amā ia rātou ’ia fāri’i i te mau ’ōro’a, ’e ’ia rave ’e ’ia ha’apa’o i te mau fafaura’a mo’a.

E ui paha ’outou, « nō te aha te ’episekōpo i fa’auehia ai ’ia rave i te rahira’a o te taime nō te feiā ’āpī ?» ’Ua fa’anaho te Fatu i tāna ’Ēkālesia nō te fa’aoti i te mau ’ohipa e rave mātāmua roa. ’Ia au i te fa’anahora’a ’o tāna ’Ēkālesia e piti hōpoi’a tā te ’episekōpo. E hōpoi’a ha’api’ira’a tumu tāna nō te pāroita tā’āto’a, terā rā e hōpoi’a ha’api’ira’a tumu ta’a ’ē ato’a tāna nō te pupu ’o te mau tahu’a.19

Te feiā ’āpī tamaroa tei riro ’ei tahu’a ’e te feiā ’āpī tamāhine nō te hō’ē ā matahiti, ’ua tae rātou i te hō’ē fāito faufa’a roa ’o tō rātou orara’a ’e te fa’atupura’a. I roto noa i te hō’ē tau poto, e rave rātou i te mau fa’aotira’a ’o tē fa’atupu i te tauira’a faufa’a rahi i roto i tō rātou orara’a. E fa’aoti rātou e haere ānei rātou i te hiero, e tāvini ānei i te hō’ē tau misiōni,20 e tūtava ānei ’ia fa’aipoipo i roto i te hiero, ’e e fa’aineine ānei nō tō rātou tōro’a ’ohipa. E mau tupura’a pae vārua hōhonu ’e te ’ōhie mau teie mau fa’aotira’a nō te toe’a ’o tō rātou orara’a ’ia rave-ana’e-hia. E te mau ’episekōpo ’a ’ite mai ē, ’ia rave ana’e ’outou i te hō’ē taime iti ’e te hō’ē tahu’a, te hō’ē tamāhine ’āpī ’aore rā, te hō’ē feiā ’āpī pa’ari, e tauturu te reira ia rātou ’ia hāro’aro’a i te mana tei hōro’ahia ia rātou nā roto i te Tāra’ehara a Iesu Mesia. E hōro’a te reira i te hō’ē hi’ora’a ātea nō te hō’ē tauira’a hōhonu mau e tupu i roto i tō rātou orara’a tā’āto’a.

Hōho’a
Te ’episekōpo Moa Mahe ’e tōna nā tauturu

Hō’ē o te mau hi’ora’a maita’i a’e ’o tā’u i ’ite nō te hō’ē ’episekōpo tei tauturu i te hōro’ara’a i tāna feiā ’āpī i teie huru hi’ora’a ātea, ’o te ’Episekōpo Moa Mahe ïa. ’Ua pi’ihia ’oia ’ei ’episekōpo mātāmua nō te pāroita Tonga nō San Francisco.21 Nō Vava’u i te fenua Tonga mai ’oia. Tāpiri noa mai tāna pāroita i te taura’a manureva nō San Francisco (Kalifonia), i reira ’oia e ’ohipa ai.22

Hōho’a
Pāroisa Tonga

E mea rahi roa te feiā ’āpī i tāna pāroita, ’e te rahira’a nō te mau ’utuāfare ’a tahi nei ’a tomo mai ai i roto i te fenua Marite. ’Ua ha’api’i te ’episekōpo Mahe ’eiaha noa mā te parau ’e te hi’ora’a e nāhea ’ia riro ’ei pipi ha’apa’o a Iesu Mesia, ’ua tauturu ato’a rā i te hōro’a ia rātou i te hi’ora’a ātea ’o tā rātou e nehenehe e riro mai a muri a’e ’e ’ua tauturu ia rātou ’ia fa’aineine nō te hiero, te misiōni, te ha’api’ira’a, ’e te tōro’a. ’Ua tāvini ’oia fātata e va’u matahiti, ’e ’ua tupu mau tāna mau moemoeā ’e mau hina’aro nō te u’i ’āpī.

Fātata e 90 i ni’a i te hānere te feiā ’āpī tamāroa nō te mau pupu o te autahu’ara’a a Aarona tei tāvini i te hō’ē tau misiōni. ’Ahuru ma pae feiā ’āpī tamāroa ’e tamāhine e mau melo mātāmua nō tō rātou mau ’utuāfare tei ō atu i te fare ha’api’ira’a teitei.23 ’Ua fārerei ’oia i te upo’o fa’atere ’o te fare ha’api’ira’a tuarua i reira (e ’ere nō tō tātou fa’aro’o), ’e ’ua fa’ahoa iāna ’e fa’anaho atu e nāhea i te tauturu i te feiā ’āpī tāta’itahi nō te fa’atupu i te tahi mau fā faufa’a roa ’e ’ia upo’oti’a i ni’a i te mau fifi. ’Ua parau mai te upo’o fa’atere iā’u ē, ’ua tauturu te ’episekōpo Mahe iāna mā te ’ohipara’a i pīha’i iho i te feiā nō te tahi atu fenua ’o tē hepohepo ra. ’Ua ’ite te feiā ’āpī ē, tē here nei te ’episekōpo ia rātou.

Te mea ’oto rā, ’ua fa’aru’e mai te ’episekōpo Mahe ’a tāvini ai ’oia ’ei ’episekōpo. ’Aita roa atu e mo’ehia iā’u tōna ’ōro’a hunara’a putapū mau ’e te fa’auru. ’Ua ’ī roa i te ta’ata. Hau atu i te 35 feiā ’āpī ha’apa’o maita’i i roto i te pupu hīmene tei tāvini i tā rātou tau misiōni ’aore rā, tei haere i te fare ha’api’ira’a teitei ’e tei riro ’ei feiā ’āpī ’a tāvini ai ’oia ’ei ’episekōpo. Hō’ē ta’ata tei fa’a’ite mai i te mana’o māuruuru rahi o te feiā ’āpī ’e te feiā ’āpī pā’ari ’o tāna pāroita. ’Ua fa’ahanahana ’oia i te ’episekōpo Mahe nō te hi’ora’a ātea tāna i hōro’a ia rātou ma te fa’aineine nō te orara’a ’e te tāvinira’a parauti’a. Te mea hau atu rā, ’ua fa’aineine te ’episekōpo Mahe ia rātou ’ia patu i te fa’aro’o i te Fatu ia Iesu Mesia ’ei niu pāpū nō tō rātou orara’a.

I teienei ra, e ’episekōpo mā, i te mau vāhi tā ’outou e tāvini nei, i roto i tā ’outou mau uiuira’a ’e te tahi atu mau autā’atira’a, e nehenehe ’outou e hōro’a atu i teie huru hi’ora’a ātea ’e e patu i te fa’aro’o ia Iesu Mesia. E nehenehe ’outou e fa’atae atu ā i teie mau anira’a pūai mau nō te taui i te huru ta’ata, nō te fa’aineine ia rātou nō te orara’a, ’e nō te fa’auru ia rātou ’ia fa’aea noa i ni’a i te ’ē’a o te fafaura’a.

Teie ato’a, e ti’a paha ia ’outou ’ia tauturu i te feiā ’āpī e fifi nei ’e tō rātou mau metua nō te tahi noa mau mea faufa’a ’ore.24 E taime teie e au ē e fifi rahi te feiā ’āpī ’e tō rātou mau metua, te ta’ata e peresideni rā i ni’a i tā rātou pupu ’e te ta’ata tā rātou e pāhono atu nō te pae fa’aro’o ’o te ta’ata ato’a ïa tā tō rātou mau metua e haere atu nō te mau parau fa’ati’a nō te hiero. E ti’ara’a to’opiti ta’a ’ē mau tō te ’episekōpo ’oia ho’i, ’ia a’o i te feiā ’āpī ’e tō rātou mau metua i te taime fifi ’o te fa’atupu i te ’āmahamahara’a E tauturu te mau ’episekōpo ma te hi’ora’a ’ātea i te mau ’ohipa ’e te fa’a’āfarora’a i te mau fifi rahi ’aore rā, te mea iti. Tē parau nei mātou ē, ’eiaha e fa’aue i te mau ’episekōpo ’ia aupurura’a i te mau ’utuāfare, ’ia nehenehe ia rātou ’ia rōtahi i tō rātou taime ’e te pūai nō te aupuru i te feiā ’āpī ’e tō rātou mau ’utuāfare i roto i teie mau huru tupura’a.25

’Ua mātau vau i te hō’ē ’episekōpo ’o tei fa’a’āfaro i te fifi rahi i rotopū i te tamaiti ’e tōna nā metua, tei fa’aho’i mai i te au mau i roto i te ’utuāfare ’e ’ia ha’apūai atu ā i te ha’apa’o i te ’evanelia. ’Ua tauturu te ’episekōpo i te mau metua ’ia māramarama ē e mea faufa’a a’e ’ia tūtava ’ia riro ’ei pipi nā Iesu Mesia i te ravera’a ’e ’āfea ’ia rave i te mau ’ohipa i te ’utuāfare.

’Ia nehenehe ’ia rave hau atu ā i te taime ’e te feiā ’āpī, ’oia ato’a i te fare ha’api’ira’a ’aore rā i te mau ’ātivite, ’ua fa’auehia te ’episekōpora’a ’ia tu’u i roto i te tahi atu rima te fa’aterera’a o te mau ’āpo’ora’a ’e te fa’aa’ora’a, i te mau ta’ata pa’ari. ’Ia nehenehe i te ’episekōpo e a’o nō ni’a i te mau ’ohipa fifi ’e te rū, tē parau nei mātou ē, ’a tu’u atu te fa’aa’ora’a nō te mau ’ohipa mātauhia, ’e te faufa’a iti a’e, i roto i te rima o te pupu peresibutero ’aore rā, o te Sōtaiete Tauturu—tei mātauhia te mau peresidenira’a ’aore rā, te mau taea’e ’e tuahine nō te aupurura’a, ’eiaha rā te mau ’ohipa e tītau i te parau nō te ti’amāra’a tāta’itahi. Nā te Vārua e arata’i i te mau ti’a fa’atere26 nō te mā’iti i te mau melo e ti’a ’ia rave i teie fa’aa’ora’a. E nehenehe te feiā tei fāri’i i teie fa’auera’a ’ia a’o e fāri’i i te heheura’a. Mea pāpū ïa ē, e fa’ahepohia ia rātou ’ia tāpe’a ’ōmo’e i te parau.

’Ua fa’atusia noa te mau ti’a fa’atere pāpū mau nō te u’i ’āpī. Tei ’ō nei te mau melo ’o te ’episekōpora’a e rave ai te rahira’a o tātou taime i roto i te tāvinira’a a te ’Ēkālesia.

Tē hina’aro nei au i teienei e parau atu i te tahi mau parau ’āfaro i te feiā ’āpī ’e ’ia oti, i tō tātou mau ’episekōpo.

Rahi ’o ’outou te feiā ’āpī faufa’a mau tei ’ore ā i ta’a maita’i ’o vai rā ’outou ’e ’o vai ’outou a muri a’e. Terā rā, tei te ha’amatara’a noa ’outou i te ravera’a i te mau fa’aotira’a faufa’a rahi nō tō ’outou orara’a. Tē tāparu nei au, ’a ’imi nā te a’o a tō ’outou nā metua ’e a tō ’outou ’episekōpo nō ni’a i te mau mā’itira’a faufa’a rahi tei mua ia ’outou. ’A fāri’i ’ia riro te ’episekōpo ’ei hoa ’e ’ei ta’ata a’o maita’i nō ’outou.

’Ua ’ite mātou ē, tē fari’i nei ’outou i te mau tāmatara’a ’e te mau fa’ahemara’a e tae mai nā te mau vāhi ato’a. E hina’arohia ia tātou pā’āto’a ’ia tātarahapa i te mahana tāta’itahi mai tā te Peresideni Nelson i ha’api’i. ’A parauparau atu i tō ’outou ’episekōpo nō ni’a i te mau mea ato’a, te mea tā te hō’ē ha’avā e nehenehe e tauturu ia ’outou ’ia fa’a’āfaro i tō ’outou orara’a ’e te Fatu i roto i te fa’aineinera’a nō teie « ’ohipa hanahana » tāna i fa’aherehere nō ’outou i teie ’anotau hope’a.27 Mai tā te Peresideni Nelson i ani ia ’outou, ’a fa’ati’mā na ia ’outou ’ia riro ’outou ’ei tuha’a nō te nu’u fa’ehau ’o te feiā ’āpī a te Fatu !28

I teienei hō’ē parau nō ’outou e te mau ’episekōpo faufa’a rahi, i te i’oa o te fa’aterera’a ’e te mau melo o te ’Ēkālesia. Tē fa’atae atu nei mātou i tō mātou tāpa’o māuruuru ia ’outou. Ma te mau fa’atanotanora’a tei fa’auehia ia ’outou ’ia rave i teie mau matahiti i mā’iri iho nei, e te mau ’episekōpo here ē, ’ia ite mai ’outou i tō mātou here ’e tō mātou fa’ahiahia ia ’outou. Tā ’outou tauto’ora’a i roto i te bāsileia ’ua hau atu ïa i te mau mea e nehenehe e parau. Tē vai nei i roto i te ’Ēkālesia e 30 900 mau ’episekōpo ’e mau peresideni ’āma’a e tāvini nei nā te ao tā’āto’a nei.29 Tē fa’ahanahana nei mātou ia ’outou tāta’itahi.

Tē fa’a’ite nei te tahi mau parau ’e te mau pi’ira’a mo’a ē, ’ua fa’a’īhia i te pae vārua ’e i te hō’ē fāito teitei a’e. Te pi’ira’a ’o te ’episekōpo e pi’ira’a teitei ïa i teie mau ta’o. E rave rahi mau rāve’a fa’ahiahia tei ’itehia mai nā roto i teie huru tāvinira’a i te Fatu. Te pi’ira’a, te pāturura’a, ’e te fa’ata’ara’a i te hō’ē ’episekōpo ’o te hō’ē ïa ’itera’a ’eiaha roa atu e ha’amo’ehia. Nō’u nei, tei roto te reira i te ’āpapara’a ’o te nūmera ha’iha’i ’o te mau ’ohipa fa’ahiahia i roto i te ’āpapara’a ’ā’ano ’e te hōhonu ’o te mau manao tā te reira e fa’auru nei. Tē pārahi nei te reira i ni’a i te ’āpapara’a fa’ahiahia nō te mau ’ohipa mai te fa’aipoipoira’a ’e te ti’ara’a metua tāne ’o te ’ore e nehenehe ’ia fa’ata’ahia ’e te tahi noa ma’a parau iti.30

E te mau ’episekōpo, tē turu nei mātou ia ’outou ! E te mau ’episekōpo, tē here nei mātou ia ’outou ! E mau tīa’i māmoe mau ’outou nā te Fatu i ni’a i tāna nana. E’ita te Fa’aora e ha’amo’e ia ’outou i roto i teie mau pi’ira’a mo’a. Tē fa’a’ite pāpū nei au i te reira, i teie hope’a hepetoma Pāsa, i te i’oa o Iesu Mesia, ’āmene.

Fa’ata’ara’a

  1. « ’A ha’apa’o tātou i te ’evanelia », Te mau hīmene, n°156

  2. Nā te mau arata’i feiā ’āpī, te pupu ’e te mau peresidenira’a piha, ’e te tahi atu mau ti’a fa’atere ’o te ’Ēkālesia e tauturu i teie hōpoi’a.

  3. E peresideni te ’episekōpo nō te pupu o te mau tahu’a. Nā te tauturu mātāmua e ha’apa’o i te pupu o te mau ha’api’i, ’e na te tauturu piti e ha’apa’o i te pupu o te mau diakono. (Hi’o Buka arata’i rahi : Tāvinira’a i roto i Te ’Ēkālesia a Iesu Mesia i te Feiā Mo’a i te mau Mahana Hope’a nei, 10.3, ChurchofJesusChrist.org.)

  4. Hi’o Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 68:25–28.

  5. Hi’o Quentin L. Cook, « Mau fa’atanora’a nō te ha’apūai i te feiā ’āpī », Liahona Novema 2019, 40.

  6. Hō’ē ā faito mana te ta’o ra ’episekōpo ’e te mau peresideni ’āma’a ha’apa’o maita’i.

  7. 1 Petero 2:25.

  8. Hi’o Buka arata’i rahi, 6.1.1.

  9. Hi’o Buka arata’i rahi, 6.1.2.

  10. Hi’o Buka arata’i rahi, 6.1.3.

  11. Hi’o Buka arata’i rahi, 6.1.4.

  12. Hi’o Buka arata’i rahi, 6.1.5.

  13. Buka arata’i rahi, 6.1.1 ; hi’o ato’a Buka arata’i rahi, 6.1.1.1–6.1.1.4.

  14. Buka arata’i rahi, 6.1.1.

  15. Buka arata’i rahi, 6.1.4.

  16. Hi’o Buka arata’i rahi, 21.2 ; 23.5 ; 25.2.

  17. Hi’o Buka arata’i rahi, 6.1 ; 14.3.3.1 ; hi’o ato’a Quentin L. Cook, « Mau fa’atanora’a nō te ha’apūai i te feiā ’āpī », 40–43. Fa’aitoito-ato’a-hia te ’episekōpo ’ia hōro’a rahi atu i te taime i tāna vahine fa’aipoipo ’e tōna ’utuāfare. E nehenehe tei fa’atūtonura’a e tupu ’ia pi’i-ana’e-hia te mau tauturu ha’amāramarama feiā ’āpī pa’ari maita’i ’e te feiā ’aravini, nō te tauturu i te mau peresidenira’a pupu autahu’ara’a a Aarona, ’e i te ’episekōpora’a i roto i tā rātou mau ’ohipa.

  18. Russell M. Nelson, « Mau ’ite, mau pupu autahu’ara’a a Aarona, ’e mau piha Feiā ’Āpī Tamāhine », Liahona,, Novema 2019, 39.

  19. Hi’o Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 107:87–88.

  20. « Tē tītau nei te Fatu i te taure’are’a tamāroa ’ia fa’aineine nō te tāvini [i te tau misiōni] (hi’o Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 36:1, 4–7). Te feiā ’āpī tamāhine ’e te mau melo pa’ari e hina’aro te tāvini ’ia fa’aineine ato’a. Hō’ē tuha’a faufa’a roa nō te fa’aineinera’a ’o te tūtavara’a ’ia fa’afāriu-mau-hia ia Iesu Mesia ’e i tāna ’evanelia tei fa’aho’i-fa’ahou-hia mai. Te feiā e hina’aro e tāvini ’ia fa’aineine ato’a i te pae tino, i te pae ferurira’a, i te pae ’āehuehu ’e i te pae faufa’a » (Buka arata’i rahi, 24.0).

  21. ’Ua fa’ati’ahia te pāroita i te 17 nō Tītema 1980. ’Ua tauturu Elder John H. Groberg nō te Pupu Mātāmua o te Hitu ’Ahuru i te fa’anahora’a ’o teie pāroita reo Tonga. (Hi’o Gordon Ashby, fa’atere, ’e Donna Osgood, ed., The San Francisco California Stake : The First 60 Years, 1927–1987 [1987], 49–52.)

  22. ’Ua nu’u atu te ’epiosekōpo Mahe ’ei ra’atira i roto i te taiete Pan American Airlines i San Francisco, Kalifonia, International Airport.

  23. Hi’o The San Francisco California Stake49.

  24. Tē pāto’i ato’a nei paha rātou i te mau mea mure ’ore mau.

  25. Hi’o Buka arata’i rahi,, 21.2.1.

  26. E fa’atiti’aifaro te ’episekōpo ’e te pupu nō te mau peresibutero ’e te peresidenira’a o te Sōtaiete Tauturu nō te mā’iti i te ti’a fa’atere ’e nāhea te tauturura’a nā roto i te here ’e te aumihi i te fa’aotihia.

  27. Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 64:33.

  28. Hi’o Russell M. Nelson « Ti’aturira’a nō Ziona » (purera’a nā te feiā ’āpī ’ati ti’a te ao nei, 3 nō Tiunu 2018), HopeofIsrael.ChurchofJesusChrist.org.

  29. I te 19 nō Fepuare 2021, tē vai ra 24 035 ’episekōpo ’e 6 865 peresideni ’āma’a e tāvini ra nā te ao tā’āto’a nei.

  30. ’Ua pi’ihia vau ’ei ’episekōpo nō te pāroita nō Burlingame i Kalifonia i te matahiti 1974 e te peresideni David B. Barlow ’e ’ua fa’ata’ahia i te 15 nō Tetepa 1974, e Elder Neal A. Maxwell, ’o tei pi’ihia a’e nei ’ei Tauturu nō te Pupu nō te Tino ’Ahuru ma Piti ’āpōsetolo.