2021
Founga ʻe Lava ke Tau Talanoa ai Fekauʻaki mo e Ngaohikoviá
Siulai 2021


Founga ʻe Lava ke Tau Talanoa ai Fekauʻaki mo e Ngaohikoviá

Ko ha ngaahi fokotuʻu ʻeni ʻe niʻihi ki he kau mamahi ʻo e ngaohikoviá, ki heʻenau kau taki ʻi he Siasí, mo honau ngaahi fāmilí.

ʻĪmisi
sad boy looking out window

Laʻitā mei he Getty Images

Naʻe folofola e Fakamoʻuí fekauʻaki mo e ngaohikoviá, “Ka ko ia te ne fakahalaʻi ha tokotaha ʻiate kinautolú ni ʻoku siʻi ʻaia ʻoku tui kiate aú, ʻe lelei hake kiate ia ʻo ka ne taupungaʻi ʻaki ia ʻa e maka momosi ʻi hono kiá, pea lōmakiʻi ia ʻi he loto moaná” (Mātiu 18:6; vakai foki Maʻake 9:42; Luke 17:2).

Ko e ngaohikoviá ko hano fakamamahiʻi pe taʻe-tokangaʻi ʻo ha niʻihi (hangē ko ha fānau pe hoa mali, ko e toulekeleká, pe ko e faingataʻaʻia fakaesinó) ʻi ha founga ʻokú ne fakatupu ha uesia fakaesino, fakaeloto, pe fakasekisuale. Ko e tuʻunga ʻo e Siasí, he ʻikai pē ke fakaoleoleʻi ha faʻahinga tuʻunga ʻo e ngaohikoviá.

ʻE lava ke tokoni e ngaahi fakakaukau ko ʻení, neongo kapau ko ha mamahi koe ʻo e ngaohikoviá pe taki Fakalotu pe mātuʻa ʻo e tokotaha ne ngaohikoviá.

Ki he Tokotaha ne Ngaohikoviá

ʻI hoʻo hoko ko e tokotaha1 ne ngaohikoviá, ʻoku ʻikai ko ho foʻui ʻa hono ngaohikovia koé, pe fie maʻu ke maʻu ha fakamolemole ki he ngaahi tōʻonga kuo fakahoko ʻe ha tokotaha kiate koe. Mahalo te ke fifili pe ʻe anga fēfē hano tokonia koe ʻe he Fakamoʻuí ke ke fakaakeaké. Mahalo te ke fakakaukau ko e feilaulau huhuʻi ʻa e Fakamoʻuí kiate kinautolu pē ʻoku fai angahala mo fie maʻu ke fakatomalá.

ʻOku tokoniʻi fēfē koe ʻe he Fakamoʻuí? Koeʻuhí ko ʻEne feilaulaú, ʻokú Ne ʻafioʻi koe. ʻOku maʻu ʻe he Fakamoʻuí ha ongoʻi ʻofa faka-ʻOtua. Neongo mahalo he ʻikai ke tau ʻilo pau ʻa e founga ne malava ai ʻa e Fakamoʻuí ke ongoʻi kotoa ʻetau ngaahi mamahí, te tau malava ʻo maʻu ʻa e tui ʻokú Ne ʻafioʻi e tangata, fefine, mo e fānau kotoa [pē] ʻi ha founga haohaoa (vakai, 2 Nīfai 9:21). Te ne malava ʻo ʻomai e nonga mo e mālohi ke laka atu ki muʻá.2

Koeʻuhí ko ʻEne Fakaleleí, ʻoku tokoniʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa kinautolu kuo fakamamahiʻí. Te Ne lava ʻo tokoni “ʻaki hono fakamoʻui mo totongi huhuʻi kitautolu ʻi ha mamahi ne tau fuesia ka ʻoku tau tonuhia ai.”3

Neongo pe ko e hā e founga ʻoku fakamaauʻi ai e tokotaha fakamamahí, ʻe lava ke ke “maʻu ha fiemālie ʻe hanga ʻe he Fakamaau Haohaoa ko Sīsū Kalaisí, ʻi Heʻene ʻafioʻi kakato e meʻa ne hokó, ʻo ʻekea mei he [niʻihi] ngaohikoviá takitaha, ʻenau ngaahi tōʻonga taʻemāʻoniʻoni kotoa pē.”4 Fakatokangaʻi ange foki, ko kinautolu “ʻoku ngaohi koviʻi ʻa e malí pe fānaú … te nau tuʻu ʻi ha ʻaho ʻo fai ha fakamatala ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá.”5

Ki he Kau Taki ʻo e Siasí

ʻĪmisi
priesthood leader talking to a young man

ʻOku fie maʻu ke toʻo ʻe he kau taki mo e kau faiako kotoa pē ʻoku ngāue fakataha mo e toʻu tupú ʻa e ako ʻi he ʻinitanetí ko e “Protecting Children and Youth (Maluʻi e Fānaú mo e Toʻu Tupú).”6

ʻOku ʻikai totonu ke tukunoaʻi ʻe ha taki ʻo e Siasí ha lipooti ngaohikovia pe faleʻi ha mēmipa ke ʻoua naʻá ne lipooti ha faihia.7 ʻOku totonu ke fakahoko ʻe he kau taki ʻo e Siasí mo e kāingalotú ʻa e ngaahi fatongia fakalao kotoa pē ke lipooti ʻa e ngaohikoviá ki he kau maʻu mafai fakapuleʻangá. Ka neongo ia, ʻoku kehekehe pē ʻa e ngaahi lao lipooti ʻi he ngaahi feituʻú. ʻOku ʻi ai ha ngaahi feituʻu ʻe niʻihi ʻoku nau fie maʻu ʻe kinautolu ʻa e faifekaú ke fetuʻutaki ki he kau polisí, ka ʻoku tapuʻi ia ʻi ha ngaahi feituʻu kehe.

ʻOku mahuʻinga ke mahino ki he kau takí ʻoku faingataʻa ki he niʻihi ne ngaohikoviá ke nau falala ki he niʻihi kehé—tautautefito kiate kinautolu ʻi he ngaahi tuʻunga maʻu mafaí. Mahalo ʻe faingataʻa fakaeloto e tūkungá; mahalo he ʻikai haʻo ongoʻi fehokotaki fakataautaha ʻau ʻi ha faʻahinga founga mo e faingataʻaʻia ʻa e mamahí he talanoa fekauʻaki mo iá. Mahalo ʻe ala fakatupu manavasiʻi ki he kau mamahi ʻo e ngaohikoviá ʻa e foʻi talanoa ʻataʻatā pē ki he kau takí. ʻE lava ke fakaafeʻi ʻe he kau mamahí ha tokotaha lahi ʻoku nau falala ki ai ke nau kaungā kau fakataha ʻi heʻenau fakataha mo e kau taki lakanga fakataulaʻeikí.8

ʻOku tatau ai pē pe naʻe ngaohikovia koe ʻanefē, ka te ke lava ʻo maʻu ha lelei mei he poupou mo e tokoni fakapalōfesinalé. ʻOku fakaakeake e tokolahi taha ʻo e kau mamahí ʻi he taimi ʻoku fakatonuhiaʻi ai ʻenau ngaahi ongó, ʻoku nau ongoʻi malu pea ʻoku maluʻi kinautolu, ʻoku nau ongoʻi ʻoku tui ange ha tokotaha kiate kinautolu, pea ʻoku mahino kiate kinautolu e founga kuo nau uesia ai ʻi he ngaohikoviá. ʻE lava ke tokoni atu ʻa e poupoú ke ke maʻu e melinó mo ʻikai ongoʻi tuenoa ʻi hoʻo feinga fakaakeaké.9

Ko e totonú ʻa e taimi ʻoku ʻikai poupouʻi ai ʻa e ngaohikoviá ʻo tatau ai pē pe ko hai ʻoku kau ki aí. Ka neongo ia, ʻi he taimi ʻoku maʻu ai ʻe he tokotaha ʻokú ne fakahoko e fakamamahí ʻi ha tuʻunga maʻu mafai pe falalaʻanga, ʻe fakautuutu ange ʻa e ngaohikoviá pea ʻe malava ke fakatuʻutāmaki ki he tokotaha mamahí. Ko kinautolu ʻoku ʻi ha tuʻunga falalaʻanga ka ʻoku nau fakamamahiʻi e niʻihi kehé, ʻoku fie maʻu ke fakamaauʻi māʻolunga kinautolu koeʻuhí kuo nau maumauʻi e falala ʻa e tokotaha mamahí. ʻOku ʻikai ha tuʻutuʻuni ʻe taha ʻa e Siasí te ne poupouʻi ʻa e ngaohikoviá, kae tautautefito kiate kinautolu ʻoku ʻi ha ngaahi tuʻunga ʻo e falalaʻangá mo e mafaí.

Ki he Ngaahi Mātuʻá

Neongo ʻoku faʻa ʻilo lahia ange ʻi he ngaahi ongoongó e ngaahi talanoa ngaohikovia ʻoku fakahoko ʻe ha tokotaha maʻu mafai, ka ʻoku faʻa ngaohikovia e kau mamahí ʻe ha tokotaha pē ʻoku nau ʻiloʻi. Mahalo ko e tokotaha fakamamahí ko ha mēmipa pē ʻo e fāmilí, kāinga pe kaungāʻapi. ʻE lava ke ʻi ha faʻahinga taʻu motuʻa pē ʻa e tokotaha fakamamahí. ʻOku tātāitaha ke hoko ʻa e tokotaha fakamamahí ko ha sola.10

Ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi fakaʻilonga ʻo e ngaohikoviá ʻe lava ke tau akoʻi ki heʻetau fānaú kae lava ke tau tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi mo fakaʻehiʻehi mei ai. Akoʻi hoʻo fānaú kapau ʻe kole ange ʻe ha tokotaha ke nau fakahoko ha meʻa ʻoku nau ʻilo ʻoku hala, ʻe lava ke nau talaange ki ai ʻikai. Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi ʻo e founga ʻe malava ke fakamālohiʻi, fakailifiaʻi, pe fakataueleʻi ai e kau mamahí.

  • ʻOku ngāue ʻaki ʻe he kau fakamamahí honau tuʻungá, mafaí, taʻu motuʻá, lahí, pe ko e meʻa ʻoku nau ʻiloʻí ke fakamālohiʻi e mamahí ke fai ʻa e meʻa ʻoku nau fie maʻú.

  • ʻOku nau pehē ʻoku ʻikai te nau fie hoko ko ha kaungāmeʻa ʻo e tokotaha mamahí ʻo kapau he ʻikai te nau fai e meʻa ʻoku nau talaangé.

  • ʻOku nau toʻo ha meʻa pea ʻikai fakafoki ia kae ʻoua leva kuo fai ʻe he mamahí ʻa e meʻa ʻoku nau talaangé.

  • ʻOku nau fakamanamana ke fakamafola ha loi fekauʻaki mo e mamahí kae ʻoua kuó ne tukulolo ange.

  • ʻOku nau ʻoange ha ngaahi meʻaʻofa, fakahoko ha ngaahi meʻa maʻanautolu pe ngaahi pale kehe ke maʻu ʻa e meʻa ʻoku nau fie maʻú.

  • ʻOku nau talaange ki he mamahí he ʻikai tui ange ha taha kiate ia pea ʻe hoko ha kovi kiate ia kapau te ne tala ki ha taha e fakamamahi naʻá ne faí.

  • ʻOku nau fakamanamana ke fakamamahiʻi e tokotahá pe ko ha tokotaha ʻoku ʻofa ai e mamahí kapau he ʻikai ke ne fai ʻa e meʻa ʻokú ne talaangé.11

Ko ha tuʻunga faingataʻa ʻa hono talanoaʻi ha ngaohikovia. ʻOku ʻikai ha ngaahi tali faingofua, ka te tau lava ʻo maʻu ha fiemālie lahi ʻi he ngaahi lea ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻo e Toko Hongofulu Mā Uá: “ʻOku ʻikai ha mamahiʻia fakaesino, kafo fakalaumālie, faingataʻaʻia ʻo e lotó pe loto-mamahi, mahaki pe vaivai te tau fehangahangai mo ia ʻi he matelié ne teʻeki ai tomuʻa aʻusia ʻe he Fakamoʻuí. Mahalo pē ʻi ha momeniti ʻo e loto-foʻí te tau kaila ai ʻo pehē, ʻʻOku ʻikai ʻiloʻi ia ʻe ha taha. ʻOku ʻikai mahino ia ki ha taha.’ Ka ʻoku ʻafioʻi mo mahino lelei ia ki he ʻAlo ʻo e ʻOtuá he naʻá Ne tomuʻa ongoʻi pea fuesia ʻetau ngaahi kavenga fakafoʻituituí. Pea koeʻuhí ko ʻEne feilaulau taʻefakangatangata mo taʻengatá (vakai, ʻAlamā 34:14), ʻoku mahino lelei kiate Ia pea lava ke mafao mai Hono toʻukupu ʻaloʻofá kiate kitautolu. Te Ne lava ʻo ala atu, ueʻi, tokoniʻi, fakamoʻui, pea fakamālohia kitautolu ke tau lava ʻo fai ha meʻa lahi ange he meʻa te tau malavá pea tokoniʻi kitautolu ke tau lava ʻo fai ha meʻa he ʻikai ke tau teitei lava ʻo fai kapau te tau fakafalala ʻataʻatā pē ki hotau mālohí.”12

ʻĪmisi
Savior in Gethsemane

ʻA ʻEku Tamai, tā ʻe Simon Dewey

Fakatauange ke tau tafoki ki he Pilinisi ʻo e Melinó pea tau maʻu ʻiate Ia ʻa e ʻamanaki leleí mo e fakamoʻuí.

Ngaahi Fakamatalá

  1. ʻOku saiʻia ange ha niʻihi fakafoʻituitui he foʻi lea tokotaha hao moʻuí ʻi he tokotaha mamahí.

  2. Vakai, “ʻE Tokoniʻi Fēfē Au ʻe he Fakamoʻuí ko ha Tokotaha Ne Ngaohikovia?” abuse.ChurchofJesusChrist.org.

  3. D. Todd Christofferson, “Huhuʻí,” Liahona, Mē 2013, 110.

  4. Richard G. Scott, “Ke Fakamoʻui ʻa e Ngaahi Nunuʻa Fakalilifu ʻo e Ngaohikoviá,” Liahona, Mē 2008, 42–43.

  5. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ChurchofJesusChrist.org.

  6. Vakai, “Ko hono Maluʻi e Fānaú mo e Toʻu Tupú,” ChurchofJesusChrist.org/callings/church-safety-and-health/training-and-video-resources/youth-protection.

  7. Vakai, “Maluʻi ‘o e Kāingalotú mo e Lipooti ʻo e Ngaohikoviá,” abuse.ChurchofJesusChrist.org.

  8. Vakai, Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoa: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, 31.1.1, ChurchofJesusChrist.org.

  9. Vakai, “ʻOku Totonu Nai Ke U Kumi Ki Ha Tokoni Fakapalōfesinale?” abuse.ChurchofJesusChrist.org.

  10. Vakai, “ʻIloʻi e Ngaahi Sīpinga ʻo e Ngaohikoviá,” abuse.ChurchofJesusChrist.org.

  11. Vakai, “Talanoa ki he Fānaú fekauʻaki mo e Ngaohikoviá,” abuse.ChurchofJesusChrist.org.

  12. David A. Bednar, “Ke Nau Lava ʻo Fua Faingofua ʻEnau Kavengá,” pe Liahona, Mē 2014, 90.

  13. Vakai, “Talanoa ki he Fānaú fekauʻaki mo e Ngaohikoviá,” abuse.ChurchofJesusChrist.org.