’Āmuira’a rahi
’E tē hina’aro ra rātou i te hi’o ia Iesu ’ia ’ite i te huru
’Āmuira’a rahi nō ’Ātopa 2022


’E tē hina’aro ra rātou i te hi’o ia Iesu ’ia ’ite i te huru

Tē fa’a’ite pāpū nei au ē tē ora nei Iesu, ’ua ’ite ’oia ’o vai tātou ’e e mana tōna nō te fa’aora, nō te taui ’e nō te fa’a’ore i te hapa.

Te mau taea’e, te mau tuahine ’e te mau hoa, i te matahiti 2013, ’ua pi’ihia tā’u vahine Laurel ’e o vau nō te tāvini ’ei peresideni misiōni i roto i te misiōni nō Solovakia/Tchécoslovaquie. ’Ua tāvini tā māua nā tamari’i e maha nā muri ia māua.1 ’Ua ha’amaita’ihia mātou ’ei ’utuāfare ’e te mau misiōnare māramarama ’e nā te feiā mo’a fa’ahiahia nō Tchécoslovaquie ’e Solovakia. ’Ua here mātou ia rātou.

I tō tō mātou ’utuāfare tomora’a i roto i te ’āua misiōni, ’ua ’āpe’e mai te hō’ē mea tā Elder Joseph B. Wirthlin i ha’api’i ia mātou. I roto i te hō’ē a’ora’a tei pi’ihia « te fa’auera’a rahi », ’ua ani Elder Wirthlin « ’ua here ānei ’outou i te Fatu ? » Tāna a’ora’a i te feiā i rotopū ia tātou ’o tei pāhono atu ē, ’ē, e mea ’ōhie ïa ’e te hōhonu : « ’A fa’ata’a i te taime nōna. ’A feruri i ni’a i tāna mau parau. ’A rave i tāna tuto i ni’a ia ’outou. ’A ’imi ’ia māramarama ’e ’a ha’apa’o ».2 I muri iho, ’ua fafau mai Elder Wirthlin i te mau ha’amaita’ira’a ta’a ’ē nō te feiā ’o te hina’aro i te hōro’a i te taime ’e te vāhi nō Iesu Mesia.3

’Ua ha’apa’o maita’i mātou i te a’ora’a ’e te fafaura’a a Elder Wirthlin. ’Ua fa’ata’a mātou ’e tā mātou mau misiōnare i te mau taime e rave rahi ’e Iesu, nā roto i te tuatāpapara’a i te Mataio, Mareko, Luka, ’e Ioane i roto i te Faufa’a ’Āpī ’e te 3 Nephi i roto i te Buka a Moromona. I te hope’a o te mau ’āmuira’a misiōnare ato’a, e ho’i fa’ahou mātou i roto i te mea tā mātou i pi’i « nā ’evanelia e pae »4 nō te tai’o, nō te ’āparau, nō te feruri ’e nō te ha’api’i mai nō ni’a ia Iesu.

Nō’u, nō Laurel ’e nō tā māua mau misiōnare, ’ua taui te fa’ata’ara’a i te taime nō Iesu i roto i te mau pāpa’ira’a mo’a, i te mau mea ato’a. ’Ua hōhonu atua ā tō mātou here nōna ’ei ta’ata ’e nō te mau mea faufa’a nōna. ’Ua feruri ’āmui mātou i te huru o tāna ha’api’ira’a, e aha te mea tāna i ha’api’i, te mau rāve’a tāna i fa’a’ite i te here, e aha te mea tāna i rave nō te ha’amaita’i ’e nō te tāvini, tāna mau temeio, tōna huru i mua i te ha’avare, e aha te mea tāna i rave i mua i te mau mana’o ta’ata fifi, tōna mau ti’ara’a ’e tōna mau i’oa, nāhea ’oia ’ia fa’aro’o, nāhea ’oia i te tātara i te mau mārōra’a, te ao tāna i ora mai, tāna mau parabole, nāhea ’oia i te fa’aitoito i te hō’ēra’a ’e te maita’i, tōna ’aravihi ’ia fa’a’ore i te hapa ’e ’ia fa’aora, tāna mau a’ora’a, tāna mau pure, tāna tusia tāra’ehara, tōna ti’a-fa’ahou-ra’a, tāna ’evanelia.

Pinepine mātou i te mana’o ē, ’o Zakaio mātou te « tamaiti iti » e horo ra nō te ta’uma i ni’a i te hō’ē tumu zūkamino, ’a rātere ai Iesu nā Ieriko nō te mea, mai tā Luka i fa’ata’a mai, « tē hina’aro nei [mātou] i te hi’o ia Iesu ’ia ’ite i te huru ».5 E ’ere o Iesu mai tā mātou i hina’aro ’aore rā e hina’aro nei ’ia riro mai ’oia, ’o Iesu rā mai tāna i riro mau ’e i riro mai.6 Mai tā Elder Wirthlin i fafau mai, ’ua ha’api’i mai mātou ma te hō’ē rāve’a pāpū mau ē « te ’evanelia a Iesu Mesia e ’evanelia ïa nō te fa’atauira’a. Tē rave nei ’oia ia tātou ’ei mau tāne ’e ’ei mau vahine nō te fenua nei ’e e ha’amaita’i ’oia ia tātou ’ei mau tāne ’e ’ei mau vahine nō te mau tau a muri atu ».7

E mau mahana ta’a ’ē mau te reira. ’Ua tae mai ia mātou te ti’aturira’a ē « ʼaore roa hoʼi e mea e ʼore e tiʼa i te Atua ».8 Tē ha’amana’o noa ra mātou i te mau avatea mo’a i Prague, i Bratislava, ’aore rā i Brno, i tō mātou ’itera’a i te mana ’e te vaira’a mau o Iesu.

’Ua tuatāpapa pinepine mātou i te Mareko 2:1–12. E mea pūai mau terā ’ā’amu. E hina’aro vau e tai’o atu i te tahi tuha’a nō roto mai i te buka a Mareko ’e i muri iho e fa’a’ite atu ai, mai tā’u i hāro’aro’a i te reira i muri a’e i te tuatāpapara’a ’e i te tāu’a-parau-ra’a ’e tā māua mau misiōnare ’e ia vetahi ’ē.9

« E hope a’era te reira pu’e mahana, ho’i fa’ahou atu ra [Iesu] i Kaperena ; ’e ’itea iho ra ē tei roto ’oia i te fare.

« ’Ua putuputu mai ra te ta’ata e rave rahi i reira ra, ’aore roa i ō mai, ’ua api ato’a te ’ūputa ’e i reira ato’a iho, ’ua ha’api’i atu ra ’oia ia rātou i te parau a te Atua.

« ’E te hōpoi mai ra e to’omaha pu’e ta’ata i te hō’ē hāpepa.

« ’E ’aore a’era rātou i fātata mai i pīha’i iho iāna i te rahi o te ta’ata, ’ua ’īriti a’era rātou i te tāpo’i i te vāhi tei reira ’o Iesu, ’e oti a’era i te ’īritihia, tu’u atu ra i raro i taua hāpepa ra ma te ro’i ato’a tāna e ta’oto ra.

« ’E ’ite atu ra Iesu i tō rātou fa’aro’o, ’ua parau atu ra i taua hāpepa ra, e ta’u tamaiti, ’ua fa’a’orehia tā ’oe hara ».

I muri a’e i te hō’ē ’āparaura’a e te tahi mau ta’ata i rotopū i te naho’a ta’ata, 10 ’ua hi’o atu Iesu i taua ta’ata hāpepa ra ’e ’ua fa’aora iāna ma te parau ē :

« Tē parau atu nei au ia ’oe, ’a ti’a i ni’a, ’a rave i tō ro’i, ’e ’a haere i tō ’utuāfare.

« ’Ua ti’a a’era ’oia i ni’a, rave iho ra i tōna ro’i, haere atu ra nā mua ia rātou ato’a, māere ana’e iho ra rātou ma te ha’apaita’i i te Atua, nā ’ō a’era, ’aita teie nei peu i ’itea i ’ō tātou nei ».11

Teie ïa te ’ā’amu mai tā’u i hāro’aro’a atu : I te ha’amatara’a o tāna tāvinira’a, ’ua ho’i Iesu i Kaperena, e ’oire iti rava’ai i te pae tahatai ’āpato’erau o te Miti nō Galilea.12 ’Aita i maoro roa ’ua fa’atupu ’oia i te tahi mau temeio ma te fa’aorara’a i te feiā ma’i ’e te tīahira’a i te mau vārua ’ino.13 Nō tō rātou hina’aro rahi e fa’aro’o ’e e ’ite i te ta’ata tei pi’ihia o Iesu, ’ua putuputu te feiā o te ’oire iti i te fare i reira ’oia i parauhia e fa’aea ai.14 ’A nā reira ai rātou, ’ua ha’amata Iesu i te ha’api’i.15

Te mau fare i taua tau ra i Kaperena, e mau fare pārahurahu, hō’ē tahua ’o tei ’āmuihia.16 ’Ua ’āno’ihia te tāpo’i fare ’e te mau patu i te ’ōfa’i, te rā’au, te ’araea ’e te ’āretu, e noa’a mai nā roto i te tahi mau tāta’ahira’a ’ōhie i te hiti o te fare.17 ’Ua rahi vitiviti te naho’a ta’ata i te fare, ’ua fa’a’ī i te piha i reira Iesu i te ha’api’ira’a, ’e ’ua haere roa atu nā ni’a i te purūmu.18

Tē fa’atumu nei teie ’ā’amu i ni’a i te hō’ē ta’ata « tei ro’ohia i te ma’i hāpepa » ’e tōna nā hoa e maha.19 Te ma’i hāpepa ’o te hō’ē ïa huru paruparu, pinepine i te ’āpe’ehia e te paruparu ’e te rūrū.20 Tē feruri nei au i te hō’ē o nā ta’ata e maha e parau ra i te tahi atu mau ta’ata, « tei roto Iesu i tō tātou ’oire iti. ’Ua ’ite pā’āto’a tātou i te mau temeio tāna i rave ’e te feiā tāna i fa’aora. Mai te peu e nehenehe noa tātou e arata’i i tō tātou hoa ia Iesu ra, penei a’e e nehenehe ato’a ’oia e ora mai ».

’Ua rave rātou tāta’itahi nā poro e maha o te ro’i o tō rātou hoa ’e ’ua ha’amata i te amo iāna nā roto i te mau āroa fefe, te apiapi ’e e repo noa ana’e te mau āroa nō Kaperena.21 Ma te māuiui o te mau uaua, ’ua tae rātou i te poro purōmu hope’a nō te ’ite i te naho’a ta’ata i reira ’aore rā, mai tā te pāpa’ira’a mo’a e parau ra, nō te « rahi » o te mau ta’ata i putuputu mai nō te fa’aro’o, ’aita i ti’a ia rātou ia tae ia Iesu ra.22 Ma te here ’e te fa’aro’o, ’aita nā ta’ata e maha i fa’aru’e. ’Ua ta’uma rātou i ni’a i te mau ta’ahira’a i ni’a i te tāpo’i fare pārahurahu, ma te amo maita’i i tō rātou hoa ’e tōna ro’i i pīha’i iho ia rātou, ma te ’īriti i te tāpo’i fare o te piha i reira Iesu e ha’api’i ra, ’e ’a tu’u ai i tō rātou hoa i raro.23

’A feruri na ē, i roto i te hō’ē taime ha’api’ira’a faufa’a rahi, ’ua fa’aro’o Iesu i te hō’ē māniania, ’ua hi’o i ni’a ’e ’ua ’ite atu i te hō’ē ’āpo’o rahi i ni’a i te aroaro fare, ’e te repo puehu e topatopa ra i roto i te piha. Tē tu’uhia mai ra i muri iho, te hō’ē ta’ata hāpepa nā ni’a i te hō’ē ro’i i raro i te repo. Ma te fa’ahiahia, ’ua ta’a ia Iesu ē, e ’ere te reira i te hō’ē fa’afa’aeara’a ’o te hō’ē rā ’ohipa faufa’a roa. ’Ua hi’o ’oia i teie ta’ata i ni’a i te ro’i, ’ua fa’a’ore i tāna hara i mua i te ta’ata ’e ’ua fa’aora iāna i te pae tino.24

Ma teie ’ā’amu o te Mareko 2 i roto i te ferurira’a, e rave rahi mau parau mau faufa’a roa tei riro mai ’ei mea māramarama maita’i nō ni’a ia Iesu ’ei Mesia. ’A tahi, ’ia tāmata ana’e tātou i te tauturu te hō’ē ta’ata tā tātou i here ’ia haere mai i te Mesia ra, e nehenehe tā tātou e nā reira ma te pāpū maita’i ē, e mana tōna nō te amo i te hōpoi’a o te hara ’e nō te fa’a’ore i te hapa. ’A piti, ’ia hōpoi ana’e tātou i te mau ma’i pae tino, pae manava ’aore rā te tahi atu ma’i i te Mesia ra, e nehenehe tātou e nā reira ma te ’itera’a ē e mana tōna nō te fa’aora ’e nō te tāmāhanahana. ’A toru, ’ia rave ana’e tātou i te mau tauto’ora’a mai teie nā hoa e maha nō te ’āfa’i mai ia vetahi ’ē i te Mesia ra, e nehenehe tātou e nā reira ma te ha’apāpū ē, tē ’ite nei ’oia i tō tātou hina’aro mau ’e e fa’atura ’oia ma te rāve’a ti’a.

’A ha’amana’o, ’ua taupupu te ha’api’ira’a a Iesu nā roto i te fāra’a mai te hō’ē ’āpo’o i ni’a i te tāpo’i fare. Hau atu i te fa’ahapa atu ’aore rā i te pāto’i atu i nā ta’ata e maha tei fa’a’āpo’o nō te fa’ataupupu ia rātou, tē parau mai nei rā te pāpa’ira’a mo’a ia tātou ē, « ’ua hi’o atu ra Iesu i tō rātou fa’aro’o ».25 Te feiā tei ’ite i muri iho i teie temeio, ’ua « māere ana’e iho ra rātou ma te ha’amaitai i te Atua, ’o tei hōro’a mai i te reira huru mana i te ta’ata nei ».26

Te mau taea’e ’e te mau tuahine, e fa’aoti au nā roto e piti fa’ahou mana’o. ’Ei mau misiōnare ānei, ’ei mau tāvini, ’ei mau peresideni Sōtaiete Tauturu, ’ei mau ’episekōpo, ’ei mau ’orometua, ’ei mau metua, ’ei mau taea’e ’e ’ei mau tuahine, ’aore rā ’ei mau hoa, ’ua fafau pā’āto’a tātou ’ei mau pipi feiā mo’a i te mau mahana hope’a nei i roto i te ’ohipa, te hōpoira’a ia vetahi ’ē i te Mesia ra. Nō reira, te mau maita’i tei fa’a’itehia mai e nā hoa e maha, e ti’a ’ia ferurihia ’e ’ia fa’a’ohipahia.27 E mau ta’ata mata’u ’ore, te fa’aau ’ōhie, te itoito, te mana’o ’āpī, te mana’o rau, tei ’ī i te ti’aturi, tei hina’aro mau, te ha’apa’o maita’i, e te mana’o tapitapi-’ore, te ha’eha’a ’e te vai tāmau.

Hau atu ā, tē ha’apāpū nei rātou to’omaha i te faufa’a pae vārua o te orara’a tīvira ’e te fa’ahoara’a.28 Nō te hōpoi i tō rātou hoa i te Mesia ra, ’ua tītauhia i nā ta’ata e maha tāta’itahi ’ia amo i tāna poro ro’i. ’Ia fa’aru’e ana’e hō’ē, e fifi roa atu ā te mau mea ato’a. ’Ia fa’aru’e ana’e e piti, e’ita roa atu ïa te ’ohipa e tupu. E ’ohipa tā tātou tāta’itahi i roto i te bāsileia o te Atua.29 ’A rave fa’aoti ai tātou i teie ti’ara’a ’e ’a rave ai tātou i tā tātou tuha’a, tē amo nei ïa tātou i tā tātou poro ro’i. I Raparata ānei ’aore rā i ’Ānāmī, i Accra ’aore rā i Brisbane, i te hō’ē ’āma’a ’aore rā hō’ē pāroita, i te hō’ē ’utuāfare ’aore rā i te hō’ē pupu misiōnare, e poro ro’i tāta’itahi tā tātou nō te amo. ’Ia nā reira tātou ’e mai te mea e nā reira iho ā tātou, e ha’amaita’i mai te Fatu ia tātou pā’āto’a. Mai tāna i ’ite i tō rātou fa’aro’o, e ’ite mai ’oia i tō tātou fa’aro’o ’e e ha’amaita’i mai ’oia ia tātou ’ei nūna’a.

I te tahi taime, ’ua amo vau i te poro o te hō’ē ro’i ’e i te tahi ato’a taime, ’o vau ïa te ta’ata tei amohia. Te hō’ē tuha’a o te pūai o teie ’ā’amu fa’ahiahia nō Iesu ’oia ho’i tē fa’aha’amana’o mai nei ia tātou i tō tātou hina’aro rahi i te tahi ’e te tahi, ’ei mau taea’e ’e mau tuahine, nō te haere i te Mesia ra ’e ’ia tauihia.

’O te tahi ïa o te mau mea tā’u i ha’api’i mai ’a rave ai au i te taime ’e o Iesu i roto i te Mareko 2.

« ’Ia hōro’a mai te Atua ia tātou ’ia ti’a ia tātou ’ia [amo i tā tātou poro ro’i], ’ia ’ore tātou ’ia hahi ’ē, ’eiaha tātou ’ia mata’u, ’ia pūai rā tātou i roto i tō tātou fa’aro’o ’e ’ia fa’aoti hope i tā tātou ’ohipa, ’ia fa’atupu i te mau ’ōpuara’a a te Fatu ».30

Tē fa’a’ite pāpū nei au ē, tē ora nei Iesu, ’ua ’ite ’oia ’o vai tātou ’e e mana tōna nō te fa’aora, nō te taui ’e nō te fa’a’ore i te hapa. I te i’oa o Iesu Mesia, ’āmene.

Fa’ata’ara’a

  1. Evie, Wilson, Hyrum, ’e George.

  2. Joseph B Wirthlin, « Te fa’auera’a rahi »,Liahona, Novema 2007, 30.

  3. I roto i te mau ha’amaita’ira’a tā Elder Wirthlin i fa’a’ite mai, tē vai ra te ’aravihi rahi a’e nō te here, te hina’aro mau ’ia rave i te maita’i, te hina’aro ’ia ha’apa’o ’e ’ia fāri’i i te mau fa’auera’a a te Atua, te hina’aro ’ia tāvini ia vetahi ’ē, ’e te hina’aro ’ia rave tāmau noa i te maita’i.

  4. « Te mau ’Evanelia […] ’o te hō’ē ïa fa’a’ite’itera’a tāta’itahi i raro a’e i te i’oa o nā ta’ata poro ’evanelia e maha ’aore rā, ta’ata pāpa’i ’evanelia ta’a ’ē nō ni’a i te orara’a ’e te ha’api’ira’a a Iesu, ’e tōna māuiui, tōna pohe ’e tōna ti’afa’ahoura’a. » (Anders Bergquist, « Bible », i roto i te nene’ira’a a John Bowden, Encyclopedia of Christianity [2005], 141). Tē parau fa’ahou ra te arata’i nō te mau pāpa’ira’a mo’a ē « te ta’o ’evanelia ’oia ho’i, te ‘mau parau ’āpī maita’i’. Te parau ’āpī maita’i maori rā ’ua rave Iesu Mesia i te hō’ē tāra’ehara maita’i hope roa, nō te mau ta’ata ato’a o te fa’aora i te mau ta’ata ato’a … Te mau ’ā’amu nō tōna orara’a tāhuti ’e te mau ’ohipa tei tupu i tāna misiōni, ’ua parauhia ïa e, te mau ’Evanelia » (Bible Dictionary, « Gospels »). Tei roto i te 3 Nephi, tei pāpa’ihia e Nephi, te mo’otua a Helamana, te hō’ē ’ā’amu nō te fāra’a mai ’e te ha’api’ira’a a Iesu Mesia tei ti’afa’ahou i te fenua Amerika, i muri noa iho i tōna fa’asātaurora’ahia, ’e nō reira, e nehenehe ato’a e parau ē, « ’evanelia ». E mea pāpū maita’i teie mau ’evanelia nō te mea tē pāpa’i nei te reira i te mau ’ohipa tei tupu ’e te mau huru orara’a tā Iesu iho i ha’api’i ’e i fa’a’ohipa. ’Ua riro te reira ’ei ha’amatara’a faufa’a rahi nō te ta’a-maita’i-ra’a ia Iesu ’ei Mesia, nō tō tātou aura’a iāna, ’e nō tāna ’evanelia.

  5. Hi’o Luka 19:1–4 ; hi’o ato’a Iakoba 4:13 (e fa’ata’a nei ē tē parau nei te Vārua i « te huru mau o te mau mea e vai nei, ’e te huru mau ho’i o te mau mea e vai a muri a’e ») ’e Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 93:24 (e fa’ata’a nei i te parau mau ’ei « ’ite ïa i te mau mea i tō rātou huru mau i teienei, i te mātāmua ra, ’e a muri noa atu »).

  6. ’Ua fa’aitoito ato’a te peresideni J. Reuben Clark i te tuatāpapara’a i te parau nō « te orara’a o te Fa’aora ’ei huru ta’ata mau ». ’Ua ani manihini ’oia ia vetahi ’ē ’ia ’amui mai i roto i te mau ’ā’amu o te pāpa’ira’a mo’a nō ni’a i te orara’a o Iesu Mesia, nō te tāmata i te « pe’e i te Fa’aora, ’ia ora i pīha’i iho iāna, ’ia riro ’oia ’ei ta’ata mau, ’ei ta’ata mo’a mau, ’ei ta’ata mo’a rā, tera rā, e haere ’oia mai te hō’ē ta’ata i taua ’anotau ra ». ’Ua tapu ato’a ’oia ē « e hōro’a [teie huru tūtavara’a] i te hō’ē hi’ora’a nō ni’a iāna, teie huru tā’atira’a piri roa e ’ōna, ’o tā’u e mana’o nei ē e’ita tā ’outou e nehenehe e fāna’o i te tahi atu rāve’a. ’A ha’api’i mai i te mea tāna i rave, te mea tāna i mana’o, te mea tāna i ha’api’i. ’A rave mai tāna i rave. ’A ora mai te au i tōna orara’a, mai te au i te mara’a ia tātou. E ta’ata parau ti’a ’oia » (Teie te ’Ārenio a te Atua [1962], 8, 11). Nō te hō’ē hi’ora’a i te faufa’a ’e te mau tumu nō te tuatāpapara’a ia Iesu i roto i te ’ā’amu, ’a hi’o N. T. Wright ’e Michael F. Bird, The New Testament in Its World2019), 172–87.

  7. Joseph B Wirthlin, « Te fa’auera’a rahi », 30.

  8. Luka 1:37.

  9. Ta’a ’ē noa atu i te ’āparaura’a pinepine ’e te ’āparaura’a tāmau nō ni’a i te Mareko 2:1–12 ’e te mau misiōnare nō te misiōni nō Czech Tchécoslovaquie, tē māuruuru ato’a nei au nō te mau ha’api’ira’a i ’apohia mai e te feiā ’āpī tamāroa ’e tamāhine nō te piha fa’aineinera’a misiōnare nō te titi nō Salt Lake Highland ’e te feiā fa’atere ’e te mau melo ’e te feiā ’āpī pa’ari nō te titi o Salt Lake Pioneer.

  10. Hi’o Mareko 2:6–10.

  11. Mareko 2:11–12.

  12. Hi’o te mau nene’ira’a a Bruce M. Metzger ’e Michael D. Coogan, The Oxford Companion to the Bible1998), 104; James Martin, Jesus : A Pilgrimage2014), 183–84.

  13. Hi’o Mareko 1:21–45.

  14. Hi’o Mareko 2:1–2.

  15. Hi’o Mareko 2:2.

  16. Hi’o Metzger and Coogan, The Oxford Companion to the Bible, 104; William Barclay, The Gospel of Mark (2001), 53.

  17. Hi’o Barclay, The Gospel of Mark, 53 ; hi’o ato’a Martin, Jesus: A Pilgrimage, 184.

  18. Hi’o Mareko 2:2, 4 ; hi’o ato’a Barclay, The Gospel of Mark, 52–53. ’Ua ha’apāpū mai Barclay ē « mea ta’ata roa te orara’a i Paletetina. I te po’ipo’i, ’ua ’īritihia te ’ōpani o te fare ’e te ta’ata ato’a e hina’aro e nehenehe ïa e haere i rāpae ’e i roto. ’Aita te ’ōpani i tāpirihia maori rā ’ia hina’aro te hō’ē ta’ata i te fa’aea ’ōtahi noa ; te hō’ē ’ōpani matara noa, o te hō’ē ïa tītau-manihini-ra’a i te tā’āto’ara’a ’ia tomo mai. I roto i te mau fare ha’eha’a roa a’e mai [te fare i fa’a’itehia i roto i te Mareko 2 ’aita ïa e ’ūputa tomora’a ; ’ua matara ti’a mai te ’ōpani i ni’a i te purūmu. Nō reira, ’aita i maoro roa, ’ua tomo mai te hō’ē naho’a ta’ata i roto i te fare ’e ’ua tāmau i te aroā e hā’ati ra i te ’ūputa ; ’e ’ua fa’aro’o pā’āto’a rātou i te mea tā Iesu i parau ».

  19. Mark 2:3.

  20. Hi’o Medical Dictionary of Health Terms, « palsy », health.harvard.edu.

  21. Hi’o Martin, Jesus : A Pilgrimage, 183–84.

  22. Mareko 2:4.

  23. Hi’o Mareko 2:4 ; hi’o ato’a Julie M. Smith, Te ’evanelia ’ia au i te buka a Mareko (2018), 155–71.

  24. Hi’o Mareko 2:5–12.

  25. Mareko 2:5 ; tu’uhia te ha’apāpūra’a.

  26. Mataio 9:8. ; hi’o ato’a Mareko 2:12 ; Luka 5:26.

  27. Tē parau nei Te Ha’api’ira’a Tumu ’e te mau Fafaura’a 62:3 ē « e ao tō [te mau tāvini o te Fatu], nō te mea ’ua pāpa’ihia te ’itera’a pāpū tā [rātou] i fa’a’ite atu ra i te ao ra …’e ’ua fa’a’orehia tā [rātou] na mau hara ».

  28. Hi’o M. Russell Ballard, « E tīa’i i te Mesia », Liahona, Mē 2021, 55–56. Tē parau ra te peresideni Ballard ē, « te mana’o nō te rirora’a ’ei melo » e mea faufa’a ïa nō te ora maita’i o te tino ’e o te vārua, ’e tē parau nei ’oia ē, « te mau melo ato’a o tā tātou mau pupu autahu’ara’a, mau pupu, mau pāroita ’e mau titi, tē vai ra te mau hōro’a ’e te mau tārēni tā te Atua i hōro’a mai nō te tauturu ’ia patu i tōna bāsileia i teienei ». Hi’o ato’a David F. Holland, Moroni : A Brief Theological Introduction (2020), 61–65. Tē paraparau nei Holland nō Moroni 6 ’e te mau rāve’a e nehenehe ai te ’āmuira’a atu ’e te fa’ahoara’a i roto i te hō’ē vāhi nō te fa’aro’o e tauturu i te fa’a’ōhie i te huru o te ’itera’a pae vārua o te tā’amu ia tātou i te ra’i.

  29. Hi’o Dieter F. Uchtdorf, « ’A amo i te vāhi tei reira ’outou i te ti’ara’a », Liahona, Nov. 2008, 56. Tē fa’ata’a nei Elder Uchtdorf ē , « ’aore hō’ē o tātou e nehenehe e ’aore rā, e ti’a ’ia fa’ahaere i te ’ohipa a te Fatu ’ōna ana’e iho. Tera rā, mai te mea e ti’a tātou pā’āto’a i piha’i iho i te tahi e te tahi i te vāhi tā te Fatu i fa’ata’a ’e ’ia ti’a i te vāhi tei reira tātou, ’aore hō’ē mea e nehenehe e tāpe’a i teie ’ohipa hanahana ’ia ta’uma ’e ’ia haere i mua. Hi’o ato’a Hong Chi (Sam) Wong, « Fa’aora i roto i te tāhō’ē », Liahona, Novema 2014, 15. Tē fa’ahiti nei Elder Wong i te Mareko 2:1–5 ’e ’ua ha’api’i ē « nō te tauturu i te Fa’aora, e ti’a ia tātou ’ia rave ’āmui i te ’ohipa ma te tāhō’ē ’e te au māite. E mea faufa’a te mau ta’ata ato’a, te mau ti’ara’a ’e te mau pi’ira’a ato’a.

  30. Oscar W. McConkie, i roto Conference Report, Oct. 1952, 57.