2008
Ko ha Ngaahi Fakakaukau Makehe ma‘á e Taimi Fe‘inasi‘akí, Siulai 2008
Siulai 2008


Ko ha Ngaahi Fakakaukau Makehe ma‘á e Taimi Fe‘inasi‘akí, Siulai 2008

Ko ha ngaahi fakakaukau makehe ʻeni ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau taki ʻo e Palaimelí, fakataha mo e Taimi Feʻinasiʻaki ʻoku pulusi atu ʻi he Liahona ʻo ʻAokosi 2008. Ki he lēsoni, ngaahi fakahinohino mo e ʻekitivitī fekauʻaki mo e ngaahi fakakaukau ko ʻení, vakai ki he “ʻE Lava Ke u Hoko ko ha Faifekau ʻi he Taimí Ni” ʻi he peesi K4 mo e K5 ʻi he konga ʻa e fānaú ʻi he makasini ko ʻení.

  1. Ki muʻa pea fakahoko e taimi feʻinasiʻakí, toe vakai ki he talanoa naʻe fai ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) kau kia Lisiaté (vakai ki he “Ko Hono Fie Maʻu Ha Angaʻofa ʻOku Lahi Angé,” Liahona, Mē 2006, 59–60). Mateuteu ke fai e talanoá ʻi hoʻo lea pē ʻaʻau.

    Veteveteki e ngaahi foʻi lea ʻi he kupuʻi lea ko e “ʻOku tokoni hono moʻuiʻaki ʻo e ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e ongoongoleleí ke u hoko ai ko ha faifekau he taimí ni.” Fakaafeʻi e fānaú ke nau fokotuʻutuʻu e ngaahi foʻi leá ʻi honau fakahokohoko totonú. Kole ki he fānaú ke nau tala atu ha niʻihi ʻo e ʻKo Hoku Ngaahi Tuʻunga Mahuʻinga ʻi he Ongoongoleleí’ pea mou aleaʻi nounou ia.

    Kole ki he fānaú ke nau fakafanongo ki ha tuʻunga moʻui ʻe taha ʻo e ongoongoleleí lolotonga hoʻo fai e talanoa ʻa Palesiteni Hingikelií. Mou aleaʻi hono mahuʻinga ke mou angaʻofa ki he niʻihi kehé. Kapau ʻe lava pea fakaafeʻi ha ongo faifekau taimi kakato pe taki faifekau ʻi he uōtí pe koló ke ne fakamatala ki he hoko ʻa ʻete angaʻofa ki he niʻihi kehé mo ʻete hoko ko ha kaumeʻa leleí ko ha ongo konga mahuʻinga ia ʻo ʻete hoko ko ha faifekaú.

    ʻOmai ʻa e ngaahi nāunau ʻoku fie maʻu ke ngaohiʻaki ʻe he kiʻi tamasiʻi mo e taʻahine takitaha ha faifekau pāpeti (vakai ki he Palaimeli 3, 120–21). ʻI he kakato pē hono ngaohi ʻe he fānaú ʻa e ʻū pāpetí pea fakaafeʻi kinautolu ke nau fili ha founga ʻe taha ke fakahāʻaki ʻa e angaʻofá pea tohiʻi ia ʻi he tuʻa ʻo ʻenau pāpetí. Fakaʻaongaʻi ʻa e ʻū pāpetí ʻi hano hivaʻi ʻo ha foʻi hiva pe himi fekauʻaki mo e ngāue fakafaifekaú. Fai hoʻo fakamoʻoní ʻe tokoniʻi kitautolu kātoa ʻe heʻetau talangofua ki he ngaahi tuʻunga moʻui ʻo e ongoongoleleí ke tau hoko ai ko ha kau faifekau.

  2. Vahevahe e Palaimelí ki he kulupu ʻe tolu, pea tuku ke ako ʻe he kulupu takitaha ha kupuʻi lea mei he T&F 18:15. Toutou leaʻaki tuʻo lahi ʻa e kupuʻi folofola pea toki lau fakataha leva ʻe he kulupú. Hivaʻi ha foʻi hiva pe himi kau ki he ngāue fakafaifekaú. Fehuʻi ange ki he fānaú ʻa e ngaahi meʻa ko ia ʻe lava ke nau fai ke nau hoko ai ko ha kau faifekau he taimi ní, pea hiki ha lisi ʻi he palakipoé.

    Fakapipiki he palakipoé ʻa e ʻapi ʻoku feʻinasiʻaki ʻi he ongoongoleleí mei he peesi K4. Kole ki ha tamasiʻi pe taʻahine ke ne fili ha matapā sioʻata pea fokotuʻu ia ki he falé. Lau e ngaahi foʻi lea ʻi he matapā sioʻatá. Kapau ʻoku ʻikai ke ʻi hoʻomou lisi he palakipoe ʻa e foʻi fakakaukau ko ʻení pea tānaki atu ia ki ai. Mou aleaʻi e ngaahi founga ke moʻuiʻaki ai ʻa e meʻa oku fakamatalaʻi ʻi he matapā sioʻata takitaha. Hokohoko atu pē hono fokotuʻu ʻo e ʻū matapā sioʻatá ʻi he falé mo aleaʻi e ngaahi founga ʻe maʻu ai ha ʻapi ʻoku feʻinasiʻaki ʻi he ongoongoleleí.

    ʻOmi ke takitaha ʻa e fānaú ha tatau ʻo e ʻapi ʻoku feʻinasiʻaki ʻi he ongoongoleleí, pea tuku ha taimi feʻunga ke fakakakato ai ʻa e ngāue ko ʻení lolotonga e taimi feʻinasiʻakí. Ko ʻene ʻosi pē ngāue ki ai ʻa e fānaú pea mou fakamanatu ʻa e founga ʻe maʻu ai ha ʻapi ʻoku feʻinasiʻaki ʻi he ongoongoleleí.

    Fakamatala ki ha meʻa lelei naʻá ke aʻusia ʻi hono vahevahe ʻo e ongoongoleleí mo ha niʻihi, pe fai ha fakamatala mei he Liahoná. Fai hoʻo fakamoʻoní ki he ngaahi tāpuaki ʻoku tau maʻu ʻi he taimi ʻoku tau vahevahe ai ʻa e ongoongoleleí mo e niʻihi kehé.

  3. Ako Hivá: “Ui ki he Ngāué” (Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 174–75; pe Ngaahi Himi, fika 153). Mou ngūngū pe taaʻi tuʻo taha e foʻi hiva he pianó. Kole ki he fānaú ke hiki hake honau nimá kapau ʻoku nau ʻiloʻi e foʻi hivá. ʻEke ange pe ko e hā ʻenau ongo fekauʻaki mo e foʻi hivá. Talaange e hingoa ʻo e foʻi hivá, pea fakaʻaliʻali ʻa e Ngaahi Fakatātā ʻo e Ongoongoleleí, fika 612 (ʻOku Akoʻi ʻe he Kau Faifekaú ʻa e Ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí). Fakamatalaʻi ange ko e foʻi hiva ʻeni ʻoku manako ʻaupito ai e kau faifekau kuo uiuiʻi ke ō ʻo ngāue fakafaifekaú.

    ʻUluaki akoʻi pē ʻa e taú “[Ko e ʻOtua ko hotau mālohi]; laka atu ʻoua ʻe tuká, [kuo ui ki he ngāue maʻa hotau Tuʻí].” Fekau e fānaú ke hiki hake honau nimá ʻi he taimi ʻoku nau fanongo ai ki he ngaahi foʻi lea ko e “[ui ki he ngāue].” Hivaʻi e kupuʻi leá ki he fānaú pea tuku ke nau fakafanongo pe ko hai te nau fai ʻEne ngāué. Vahevahe e Palaimelí ki ha kulupu ʻe tolu. Tuku ke hivaʻi ʻe he kulupu ʻuluakí ʻa e “Ko e ʻOtua ko hotau mālohí],” hivaʻi ʻe he kulupu uá ʻa e “laka atu ʻoua ʻe tuká,” pea hivaʻi leva ʻe he kulupu tolú ʻa e “[ui ke ngāue maʻa hotau Tuʻí].” Hivaʻi tuʻo lahi e laine ko ʻení ke maʻu ʻe he kulupu takitaha ha faingamālie ke nau hivaʻi ai ʻa e kupuʻi lea takitaha.

    ʻI hoʻo ako ʻa e ngaahi kupu ʻo e foʻi hivá, fakamatalaʻi ki he fānaú ʻa hono ʻuhinga ʻo e ngaahi foʻi leá ʻo kapau ʻe fie maʻu.

    Vahevahe mo kinautolu ha fakatātā nounou ʻo ha faifekau naʻe uiuiʻi ke ngāue fakafaifekau peá ne ngāueʻaki ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá (hangē ko Paulá, ʻĀmoni, Samuela Sāmita, ha Taki Māʻolunga, ha taki fakalotofonua ʻo e Siasí pe ha taha pē ʻi ho fāmilí).