2022
Tulifua ki he Hala ʻo e Fiefiá
Sānuali 2022


Tulifua ki he Hala ʻo e Fiefiá

Te tau lava ʻo ohi hake ha fānau anga māʻoniʻoni mo fakatupu ʻamanaki lelei ʻi ha feituʻu pē ʻi he māmaní kapau ʻoku nau maʻu ha fakavaʻe mālohi ʻi he Fakamoʻuí.

ʻĪmisi
African family praying

Faitaaʻi ʻe Jim Lillywhite

ʻI he ngaahi taʻu lahi kuo hilí, naʻe vahe ha niʻihi ʻo hoku ngaahi tokoua iiki angé ke nau fai ha ngāue tokoni ʻi he faama ʻemau Kui Tangata ko Kolosia Kimipoló. Naʻe palōmesi ange kiate kinautolu ko e palé, ko ha foʻi keke ifo taʻo-ʻi-ʻapi mei heʻenau1 Kui Fefine ko Kelelá.

ʻI he ʻosi ʻenau ngāué, ne nau ʻalu leva ki peito ke maʻu honau palé. Ka naʻe taʻofi ʻe heʻeku kui tangatá ʻa e matapā ʻo e peitó. ʻOku manatuʻi ʻe hoku kāsini ko Kefi Kaloueí, ʻa ia naʻe taʻu 14 he taimi ko iá, naʻá ne tangutu ʻi ha sea tā piano ʻo fakaafeʻi hono ngaahi makapuná ke nau tangutu he falikí. Naʻá ne fakamālō ange ʻi heʻenau ngāue mālohí peá ne talaange ʻoku ʻi ai ha meʻa mahuʻinga ke ne vahevahe kimuʻa pea nau toki maʻu ʻenau keké.

Naʻá ne pehē, “ʻE ʻi ai ha taimi ʻi hoʻomou moʻuí ʻe fie maʻu ai ke mou ʻiloʻi pea ngāue ʻo fakatatau mo e meʻa ʻoku ʻamanaki ke u vahevahe mo kimoutolú.”

Naʻá ne fakamatalaʻi ange naʻe fehangahangai ʻene kui tangata ko Hiipa C. Kimipoló (1801–68) mo ha ngaahi kui paionia kehe mo ha ngaahi faingataʻa fakatuʻasino lahi. Naʻe pehē ʻe heʻeku kui tangatá naʻe vave hono ako ʻe he kau paioniá, kuo pau ke nau ngāue fakataha mo feʻofaʻaki mo fetokoniʻaki kae lava ke nau moʻui.

Naʻá ne pehē ʻi he kamata ke tafe hifo hono loʻimatá ʻi hono kouʻahé, “Ko e taha ʻeni ʻo e ngaahi tukufakaholo maʻongoʻonga ne nau tuku maʻamoutolú!

ʻI hoku uiuiʻi ko e pēteliaké mo ʻeku hoko ko hoʻomou kuitangatá, ʻi heʻeku vakai fakafoki ki he ngaahi taimi faingataʻá, … ʻoku mamahi hoku lotó maʻamoutolu. Te mou fehangahangai mo ha ngaahi faingataʻa fakaeloto mo fakalaumālie ne ʻikai teitei fakakaukau mai ki ai ha tokolahi hoʻomou ngaahi kui paioniá.”

Naʻá ne toe pehē, kapau he ʻikai fakaʻapaʻapaʻi ʻe he toʻu tangata kei talavou angé ʻa e tukufakaholo maʻongoʻonga ʻo e ʻofa mo e ngāue tokoni ʻa e kau paioniá, “ʻe tō hamou tokolahi koeʻuhí he ʻikai ke mou lava ʻo moʻui ʻiate kimoutolu pē.”

Pea ʻi ha fehokotaki fakalaumālie mo e laumālié, naʻe aofangatuku ʻaki ʻe Kuitangata Kimipolo ʻo pehē: “ʻOku fie maʻu ke tau fetokoniʻaki. Makehe mei hono fevahevaheʻaki ʻetau ngaahi fakamoʻoni ki he ongoongoleleí, ko hotau fatongiá ke feʻofaʻaki mo fefakamālohia ʻaki, tanumaki mo fepoupouaki, … kae tautautefito ʻi hotau fāmilí. Kātaki ʻo manatuʻi ʻe makatuʻunga hoʻo moʻui ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ʻi hoʻo loto fiemālie ke ngāue fakataha mo feʻofaʻaki mo fetokoniʻakí. Sai, tau ʻalu leva ʻo kai keke!”

ʻOku Fie Maʻu Ke Tau Fetokoniʻaki

ʻĪmisi
group of people in India

Faitaaʻi ʻe Wendy Gibbs Keeler

Hangē ko hono fakatātaaʻi ʻe he ngaahi feohi fakamāmani ʻokú ne ʻākilotoa kitautolú, pea hangē pē ko e muʻaki vakai mai ʻa Kulenipā Kolosia Kimipoló, ʻoku fie maʻu ke tau fetokoniʻaki. ʻOku tau fie maʻu ha ngaahi fāmili ʻofa, ngaahi kōlomu mo e Fineʻofa fonu ʻi he ngāue tokoní, mo ha ngaahi kolo, uooti, mo ha ngaahi siteiki fepoupouʻaki.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Nalesoni, “ʻOku finangalo e ʻOtuá ke tau ngāue fakataha mo fetokoniʻaki. Ko e ʻuhinga ia naʻá ne fekauʻi mai ai kitautolu ki māmani ʻi ha ngaahi fāmilí mo vahevahe kitautolu ki ha ngaahi uooti mo e siteikí. Ko e ʻuhinga ia ʻokú Ne kole mai ai ke tau tokoni mo fetauhiʻakí. Ko e ʻuhinga ia ʻokú Ne kole mai ai ke tau ʻi māmani kae ʻikai ʻo māmaní. ʻE lahi ange e ngaahi meʻa te tau lavaʻi fakatahá, ʻi he meʻa te tau lavaʻi tokotahá.”2

ʻOku faingataʻa ʻa e moʻuí ʻi he māmani ko ʻení. Koeʻuhí ko e Hinga ʻa ʻĀtama mo ʻIví, ʻoku tau fehangahangai ai mo e ʻakau talatalá mo e talatalaʻāmoá, ngaahi faingataʻá mo e ʻahiʻahí. Ko e faʻahinga aʻusia peheé ko ha konga ia ʻo e palani ʻo e fiefiá, ka ʻoku tau fetokoniʻaki ke matuʻuaki e ngaahi matangi ʻo e moʻuí.

Hangē ko ʻĀtama mo ʻIví, ʻa ia naʻe “fekau … mei he ngoue ko ʻĪtení” (Sēnesi 3:23), kuo fekauʻi mai kitautolu mei hotau ʻapi teuteuʻangá ki he māmani hinga ko ʻení. Pea hangē ko ʻĀtama mo ʻIví, ʻoku tau fiefia ʻi heʻetau ʻiloʻi e palani ʻa e ʻOtuá maʻa ʻEne fānaú:

“Pea ʻi he ʻaho ko iá naʻe fakafetaʻi ʻa ʻĀtama ki he ʻOtuá pea naʻe fakafonu ia pea kamata ke kikite ʻo kau ki he ngaahi fāmili kotoa pē ʻo e māmaní, ʻo pehē: Ke monūʻia ʻa e huafa ʻo e ʻOtuá, he ko e meʻa ʻi heʻeku maumau-fonó kuo fakaʻā ai ʻa hoku matá, pea te u maʻu ʻa e fiefia ʻi he moʻuí ni, pea te u toe mamata ʻi he kakanó ki he ʻOtuá.

Pea ko ʻIvi, ko hono uaifí, naʻá ne fanongo ki he ngaahi meʻá ni kotoa pē pea naʻá ne fiefia, ʻo ne pehē: Ka ne taʻeʻoua ʻeta maumau-fonó pehē ʻe ʻikai pē te ta maʻu ha hako, pea ʻikai foki ʻiloʻi ʻa e leleí mo e koví, pea mo e fiefia ʻo hota huhuʻí, pea mo e moʻui taʻengata ʻa ia ʻoku foaki ʻe he ʻOtuá kiate kinautolu kotoa pē ʻoku talangofuá” (Mōsese 5:10–11; vakai foki, 2 Nīfai 2:25).

“Konga ʻo ʻEne Taumuʻa Fakalangí”

Ko hono fakahoko ʻetau “moʻui taʻe-faʻamaté mo e moʻui taʻengatá” ko e “ngāue mo [e]… nāunau” ia ʻa ʻetau Tamaí (Mōsese 1:39). Hangē ko e akonaki ʻa Palesiteni Nalesoní, “Ko ha konga kitautolu ʻo ʻEne taumuʻa fakalangí”3

Naʻe fakahā ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻi heʻetau hoko ko ha fānau fakalaumālie ʻi he maama fakalaumālié, ne tau “ʻiloʻi ai mo hū … ki he ʻOtua ko [ʻetau] Tamai Taʻengatá mo [tau] tali ʻa ʻEne palani ʻe tuʻunga ai ha lava ʻa ʻEne fānaú ʻo maʻu ha sino fakamāmani pea mo ha taukei ʻi he māmaní ke fakalakalaka hake ki he haohaoá mo ʻiloʻi fakapapau ʻa [hotau] ikuʻanga fakalangi ʻi [heʻetau] tuʻu ko e ʻea hoko ki he moʻui taʻengatá.”4 Pea naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Tāleni H. ʻOakesi kimuí ni mai, ko e Tokoni ʻUluaki ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, “ʻI he palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní, naʻe ʻfakatupu [ai ʻe Sīsū Kalaisi] ʻa e ngaahi langí mo e māmaní’ (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 14:9) koeʻuhí ke tau takitaha lava ʻo maʻu ʻa e ngaahi aʻusia fakamatelie ʻoku fie maʻu ke tau maʻu ai hotau ikuʻanga fakalangí.”5

ʻOku fakamahinoʻi mai ʻe he folofolá mo e kau palōfita ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní ʻa e fatongia mahuʻinga ʻoku fakahoko ʻe hotau sinó ʻi he palani ʻa e ʻOtuá. Ko hotau ikuʻangá ke foki ki Hono ʻaó ʻaki ha sino toetuʻu mo hakeakiʻi pea nofo ko ha ngaahi fāmili ʻo taʻengata.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Tēvita Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku lava ke fakahoko lelei ange ʻe hotau sino fakamatelié ʻetau feohi mo e niʻihi kehé, fakatokangaʻi mo ngāue ʻo fakatatau mo e moʻoní, mo talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ouau ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku tau aʻusia ʻi heʻetau ʻi he māmaní ʻa e angaʻofá, manavaʻofá, angaleleí, fiefiá, mamahí, loto-mamahí, faingataʻaʻiá mo e ngaahi faingataʻa ʻo e fakangatangata fakaesinó ʻi ha founga te ne teuteuʻi ai kitautolu ki ʻitāniti”6

Ako Kau kia Kalaisi

ʻĪmisi
a family sitting around a table

ʻI he ngaahi ʻaho ko ʻeni ʻo e veiveiuá mo e taʻepaú, ʻoku mahuʻinga ki heʻetau moʻui fakalaumālié ʻa e ʻilo ki he palani ʻo e fiefiá. Ka he ʻikai lava ke tau ʻamanaki atu ʻe fafanga ʻe he māmaní ʻetau fānaú ʻaki e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e fiefia taʻengatá. ʻI heʻetau hoko ko e mātuʻá, ʻoku fie maʻu ke tau akoʻi ʻetau fānaú fekauʻaki mo honau tupuʻanga mo e ikuʻanga fakalangí.

ʻOku tau kamata ʻaki hono tokoniʻi kinautolu ke fakatupulaki ha fakamoʻoni kia Sīsū Kalaisi mo ʻEne Fakaleleí, ʻa ia ko e uho ia ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí. ʻOku ou tui te tau lava ʻo ohi hake ha fānau anga māʻoniʻoni mo fonu ʻamanaki ʻi ha feituʻu pē ʻi he māmaní kapau te nau maʻu ha fakavaʻe mālohi ʻi he Fakamoʻuí.

ʻI he efiafi fakafāmilí, lolotonga ʻa e lotu mo e ako folofola fakafāmilí, ʻi he ngaahi ʻekitivitī mo e tukufakahoko fakafāmilí, pea naʻa mo e ngaahi taimi ʻo e fakatonutonú, “ʻoku mau lea ʻia Kalaisi, ʻoku mau fiefia ʻia Kalaisi, ʻoku mau malanga ʻaki ʻa Kalaisi, ʻoku mau kikite ʻia Kalaisi, … ke ʻilo ʻe heʻemau fānaú ki he tupuʻanga ʻa ia te nau lava ke sio ki ai ke maʻu ai ha fakamolemole ʻo ʻenau ngaahi angahalá” (2 Nīfai 25:26).

ʻOku tau tokoni ke mahino ki heʻetau fānaú ko e fakatomalá ʻi he palani ʻo e fakamoʻuí, ko ha “founga ngāue ia ʻi he moʻuí kotoa”7 ʻokú ne ʻomi ʻa e ʻamanaki leleí mo e fakamoʻuí ʻi heʻene toʻo e mafasia ʻo e laumālié mo fakamaama ʻa e kahaʻú.

ʻI hono fakatupulaki ko ia ʻe heʻetau fānaú ʻa e tui ki he Fakalelei ʻa Kalaisí, te nau ʻiloʻi ai he ʻikai teitei mole ʻa e meʻa kotoa pē pea ʻoku tatali mai ʻa e ʻEikí kiate kinautolu ʻi ha toʻukupu ʻoku mafao mai. ʻOku tau tokoni ke mahino kiate kinautolu “ʻe ʻi ai e ʻaho he ʻikai ke toe hoko ko ha feilaulau e ngaahi meʻa kotoa naʻa [tau] tuku koeʻuhí ke muimui ki [hotau] hala ki he ʻapi fakalangí.”8

Tānaki Fakataha e Fānau ʻa e ʻOtuá

ʻOku ʻikai ke tau aʻusia tokotaha pē hotau ikuʻanga fakalangí. ʻI heʻetau hoko ko e Kāingalotu ʻo e Siasí, ʻoku ʻi ai hotau fatongia makehe ke fakaafeʻi e niʻihi kehé ʻi heʻetau fononga ki hotau ʻapi fakalangí. ʻOku fie maʻu ʻe he māmaní ha Kāingalotu ʻoku loto fiemālie ke tuku ke ulo atu e maama ʻo hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí ʻo fakafou ʻi heʻenau ngaahi fakamoʻoní, sīpingá, mo e loto fiemālie ke vahevahe ʻa e ongoongoleleí. ʻI he ulo atu ʻetau māmá, ʻoku tau fakahoko ai ʻa e tānaki fakatahá.

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Nalesoni, “ʻI heʻetau talanoa fekauʻaki mo e tānakí fakatahá , ʻoku tau ʻuhinga ai ki he moʻoni mahuʻinga ko ʻení: ʻoku fie maʻu ʻe he tokotaha kotoa pē ʻi he fānau ʻetau Tamai Hēvaní, ʻi he ongo tafaʻaki ʻo e veilí, ʻa e pōpōaki ʻo hono fakafoki mai ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku nau fili maʻanautolu pē ʻo kapau ʻoku nau fie maʻu ke ʻilo lahi ange.”9

Pea hangē ko e faleʻi ʻa Kulenipā Kolosiá, ʻoku tau vahevahe ai ʻetau fakamoʻoni ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku tau ʻofa mo tokoni, fakamālohia mo fafangaʻi, mo fakalotolahiʻi mo poupouʻi hotau ngaahi ʻofaʻangá mo hotau kaungāʻapí.

ʻI heʻetau tokoniʻi e niʻihi kehé ʻi he hala ki honau ikuʻanga fakalangí, ʻoku tau tokoniʻi ai kitautolu ʻi he hala tatau pē, ke “tali ʻa kinautolu ʻi he puleʻanga ʻo e Tamaí ʻo ʻikai toe hū ki tuʻa, kae nofo fakataha mo e ʻOtuá ʻo taʻengata ʻi he ngaahi langí” (3 Nīfai 28:40).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Hili e mālōlō e ʻuluaki uaifi ʻo Kulenipā Kolosia ko Mele Lēnola Lōpetí, naʻá ne mali mo Kelela ʻa ia naʻe tokoua ʻaki ʻe hono ʻuluaki uaifí. Naʻe ui ia ʻe he fānaú ko “ʻAnitī Kelela.” Naʻe ui ia ʻe he ngaahi makapuná ko “Kulenimā.”

  2. Russell M. Nelson, “Ko e Meʻa ʻOku Tau Lolotonga Ako pea He ʻIkai Teitei Ngaló,” Liahona, Mē 2021, 79.

  3. Russell M. Nelson, “Ko Ho Sinó: Ko Ha Meʻaʻofa Fakaofo ia ke Mataʻikoloa ʻAki,” Liahona, ʻAokosi 2019, 50.

  4. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ChurchofJesusChrist.org.

  5. Dallin H. Oaks, “Ko e Hā Kuo Fai ʻe Hotau Fakamoʻuí Maʻatautolú?,” Liahona, Mē 2021, 77.

  6. David A. Bednar, “ʻOku Mau Tui ki he Angamaʻá,” Liahona, Mē 2013, 41.

  7. Lynn G. Robbins, “Kae Liunga Fitungofulu Lau ʻe Fitu,” Liahona, Mē 2018, 22.

  8. José A. Teixeira, “Manatuʻi Ho Hala Fononga ki ʻApí,” Liahona, Mē 2021, 94.

  9. Russell M. Nelson, “ʻAmanakiʻanga ʻo ʻIsilelí” (fakataha lotu fakaemāmani lahi ʻa e toʻu tupú, 3 Sune, 2018), HopeofIsrael.ChurchofJesusChrist.org.