2010–2019
“Kuó u Tuku Kiate Kimoutolu ʻa e Fakatātā”
ʻEpeleli 2014


“Kuó u Tuku Kiate Kimoutolu ʻa e Fakatātā”

ʻĪmisi
ʻEletā Richard G. Scott

Ko e sīpinga maʻongoʻonga taha kuó Ne fonongaʻia e māmaní ko hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí … ʻOkú ne fakaafeʻi kitautolu ke tau muimui ʻi Heʻene sīpinga haohaoá.

ʻI heʻeku fakalaulauloto ko ia ki hoku fatongia ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí, ne u fakakaukau ai ki ha ngaahi ʻofaʻanga ne tokoni ʻenau takiekina ongongofuá ke u ʻilo ʻa e hala ne fokotuʻu fakalangi ʻo ne tokoniʻi ʻeku fakalakalaka fakalaumālié. ʻI he ngaahi taimi mahuʻinga ʻi heʻeku moʻuí, ne tāpuekina au ʻe he Tamai Hēvaní ʻaki ha taha naʻá ne tokangaʻi feʻunga au ʻo tokoni ʻi hono tataki ʻeku ngaahi filí ʻi ha hala ne taau. Naʻa nau muimui ʻi he ngaahi folofola ko ʻeni ʻa e Fakamoʻuí: “He kuó u tuku kiate kimoutolu ʻa e fakatātā, koeʻuhí ke mou fai ʻo tatau mo ia kuó u fai kiate kimoutolú.”1

Ko e taimi naʻá ku kei siʻi aí, naʻe ʻikai kau ʻeku tangataʻeikí ki he Siasí pea māmālohi pē ʻeku fineʻeikí. Naʻa mau nofo ʻi Uasingatoni, D.C., pea naʻe nofo e ongomātuʻa ʻa ʻeku faʻeé ʻi ha maile ʻe 2,500 (km 4,000) ʻi he siteiti Uāsingatoní. Hili ha ngaahi māhina mei he hoko hoku taʻu valú, ne kolosi mai ʻeku Kui Fefine ko Uītoló ke ʻeva mai kiate kimautolu. Naʻe hohaʻa ʻeku Kui Fefiné he naʻe teʻeki papitaiso au mo hoku taʻoketé. ʻOku ʻikai ke u ʻilo e meʻa naʻá ne talaange ki heʻeku ongomātuʻá fekauʻaki mo e hohaʻa ko ʻení, ka ʻoku ou ʻiloʻi naʻe ʻi ai ha pongipongi ʻe taha, naʻá ne ʻave ai au mo hoku tokouá ki he paʻaké pea vahevahe mo kimaua ʻene ngaahi ongo kau ki he mahuʻinga ʻo e papitaiso mo ʻalu maʻu pē ki he ngaahi houalotu ʻa e Siasí. ʻOku ʻikai ke u manatuʻi e fakaikiiki ʻo e meʻa naʻá ne lea ʻakí, ka naʻe ueʻi ʻe heʻene ngaahi leá ha meʻa ʻi hoku lotó pea ʻikai fuoloa kuó u papitaiso mo hoku tokouá.

Naʻe hoko atu hono poupouʻi kimaua ʻe heʻema Kui Fefiné. ʻOku ou manatuʻi ko e taimi pē ne vahe ai ki hoku tokouá pe ko au ke malanga ʻi he lotú, ne ma telefoni ki ai ke maʻu ha ngaahi fokotuʻu. Naʻe lau ʻaho pē kuo aʻu mai he meilí ha malanga kuo ʻosi hiki tohinima. Hili ha ngaahi taimi kuo liliu ʻene ngaahi fokotuʻú ʻo fakakongokonga lalahi pē pea fie maʻu ai ha ngāue lahi ange ke ma fakahoko.

Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he Kui Fefiné ha lototoʻa mo ha fakaʻapaʻapa feʻunga ke tokoniʻi ʻema tangataʻeikí ke ne fakatokangaʻi hono mahuʻinga ke ne ʻave meʻalele kimaua ki he lotú ki heʻemau ngaahi houalotú. Naʻá ne tokoniʻi kimaua ʻi he founga taau kotoa pē ke ma ongoʻi ʻoku mau fie maʻu ʻo e ongongoleleí ʻi heʻemau moʻuí.

Ko e mahuʻinga tahá, naʻá ma ʻilo naʻe ʻofa ʻema Kui Fefiné ʻiate kimaua pea naʻe ʻofa ʻi he ongoongoleleí. Naʻá ne hoko ko ha sīpinga lelei! ʻOku ou fakafetaʻi lahi ʻi he fakamoʻoni naʻá ne vahevahe mo au ʻi he taimi naʻá ku fuʻu kei siʻi aí. Naʻe liliu ʻe hono ivi tākiekiná ʻa e huʻunga ʻo ʻeku moʻuí ki he lelei taʻengatá.

ʻI he ʻamanaki kimui ange ke u ʻosi mei he ʻunivēsití, naʻá ku manako ʻi ha taʻahine hoihoifua ko Seini Uatekini. Naʻá ku fakakaukau naʻe kamata ke ne maʻu ha ongoʻi ʻofa moʻoni kiate au foki. Lolotonga haʻama talanoa ʻi ha pō ʻe taha fekauʻaki mo e kahaʻú, naʻá ne fakahūhū lelei mai ki heʻema talanoá ha kupuʻi lea naʻá ne liliu ʻeku moʻuí ʻo taʻengata. Naʻá ne pehē mai, “Ko e taimi te u mali aí, ʻe fakahoko ia mo ha taha ʻosi ngāue fakafaifekau angatonu, ʻi he temipalé.”

Naʻe teʻeki ke u fuʻu fakakaukau fēfē kimuʻa ai ki he ngāue fakafaifekaú. Naʻe liliu lahi he pō ko iá e ʻuhinga ke u ngāue fakafaifekaú. Naʻá ku foki ki ʻapi ʻo ʻikai ke u lava ʻo fakakaukau ki ha meʻa kehe. Naʻá ku ʻā pē he pō ko iá ʻo ʻaho. Naʻe mavahe kakato ʻeku fakakaukaú mei heʻeku akó ʻi he ʻaho hono hokó. Hili ha ngaahi lotu lahi, ne u pehē leva ke u talanoa mo ʻeku pīsopé ʻo kamata fakafonu ʻeku foomu ngāue fakafaifekaú.

Naʻe ʻikai teitei kole mai ʻa Seini ia ke u ngāue fakafaifekau koeʻuhí ko ia. Ka naʻe feʻunga ʻene ʻofa ʻiate aú ke ne vahevahe mai ʻene ngaahi fakamoʻoní mo ne tuku mai haku faingamālie ke u ngāueʻi e huʻunga ʻo ʻeku moʻuí. Ne ma fakatou ngāue fakafaifekau peá ma sila ki mui ange ʻi he temipalé. Kuo hanga ʻe he loto toʻa mo e loto ʻaki ʻe Seini ʻene tuí ʻo fakaleleiʻi ʻa e meʻa kotoa ʻi heʻema moʻuí fakatouʻosi. ʻOku ou ʻilo pau naʻe ʻikai ke ma mei maʻu ʻa e fiefia ʻokú ma maʻú ka ne taʻe-ʻoua ʻene tui mālohi ki he tefitoʻi moʻoni ʻo e ʻuluaki tauhi ki he ʻEikí. ʻOku hoko ia ko ha sīpinga lelei mo angatonu!

Ne feʻunga e ʻofa ʻiate au ʻa e Kui fefine ko Uitoló mo Seiní ke na vahevahe ʻena fakamoʻoni, ʻe faitāpuekina ʻe he ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí mo e ngāue maʻá e Tamai Hēvaní ʻeku moʻuí. Naʻe ʻikai ha taha ʻiate kinaua naʻá ne fakakounaʻi au pe ʻai ke u ongoʻi halaia ʻi hoku tuʻungá. Naʻá na ʻofaʻi pē au mo ʻofa ʻi he Tamai Hēvaní. Naʻá na fakatou ʻiloʻi te Ne lava ʻo fai ha meʻa lelei ange mo ʻeku moʻuí ʻi haʻaku fakahoko pē ʻe au. Naʻá na taki taha tokoniʻi au ʻi ha ngaahi founga ʻofa ke u ʻilo ʻa e hala ʻo e fiefia lahi tahá.

Te u tau hoko fēfē ko ha takiekina makehe pehē? Kuo pau ke tau fakapapauʻi ke tau ʻofa moʻoni ʻiate kinautolu ʻoku tau fie maʻu ke tokoniʻi ʻi he māʻoniʻoní ke nau lava ʻo fakatupulaki ha falala ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá. He ko e tokolahi ʻi he māmaní, ko e ʻuluaki palopalema ʻi he tali ʻo e ongoongoleleí ko e fakatupulaki ha tui ki he Tamai Hēvaní, ʻa ia ʻoku ʻofa haoahoa kiate kinautolú. ʻOku faingofua ange ke fakatupulaki ʻa e tui ko iá ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ai hanau ngaahi kaungāmeʻa pe kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻoku nau ʻofaʻi kinautolu ʻi he founga tatau.

ʻE lava ʻo tokoni ʻa hoʻo tuku ke nau maʻu ha loto falala ki hoʻo ʻofá ke nau fakatupulaki ʻenau tui ki he ʻofa ʻa e ʻOtuá. ʻE faitāpuekinau ʻenau moʻuí ʻi hoʻo ʻofá, fetalanoaʻaki leleí, ʻi hoʻo vahevahe e meʻa ʻokú ke akó, aʻusiá, mo e ngaahi tefitoʻi moʻoni kuó ke muimuiʻi ke maʻu e solovaʻanga ki hoʻo ngaahi faingataʻaʻiá. Fakahaaʻi hoʻo mahuʻingaʻia moʻoni ʻi honau tuʻunga leleí; peá ke toki vahevahe hoʻo fakamoʻoni ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Te ke lava ʻo tokoni ʻi ha ngaahi founga ʻoku fakavaʻe ʻi he tefitoʻi moʻoní mo e tokāteliné. Poupouʻi kinautolu ʻokú ke ʻofa aí ke nau feinga ke mahino ʻa e meʻa ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke nau faí. Ko e founga ʻe taha ke fakahoko ai ʻení ko e fai ange ha ngaahi fehuʻi te ne ʻai ke nau fakakaukau pea tukuange mo hanau taimi feʻunga—tatau ai pē pe ko ha lauhoua, lau ʻaho, lau māhina, pe lahi ange ai—ke nau fakalaulauloto mo feinga ke ngāueʻi ʻa e ngaahi talí ʻiate kinautolu pē. Mahalo naʻa fie maʻu ke ke tokoniʻi kinautolu ke nau ʻilo e founga ke lotú mo e founga ke ʻilo ai e tali ʻo ʻenau ngaahi lotú. Tokoniʻi ke nau ʻilo ko e folofolá ko e konga mahuʻinga ia ʻo e maʻu mo e fakatokangaʻi ʻo e ngaahi talí. Te ke tokoniʻi ai kinautolu ke teuteu ki he ngaahi faingamālie mo e faingataʻa ʻi he kahaʻú.

Ko e taumuʻa ʻa e ʻOtuá ke “fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá.”2 ʻOku mahuʻinga ia ki he meʻa kotoa ʻoku tau faí. ʻOku tau femoʻuekina he taimi ʻe niʻihi ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tau lau ʻoku mālie pe ʻoku tau lōmekina ʻi he ngaahi fatongia anga-mahení ʻo ʻikai ke tau fakatokangaʻi ai ʻa e kaveinga ngāue ʻa e ʻOtuá. Ko e taimi ʻokú ke tuku taha ai hoʻo moʻuí ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga tahá, te ke maʻu leva ʻa e mahino ki he meʻa ʻokú ke faí, pea te ke fakatupu ha fua lahi ange maʻá e ʻEikí peá ke toe fiefia ange.

Ko e taimi ʻokú ke tuku taha ai hoʻo moʻuí ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí, te ke lava ʻo tokanga taha ange ai ki he vahevahe ʻo e meʻa ʻokú ke ʻiló koeʻuhí he ʻoku mahino kiate koe ʻa e mahuʻinga taʻengata ʻo e ngaahi ouau ʻo e ongoongoleleí. Te ke vahevahe ʻa e meʻa ʻokú ke ʻiló ʻi ha founga te ne poupouʻi ho kaungāmeʻá ke nau loto ke fakamālohia fakalaumālie kinautolu. Te ke tokoniʻi kinautolu ʻokú ke ʻofa aí ke nau fie tukupā ke talangofua ki he kotoa ʻo ʻEne ngaahi fekaú mo ʻai kiate kinautolu ʻa e huafa ʻo Sīsū Kalaisí.

Manatuʻi ko e ului ʻa e fakafoʻituituí ko e konga pē ia ʻo e ngāué. Feinga maʻu pē ke fakamālohia ʻa e ngaahi fāmilí. Faiako ʻaki e vīsone ʻo e mahuʻinga ke silaʻi ʻa e ngaahi fāmilí ʻi he temipalé. Ko ha ngaahi fāmili ʻe niʻihi mahalo naʻa lau taʻu. Ko e meʻa ʻeni naʻe hoko ki hoku fāmilí. ʻI ha taʻu lahi hili ʻeku papitaisó, ne papi mo ʻeku tangataʻeikí, pea naʻe toki silaʻi leva homau kiʻi fāmilí ʻi he temipalé. Naʻe hoko ʻeku tangataʻeikí ko ha tokotaha faisila ʻi he temipalé, pea naʻe ngāue tokoni ai mo ʻeku fineʻeikí. ʻI hoʻo maʻu ʻa e vīsone ki he ngaahi ouau sila ʻi he temipalé, te ke lava leva ʻo tokoni ki hono langa hake ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi he māmaní.

Manatuʻi ʻoku hoko ʻa hoʻo ʻofa ʻiate kinautolú ko e fakavaʻe mālohi ʻo hono takiekina e niʻihi ʻokú ke fie maʻu ke tokoniʻí. Naʻe mei ikunoa pē ivi tākiekina ʻa e Kui Fefine ko Uitoló mo hoku uaifi ko Seiní, ka ne taʻe-ʻoua ʻeku tomuʻa ʻiloʻi naʻá na ʻofa mo fie maʻu ke u maʻu e tuʻunga moʻui lelei tahá.

Makehe mei hoʻo ʻofa ʻiate kinautolú, falala foki kiate kinautolu. ʻE ngali faingataʻa ʻi ha ngaahi meʻa ʻe niʻihi ke falala ki ai, ka ke kumi ha faʻahinga founga ke ke falala ai kiate kinautolu. ʻE lava ke fai ʻe he fānau ʻa e Tamai Hēvaní ha ngaahi meʻa fakaofo ʻi he taimi ʻoku nau ongoʻi ʻoku nau falalaʻangá. Naʻe fili e fānau kotoa pē ʻa e ʻOtuá ʻi he matelié ki he palani ʻa e Fakamoʻuí. Tui kapau ʻe ʻoange ha faingamālie te nau toe fai pē ia.

Vahevahe e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe tokoni kiate kinautolu ʻokú ke ʻofa aí ke nau hokohoko atu ʻi he hala ki he moʻui taʻengatá. Manatuʻi ʻoku tau tupulaki ʻi he ʻotu lea ki he ʻotu lea. Kuó ke muimui ʻi he sīpinga tatau ʻi hoʻo mahino ki he ongoongoleleí. Vahevahe ʻa e ongoongoleleí ke mahino.

Ko hoʻo fakamoʻoni fakafoʻituitui ki he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ko ha meʻangāue mālohi fau ia. ʻOku kau he ngaahi maʻuʻanga tokoni kehé ʻa e lotú, Tohi ʻa Molomoná mo e ngaahi folofolá, pea mo hoʻo lotoʻaki e ngaahi ouau ʻo e lakanga fakataulaʻeikí. ʻE tokoni kotoa ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení ke ke maʻu e fakahinohino ʻa e Laumālié, ʻa ia ʻoku mātuʻaki mahuʻinga ke ke falala ki ai.

Koeʻuhí ke ke hoko ko ha sīpinga lelei mo fakahoko ʻa e meʻa kuo fai ʻe Kalaisí,3 tokanga ki he tefitoʻi moʻoni ko ʻeni ʻo e ongoongoleleí:ʻoku ʻai ʻe he Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí ke tau lava ʻo tatau ange mo ʻetau Tamai Hēvaní, koeʻuhí ke tau lava ʻo nofo fakataha ʻo taʻengata ʻi hotau ngaahi ʻiuniti fakafāmilí.

ʻOku ʻikai ha tokāteline ʻe toe mahuʻinga ange ki heʻetau ngāué ka ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí. Fakamoʻoni ʻi he faingamālie taau kotoa pē ki he Fakamoʻuí pea mo e mālohi ʻo ʻEne feilaulau Fakaleleí. Fakaʻaongaʻi e ngaahi folofola ʻoku akoʻi ai Iá mo e ʻuhinga ʻoku hoko ai ko e sīpinga haohaoa ki he taha kotoa pē he moʻuí.4 ʻE fie maʻu ke ke ako faivelenga. ʻOua te ke fuʻu femoʻuekina ʻi he ngaahi meʻa īkí pea ʻikai ke ke ako ai ʻa e tokāteliné mo e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí. ʻI hono maʻu ha fakavaʻe fakatokāteline mālohi fakatāutahá, te ke hoko ai ko ha maʻuʻanga tokoni mālohi ki he vahevahe e ngaahi moʻoni mahuʻinga mo e niʻihi kehe ʻoku nau matuʻaki fie maʻu kinautolú.

Te tau tokoni lelei taha ki heʻetau Tamai Hēvaní ʻaki haʻatau tākiekina māʻoniʻoni e niʻihi kehé.5 Ko e sīpinga maʻongoʻonga taha kuó ne fonongaʻia e māmaní ko hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí. Naʻe fakafonu ʻEne ngāue ʻi he matelié ʻaki e faiakó, tokoní, mo e ʻofa ki he niʻihi kehé. Naʻá Ne nofo hifo mo e fakafoʻituituí naʻe lau ne nau taʻe taau ke feohi mo Iá. Naʻe ʻofa ʻiate kinautolu. Naʻá Ne ʻafioʻi ʻenau ngaahi fie maʻú peá Ne akoʻi ange ʻEne ongoongoleleí. ʻOkú Ne fakaafeʻi kitautolu ke tau muimui ʻi he sīpinga haohaoa ko ʻení.

ʻOku ou ʻilo ko ʻEne ongoongoleleí ko e hala ia ki he nonga mo e fiefia ʻi he moʻui ko ʻení. ʻOfa te tau manatuʻi ke fai ʻo hangē ko ia kuó Ne fakahokó ʻi hono vahevahe ʻetau ʻofá, falalá, pea mo e ʻilo ʻo e moʻoní, mo e niʻihi kehe ʻoku teʻeki ai ke nau tali e maama ngingila ʻo e ongoongoleleí. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.