2010–2019
Fakataha ʻo e Pongipongi Sāpaté
ʻEpeleli 2014


Loto Fakafetaʻi ʻi ha Faʻahinga Tūkunga Pē

ʻĪmisi
Palesiteni Dieter F. Uchtdorf

Kāinga, ʻoku ʻikai ʻapē ha ʻuhinga ke tau fonu ai ʻi he loto fakafetaʻí, neongo pe ko e hā e tūkunga ʻoku tau ʻi aí?

Kuó u maʻu ha faingamālie toputapu ʻi heʻeku moʻuí ke feʻiloaki mo ha kakai tokolahi ne hangē kuo nau aʻu ki he tumutumu ʻo e mamahí. Naʻá ku fakafanongo ʻi he ngaahi momeniti ko ʻení ki hoku kāingá ni pea mamahi fakataha mo kinautolu ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá. Naʻá ku fakalaulauloto ki ha meʻa ke u talaange kiate kinautolu, pea naʻá ku fāifeinga ke ʻilo ha founga ke fakafiemālieʻi mo poupouʻi ai kinautolu ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá.

Naʻe fakatupu ʻenau mamahí ʻi he taimi lahi ʻe ha meʻa naʻe hangē kiate kinautolu ha ngataʻangá. ʻOku fehangahangai ha niʻihi mo e ngataʻanga ʻo ha feohi mahuʻinga, hangē ko e mālōlō siʻa taha ne ʻofa ai pe māvae mo ha mēmipa ʻo e fāmilí. ʻOku ongoʻi ʻe ha niʻihi ʻoku nau fehangahangai mo e ngataʻanga ʻo e ʻamanakí—ʻo e ʻamanaki ke mali pe ʻi ai ha fānaú pe moʻui mei ha mahaki. Mahalo ʻoku fehangahangai ha niʻihi mo e ngataʻanga ʻo ʻenau tuí, ʻi he ʻahiʻahiʻi kinautolu ʻe he ngaahi leʻo fakapuputuʻu mo fepakipaki ʻi he māmaní, ke nau fehuʻia, pea aʻu ʻo liʻaki, e meʻa naʻa nau ʻilo ʻi ha taimi naʻe moʻoní.

ʻOku ou tui ʻe ʻi ai pē ha taimi te tau foua kotoa ai ha ngaahi taimi ʻe moveuveu ai ʻetau moʻuí, ʻo tau tuēnoa, taʻe-fiemālie, pea ʻikai toe mapuleʻi.

ʻE ala hoko ia ki ha taha pē. ʻOku ʻikai ha taha ia ʻe hao mei ai.

Te Tau Lava ʻo Fakahoungaʻi.

ʻOku kehekehe ʻa e tūkunga ʻo e taha kotoa, pea ʻoku kehe mo e fakaikiiki ʻo e moʻuí taki taha. Neongo ia, kuó u ako ʻoku ʻi ai ha faʻahinga meʻa te ne ala toʻo atu ʻa e loto ʻita ʻe ala hoko ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku ʻi ai e meʻa te tau lava ʻo fai ke lelei ange, fakafiefia ange, mo nāunauʻia ange ai ʻa e moʻuí.

Te tau lava ʻo fakafetaʻi!

Mahalo ʻe ongo fepaki mo e poto ʻo e māmaní ke fokotuʻu ʻoku totonu ke fakamālō ha taha ʻoku mafasia ʻi he loto mamahí ki he ʻOtuá. Ka ʻe lava ʻe kinautolu ʻoku nau tekeʻi ʻa e hina ʻo e loto mamahí kae toʻo ʻa e ipu ʻo e fakafetaʻí ʻo maʻu ha inu maʻa ʻo e fakamoʻuí, nongá, mo e mahinó.

ʻI heʻetau hoko ko ha kau ākonga ʻa Kalaisí, ʻoku fekauʻi kitautolu ke tau “fakafetaʻi ki he ʻEikí ko [hotau] ʻOtuá ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē,”1 pea ke “hiva ki [he ʻEikí] ʻaki ʻa e fakafetaʻi,”2 pea mo “tuku ke fonu [hotau] lotó ʻi he fakafetaʻi ki he ʻOtuá.”3

Ko e hā ʻoku fekau ai kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tau fakafetaʻí?

ʻOku fai kotoa ʻEne ngaahi fekaú ke ʻatā ai ʻa e ngaahi tāpuakí kiate kitautolu. Ko e ngaahi fekaú ko e ngaahi faingamālie ia ke fakaʻaongaʻi ai ʻetau tauʻatāina ke filí ke maʻu e ngaahi tāpuakí. ʻOku ʻafioʻi heʻetau Tamai Hēvani ʻofá ʻe ʻomi kiate kitautolu ʻe he fili ke fakatupulaki ha loto fakafetaʻí, ʻa e nēkeneka moʻoní mo ha fiefia lahi.

Fakafetaʻi ʻi he Meʻa Kotoa Pē

Ka ʻe ala pehē ʻe ha niʻihi, “Ko e hā haʻaku meʻa ke fakafetaʻi ai ʻi he taimi ʻoku faingataʻaʻia ʻeku ai moʻuí?”

Mahalo ko e tokanga pē ki he ngaahi meʻa ʻoku tau fakafetaʻi ko e founga hala. ʻOku faingataʻa ke fakatupulaki ha loto houngaʻia kapau ʻoku fakatatau pē ia mo e ngaahi tāpuaki ʻoku tau lava ʻo laú. Moʻoni pē, ʻoku mahuʻinga ke tau toutou “lau hotau ngaahi tāpuakí”—pea ka ai ha taha kuó ne ʻahiʻahiʻi ʻeni ʻokú ne ʻiloʻi ʻoku lahi—ka ʻoku ʻikai ke u tui ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke siʻi ange ʻetau fakafetaʻí ʻi he taimi faingataʻá ʻi he taimi ʻo e mahutafeá mo e fiemālié. Ko hono moʻoní, ko e lahi taha ʻo e ngaahi fakamoʻoni folofolá ʻoku ʻikai ke nau lau ki he fakafetaʻi ʻi he ngaahi meʻá ka ʻoku nau fokotuʻu mai ha ongoʻi laumālie fakalūkufua pe anga ʻo e loto houngaʻiá.

ʻOku faingofua ke fakafetaʻi ʻi he ngaahi meʻá ʻi he taimi ʻoku ngali tokamālie ai ʻetau moʻuí. Kae fēfē leva ʻa e taimi ʻoku ngali taumamaʻo ai ʻa e meʻa ʻoku tau fakaʻamu ki aí?

ʻE lava ke u fokotuʻu atu ke tau lau ʻa e fakafetaʻí ko ha meʻa fakanatula, ko ha tōʻonga moʻui ʻoku tauʻatāina mei hotau tuʻunga lolotongá? Ko hono ʻai ʻe tahá, ko ʻeku fokotuʻu atu ke ʻoua te tau fakafetaʻi pē ʻi he ngaahi meʻá, ka tau tokanga ke fakafetaʻi ʻi hotau ngaahi tūkungá—tatau ai pē pe ko e hā.

ʻOku ʻi ai ha talanoa motuʻa ʻo ha taha talitali kakai naʻá ne ʻeke ki he taha maʻu meʻatokoní pe naʻe saiʻia he meʻakaí. Ne talaange ʻe he tokotahá ni naʻe sai e meʻa kotoa, ka naʻe mei lelei kapau ne nau ʻomi ke lahi ange ʻa e maá. ʻI he foki mai ʻa e tangatá ʻi he ʻaho hono hokó, ne liunga ua ʻe he taha talitali kakaí ʻa e maá, ʻo ʻoange ʻa e konga mā ʻe fā kae ʻikai ko e ua, ka naʻe ʻikai pē fiemālie ʻa e tangatá. ʻI he ʻaho hono hokó, ne toe liunga ua ʻe he taha talitali kakaí ʻa e maá, ka ne ʻikai pē ha ʻutu ʻe hakea.

ʻI he ʻaho hono faá, ne fakapapauʻi ʻe he taha talitali kakaí ke ʻai e tangatá ke fiefia. Naʻá ne hanga leva ʻo ʻomai ha foʻi mā fute ʻe hiva (mita ʻe 3), tuʻu ua, pea foaki malimali atu ia ki he tokotahá ni. Naʻe ʻikai faʻa-tatali ʻa e tokotaha talitali kakaí ki he tali ʻa e tangatá.

Hili e maʻu meʻatokoní, ne hanga hake tangatá ʻo pehē ange, “Lelei maʻu ai pē. Ka ʻoku ou sio ʻokú ke toe foki pē ki he konga mā ʻe uá.”

Ko e Fakafetaʻi ʻi Hotau Tūkungá

Siʻoku kāinga ʻofeina, ʻoku ʻatautolu e fili ke fakahokó. Te tau lava ʻo fili ke fakangatangata ʻetau fakafetaʻí, ʻo fakatatau mo e ngaahi tāpuaki ʻoku tau ongoʻi ʻoku ʻikai ke tau maʻú. Pe te tau fili ke tatau mo Nīfai, ʻa ē naʻe ʻikai teitei hōloa ʻene loto fakafetaʻí. Ko e taimi naʻe haʻi ai ia ʻe hono ngaahi tokouá ʻi he vaka—ʻa ia naʻá ne foʻu ke ʻave ʻa kinautolu ki he fonua ʻo e talaʻofá—naʻe mātuʻaki mamahi hono ongo tungaʻi vaʻé mo hono kauʻi nimá pea “naʻe fufula ʻo fuʻu lahi,” pea naʻe ʻi ai ha fuʻu afā mālohi naʻe ʻamanaki ke folo hifo ia ki kilisitahi. Naʻe pehē ʻe Nīfai, “Neongo ia, naʻá ku sio pē ki hoku ʻOtuá, pea naʻá ku fakafetaʻi kiate ia ʻi he ʻahó kotoa; pea naʻe ʻikai te u lāunga ki he ʻEikí koeʻuhí ko hoku ngaahi faingataʻaʻiá.”4

Te tau lava ʻo fili ke hangē ko Siopé, naʻe hangē kuó ne maʻu e meʻa kotoa neongo ne mole kotoa. Ka naʻe tali ʻe Siope ʻo pehē, “Naʻá ku haʻu tēlefua pē mei he manava ʻo ʻeku faʻeé, pea te u toe ʻalu tēlefua atu pē … : naʻe foaki ʻe [he ʻEikí], pea kuo toʻo atu ʻe [he ʻEikí]; fakafetaʻi pē ki he huafa ʻo [e ʻEikí].”5

Te tau lava ʻo fili ke tau hangē ko e kau paionia Māmongá, naʻa nau pukepuke ha loto fakafetaʻi he lolotonga ʻenau fononga māmālie mo mamahi ki he Ano Sōlekí, ʻo hiva mo hulohula pea mo fakafetaʻi ʻi he ngaahi lelei ʻa e ʻOtuá.6 Mahalo ne mei holomui, lāunga, mo hohaʻa hotau tokolahi fekauʻaki mo e faingataʻa ʻa e fonongá.

Te tau lava ʻo fili ke hangē ko e Palōfita ko Siosefa Sāmitá, ʻa ia, ʻi he lolotonga ʻene ʻi he ngaahi tūkunga fakamamahi ʻo e Fale Fakapōpula Lipetií, naʻá ne hiki e ngahi lea fakalaumālie ko ʻení: “Siʻi kāinga ʻofeina, ke tau fai ʻi he loto fiefia ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku tau maʻu ʻa e mālohi ke faí; pea te tau toki lava ʻo tuʻu maʻu ʻi he loto fakapapau, ke mamata ki he fakamoʻui ʻa e ʻOtuá, pea ke fakahā mai ʻa hono toʻukupú.”7

Te tau lava ʻo fili ke fakafetaʻi, tatau ai pē pe ko e hā.

ʻE fotu ki tuʻa ʻa e faʻahinga fakafetaʻi ko ʻení tatau ai pē pe ko e hā ʻokú ne ʻākilotoa kitautolú. ʻOku māʻolunga ange ia ʻi he loto mamahí, loto foʻí, mo e mole ʻo e ʻamanakí. ʻOku matala fakaʻofoʻofa ʻi he taimi ʻo e faingataʻá ʻo tatau pē mo e taimi tokamālié.

Ko e taimi ʻoku tau fakafetaʻi ai ki he ʻOtuá ʻi hotau ngaahi tūkungá, ʻe lava leva ke tau aʻusia ha nonga ʻi he lotolotonga ʻo e faingataʻá. ʻI he loto mamahí, te tau kei lava pē ʻo hiki hake hotau lotó ʻi he fakafetaʻi. ʻI he mamahí, te tau kei lava pē ʻo fakahīkihikiʻi e Fakalelei ʻa Kalaisí. ʻI heʻetau mamahi lahí, te tau lava pē ke kei ongoʻi e takaofi mo e māfana e tokoni ʻa e langí.

ʻOku tau fakakaukau he taimi ʻe niʻihi ko e fakafetaʻí ko e meʻa ia ʻoku tau fai ʻi he hili e solova ʻetau ngaahi palopalemá, ka ko ha sio nounou moʻoni ia. Ko e hā ha lahi ʻo e meʻa ʻoku mole heʻetau moʻuí ʻi heʻetau tatali ki he meʻa ʻoku tau fie maʻú pea tau toki fakafetaʻi ki he ʻOtuá?

ʻOku ʻikai ʻuhinga ʻa e fakafetaʻi ia ʻi he taimi ʻo e faingataʻá ʻoku tau fiefia ʻi hotau tūkungá. ʻOku ʻuhinga ia ʻoku tau sio fakalaka atu ʻi he lototui mei hotau ngaahi faingataʻaʻia ʻo e ʻaho ní.

ʻOku ʻikai ko e fakafetaʻi ʻeni ʻa e loungutú ka ko e laumālié. Ko ha fakafetaʻi ia ʻokú ne fakamoʻui ʻa e lotó mo fakalahi ʻa e fakakaukaú.

Fakafetaʻí ʻi heʻene hoko ko e Ngāue ʻo e Tuí

Ko ʻetau fakafetaʻi ʻi hotau ngaahi tūkungá ko ha ngāue ia ʻo e tui ki he ʻOtuá. ʻOkú ne fie maʻu ke tau falala ki he ʻOtuá mo ʻamanaki ki ha ngaahi meʻa ʻe lava ke ʻikai hā mai, ka ʻoku moʻoni.8 ʻI heʻetau houngaʻiá, ʻoku tau muimui ai he sīpinga hotau Fakamoʻui ʻofeiná, ʻa ia naʻá ne pehē, “ʻOua naʻa fai hoku lotó, ka koe finangalo ʻoʻoú.”9

Ko e loto fakafetaʻi moʻoní ko e fakahaaʻi ia ʻo e ʻamanaki mo e fakamoʻoni. ʻOku maʻu ia mei hono fakahaaʻi ʻoku ʻikai mahino maʻu pē kiate kitautolu e faingataʻá ka ʻoku tau falala ʻe mahino ʻi ha ʻaho.

ʻOku tanumaki ʻetau ongoʻi fakafetaʻí ʻi ha ngaahi meʻa lahi ʻe he ngaahi moʻoni toputapu mo lahi ʻoku tau ʻiloʻi paú: kuo ʻosi foaki heʻetau Tamaí ki Heʻene fānaú ʻa e palani lahi ʻo e fiefiá; te tau lava ʻo moʻui ʻo taʻengata mo hotau ngaahi ʻofaʻangá tuʻunga he Fakalelei Hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí; pea ʻi he ngataʻangá, te tau maʻu ha sino nāunauʻia, haohaoa, mo taʻe-faʻamate, ʻoku ʻikai toe haʻisia ki he puké pe tōnounoú; pea ʻe fetongi hotau loʻimata ʻo e mamahí mo e molé ʻaki ha fiefia mo e nēkeneka lahi fau, “ko e fua lahi, kuo faʻo lolo hifo, ʻo lulu fakataha, pea fonu mahuohua.”10

ʻOku pau pē ko e faʻahinga fakamoʻoni ʻeni naʻá ne liliu e kau ʻAposetolo ʻa e Fakamoʻuí mei he kau tangata manavahē mo veiveiuá ke taʻe-manavahē, ko e kau fakafofonga fiefia ʻo e ʻEikí. ʻI he ngaahi houa, hili Hono Tutukí, naʻe lōmekina kinautolu ʻe he tuēnoá mo e mamahí, ʻikai mahino e meʻa naʻe toki hokó. Ka naʻe liliu ʻe ha meʻa ʻe taha e ʻū meʻa kotoa ko iá. Naʻe hā honau ʻEikí kiate kinautolu ʻo fakahā, “Vakai ki hoku nimá mo hoku vaʻé, ko au pē ia.”11

Ko e taimi naʻe ʻiloʻi ai ʻe he kau ʻAposetoló ʻa e Kalaisi kuo toetuʻú—ko e taimi naʻa nau aʻusia ai e Toetuʻu nāunauʻia honau Fakamoʻui ʻofeiná—ne nau hoko ko ha kau tangata naʻe kehe. Naʻe hala ha meʻa te ne taʻofi kinautolu mei hono fakahoko honau misioná. Naʻa nau tali loto-toʻa mo lotoʻaki e fakamamahí, fakamāʻí, pea naʻa mo e mate ʻe hoko kiate kinautolu koeʻuhí ko ʻenau fakamoʻoní.12 Naʻe ʻikai mataʻofi kinautolu mei he fakahīkihikiʻi mo e tauhi ki honau ʻEikí. Naʻa nau liliu e moʻui ʻa e kakai ʻi he potu kotoa pē. Naʻa nau liliu ʻa e māmaní.

ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke ke mamata ki he Fakamoʻuí, hangē ko e kau ʻAposetoló, ke foua ʻa e liliu tatau. ʻE lava hoʻo fakamoʻoni kia Kalaisi, mei he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻo tokoni ke ke sio fakalaka ʻi he ngaahi ikuʻanga fakamamahi ʻi he moʻui fakamatelié ʻo sio ki he kahaʻu lelei ange kuo teuteu ʻe he Huhuʻi ʻo e māmaní.

ʻOku ʻIkai Fakataumuʻa Kitautolu Ko e Ngataʻanga

ʻOku ʻi ai ʻapē ha ofo he taimi kotoa pē ʻoku tau fehangahangai ai mo e ngaahi ngataʻanga fakamamahi ʻo e moʻuí, ʻoku hangē ʻoku ʻikai ke tau fie tali, neongo e meʻa ʻoku tau ʻilo ki hotau ikuʻanga taʻengatá? Hangē ʻoku ʻi ai ha meʻa ʻi hotau lotó ʻokú ne taʻetali e ngataʻangá.

Ko e hā ʻoku pehē aí? Koeʻuhí he naʻe faʻu kitautolu ʻaki e ngaahi meʻa ʻo ʻitānití. Ko e kakai taʻengata kitautolu, ko e fānau ʻa e ʻOtua Māfimafí, ko hono huafá ko Taʻengata13 pea ʻokú ne talaʻofa ha ngaahi tāpuaki taʻengata ʻoku ʻikai hano ngataʻanga. ʻOku ʻikai ko e ngataʻangá ʻa hotau ikuʻangá.

Ko e lahi ange ʻetau ako ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, ko e lahi ange ia ʻetau ʻilo ko e ngaahi ngataʻanga ʻi heni he moʻui fakamatelié ʻoku ʻikai ko ha ngataʻanga ia. Ko ha ngaahi meʻa fakatuta pē—ko ha ngaahi mālōlō fakataimi ʻe ngali siʻisiʻi ʻi ha ʻaho ʻi he fakafehoanaki ki he fiefia taʻengata ʻoku tatali ki he kau angatonú.

ʻOku ou fakafetaʻi lahi ki heʻeku Tamai Hēvaní ʻi he ʻikai ke ʻi Heʻene palaní ha ngaahi ngataʻanga moʻoni, ka ko e ngaahi kamataʻanga taʻengata pē.

ʻE Fakanāunauʻiaʻi ʻa Kinautolu ʻOku Loto Fakafetaʻí

Kāinga, ʻoku ʻikai ʻapē ha ʻuhinga ke tau fonu ʻi he fakafetaʻí, neongo pe ko e hā e tūkunga ʻoku tau ʻi aí?

ʻOku tau toe fie maʻu nai ha ʻuhinga lahi ange ke ʻai hotau lotó ke “fonu…ʻi he fakafetaʻi ki he ʻOtuá”?14

“ʻIkai ʻoku fuʻu lahi ʻa ʻetau ʻuhinga ke tau fiefia aí?”15

Hono ʻikai ke tau monūʻia lahi kapau ʻoku tau fakamoʻoniʻi e ngāue ʻa e toʻukupu ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí. ʻOku fakalahi ʻe he fakafetaʻi ki heʻetau Tamai ʻi Hēvaní ʻa ʻetau fakakaukaú mo fakamaama ʻetau mahinó. ʻOkú ne langaki ʻa e loto fakatōkilaló mo ohi mai ha ongoʻi ʻofa ki hotau kāingá mo e kotoa e ngaahi fakatupu ʻa e ʻOtuá. Ko e loto fakafetaʻí ko e konga mahuʻinga ia ʻo e ngaahi anga faka-Kalaisi kotoa pē! Ko e loto fakafetaʻí ko e tupuʻanga ia ʻo e angalelei kotoa pē.16

Kuo ʻosi fai mai ʻe he ʻEikí ʻEne talaʻofa ko kinautolu “ʻoku… [tali] ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻi he loto fakafetaʻí ʻe ngaohi ia ke nāunauʻia; pea ʻe fakalahi atu ʻa e ngaahi meʻa ʻo e māmaní kiate [kinautolu], ʻio, ʻo liunga teau, ʻio, ʻo lahi ange.”17

ʻOfa ke tau moʻui “fakafetaʻi fakaʻaho”18—tautautefito ʻi he ngaahi konga ʻo e moʻui fakamatelié, ʻoku hangē ko ha ngaahi ngataʻanga ʻoku ʻikai mafakamatalaʻí. ʻOfa ke tau tuku hotau laumālié ke tupulaki ʻi he fakafetaʻi ki heʻetau Tamai Hēvani fonu ʻaloʻofá. ʻOfa te tau hiki hake hotau leʻó maʻu ai pē ʻo fakahaaʻi ʻi he leá mo e ngāué ʻetau fakafetaʻi ki heʻetau Tamai ʻi Hēvaní mo Hono ʻAlo ʻOfaʻangá, ʻa Sīsū Kalaisi. ʻOku ou fakatauange ʻi he meʻá ni, mo tuku kiate kimoutolu ʻeku fakamoʻoní mo e tāpuakí, ʻi he huafa ʻo hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.