2010–2019
Kae Liunga Fitungofulu Lau ʻe Fitu
ʻEpeleli 2018


Kae Liunga Fitungofulu Lau ʻe Fitu

ʻOku tau houngaʻia kotoa ʻi ha toe faingamālie makehe ʻi ha moʻui mohu fakatūkia mo taʻe-haohaoa.

Ko e fehalākí ko ha foʻi moʻoni ia ʻo e moʻuí.Ko e ako ke tā lelei e pianó ʻoku ʻikai lava ke fakahoko taʻe-ʻi-ai ha ngaahi fehalaaki ʻe lauiafe—pea mahalo naʻa aʻu ʻo miliona. Kuo pau ke fehangahangai ha taha mo e maá ʻi heʻene fakahoko ha fehalaaki ʻe lauiafe ke ako ha lea fakafonua muli—pea mahalo naʻa aʻu ʻo miliona. Naʻa mo e kau sipoti lelei taha he māmaní ʻoku ʻikai pē tuku ʻenau fehalākí.

Kuo taku ʻo pehē ko e “ikuná ʻoku ʻikai ko e taʻe-ʻi-ai ha tōnounoú, ka ko e hiki mei he tōnounou ki he tōnounou kae ʻikai pē mole e loto vēkeveké.”1

Hili hono ʻilo ʻe Tōmasi ʻEtisoni e faʻu ʻo e foʻi ʻuhilá, naʻá ne pehē, “Naʻe ʻikai ke u taʻemalava tuʻo 1,000. Ko e foʻi ʻuhilá ko ha ʻilofoʻou ia ʻoku sitepu ʻe 1,000.”2 Naʻe ui ʻe Sālesi F. Ketalingi ʻa e tōnounoú ko e “ngaahi fakahinohino ʻi he hala ki he lavameʻá.”3 ʻOku ou fakatauange, ko e fehalaaki kotoa pē ʻoku tau faí, ʻoku hoko ia ko ha lēsoni ʻo e potó, ʻo ne fulihi ʻa e ngaahi maka tūkiaʻangá ki ha ngaahi maka-tuʻu-ʻanga.

Naʻe hanga ʻe he tui taʻe-ueʻia ʻa Nīfaí ʻo tokoniʻi ia ke ne hiki mei he tōnounou ki he tōnounou kae ʻoua kuó ne maʻu e ʻū lauʻi peleti palasá. Naʻe aʻu ʻo tuʻo hongofulu e toutou feinga ʻa Mōsesé pea toki lava ʻo hola mo e kakai ʻIsilelí mei ʻIsipite.

Te tau ala fakakaukau—kapau naʻe fakatou fakahoko ʻe Nīfai mo Mōsese e ngāue ʻa e ʻEikí, ko e hā naʻe ʻikai kau mai ai e ʻEikí ʻo tokoni ke na lavaʻi ʻi heʻena ʻuluaki feingá pē? Ko e hā naʻá Ne tuku ai pē kinaua—pea ko e hā ʻokú Ne tuku ai pē kitautolu—ke tau faingataʻaʻia mo tōnounou ʻi heʻetau feinga ke ikuná? Ko ha ngaahi tali pē ʻeni ʻe niʻihi, ʻi he ngaahi tali mahuʻinga lahi ki he fehuʻi ko iá:

  • ʻUluakí, ʻoku ʻafioʻi ʻe he ʻEikí “ʻe foaki ʻe he ngaahi meʻá ni kotoa pē ʻa e potó [kiate kitautolu], pea ʻe hoko ia ʻo ʻaonga kiate [kitautolu].”4

  • Uá, ke tau lava ai ʻo “ʻiloʻi ʻa e meʻa mahí, koeʻuhí ke [tau] ʻiloʻi hono fakamahuʻingaʻi ʻo e leleí.”5

  • Tolú, ke fakamahinoʻi “ʻoku ʻa [e ʻEikí] ʻa e taú,”6 pea ʻoku tuʻunga ʻataʻatā pē ʻi Heʻene ʻaloʻofá ʻa ʻetau lava ke fakahoko ʻEne ngāué mo hoko ʻo tatau mo Iá.7

  • Faá, ke tokoni ke tau fakatupulaki mo maʻu ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi he ʻikai lava ʻo fakaleleiʻí, tuku kehe pē ʻi he fakafepakí8 pea mo e “afi kakaha ʻo e faingataʻaʻiá.”9

Ko ia, ʻoku tau houngaʻia kotoa ʻi ha toe faingamālie makehe ʻi ha moʻui fonu fakatuta mo taʻe-haohaoa.

ʻI heʻeku hoko ko e taha ako foʻou ʻi BYU he 1970, naʻá ku kau he kalasi kamataʻanga ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga he fīsikí naʻe akoʻi ʻe Sae Peilifi, ko ha palōfesa tuʻukimuʻa moʻoni.Ko ʻene ʻosi pē ha ʻiuniti ʻo e lēsoní, naʻá ne ʻomi leva ha sivi. Kapau naʻe maʻu ʻe ha taha ako ha maaka C peá ne fie maʻu ha maaka lelei ange, naʻe tuku ʻe Palōfesa Peilifi e taha akó ke ne fai ha sivi naʻe kiʻi fulihi, ʻi he naunau tatau pē. Kapau ne maʻu ʻe he taha akó ha maaka B ʻi heʻene feinga hono uá kae ʻikai pē ke fiemālie, te ne toe sivi tuʻo tolu mo fā, pea pehē atu ai pē. ʻI heʻene fakaʻatā mai kiate au ha ngaahi faingamālie lahí, naʻá ne tokoniʻi ai au ke u lavameʻa pea maʻu ha foʻi A ʻi heʻene kalasí.

ʻĪmisi
Palōfesa Jae Ballif

Ko ha palōfesa poto makehe mo ʻofa ia naʻá ne ueʻi mo poupouʻi ʻene fānau akó ke ʻoua naʻa tuku ʻenau feingá—ke nau lau e tōnounoú ko ha akoʻanga, kae ʻikai ko ha meʻa fakamamahi, pea ʻoua naʻa ilifia he tōnounoú kae ako mei ai.

Naʻá ku telefoni kimuí ni ki he tangata maʻongoʻongáni, ko e taʻu ia ʻe 47 hili ʻeku toʻo ʻene kalasi fīsikí. Naʻá ku fehuʻi ange pe ko e hā naʻá ne fie tuku ai e fānau akó ke nau kei feinga pē ke fakalakalaka honau māká. Ko ʻene talí ʻeni: “Naʻá ku loto ke u ʻi he tafaʻaki tatau pē mo e fānau akó.”

Neongo ʻoku tau fakahoungaʻi e toe ngaahi faingamālie makehé, hili ʻetau tōnounoú, pe taʻe-mākupusi ʻe he ʻatamaí, ʻoku fakaofo kiate kitautolu kotoa e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí ʻo tuku mai hatau toe faingamālie ke ikunaʻi ʻa e angahalá, pe tōnounou ʻo e lotó.

ʻOku ʻikai ha taha ʻoku lahi ange ʻene ʻi hotau tafaʻakí ka ko e Fakamoʻuí. ʻOkú Ne tuku ke tau fakahoko mo toutou fakahoko ʻEne ngaahi siví. Ke hoko ʻo tatau mo Iá, ʻe fie maʻu ai ha ngaahi faingamālie tuʻo ua ʻi heʻetau fefaʻuhi fakaʻaho mo e tangata fakakakanó, hangē ko e mapuleʻi ʻo e uʻá, ako ke faʻa kātaki mo faʻa fakamolemolé, ikunaʻi ʻo e nofonoá, fakaʻehiʻehi mei he angahala ʻo e taʻe-fakahokó, ko ha niʻihi siʻi pē ia. Kapau ko e fehalākí ko e natula fakaetangata, ko e fehalaaki nai ʻe fiha te tau fakahoko pea ʻikai ke toe fakaetangata hotau natulá kae fakalangí? Lauafe? Ngalingali ko e miliona.

ʻI hono ʻafioʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻe fonu e hala hangatonu mo fāsiʻí he ngaahi faingataʻá mo e tōnounou fakaʻahó, naʻá Ne totongi ha mahuʻinga taʻe fakangatangata ke ʻomi maʻatautolu e ngaahi faingamālie lahi taha ʻe fie maʻú ke tau lavameʻa ʻi heʻetau moʻui fakamatelié. Ko e fehangahangai ʻokú Ne fakaʻataá, ʻe faʻa taulōfuʻu pea ngali taʻemalava ke fuesia he taimi ʻe niʻihi, ka ʻoku ʻikai ke Ne liʻaki kitautolu taʻe ha ʻamanaki lelei.

ʻOku mateuteu mo ʻi ai maʻu pē e ʻaloʻofa ʻa e Fakamoʻuí ke paotoloaki ʻetau ʻamanaki leleí, ʻi heʻetau fehangahangai mo e ngaahi ʻahiʻahi ʻo e moʻuí.Ko ʻEne ʻaloʻofá ko ha “founga pe ivi fakalangi, … ko ha mālohi ʻokú ne fakaʻatā ha tangata pe fefine ke ne maʻu ʻa e moʻui taʻengatá mo e hakeakiʻí, ʻi he hili ʻenau fai honau lelei tahá. 10 ʻOku ʻiate kitautolu ʻEne ʻaloʻofá mo Hono fofonga ʻofá ʻi he kotoa ʻo ʻetau fonongá ʻi Heʻene ueʻi, fakamaʻamaʻa kavenga, fakaivia, fakatauʻatāinaʻi, maluʻi, fakamoʻui, pe “fakafiemālieʻi Hono kakaí,” neongo ʻenau tūkia ʻi he hala lausiʻi mo fāsiʻí.11

Ko e fakatomalá ko e meʻaʻofa maʻungofua taha ia ʻa e ʻOtuá ʻokú ne fakaʻatā mo ʻai ke tau lava ai ʻo hiki mei he tōnounou ki he tōnounou kae ʻikai mōlia ai e loto vēkeveké. ʻOku ʻikai ko Haʻane palani talifaki ʻa e fakatomalá telia tokua naʻa tau tōnounou. Ko e fakatomalá {29}ʻa ʻEne palaní, he naʻá Ne ʻafioʻi te tau tōnounou. Ko e ongoongolelei ʻeni ʻo e fakatomala, pea hangē ko e meʻa ʻa Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní, “ʻe hoko ia ko ha meʻa ke ako ʻi he moʻuí kotoa.”12

ʻI he lēsoni ko ʻeni ʻo e fakatomala he kotoa ʻo ʻetau moʻuí, ʻoku hoko ai e sākalamēnití ko e founga tukupau ʻa e ʻEikí ke tau maʻu maʻu ai pē ʻa ʻEne fakamolemolé. Kapau te tau maʻu ia ʻi he loto mafesifesi mo e laumālie fakatomala, ʻokú Ne fakamolemoleʻi fakauike kitautolu ʻi heʻetau fakalakalaka atu mei he tōnounou ki he tōnounou, ʻi he hala ʻo e fuakavá.He “neongo ʻenau ngaahi angahalá, ka ʻoku fonu hoku lotó ʻi he ʻofa mamahi kiate kinautolu.”13

Ka ʻe tuʻo fiha nai ʻEne fakamolemoleʻi kitautolú? Ko e hā hono fuoloa ʻEne kātaki fuoloá? ʻI ha meʻa ʻe taha ne fehuʻi ai ʻe Pita ki he Fakamoʻuí, ʻʻEiki, ʻe liunga fiha ʻa e angahala ʻa hoku tokouá kiate au mo ʻeku fakamolemole iá? ke liunga fitu?”14

ʻĪmisi
Pita mo Sīsū

Mahalo naʻe fakakaukau ʻa Pita ko e fitú ko ha fika lahi ke fakamamafaʻi, ʻi he fuʻu tuʻo lahi fakavalevale hono fakamolemoleʻí, pea ʻoku totonu pē ke ʻi ai hano ngataʻanga.Naʻe talaange ʻe he Fakamoʻuí kia Pita ʻi Heʻene talí ke ʻoua ʻe toe lau—ke ʻoua ʻe fokotuʻu ha fakangatangata ʻi he fakamolemolé.

“Pea pehē ʻe Sīsū kiate ia, ʻOku ʻikai te u pehē kiate koe, Ke liunga fitu pē: kae liunga fitungofulu lau e fitu.”15

Ko hono moʻoní naʻe ʻikai ko hano fokotuʻu ange ʻe he Fakamoʻuí ke ngata ʻi he tuʻo 490. He ʻe tatau ia mo ha pehē ʻoku fakangatangata e maʻu sākalamēnití ki he 490, pea ʻi hono tuʻo 491, ʻe fakatonutonu mai ʻe ha ʻaotita fakalangi ʻo pehē “Kātaki, kuo ʻosi hoʻo kaati fakatomalá—mei heni ʻo faai atu, te ke fetakai tokotaha pē.”

Naʻe ngāue ʻaki ʻe he ʻEikí ʻa e fika ʻo e liunga fitungofulú ko ha fakatātā ʻo ʻEne Fakalelei taʻe-fakangatangatá, ʻo ʻEne ʻofa taʻe-hano ngataʻangá, mo ʻEne ʻaloʻofa taʻefakangatangatá. “ʻIo, pea ʻo ka fakatomala maʻu pēʻa hoku kakaí te u fakamolemoleʻi ʻa kinautolu ʻi heʻenau ngaahi angahala kiate aú.”16

ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ʻe hoko e sākalamēnití ko ha laiseni ki he angahalá. Ko e ʻuhinga ia ʻe taha ne fakakau ai ʻa e kupuʻi lea ko ʻení ʻi he tohi ʻa Molonaí: “Ka ʻi heʻenau faʻa fakatomala mo kole ha fakamolemole, ʻi he loto moʻoní, naʻe fakamolemoleʻi ʻa kinautolu.”17

ʻOku ʻuhinga e loto moʻoní ko e feinga moʻoni mo e liliu moʻoni. Ko e “liliú” ko ha foʻi lea mahuʻinga ia ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he Fakahinohino ki he Folofolá ke fakamatalaʻi ʻaki e fakatomalá:“Ko ha liliu ʻi he ʻatamaí mo e lotó ʻokú ne ʻomi ha fakakaukau foʻou ki he ʻOtuá, kiate kita, pea mo e moʻuí fakalūkufua.”19 ʻOku fakaiku ʻa e faʻahinga liliu peheé ki he tupulaki fakalaumālie. Ko ʻetau ikuná leva, ʻoku ʻikai ko ha hiki mei he tōnounou ki he tōnounou, ka ko e tupulaki mei he tōnounou ki he tōnounou kae ʻikai mole ʻa e loto vēkeveké.

Fakakaukau ki he ʻilo ko ʻení, fekauʻaki mo e liliú: “{62}ʻOku kei tatau pē ʻa e meʻa ʻoku ʻikai liliú.” ʻOku ʻikai ʻuhinga e kiʻi fakamahino ko iá ke tukuhifo hoʻomou ʻiló, ka ko e poto lahi ia ʻa Palesiteni Poiti K. Pēká, ʻi heʻene pehē, “Pea ko e taimi ʻe ʻosi ai ʻetau liliú——ko ʻetau ʻosí ia.19

Koeʻuhí ʻoku ʻikai ke tau fie {67}ʻosi kae ʻoua ke tau hangē ko hotau Fakamoʻuí,20ʻoku fie maʻu ke hokohoko atu ʻetau tuʻu hake hili ʻetau humú, mo ha loto vilitaki ket upulaki mo fakalakalaka neongo hotau ngaahi vaivaí. ʻOkú Ne fakamahino mai, ʻi hotau ngaahi vaivaí, ka “ko ʻeku tokoní ʻe lahi maʻau: he kuo fakakakato ʻeku mālohí ʻi hoʻo vaivaí.”21

ʻOku tau tala ʻetau tupulaki fakaesinó, mei he ʻū laʻitā kuo ʻai he ngaahi taʻú pe saati ʻo ʻetau tupu lahí. Hangē ko iá, ʻoku meimei ke ʻikai faʻa fakatokangaʻi ʻetau tupulaki fakalaumālié tukukehe kapau te tau toe manatu ki he kuohilí. ʻE fakapotopoto ke tau toutou vakai ki he kuohilí ke tau ʻiloʻi ʻetau fakalakalaká pea fakalotoa ai kitautolu ke tau vivili atu kimuʻa ʻi he tui mālohi kia Kalaisi, pea maʻu ʻa e ʻamanaki ʻoku mālohi haohaoa.”22

ʻOku ou fakafetaʻi ko e angaʻofa, faʻa kātaki, mo e kātaki fuoloa ʻa ha Mātuʻa Fakalangi mo e Fakamoʻuí, ʻo tuku mai ha ngaahi faingamālie taʻefaʻalaua ʻi heʻetau fononga ʻo foki ki Honau ʻaó.ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

Maʻuʻanga fakamatalá

  1. Ko e kupuʻi leá ni ne taku ko ha lea ʻa ha kau faʻutohi kehekehe, kau ai ʻa ʻĒpalahame Linikoni mo Uinisitoni Sēsili.

  2. Thomas Edison, ʻi he Zorian Rotenberg, “To Succeed, You Must Fail, and Fail More,” Nov. 13, 2013, insightsquared.com.

  3. Charles F. Kettering, in Thomas Alvin Boyd, Charles F. Kettering: A Biography (1957), 40. ʻOku toe lau foki ko e kupuʻi lea ko ʻení ʻa C.S Lewis.

  4. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 122:7. Naʻa mo e Fakamoʻuí naʻá “ne ako ʻa e talangofuá ʻi he ngaahi meʻa naʻá ne kātakiʻí” (Hepelū 5:8 Neongo ʻoku lau ʻa e folofolá ki he ngaahi meʻa fakamamahi mo e faingataʻaʻia koeʻuhí ko hotau ʻātakaí mo e ngaahi tūkunga koví, ka ʻoku toe hoko foki mo e ngaahi fehhālaaki ʻoku tau faí ʻo lelei kiate kitautolu kapau te tau ako mei ai.

  5. Mōsese 6:55.

  6. 1 Samuela 17:47; vakai foki, 1 Nīfai 3:29.

  7. Vakai, Sēkope 4:7.

  8. Vakai,2 Nīfai 2:11.

  9. ʻIsaia 48:10; 1 Nīfai 20:10.

  10. Bible Dictionary, “Grace”; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí.

  11. ʻAlamā 7:12.

  12. Russell M. Nelson, ʻi he Dallin H. Oaks mo e Neil L. Andersen, “Repentance” (lea ne fai ʻi ha seminā maʻá e kau palesiteni fakamisiona foʻoú, 26 Sune 2015), 11.

  13. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 101:9.

  14. Mātiu 18:21.

  15. Mātiu 18:22.

  16. Mōsaia 26:30; ko e toki tānaki atu e fakamamafá.

  17. Molonai 6:8; ko e toki tānaki atu e fakamamafaʻí.

  18. Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Fakatomala, Fakatomala,” scriptures.lds.org.

  19. Boyd K. Packer, Kingsland Georgia Stake conference, Aug. 1997.

  20. Vakai, 3 Nīfai 27:27.

  21. 2 Kolinitō 12:9; vakai foki, ʻEta 12:27.

  22. 2 Nīfai 31:20.