« Te mau parau tumu nō tā’u nei ’evanelia »
(Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 42:12)
Te hō’ē parau tumu o te ’evanelia, ’o te hō’ē ïa arata’ira’a tei niuhia i ni’a i te ha’api’ira’a tumu nō te fa’a’ohipa ti’a i tōna ti’amāra’a mōrare.
I te ’āmuira’a rahi a Te ’Ēkālesia a Iesu Mesia i te Feiā Mo’a i te mau Mahana Hope’a nei nō ’Ātopa 1849, ’ua pi’ihia Elder John Taylor nō te pupu nō te Tino ’Ahuru Ma Piti ’āpōsetolo ’ia ’īriti i te fenua Farāni nō te porora’a i te ’evanelia a Iesu Mesia. I roto i tāna tāvinira’a, ’ua ha’aparare ’oia i te ve’a mana mātāmua a te ’Ēkālesia i terā fenua. ’Ua fa’aineine ’e ’ua ha’aparare Elder Taylor i te hō’ē parau ve’a i te matahiti 1851 ’ei pāhonora’a i te mau uira’a i ui-pinepine-hia ’oia nō ni’a i te ’Ēkālesia. ’E i te hope’a o tāna vauvaura’a, ’ua fa’aha’amana’o Elder Taylor i teie nei ’ohipa :
« E rave rahi matahiti i ma’iri, i Nauvoo, ’ua fa’aro’oro’o vau i te hō’ē ta’ata ’īriti ture i te uira’a ia Iosepha Semita ē, e mea nāhea pa’i ’oia nō te fa’atere i terā mau ta’ata e rave rahi, e mea nahonaho maita’i te mau mea ; ma te fa’a’ite ato’a ē, e’ita roa atu e haere ia rātou ’ia nā reira i te tahi noa atu vāhi ’ē. ’Ua pāhono atu Semita tāne ē e mea ’ōhie roa. ‘Nāhea ïa ?’ te uira’a a terā ta’ata ; ‘e mea huru fifi nō mātou’. Pāhono a’era Semita tāne ē : ‘E ha’api’i au ia rātou i te mau parau tumu ti’a, ’e nā rātou iho e fa’atere ia rātou’ ».1
Tē pure nei au ’ia ha’api’i ’e ’ia fa’aitoito te Vārua Maita’i ia tātou ’a tūra’i ai au i te faufa’a rahi o te mau parau tumu i roto i te ’evanelia a Iesu Mesia i fa’aho’ihia mai.
Te mau parau tumu
’Ua heheu te Fatu i te peropheta Iosepha Semita ē « e poro haere te mau peresibutero, te mau tahu’a, ’e te mau ha’api’i ho’i nō teie nei ’ēkālesia i te mau parau tumu nō tā’u nei ’evanelia, ’o tei roto i te Bibilia ’e te Buka a Moromona, tei roto i te reira te ’īra’a o te ’evanelia ».2 ’Ua fa’ahiti ato’a ’oia nō te feiā mo’a ē ’ia « ha’api’i-maita’i-hia i tei ’ōpuahia ra, i te parau tumu, i te ha’api’ira’a tumu, i te ture ho’i nō te ’evanelia, i roto i te mau mea ato’a nō ni’a i te bāsileia nō te Atua, ’o tei ti’a ia ’outou ’ia ’ite ».3
Nō te parau poto noa, te hō’ē parau tumu o te ’evanelia, ’o te hō’ē ïa arata’ira’a tei niuhia i ni’a i te ha’api’ira’a tumu nō te fa’a’ohipa ti’a i tōna ti’amāra’a mōrare. Nō roto mai te mau parau tumu i te mau parau mau rahi o te ’evanelia, nō te hōro’a i te ’avei’a ’e te mau fa’aturera’a ’a haere ti’a ai tātou i mua i ni’a i te ’ē’a nō te fafaura’a.
’Ei hi’ora’a, tē fa’ata’a nei nā hīro’a fa’aro’o mātāmua e toru i te huru hi’ora’a niu nō te ha’api’ira’a tumu o te ’evanelia a Iesu Mesia i fa’aho’ihia mai : te huru o te atuara’a i roto i te hīro’a fa’aro’o mātāmua, te ’ohipa i tupu nō te hi’ara’a o Adamu rāua Eva i roto i te hīro’a fa’aro’o piti, ’e te mau ha’amaita’ira’a i matara maoti te tāra’ehara a Iesu Mesia i roto i te hīro’a fa’aro’o toru.4 ’E e vauvau mai ïa te hīro’a fa’aro’o maha i te mau parau tumu mātāmua—te arata’ira’a ’ia fa’a’ohipa i te fa’aro’o ia Iesu Mesia ’e i te tātarahapa—nā reira ato’a te mau ’ōro’a mātāmua o te autahu’ara’a e ha’amanuia i te tāra’ehara a Iesu Mesia i roto i tō tātou orara’a.5
’O te Parau pa’ari ato’a te tahi hi’ora’a nō te parau tumu ’ei arata’ira’a. ’A hi’o maita’i na i teie mau ’īrava mātāmua o te tuha’a 89 o te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau :
« I hōro’ahia mai ’ei parau tumu ma te fafaura’a ho’i, i fa’aauhia i te huru nō te ti’ara’a o tei paruparu ’e tei paruparu roa a’e o te feiā mo’a ato’a ra, ’o tē parauhia nei ’e ’aore rā ’o tē ti’a ’ia parauhia ra ’ei feiā mo’a.
« Inaha, ’oia mau, tē nā ’ō mai nei te Fatu ia ’outou na ē : Nō te mau ’ino ’e te mau ’uma e vai nei ’e ’o tē vai ā ho’i i roto i te ’ā’au o te mau ta’ata ’ōpuara’a ’ino i te mau mahana hope’a, ’ua fa’aara vau ia ’outou na, ’e tē fa’aara nei ho’i au ia ’outou nā mua roa ra, nā roto i te hōro’ara’a atu ia ’outou i teie parau nō te pa’ari nā roto i te heheura’a ».6
I muri iho i teie parau ’ōmuara’a te arata’ira’a fa’auru e hōro’a mai ai i te mau arata’ira’a vai maoro nō te maita’i pae tino ’e pae vārua, ma te fa’a’ite pāpū ato’a nō te mau ha’amaita’ira’a ta’a ’ē tei tū’ati i tō tātou ha’apa’o maita’i i terā parau tumu.
E ha’apūai te ha’api’ira’a, te māramaramara’a ’e te orara’a i te ’evanelia, i tō tātou fa’aro’o i te Fa’aora, e fa’arahi te reira i tā tātou pūpūra’a iāna, ma te tītau i te mau ha’amaita’ira’a rave rau ’e te mau hōro’a pae vārua i roto i tō tātou orara’a. E tauturu ato’a mai te mau parau tumu nō te parauti’a ’ia hi’o i’ō atu i tō tātou iho mau hina’aro ’e te hia’ai ha’apa’o noa ia tātou iho maoti te hi’ora’a faufa’a rahi nō te parau mau mure ’ore ’a fa’aruru ai i te mau vaira’a rau ’e te mau ha’afifira’a ’e te mau fa’aotira’a ’e te mau ’ohipa o te tāhuti nei.
Te mau hi’ora’a nō teie nei ’anotau nō te ha’api’ira’a i te mau parau tumu ti’a
’O te fa’ahitira’a paha a te peropheta Iosepha Semita nō ni’a i te ha’api’ira’a i te mau parau tumu ti’a tāna ha’api’ira’a fa’ahiti-rahi-roa-a’e-hia. ’E tē ’ite nei tātou i te mau hi’ora’a pūai mau nō teie hōho’a arata’ira’a fa’auru i roto i te mau fa’ahitira’a a te mau tāvini mana a te Fatu i teie nei tau.
Te parau tumu nō te fa’anevaneva-’ore-ra’a
’Ua paraparau te peresideni Dallin H. Oaks i roto i te ’āmuira’a rahi nō te matahiti 1998 nō ni’a i te mau hōpoi’a a te Autahu’ara’a a Aarona, nō te fa’aineinera’a ’e te fa’aterera’a i te ’ōro’a. ’Ua fa’ata’a mai ’oia i te parau tumu nō te fa’anevaneva-’ore-ra’a ma te parau ē, e’ita roa te Autahu’ara’a a Aarona, i ni’a i tōna hōho’a ’e tāna mau peu, e fa’anevaneva i te hō’ē melo o te ’Ēkālesia i tāna ha’amorira’a ’e te fa’a’āpīra’a i tāna mau fafaura’a. ’Ua tūra’i ato’a te peresideni Oaks i te parau nō te mau parau tumu tū’ati mai te nahonaho, te vai-mā-ra’a, te mana’o tura ’e te hōho’a tura.
’Aita rā te peresideni Oaks i vauvau i te hō’ē tāpura roa i te feiā ’āpī tamāroa nō te mau mea e rave ’e te mau mea ’eiaha e rave. ’Aita, ’ua fa’ata’a mai rā ’oia i te parau tumu ma te mana’o ē, e ti’a ’e e riro te feiā ’āpī tamāroa ’e tō rātou nā metua ’e mau ’orometua i te feruri rātou iho ’e i te fāri’i i te fa’aurura’a nō te pe’e i te arata’ira’a.
’Ua parau ’oia : « E’ita vau e hōro’a hu’ahu’a atu i te mau ture e pe’e, inaha e mea ta’a ’ē te vaira’a o terā pāroita ’e terā ’āma’a i roto i te ’Ēkālesia ’ati a’e i te ao nei, ’e e riro te hō’ē ture nō te hō’ē i te ’ore e tano nō te tahi. ’Aita, e hōro’a rā vau i te hō’ē ture tei fa’atumuhia i ni’a i te mau ha’api’ira’a tumu. ’E mai te mea e māramarama te tā’āto’ara’a i teie parau tumu ’e e pe’e ho’i i te reira, e’ita ïa e tītauhia te fa’aturera’a. Mai te mea e tītauhia te mau ture ’aore rā te mau parau a’o i te hō’ē vāhi, nā te feiā fa’atere ïa e hōro’a i te reira, mai te au i te mau ha’api’ira’a tumu ’e tō te reira mau parau tumu ».7
Te parau tumu nō te Sābati ’ei tāpa’o
I roto i te ’āmuira’a rahi nō ’Ēperēra 2015, ’ua ha’api’i mai te peresideni Russell M. Nelson ia tātou ē « te Sābati e mahana hina’arohia ».8 ’Ua fa’ata’a ato’a mai nāhea ’oia i te māramaramara’a i te hō’ē parau tumu niu nō ni’a i te fa’aturara’a i te mahana sābati :
« Nāhea tātou ’ia ha’amo’a i te mahana Sābati ? I te mau matahiti o tō’u ’āpīra’a, ’ua tuatāpapa vau i te ’ohipa a vetahi ’ē ’o tei hāmani i te mau tāpura nō te mau ’ohipa e rave ’e te mau ’ohipa ’eiaha e rave i te Sābati. I muri roa iho tō’u ha’api’ira’a mai i roto i te mau pāpa’ira’a mo’a ē, ’ua riro tā’u mau peu ’e tō’u huru i te sābati ’ei tāpa’o i rotopū iā’u ’e tō’u Metua i te ao ra. Nā roto i taua ’itera’a ra, ’aita vau i hina’aro fa’ahou i te tāpura i te mau mea e rave ’e ’eiaha e rave. ’Ia tītau-ana’e-hia iā’u ’ia fa’aoti e tano ānei te hō’ē ’ohipa nō te sābati, e ui noa vau iā’u iho, ‘E aha te tāpa’o tā’u e hina’aro e hōro’a i te Atua ?’ Nā taua uira’a ra e fa’ariro i tā’u mau mā’itira’a nō ni’a i te mahana sābati ’ei mea māramarama maita’i ».9
Nā te uira’a pūai rahi a te peresideni Nelson e tūra’i i te parau tumu e fa’a’ōhie roa i te mau mana’o pāpū ’ore nō ni’a i te aura’a e fa’atura i te Sābati ’e e aha tē rave nō te reira. E pū’ohura’a tāna uira’a nō te arata’ira’a ’e te fa’aturera’a e nehenehe e ha’amaita’i ia tātou pā’āto’a i roto i tō tātou vaira’a huru rau.
Te parau tumu nō te vaiihora’a i te Atua ’ia upo’oti’a
Ono ’āva’e i ma’iri, i roto i te ’āmuira’a rahi, ’ua parau mai te peresideni Nelson i tōna ’oa’oa i te ’apora’a i te hō’e hi’ora’a ’āpī nō ni’a i te aura’a o te ta’o ra ’Īserā’ela. ’Ua nā ’ō mai ’oia ē, ’ua ’ana’anatae ’oia i te ’itera’a ē « te i’oa mau o ’Īserā’ela e parau ïa nō te hō’ē ta’ata ’o tei ineine ’ia vaiiho i te Atua ’ia upo’oti’a i roto i tōna orara’a ».10 ’Ua vauvau a’era te peresideni Nelson i te tahi mau fa’ahope’ara’a nō te reira.
’Ua riro tāna a’ora’a nō ni’a i te vaiihora’a i te Atua ’ia upo’oti’a ’ei hi’ora’a fa’ahiahia mau nō te ha’api’ira’a i te mau parau tumu ti’a ’ia ti’a ia tātou ’ia fa’atere ia tātou iho. ’E mai tāna i rave i roto i tāna a’ora’a nō ni’a i te fa’arirora’a i te Sābati ’ei mahana hina’arohia, ’ua tu’u mai te peresideni Nelson i te mau uira’a niu nō ni’a i te parau tumu, ’ei arata’i ’e ’ei fa’aturera’a nō tātou tāta’itahi.
« E hina’aro ānei ’outou e vaiiho i te Atua ’ia upo’oti’a i roto i tō ’outou orara’a ? E hina’aro ānei ’outou e vaiiho i te Atua ’ia riro ’ei fa’aurura’a faufa’a roa a’e i roto i tō ’outou orara’a ? »
’Ua parau fa’ahou ’oia :
« ’A feruri e nāhea te hō’ē hina’aro mai teie te huru i te ha’amaita’i ia ’outou. Mai te mea ’aita ’outou i fa’aipoipohia ’e tē ’imi ra ’outou i te hō’ē hoa mure ’ore, e tauturu te hina’aro ’ia riro ’outou « nō ’Īserā’ela » ’ia fa’aoti ’o vai tē arapae, ’e nāhea.
« Mai te mea ’ua fa’aipoipohia ’outou i te hō’ē hoa tei ’ōfati i tāna mau fafaura’a, nā tō ’outou hina’aro e vaiiho i te Atua ’ia upo’oti’a i roto i tō ’outou orara’a e fa’ati’a i tā ’outou mau fafaura’a ’e te Atua ’ia vai maita’i noa. E fa’aora te Fa’aora i tō ’outou ’ā’au ’oto. E vetea te mau ra’i ’ia ’imi ana’e ’outou ’ia ’ite nāhea ’ia haere i mua. ’Aita e tītauhia ia ’outou ’ia ’ōvere haere noa ’aore rā, ’ia uiui noa te mana’o.
Mai te mea ē, e uira’a ’ā’au tae tā ’outou nō ni’a i te ’evanelia ’aore rā, te ’Ēkālesia, mai te mea ē, e mā’iti ’outou ’ia vaiiho i te Atua ’ia upo’oti’a, e arata’ihia ’outou nō te ’ite ’e nō te hāro’aro’a i te mau parau mau pāpū ’e te mure ’ore ’o tē arata’i i tō ’outou orara’a, ’e ’o tē tauturu ia ’outou ’ia ti’a pāpū i ni’a i te ’ē’a o te fafaura’a.
« ’Ia fārerei ana’e ’outou i te fa’ahemara’a—noa atu ē, e tae mai te fa’ahemara’a i te taime ’ua rohirohi ’outou, ’aore rā, ’o ’outou ana’e, ’aore rā, ’aita ’outou e ta’ahia mai ra—’a feruri i te itoito tā ’outou e nehenehe e ha’aputu nā roto i te mā’itira’a e vaiiho i te Atua ’ia upo’oti’a i roto i tō ’outou orara’a ’e ’a tāparu ai iāna ’ia ha’apūai ia ’outou.
« ’Ia riro ana’e tō ’outou hina’aro rahi a’e ’ia vaiiho i te Atua ’ia upo’oti’a, ’ia riro ’ei tuha’a nō ’Īserā’ela, e rave rahi mau fa’aotira’a e riro mai ’ei mea ’ōhie a’e. E rave rahi mau fifi ’o tē riro mai ’ei mau fifi ’ore ! E ’ite ’outou nāhea ’ia fa’anehenehe maita’i a’e ia ’outou. E ’ite ’outou e aha tē hi’o ’e tē tai’o, i hea e hōro’a ai i tō ’outou taime, ’e ’o vai tē ’āpiti atu. E ’ite ’outou e aha tā ’outou e hina’aro e rave fa’aoti. E ’ite ’outou i te huru ta’ata tā ’outou e hina’aro mau ’ia riro ».11
’A hi’o maitai’ na e fea mā’itira’a faufa’a rahi ’e te mau ’ohipa faufa’a rahi e fa’auruhia nā roto i te parau tumu nō te ineinera’a e vaiiho i te Atua ’ia upo’oti’a : te arapaera’a ’e te fa’aipoipora’a, te mau uira’a ’e te mau māna’ona’ora’a nō ni’a i te ’evanelia, te fa’ahemara’a, te fa’anehenehera’a iāna, te mea e māta’ita’i ’e e tai’o, i hea e tu’u ai i te tiame, ’o vai tē ’āpiti atu ’e tē vai atu rā e rave rahi. Tē tūra’i nei te mau uira’a fa’auru a te peresideni Nelson i te parau tumu ’ōhie e hōro’a i te ’avei’a i roto i te mau mea ato’a o tō tātou orara’a ma te vaiiho ia tātou ’ia fa’atere.
« Te hō’ē hoe iti ha’iha’i roa »
I te maura’a Iosepha Semita i te fare tāpe’ara’a nō Liberty, ’ua pāpa’i ’oia i te mau rata arata’ira’a i te mau melo ’e te feiā fa’atere o te ’Ēkālesia ma te fa’aha’amana’o ia rātou ē « te mau pahī, rarahi noa ā iho rātou, e pūhia-noa-hia e te mata’i rahi ra, e tīoi-haere-hia rā e te hō’ē hoe iti ha’iha’i roa ».12
Te « hoe », ’o te fa’aterera’a ïa ’e te mau tauiha’a tū’ati nō te fa’atīpu’u i te hō’ē pahī ’aore rā te poti. ’E te « pūhia-noa-hia e te mata’i rahi ra, e tīoi-haere-hia rā », ’o te fa’aterera’a ïa i te hō’ē pahī ’ia ’āfaro noa te reira ’eiaha ’ia tomo i roto i te vero.
’Ua riro te mau parau tumu nō te ’evanelia nō tātou nei mai te hoe nō te pahī. Maoti te mau parau tumu ti’a e noa’a ai ia tātou ’ia ’ite i tō tātou ’ē’a ’e ’ia vai pāpū ma te itoito ’e ma te ’āueue ’ore, ’eiaha tātou ’ia ’opa ’e ’ia ta’ahuri i roto i te mau vero pōiri ’e te ta’a ’ore o te mau mahana hope’a nei.
’Ua ha’amaita’i-rahi-hia tātou i roto i teie ’āmuira’a rahi i te ha’api’ira’a i te mau parau tumu mure ’ore mai roto mai i te mau tāvini mana a te Fatu. I teienei, tei ia tātou iho nei te hōpoi’a e fa’atere ia tātou iho mai te au i te mau parau mau tā rātou i parau pāpū mai.13
’Itera’a pāpū
’Ua ha’api’i te peresideni Ezra Taft Benson ē : « I roto i nā ’āva’e e ono i muri nei, e ti’a i tā ’outou ve’a [Liahona] nō te ’āmuira’a ’ia vai noa i pīha’i iho i tā ’outou mau buka pāpa’ira’a mo’a ’e ’ia hi’o-pinepine-hia te reira ».14
Mā tō’u itovārua ato’a, tē ani nei au ia tātou pā’āto’a ’ia ha’api’i, ’ia ora ’e ’ia here i te mau parau tumu parauti’a. I te mau parau mau ana’e o te ’evanelia e noa’a ai ia tātou ’ia « rave i te mau mea ato’a i roto i tō tātou mana ma te ’oa’oa » nō te haere ti’a atu i mua i ni’a i te ’ē’a nō te fafaura’a ’e nō te « ’ite i te ora o te Atua ra, ’e nō te fa’a’itera’a mai i tōna ra rima ».15
’Ua ’ite au ē, ’o te ha’api’ira’a tumu ’e te mau parau tumu o te ’evanelia a Iesu Mesia te mau puna tumu nō te ’avei’a nō tō tātou orara’a, ’e te puna nō te ’oa’oa tāmau i te tāhuti nei ’e i te tau mure ’ore. ’E i teie sābati hanahana nō Pāsa, tē fa’a’ite nei au ma te ’oa’oa ē, ’o tō tātou Fa’aora ora te pape piha’a mai roto teie mau parau mau e mani’i ai. ’O tā’u ïa e parau pāpū nei i te i’oa mo’a o te Fatu Iesu Mesia, ’āmene.