Na Vakalesui Mai ni Veika Kecega

Me vaka ni da sa lewe ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, eda na kauwaitaki ira kece sara na luve ni Kalou era se bula tu oqo, se era sa mai bula oti e vuravura. “Na noda itukutuku,” me vaka eratou tukuna na Mataveiliutaki Taumada ena 1978, “e dua e kilai kina na loloma kei na kauwai ki na nodra tiko vinaka vakayalo o ira kece na turaga kei na marama, veitalia ga se vakabauta cava, matatamata cava, vanua cava, eda kila ni da sa veitacini ka veiganeni dina baleta ni da sa luvena tagane kei na yalewa na Tamada Tawamudu.”¹ Me vaka na ka e tukuna o Dallin H. Oaks, ena vica na yabaki sa oti:

“Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai e vuqa na kena vakabauta e tautauvata ga kei na veimatalotu Vakarisito tale eso. Ia e tu na noda duidui, na duidui oqori e vakamacalataki ena vuni noda talai ira yani na daukaulotu kivei ira na lotu Vakarisito tale eso, ena vuni noda tara valetabu me ikuri ni valenilotu, kei na vuna e tarai keda mai kina na marau kei na kaukauwa me da sotava na bolebole ni bula kei na mate.”²

Au gadreva meu vakadinadinataka nikua na taucoko ni kosipeli i Jisu Karisito ka vakalesui tale mai me ikuri vata kei na vakabauta vakalotu ni veimatalotu tale eso, e Vakarisito se sega-ni Vakarisito. Na taucoko oqo a mai tauyavutaka na iVakabula ena Nona mai veiqaravi tiko e vuravura. Ia sa qai muri na lutu tani.

Eso nai apositolo ni gauna e liu era sa kila tu ni na yaco e dua na vukitani ni bera na iKarua ni Lesu mai ni Turaga o Jisu Karisito. Vei ira mai Cesalonaika, a vola kina o Paula me baleta na tikina oqo, “Me kakua sara e dua na ka me vakaisini kemudou kina e dua: ni na yaco mada e liu na vukitani.”³

Ena vukitani oqo, a yali kina na idola ni matabete, ka veisautaki kina eso na ivakavuvuli talei ni lotu ka mai tauyavutaka na iVakabula. E okati kina na: papitaiso ena tabadromuci ena wai;⁴ ciqoma na Yalo Tabu ena veitabaki ni liga;⁵ na ituvaki ni Le Tolu va-Kalou—ni ratou sa lewe tolu;⁶ ena tucaketale na tamata kecega ena vuku ni Veisorovaki nei Karisito, “o ira na ivalavala ca kei na ivalavala dodonu;”⁷ ena tomani tikoga na ivakatakila—ni sega ni sogolati o lomalagi;⁸ kei na cakacaka ni valetabu vei ira na bula kei ira na mate.⁹

Na itabagauna ka tarava mai e kilai tu me Gauna ni Butobuto. Na lutu tani oqo e sa raica rawa mai nai Apositolo o Pita ka tukuna ni “dodonu me tiko mada ga mai lomalagi [o Jisu Karisito] me yaco mada na gauna ena caka tale me vinaka kina na ka kecega, ka vosa kina na Kalou ena gusudra na Nona parofita yalosavasava, ena gauna makawa.”¹⁰ Ena qai gadrevi walega na vakalesui mai kevaka era a sa yali dina na veika talei oqo.

Ena vei senijiuri e tarava mai, era sa mai vakila kina na tamata lotu ni a yaco dina e dua na lutu tani levu mai na Lotu a tauyavutaka o Jisu Karisito. Eso vei ira era vakacacani vakaca sara ena vuku ni nodra vakabauta na ka vakatokai na Reformation, e dua na isoqosoqo ena ika 16 ni senijiuri ka kena inaki me veisautaki ira na Vakabauta vou Vakarisito. E mani yaco me tawase tani na lotu Protestant mai na isoqosoqo levu ni lotu Vakarisito.

E maliwai ira na tauyavu vou tale oqo o na iTalatala John Lathrop, na vika ni lotu Egerton mai Kent e Igiladi. Na Parofita o Josefa Simici e kawa mai vei John Lathrop. Ena 1623 a vakacegu kina mai na nona itutu o na iTalatala John Lathrop baleta ni a vakaqaqa na dodonu ni Lotu Anglican me veiqaravi ena yaca ni Kalou. Ena nona wilika na iVolatabu, e qai kila ni sa sega ni tiko e vuravura na idola vakaiapositolo. Ena 1632 a yaco o koya me italatala ni dua na matalotu tu vakataki koya ka mani biu kina ki valeniveivesu. A mate na watina ni tiko voli o koya e valeniveivesu eratou sa qai kerekere na luvena vua na bisopi ke rawa ni sereki mai valeniveivesu. A vakadonuya o bisopi me sereki Lathrop ia me sa biuta na vanua. A vakayacora vakakina kei na 32 na lewe ni nona isoqosoqo, ka soko yani ki Amerika.¹¹

O Roger Williams e dua na italatala ena i ka 17 ni senijiuri, ka kunea na yanuyanu o Rhodes, a biuta na cakacaka vakaitalatala ni lotu Providence ena vuku ni sega ni tiko e vuravura e dua na matalotu me yavutaki vakadodonu, ka sega talega ni dua na tamata e vakadonui me qarava na cakacaka vaka-Lotu; “e sa sega tale ni tiko e dua me yacova ni sa lako tale mai e dua nai apositolo vou me talai mai vua nai Liuliu levu ni Lotu, ka gadrevi tiko me kilai na nona lako mai.”¹²

Oqo e dua vei rau na daunivuku vakalotu ka rau kila tu na vukitani a yaco ena lotu a tauyavutaka o Jisu Karisito, kei na kena gadrevi me vakalesui tale mai na idola ni matabete ka sa mai vakayali. Na iApositolo o Joni a raica ena raivotu ni “dua tani tale na agilosi sa vuka ena maliwa kei lomalagi kei vuravura, a sa taura na itukutuku vinaka, me vunautaka vei ira era sa tiko e vuravura vei ira kece talega na veimatanitu, kei na veimataqali, kei na duivosavosa, kei ira na tamata.”¹³ E sa mai yaco na parofisai oqo. Ena vuku ni da sa vakabauta ni sa vakalesui tale mai na taucoko ni kosipeli i Jisu Karisito ena noda itabagauna oqo, mai vua na Parofita o Josefa Simici, eda sa gadreva me da solia vei ira na tamata kecega na kalougata me ra kila ka ciqoma na itukutuku oqo.

E sa tu vei keda oqo ena Lotu ka vakalesui tale mai nai apositolo, na parofita, na italatala, kei na daukaulotu me vaka a tukuna o Paula vei ira mai Efeso.¹⁴ Na veilesilesi vakabete oqo era sa yavutaki mai vua na iVakabula ni a mai tauyavutaka Nona Lotu ena itekivu ni Nona lako mai. Eda kila ni rua na iwasewase ni matabete kei na dui ilesilesi ni itavi e tu kina: na matabete lailai o ya na Matabete i Eroni e vakatokayaca vei Eroni; kei na matabete levu o ya na Matabete i Melikiseteki e vakayaca vei Melikiseteki, o koya ka saumi katini vua o Eparaama. Na Matabete i Eroni a vakalesui mai ena ika 15 ni Me, 1829, mai na liga i Joni na Dauveipapitaisotaki, kei na Matabete i Melikiseteki ni oti e dua na vula mai na ligadratou na iapositolo ni gauna makawa, o Pita, Jemesa, kei Joni ka mai soli vei Josefa Simici kei Oliver Cowdery. O ya na vuna sa tu kina na kaukauwa vei ira era taura tu na matabete edaidai, me ra veiqaravi ena yaca ni Kalou ena kaukauwa ni matabete, na ilesilesi ka tu kina na kaukauwa e vuravura vakakina mai lomalagi.¹⁵

Ena Valetabu e Kirtland ena ika 3 ni Epereli, 1836, a rairai mai kina o Mosese ka mai solia vua na Parofita o Josefa kei Oliver Cowdery na idola ni nodra vakasoqoni tale na Isireli. Ni oti o ya, a qai rairai mai o Ilaisa ka mai solia na kosipeli nei Eparaama, “ni ra na kalougata na veitabatamata kecega ena vukuda kei ira na noda kawa.”¹⁶ Ni oti oqo a qai rairai mai na Parofita o Ilaija ka mai solia vei rau na idola ni itabagauna oqo, okati kina na kaukauwa ni veivauci, me vauci mai lomalagi na veika sa vauci e vuravura ena loma ni valetabu.¹⁷ Sa vakaoqori na nodra mai solia na nodra idola o ira na parofita ni veitabagauna vakosipeli sa oti kivua na Parofita o Josefa Simici, “ena iotioti ni itabagauna kecega” me vaka e tukuna tiko nai Apositolo o Paula vei ira mai Efeso.¹⁸

Au vakavinavinakataka ni sa kila na Turaga ni sa dodonu me tauyavu tale na ivakavuvuli ni ikatini kei na isolisoli vei ira nona tamata. Ke vakamuri na ivunau ni ikatini, ena tadola vei keda na katuba ni lomalagi. E ka levu na veivakalougatataki e sovaraki mai vei ira era vakabauta ka muria na ivunau ni ikatini.

Ena itukutuku kei vuravura, na veiqaravi ena valetabu e tiki bibi ni sokalou vei ira na Yalododonu, era dau vakaraitaka kina nodra gagadre me ra toro voleka vua na nodra Dauniveibuli. Na valetabu e vanua ni vuli vua na iVakabula ni se tiko e vuravura; e dua na tiki levu ni Nona bula. E sa tu tale edaidai na veivakalougatataki ni valetabu. E dua na ivakavuvuli duatani duadua ena Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai o ya na kena me baleta na valetabu kei na talei ni ivakavuvuli tawamudu era vakayacori kina. Na noda valetabu totoka ka vakaturaga era sa robota tu na veiyasai vuravura. E vakayacori e loma na veicakacaka tabu vakalotu. A tukuna o Peresitedi Hinckley me baleta na veivaletabu oqori: “E vica wale na vanua e vuravura e ciqomi kina na isau ni taro ni tamata me baleta na bula.”¹⁹ Na itukuni ni vanua eda lako mai kina, na vuni noda mai tiko eke, kei na vanua cava eda lako tiko kina e saumi vakavinaka sara ena valetabu. Eda lako mai ena iserau ni Kalou ka mai tiko e vuravura me da vakavakarau me lesu ki na Nona iserau.

E bibi cake sara o ya ena loma ni valetabu era veiyalayalati tawamudu kina na veiwatini. Na veiyalayalati oqo e sa qai vauci ena kaukauwa ni matabete. O ira na gone ena loma ni vakamau o ya, kevaka era bula kilikili era na laki marautaka e dua na veiwekani tawamudu me vaka ni ra sa tiki ni vuvale ka luve ni Kalou. Me vaka e tukuna nai Apositolo o Paula, “O cei beka o ira oqo sa vakaisulu ena isulu vulavula? … O koya era sa tiko kina ena mata ni itikotiko ni Kalou, ka qaravi koya ena siga kei na bogi, ena nona valenilotu.”²⁰

Sa tukuna na Turaga ni Nona itavi, “me ra tucaketale mai na mate na tamata kecega ka rawata na bula tawamudu.”²¹ E muria mai ni o ira na tamata kecega era bula se mate e dodonu me ra na rogoca na kosipeli ena bula oqo se ena vuravura ni yalo. Me vaka e tukuna o Paula vei ira mai Korinica, “Kevaka sa sega ni vakaoqo era na vakaevei ko ira sa papitaisotaki ena vukudra na mate, kevaka sa sega sara ni tucaketale ko ira na mate; a cava era sa papitaisotaki kina ena vukudra na mate?”²² Oqo na vuna eda qarava kina na cakacaka tabu vakalotu ni valetabu vei ira na wekada era sa mate. E sega ni dua na tamata e kau tani mai vua na nona digidigi se galala. O ira ka qaravi na cakacaka ena vukudra e nodra na digidigi me ra ciqoma se sega.

A raica ena raivotu na iApositolo o Joni na gauna ena lako mai kina ki vuravura e dua na agilosi me tiki ni vakalesui mai ni kosipeli. Na agilosi o ya o Moronai, ka a rairai vua na Parofita o Josefa Simici. E dusimaki Josefa ki na vanua e bulu koto kina na peleti koula ka tu kina na volavola ni gauna makawa. A qai vakadewataka na peleti o Josefa Simici ena isolisoli ni kaukauwa ni Kalou, ka sa tabaki rawa kina na iVola i Momani. A kedra ivolatukutuku e rua na kawatamata era a bula tu ena vica na senijiuri sa oti ena vanua o Amerika. E lailai wale na ka a kilai tu me baleti ira ni bera ni yaco mai na iVola i Momani. Ia e bibi cake sara, o ya ni iVola i Momani e dua tale na ivakadinadina kei Karisito. E vakalesuya tale mai na dina talei me baleta na Lutu, na Veisorovaki, na Tucaketale, kei na bula ni oti na mate.

Ni bera na veivakalesui mai, e sa sogo tu na lomalagi me vica vata na senijiuri. Ia ni ra sa mai tu tale e vuravura na parofita kei nai apositolo, sa qai tadola tale ko lomalagi ena raivotu kei na ivakatakila. E vuqa na ivakatakila a yaco mai vua na Parofita o Josefa Simici era sa volai tu ena na ivola e vakatokai na Vunau kei na Veiyalayalati. E volai tu kina na rai titobu me baleta na ivakavuvuli kei na cakacaka tabu vakalotu, ka sa ivurevure yaga sara me baleta na kena yavutaki na matabete. Me kena ikuri, e sa tu tale e dua na noda ivolanikalou e vakatokai na Mataniciva Talei. E tu kina na ivola i Mosese ka soli mai ena ivakatakila vei Josefa Simici, kei na ivola i Eparaama ka a vakadewataka mai na dua na ivola vaka-Ijipita ka voli mai. Eda vulica mai na veivola oqo e vuqa na ka me baleti Mosese, Eparaama, Inoki, kei ira na parofita tale eso, ia e vuqa talega na itukutuku ni Veibuli. Eda vulica ni kosipeli i Jisu Karisito e vakatavulici vei ira kece na parofita ena ivakatekivu—e vakakina ena gauna nei Atama.²³

Keimami vakabauta ni Lotu dina a mai tauyavutaka o Jisu Karisito e sa qai vakalesui tale mai ena Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, “ka tara ena nodra yavu na iapositolo kei na parofita, ka sai Jisu Karisito vakaikoya sa kena ivakadei ena tutu ni vale.”²⁴ E sega ni a tawase tani mai na dua tale na matalotu.

Eda vakabauta ni a vakalesui tale mai na taucoko ni kosipeli i Karisito, ia e sega ni kena ibalebale oqo me da rairai dokai kina vei ira eso tale na luve ni Kalou. Ia e gadrevi kina na sasaga vakagumatua me da kauta mai na isaluwaki ni kosipeli i Karisito ki na noda bula—me da veilomani, veiqaravi, ka vakalougatataki ira na tani. Me vaka eratou a cavuta na Mataveiliutaki Taumada ena 1978, eda vakabauta ni “o ira na iliuliu lelevu vakalotu e vuravura me vakataki Mometa, Confucius, kei ira na Reformers, me vakakina o ira na daunivuku oka kina o ira na Socrates, Plato, kei na so tale, era a ciqoma e dua na tiki ni rarama ni Kalou. A solia mai vei ira na Kalou na dina me vakararamataka taucoko na matanitu ka me kauta mai e dua na ivakatagedegede cecere cake ni veikilai.”²⁵ Sai koya oqo na vuna eda rokova kina na veivakabauta dina vakalotu tale eso ka vakavinavinakataki ira na kena vo era rokova na ivakavuvuli eda vakamareqeta.

Au via vakadinadinataka ni dina na veiyalayalati, na ivakavuvuli, kei na kaukauwa ka vakalesui mai vua na Parofita o Josefa Simici. Na veivakadeitaki oqo e sa tu vata kei au ena noqu bula taucoko. Au vakavinavinakataka ni mai yaco ena noda itabagauna na vakalesui mai ni taucoko ni kosipeli. E tu kina na sala ki na bula tawamudu. Me tiko vei keda kece na kaukauwa, na vakacegu, kei na nona kauwai na Kalou na Tamada kei na loloma dauveivueti i Jisu Karisito, sa noqu masu ena yaca i Jisu Karisito, emeni.