2019
Puipuia o Tamaiti
Oketopa 2019


Puipuia o Tamaiti

O le a se mea e mafai ona tatou faia e sili atu ai ona puipuia ma faʻamalosia tamaiti io tatou olaga?

Ata
mother with baby and crying child

Ata na tusia e Linda Lee

Mai i vaega uma o tagata na aʻoaʻo e Iesu, tatou te iloa ai e faapitoa lava lona alofa i tamaiti. Sa ia gauai atu i tamaiti e tusa lava pe le talafeagai. Na ia valaauliaina tamaiti ina ia maua se faamanuiaga patino mai ia te Ia. Na ia taʻusalaina i latou na faatiga i tamaiti. Ma sa Ia aoao mai e tatau ona tatou avea atili faapei o fanau e ulufale atu ai i le malo o le lagi.1

“Faauta tou fanau laiti,” na Ia taʻu atu ia i latou i le konetineta o Amerika ina ua mavae Lona Toetu. Na tatalaina le lagi, ma na o mai agelu agaalofa, ma le malupuipuia ma faia se lio faataamilo i tamaiti, ao siomia i latou i le afi. (Tagai 3 Nifae 17:23–24.)

Faatasi ai ma le matautia uma i le lalolagi i aso nei, atonu tatou te moomoo ia mafai ona siomia pea a tatou fanau e le afi faalelagi. E faʻatusatusaina o le tasi i le toafa tagata i le lalolagi atoa na sauaina ao laitiiti, ma o le numera averesi e siisii i luga pe a e tilotilo i vaega patino e ono afaina ai, e pei o i latou e i ai manaoga faapitoa.2 O le tala fiafia o loo i ai le tele o mea e mafai ona tatou faia ina ia mataala e uiga i le puipuia o fanau.

“Vaai faalemafaufau i se tamaitiiti e te alofa i ai,” na saunoa ai Sister Joy D. Jones, Peresitene Aoao o le Peraimeri. “A e taʻu atu i lenei tamaitiiti, ‘Ou te alofa ia te oe,’ o le a le uiga? … Tatou te tuuina atu le puipuiga ina ia mafai ai ona tatou fesoasoani ia i latou tatou te alolofa i ai e avea ma o latou lava tagata sili ma feagai ma luitau o le olaga.”3

Atonu o le vaavaai vavalalata i le faataitaiga a le Faaola o le a uunaia ai manatu e uiga i auala e mafai ai ona tatou puipuia lelei fanau io tatou olaga.

Na Faaavanoa e Iesu le Taimi mo i Latou

Ata
Jesus with children

Behold Your Little Ones, by David Lindsley © 1983

Na tuu e Iesu se taimi e faʻalogo ai i tamaiti laiti ma le agavaivai (tagai Mataio 19:14). E mafai foi ona tatou faaavanoa se taimi e faalogologo ai ia tatou fanau ma taumafai e malamalama io latou luitau.

“O le tele o le alofa e lagona e le tamaitiiti, o le faigofie foi lea mo ia ona matala mai,” o le tala lea a Sister Jones. “… E tatau ona tatou amataina le talanoaga ae aua le faatali mo tamaiti e o mai ia i tatou.”4

Na iloa e se tasi tina e aoga le fesili i lana fanau i afiafi taitasi, “Na e faalogo i ni upu i le aso e te lei malamalama ai?”

O le lagona muamua a tatou fanau atonu o le vaavaai i luga o le initoneti mo tali aua o le initoneti e maua vave le fesoasoani ma e le faamasinoina, ae e tatau ona tatou faatalitonuina i latou o tatou o se punaoa sili ona faatuatuaina o faamatalaga. Ma o lena mea e aofia ai le le soona avaavau pe a taʻu mai e a tatou fanau se mea le lelei. Mo se faʻataʻitaʻiga, afai e i ai so tatou lagona loloto pe a taʻutaʻu atu e fanau na latou matamata i ponokalafi, atonu o le a latou le toe o mai ia i tatou mo se fesoasoani. Ae afai tatou te tali atu ma le alofa, tatou te maua se avanoa e auina atu ai se savali manino-tatou te mananao latou te talanoa mai ia i tatou e uiga i soo se mea.

Na matauina e Sister Jones, “O faafitauli laiti na talanoaina e uiga i se auala alofa e fausia ai se faavae o se tali maloloina ina ia oo mai taimi faigata, o le a tatalaina pea fesootaiga.”5

O nisi o talanoaga e sili ona taua, ma puipuia e mafai e matua ma fanau ona talanoaina e faatatau io latou tino. O nei talanoaga e tatau ona aofia ai upu saʻo mo vaega o le tino, faʻamatalaga e uiga i le tumama, ma suiga e faʻamoemoe o le a tutupu i tausaga o lumanaʻi. E tatau ona tatou talanoa e uiga i feusuaiga ma le auala o fegalegaleaiga faaletino ma faalelagona o se vaega matagofie o le fuafuaga a le Tama Faalelagi mo i tatou. E mafai foi ona tatou talanoa e uiga i autu e pei o le sauaina ma ponokalafi. O nei talanoaga e tatau ona fuafua ma talafeagai ma tausaga ma taialaina e fesili a a tatou fanau. O le tulaga e tatau ai, le tele o a tatou talanoaga i le aluga o taimi, tuʻuina atu nisi faʻamatalaga ao tuputupu ae a tatou fanau ma faateleina lo latou malamalama. (Tagai i le faaiuga o lenei tusiga mo punaoa fesoasoani.)

Na Faia e Iesu se Faataitaiga mo i Latou

Na faia e Iesu se faataitaiga atoatoa mo tagata uma (tagai Ioane 8:12). I le avea ai ma tagata matutua, tatou te maua foi le avanoa ma le tiute e avea ma faataitaiga. O se tasi o auala pito sili e mafai ai ona tatou fesoasoani ia tatou fanau ia saogalemu o le faʻataʻitaʻiina o filifiliga saogalemu e i tatou lava. E vaʻaia e tamaiti le auala e taulimaina ai e o latou mātua isi tagata ma faʻatagaina isi e taulimaina ai i latou. Faamolemole, pe afai o e i ai i se mafutaga po o e tauivi ma se vaisu lea e tuu ai oe po o lou aiga i se tulaga lamatia, saili le fesoasoani. Ia aapa atu i taitai o le malo ma faufautua faapolofesa, faapea foi ma lou epikopo po o le peresitene o le Aualofa, o e mafai ona fesoasoani ia te oe e fesootai ma punaoa talafeagai a le Ekalesia ma nuu. E tatau ona e maua le saogalemu ma le faaaloalo.

E tatau foi ona tatou faatuina se faataitaiga o le tausia o lo tatou malosi faaleagaga. O iloa e a tatou fanau tatou te tatalo? O latou iloa tatou te faitauina tusitusiga paia? Ua latou faalogoina a tatou molimau? O tatou ofuina “le ofutau atoatoa o le Atua” o se aiga i le taeao ao lei ulu atu i le lalolagi? (tagai Efeso 6:11–18; Mataupu Faavae ma Feagaiga 27:15–18).

Na Saunoa Mai Iesu mo i Latou

Na fetalai le Faaola e tetee ia i latou o e faatiga i fanau (tagai Mataio 18:6). E mafai foi ona avea i tatou ma faufautua mo tamaiti io tatou olaga.

“E manaomia e le fanau isi e tautatala mo i latou,” na aoao mai ai Peresitene Dallin H. Oaks, Fesoasoani Muamua i le Au Peresitene Sili, “ma latou te manaomia ni tagata e faia ni faaiuga o e e faamuamuaina lo latou tulaga manuia i lo mea e fiafia i ai tagata matutua manatu faapito.”6

E ui e le manaʻomia ona tatou matuai fefefe pe masalosalo i isi, e tatau ona tatou nofouta i tulaga lamatia taufaamatau ma faia ni filifiliga atamai ma saogalemu. E tatau i taitai o le Peraimeri ona mulimuli i taiala a le Ekalesia i le puipuiga mai sauaga7—o loo i ai le puipuiga i le i ai o ni faiaoga se toalua i vasega taitasi ma o se tasi mai le au peresitene e siakiina vasega.

E tatau i matua ma taitai ona fefautuaai faatasi ma filifili pe o i ai ni lapataiga faaopoopo e mafai ona latou faia e faaitiitia ai taufaamatau patino. Mo se faataitaiga, o le tele o fale o le Ekalesia e i ai faamalama i faitotoa o potuaoga. Afai e leai ni faamalama i lau falelotu, e mafai ona faava le faitotoa i le taimi o vasega ma talanoa i lou sui o fale ma fanua i le lotoifale pe mafai ona faapipii ni faamalama. Po o le a lava o latou valaauga, e mafai e tagata matutua uma ona gauai atu i le lotu ma fesoasoani pe a manaʻomia, e pei o le faʻafeiloaia o tagata asiasi o loʻo feoai i le faapaologa, poʻo le faʻamalosiau i se tamaitiiti e toe foi i le vasega.

O le mea e faanoanoa ai, o nisi taimi e afaina tamaiti i isi tamaiti. Afai tatou te iloa soo se ituaiga o sauaga po o fesootaiga faaletino e le talafeagai i le lotu po o soo se mea, e tatau ona tatou faalavelave vave. Afai oi tatou o se taʻitaʻi, e tatau ona tatou naunau e talanoa ma aiga o aofia ai—e tusa lava pe le lelei le talanoaga—ia mautinoa o tamaiti uma e saogalemu. Tautala atu ma le agaalofa ma le manino e fesoasoani e faatuina se aganuu o le agalelei.

Afai tatou te talitonu o loʻo sauaina se tamaitiiti, e tatau ona tatou lipotia na atugaluga i pulega faʻale-malo i le taimi lava lena. I totonu o le tele o atunuu, o loʻo i ai laina fesoasoani e ofoina atu le auala e laveai ai, faʻamatalaga, ma auaunaga fesoasoani. E tatau foi ona tatou taʻu atu i le epikopo se sauaina o masalomia, aemaise lava le aofia ai o soo se tasi e ono maua le avanoa ma tamaiti e ala i le Ekalesia. I le faaopoopo atu i le faia o ni auala e puipuia ai le mauaina e se tagata o loo masalomia i le lumanai le avanoa i tamaiti, e mafai e le epikopo ona tuuina atu le faamafanafanaga ma le lagolago i tagata afaina ma fesoasoani ia i latou e fesootai ma isi punaoa mai le Auaunaga mo Aiga.

Na Faamanuiaina e Iesu i Latou Taitoatasi

Ata
Primary teacher hugging child with Down syndrome

Ata na tusia e Shanea Janese Acebal

Na silafia e Iesu ma faamanuia tamaiti taitoatasi (tagai 3 Nifae 17:21). E faʻapea foi, e tatau ona tatou iloa tamaiti taitoatasi ma taumafai e fesoasoani ia te ia i se tulaga maoti.

E mafai faapefea ona tatou faia le lotu ia saogalemu mo tamaiti e i ai manaoga faasoifuamaloloina? E i ai sa tatou fuafuaga mo le fesoasoani i tamaiti Peraimeri e i ai manaoga faapitoa? Pe o aoaoina ma le faaeteete lesona a le Peraimeri i tulaga eseese o aiga? O le a se isi mea e mafai ona tatou faia ina ia sili atu ona aofia isi?

O faamatalaga le talafeagai e faatatau i le ituaiga tagata, tautalaga faʻavaivai loto e uiga i isi aganuu, tausalaina o uiga e faatatau i tagata o isi faatuatuaga e le i ai se nofoaga i le savali tatou te faasoa atu. I se tasi vasega a le Peraimeri, e le tautala se tamaititi i le gagana e tasi pei o isi tamaiti. Ina ia fesoasoani ia te ia ia lagona le fiafia, na faamautinoa e le faiaoga e lolomi pepa e tufa atu i gagana e lua. O faatinoga faigofie o le mafaufau i isi e faaali atu ai i tamaiti tatou te iloa ma tausia i latou taitoatasi, ma o nei gaoioiga e mafai ona faia se faʻataʻitaʻiga mo i latou e mulimuli ai.

Atonu tatou te iloa o nisi tamaiti e manaomia le fesoasoani i se auala faanatinati. Mo se faʻataʻitaʻiga, e ui lava o nisi suiga o lagona o se vaega masani o le tuputupu ae, afai e ita se tamaitiiti, alu ese, pe faanoanoa mo ni nai vaiaso, atonu o le a i ai se faafitauli ogaoga e manaʻomia ai le fesoasoani faʻapitoa. E ui o faiga masani o le amiotonu e pei o le tatalo ma le suesue i tusitusiga paia e taua, e masani ona tele le lagolago e manaʻomia mo i latou o loʻo feagai ma se gasegase o le mafaufau poʻo le feagai ai ma se faʻalavelave faalilolilo. O le le amanaiaina o le tulaga o le a le faaleleia ai se mea. I le tele o eria, e mafai e epikopo ona tuʻuina atu fesoasoani tautupe i tagata taitoatasi ma aiga mo le sailia o fautuaga e ala i le Auaunaga mo Aiga poʻo isi vaega.

Sa Faamalosia e Iesu i Latou

Ata
father helping son ride bicycle

Ata na tusia e Angalee Jackson

A o puipuia tamaiti, na faamalosia foi i latou e Iesu. Na Ia faasino atu i tamaiti o ni faataitaiga (tagai i le Mataio 18:3). Ina ua mavae Lana asiasiga i Amerika, na mafai e fanau laiti ona aoaoina tagata matutua i “mea ofoofogia” (3 Nifae 26:16).

E mafai ona tatou faʻamalosia tamaiti tatou te iloa e ala i le aoaoina oi latou e iloa pe faʻapefea ona talanoa le Agaga ia i latou ona mulimuli lea i le Agaga pe a faia ni filifiliga-fesoasoani ia i latou e atiina ae se faamama i le loto e taʻitaʻia ai a latou amioga. E pei ona aoao mai Sister Jones, “O le fesoasoani i tamaiti e fatuina a latou lava mafaufauga i totonu mo le manaʻo e [faia filifiliga saogalemu] e taua.”8 O nisi nei o manatu na faʻamalosia ai isi aiga:

  • Na aoao e se tasi o tina lana fanau ina ia gauai atu io latou “lagona masalosalo” ma ia faaeteete i tagata o e “foliga taufaavalea.” Na aoga lenei mea ina ua taumafai nisi tagata e tata’i lana tama e mulimuli ia i latou i totonu o se faletaele, ma sa ia gauai atu i ona lagona lapatai ma teenaina.

  • O nisi aiga latou te faia se fuafuaga mamao e solaese ai mai se faalavelave e faʻaaoga pe a feagai ma se tulaga lamatia. Mo se faʻataʻitaʻiga, o se fuafuaga a se tasi aiga o le “lavea ma taʻu” ma e aofia ai le tapeina o le komepiuta ma faailoa i matua i le taimi lava lena pe a oso aʻe se ata leaga. E le’i tau alu se taimi e mafaufau ai a latou fanau pe faapefea ona taulimaina se tulaga e i ai ni faasalalauga mataga—na latou iloa le mea e tatau ona fai!

  • O se isi aiga na fatuina se upu faalilolilo faapitoa ma le la fanau e lafo mai i le feau tusitusi i o latou matua pe fai mai i luga o le telefoni pe a manaomia ona pikiina i le taimi lena.

  • E mafai ona e fesoasoani i lau fanau e faataitai ona fai atu “Leai!” pe a taumafai se tasi e uunai i latou e fai se mea e le maua ai se lagona lelei. E tatau i tamaiti uma ona iloa e mafai ona latou ole atu mo se fesoasoani, ma e tatau ona latou ole atu pea seʻiloga ua latou saogalemu.

O Tatou Tiute o ni Tagata Matutua

Sei o tatou toe manatua le vaaiga i totonu o le 3 Nifae 17, ina ua ave e Iesu, “a latou fanau laiti, taitoatasi, ma faamanuia i latou, ma tatalo atu i le Tama mo i latou. … Ma ua siosiomia foi i latou i le afi, ma ua auauna atu agelu ia te i latou” (fuaiupu 21, 24). Masalo o se manatu autu o lenei tala e le gata ina aʻoaʻoina ai i tatou i le taua o fanau ae ia faʻaalia foi le uiga o la tatou matafaioi, o tagata matutua. O i tatou o tausimea o le isi augatupulaga. O Tatou e tatau ona avea ma agelu o siomia ma auauna atu i fanau. Sei o tatou faaauau pea ona tatou vaai ia Iesu o lo tatou faataitaiga atoatoa ona tatou faia lea o le mea sili tatou te mafaia e siosiomia ai a tatou fanau iti ma le alofa ma le puipuiga.

Faamatalaga

  1. Tagai i mau faasino i lalo o ulutala taitasi i lenei tusiga e sue ai nei tala i totonu o tusitusiga paia.

  2. Tagai “Child Maltreatment (Child Abuse),” World Health Organization, who.int/violence_injury_prevention/violence/child/en.

  3. Joy D. Jones, “Talanoaina o Ponokalafi: Puipui, Tali, ma Faamalolo,” Liahona, Oke. 2019, 38.

  4. Joy D. Jones, “Talanoaina o Ponokalafi,” 39, 40.

  5. Joy D. Jones, “Talanoaina o Ponokalafi,” 39.

  6. Dallin H. Oaks, “Puipui le Fanau,” Liahona, Nov. 2012, 43.

  7. Tagai “Preventing and Responding to Abuse,” newsroom.ChurchofJesusChrist.org.

  8. Joy D. Jones, “Talanoaina o Ponokalafi,” 40.