2022
Ko Hono ʻIloʻi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Fuakava Motuʻá
Sānuali 2022


Ko Hono ʻIloʻi ʻo Sīsū Kalaisi ʻi he Fuakava Motuʻá

ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi moʻoni ʻe nima ko ʻení ke tau ʻiloʻi hotau Fakamoʻuí ʻi heʻetau ako folofola he taʻu ní.

ʻĪmisi
fine art painting of Jesus Christ

Maama ʻo Māmani, (Light of the World), fai ʻe Walter Rane, ʻoua naʻa hiki hano tatau.

Naʻe fetaulaki ʻa Sīsū Kalaisi ʻi ha ʻaho ʻe taha mo ha toko ua ʻo ʻEne kau ākongá ʻi ha hala ʻi he vahaʻa ʻo Selusalema mo ʻEmeasí. ʻI heʻenau lué, naʻá Ne akoʻi kinaua fekauʻaki mo Hono fatongiá ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he folofola ʻoku tau ui he taimí ni ko e Fuakava Motuʻá.

“Pea kamata ia meia Mōsese, ʻo hoko ki he kau palōfita kotoa pē, ʻa ʻene fakamatala kiate kinaua mei he tohí ʻa e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku kau kiate iá” (Luke 24:27). Naʻe hoko ʻa e ako fekauʻaki mo e Fakamoʻuí mo Hono misioná ko ha aʻusia fakalaumālie moʻoni ia ki he ongo ākongá, pea ne na kole kiate Ia ke Ne nofo ʻo fuoloa ange (vakai, Luke 24:28–32).

Hangē ko e fuofua kau muimui ʻo Kalaisí, ʻoku tau maʻu e faingamālie ke ʻiloʻi hotau Fakamoʻuí ʻi ha founga mahuʻingamālie ange ʻi heʻetau vakaiʻi e Fuakava Motuʻá he taʻu ní. ʻOku ʻomi ʻe he lekooti ko ʻení, fakataha mo e ngaahi tohi ʻa Mōsese mo ʻĒpalahame ʻi he Mataʻitofe Mahuʻingá, ha mahino kakato ange pe ko hai Ia—ko Hono natulá, Hono misioná, mo Hono vā fetuʻutaki mo ʻEne Tamaí pea mo kitautolu takitaha. ʻOku tau fie maʻu ʻa e mahino ko ʻení ke maʻu ʻa e meʻaʻofa ʻo e moʻui taʻengatá (vakai, Sione 17:3).

ʻOku ʻi lalo ha ngaahi moʻoni ʻe nima ʻe lava ʻo tokoni ke tau ʻiloʻi pea mahino lelei ange ai kiate kitautolu ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he kotoa ʻo e tohi fakakuonga muʻa mo māʻoniʻoni ko ʻení.

Moʻoni 1: Ko Sīsū Kalaisi ʻa Sihova

ʻOku tau lau ʻi he Fuakava Foʻoú kau ki ha taimi naʻe fakahā ai ʻe Sīsū Kalaisi ko Ia ʻa Sihova . Naʻe ʻita ʻa e kakaí pea nau feinga ke tolomakaʻi Ia ʻo pehē ko e fie-ʻOtua (vakai, Sione 8:59). Naʻe ʻikai ke nau ʻiloʻi ha foʻi moʻoni mahuʻinga ʻoku hokohoko atu hono maʻuhala ʻe ha tokolahi he ʻahó ni: ko Sīsū Kalaisi ʻa Sihova, ko e ʻOtua ʻo e Fuakava Motuʻá.1

Mahalo ko e konga ʻo e ʻuhinga ʻoku faʻa maʻuhalaʻi ai e Tuʻunga ʻo e Fakamoʻuí ʻi he Fuakava Motuʻá ko e ʻikai ko ia ke fakaʻaongaʻi ʻa e huafa “Sīsū Kalaisí” ʻi he tohí. Ka naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he kau faʻu tohí ha ngaahi hingoa ke ui ʻaki Ia, hangē ko e “ʻOtuá,” “Ko Au,” pe “ko e ʻEikí.”2 ʻI heʻetau ʻiloʻi ʻení, ʻoku tau kamata leva ke vakai lelei ange kia Sīsū Kalaisi ʻi he kotoa ʻo e folofolá. Hangē ko ʻení:

  • ʻI he taimi naʻe fefolofolai ai ʻa Mōsese mo e “ʻOtuá” ʻi he vao ʻakau velá, naʻá ne talanoa kia Sīsū Kalaisi (vakai, ʻEkesōtosi 3:6)3

  • Ko e meʻa tatau pē, naʻe fakahā ʻe Sīsū Kalaisi ko Ia ʻa e “Ko Au Lahí” kia Siosefa Sāmita (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 29:1).

  • Naʻe ui ʻa Sione Papitaiso ke ne teuteu ʻa e hala ʻo e “ʻEikí” (Mātiu 3:3). Ko hano fakakakato ʻeni ʻo e ʻĪsaia 40:3, ʻa ia naʻe kikiteʻi ai ʻa Sīsū Kalaisi.

  • Vakai ki he saati he peesi 17 ki ha ngaahi sīpinga kehe kau kia Sihova ʻi he kotoa ʻo e folofolá.

Moʻoni 2: ʻE Lava ke Akoʻi Kitautolu ʻe he Ngaahi Meʻá mo e Ngaahi Meʻa ʻOku Hokó fekauʻaki mo Hotau Fakamoʻuí

ʻĪmisi
an angel appearing to Adam and Eve as they prepare a burnt offering

Naʻe fekauʻi ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ke na feilaulauʻi ʻa e fanga monumanú ko ha konga ʻo ʻena moihuú. ʻOku fakamanatu mai ʻe he ngaahi feilaulau peheé naʻe fakaʻatā ʻe Sīsū Kalaisi, ko e Lami ʻa e ʻOtuá, ke tāmateʻi Ia ko ha konga ʻo ʻEne Fakaleleí.

Adam and Eve Offering Sacrifices (ʻĀtama mo ʻIvi ʻokú na ʻOatu ha Ngaahi Feilaulau), tā fakatātaaʻi ʻe D. Keith Larson

ʻOku fonu e Fuakava Motuʻá ʻi ha ngaahi fakataipe mo e ngaahi talanoa te ne lava ʻo fakamanatu mai kiate kitautolu ʻa e tokoni ʻoku fai ʻe he Fakamoʻuí. Hangē ko ʻení:

  • ʻOku fakamatalaʻi ʻe ha ngaahi potufolofola lahi ʻa e ngaahi taimi naʻe fekauʻi ai ʻa e kakai faivelengá ke feilaulauʻi e fanga monumanú ko ha konga ʻo ʻenau moihuú. Hangē ko ʻení, naʻe fekau ki he fānau ʻo ʻIsilelí ke nau feilaulauʻi ha lami pea fakaʻilongaʻi honau ngaahi matapaá ʻaki hono totó. Naʻe maluʻi ʻa kinautolu ne fakahoko ʻení mei ha mahaki fakaʻauha fakalilifu ʻi ʻIsipite. ʻOku fakamanatu mai ʻe he ngaahi feilaulau peheé naʻe fakaʻatā ʻe Sīsū Kalaisi, ko e Lami ʻa e ʻOtuá, ke tāmateʻi Ia ko ha konga ʻo ʻEne Fakaleleí. ʻOku fakahaofi kitautolu ʻe Heʻene feilaulaú mei he mate fakaesino mo fakalaumālié. (Vakai, ʻEkesōtosi 12:13.)

  • ʻI he taimi naʻe pau ke hola ai ʻa e palōfita ko ʻIlaisiaá koeʻuhí ko ʻene moʻuí pea toitoi ʻi he toafá, naʻá ne ongoʻi loto mamahi peá ne pehē ʻo fakaʻamu naʻá ne mate. Lolotonga ʻene mohé, naʻe fakafokifā pē haʻane maʻu ha mā mo ha vai ke fafanga mo fakaivia ia, ʻo fakamālohia ia ke hoko atu ʻene moʻuí. ʻE lava ke fakamanatu mai ʻe he meʻá ni ko Sīsū Kalaisi ʻa e Vai Moʻui mo e Mā ʻo e Moʻuí. Ko Ia hotau tupuʻanga taupotu taha ʻo e ʻamanaki leleí. (Vakai, 1 Ngaahi Tuʻi 19:1–8.)4

  • Naʻe tohi ʻe ha tangata saame ʻe taha ʻo pehē, “Ko hoʻo leá ko e tūhulu ia ki hoku vaʻé,” (Saame 119:105; ko e toki tānaki atu hono fakamamafaʻí). Naʻe fakamoʻoni ʻa Maika, “ʻO kau ka nofo ʻi he poʻulí, ʻe hoko ʻa [e ʻEikí] ko e maama kiate au” (Maika 7:8; toki tānaki atu hono fakamamafaʻí). ʻOku fakamanatu mai ʻe heʻenau ngaahi leá ko Sīsū Kalaisi ʻa e Maama ʻo e Māmaní, ʻokú Ne tataki kitautolu ki hotau ʻapi fakalangí.

ʻI hoʻo laú, mahalo te ke ʻilo ha ngaahi meʻa kehe ʻokú ne fakamanatu atu kiate koe ʻa Sīsū Kalaisi mo ʻEne malava ke fakahaofi kitautolú—ʻo hangē ko e taimi naʻe fakahaofi ai e fāmili ʻo Noá mei he lōmakí ʻi he ʻaʻaké, pe ko e taimi naʻe ʻoange ai kia Siona ha taimi ke fakatomala lolotonga ʻene ʻi he tofuaʻá. ʻE lava ke fakamanatu mai ʻe he ngaahi meʻa ko ʻeni ne hokó, ʻe lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he Fakamoʻuí ʻi he ngaahi matangi ʻo e moʻuí, pea te Ne ʻomi maʻu pē ha ngaahi faingamālie ke tau toe foki ai ki he hala totonú. (Vakai, Sēnesi 7:1; Siona 1:17.)

Moʻoni 3: Ko Sihová ko ha ʻOtua Fakataautaha

ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku ngali ʻita mo sāuni ʻa e ʻOtua ʻo e Fuakava Motuʻá. ʻOku totonu ke tau manatuʻi naʻe kau e kau faʻu tohi totonu ʻo e tohí ki ha ngaahi anga fakafonua ʻo e kuonga muʻá mo ha tukufakaholo mo ha ngaahi fakamatala ʻe ngali faingataʻa ke mahino kakato kiate kitautolu he ʻaho ní. ʻE lava ke tokoniʻi kitautolu ʻe he tohi lēsoni Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú, ngaahi fealēleaʻaki fakakulupú, mo e fakamaama mei he Laumālie Māʻoniʻoní ke fakatahaʻi e meʻa ne tau lau ʻi he Fuakava Motuʻá mo e meʻa ʻoku tau ʻilo fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi mei he ngaahi tohi folofola kehé.

Pea ko ha ʻulungaanga ʻeni ʻe taha ʻo Sihova ʻe maheni mo e kau ako ʻo e Fakamoʻuí: Ko ha ʻOtua fakataautaha Ia. ʻOku fakahaaʻi ʻe Heʻene tokoní, ʻi ha ngaahi founga fakaʻeiʻeiki mo iiki fakatouʻosi, ʻokú Ne mateuteu maʻu pē ke fakahaofi ʻa kinautolu ʻoku falala kiate Iá. Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi ʻo ʻEne ngāue fakafaifekau ʻi he Fuakava Motuʻá:

  • Hili e maumaufono ʻa ʻĀtama mo ʻIví, naʻe fakakofuʻi pe ʻufiʻufi ʻe he ʻEikí kinaua ʻaki ha ngaahi kofu kiliʻi manu (vakai, Sēnesi 3:21). ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea faka-Hepelū ko e Fakaleleí ki he “ʻufiʻufi” pe “ke fakamolemoleʻi.”

  • Naʻá Ne fakaafeʻi ʻa ʻĪnoke ke ʻaʻeva mo Ia (vakai, Mōsese 6:34) pea hiki hake ʻa e kakai ʻo Saioné (vakai, Mōsese 7:69).

  • Naʻá Ne teuteuʻi ʻa Siosefa ke fakahaofi hono fāmilí mo ha niʻihi kehe taʻefaʻalaua mei he fiekaiá (vakai, Sēnesi 37–46).

  • Naʻá Ne tataki e fānau ʻa ʻIsilelí ʻi he toafá (vakai, ʻEkesōtosi 13:21–22).

  • Naʻá Ne ʻaʻahi kia ʻĒlone mo Meliame ke fakamālohia ʻena tui ki he palōfita moʻuí (vakai, Nōmipa 12:5).

  • Naʻá Ne tataki ʻa Lute mo ʻai ke tukuʻau mai Hono hakó ʻo fakafou ʻi he hako ʻo Luté (vakai, Lute 3:10–11; 4:14–17).

  • Naʻá Ne ui ʻa e tamasiʻi ko Samuelá ʻaki hono hingoá (vakai, 1 Samuela 3:3–10).

  • Naʻá Ne fakaivia ʻa ʻĒseta ke loto-toʻa ke fakahaofi hono kakaí (vakai, ʻĒseta 2:17; 8:4–11).

Moʻoni 4: ʻOku Tokoniʻi Kitautolu ʻe Sīsū Kalaisi Ke Tau Ikunaʻi ʻEtau Ngaahi Taú

Taimi ʻe niʻihi ʻoku hangē ʻa e moʻui fakaʻahó ko ha taú. Ko e moʻoni ʻoku tau ʻi he lotolotonga ʻo ha tau fakalaumālie ʻi he vahaʻa ʻo e leleí mo e koví, ʻo ʻikai hangē ko e ngaahi tau naʻe fakamatalaʻi ʻi he Fuakava Motuʻá. ʻOku mau tangi fakataha mo e kau sōtia ʻo e kuonga muʻá, “ʻE Sihova haofaki.”5 ʻOku tau fanongo ʻi he ngaahi potufolofola ko ʻení ki Heʻene tali fakafiemālié:

  • “ʻE ʻikai te u fakatukutukuʻi koe, pe siʻaki koe” (Sōsiua 1:5).

  • “ʻOua naʻa mou manavahē pe ilifia koeʻuhí ko e fuʻu kakai tokolahí ni; he ʻoku ʻikai ʻamoutolu ʻa e taú, ka ʻoku ʻi he ʻOtuá ia” (2 Fakamatala Meʻa Hokohoko 20:15).

  • “Te u fakamalohi[a] koe, ʻio, te u poupou[ʻi] hake koe” (ʻĪsaia 41:10).

  • “ʻOku ou ʻiate koe, ke fakamoʻui koe” (Selemaia 1:8).

Moʻoni 5: ʻOku Hokohoko Atu e Ngaahi Talaʻofa ʻa e ʻEikí

ʻOku lahi ange ʻetau fehokotaki mo e kakai faivelenga ʻo e Fuakava Motuʻá ʻi he meʻa ʻoku tau ʻiloʻí. Naʻe ʻamanaki mo tohi e kau tangata kikite ʻo e kuonga muʻá fekauʻaki mo e moʻui fakamatelie ʻa Sīsū Kalaisí. Hangē ko ʻení, naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻĪsaia e ʻEikí ʻaki ha ngaahi lea mālohi fau ʻo nau hoko ai ko e konga ʻo e hiva ʻoku tau faʻa vahevahe ʻi he Toetuʻú mo e Kilisimasí (vakai, ʻĪsaia 7; 9; 40; mo e 53).6

Hangē ko e kau palōfita ko iá, ʻoku tau hanganaki atu foki ki he hāʻele mai ʻa Kalaisí—ʻo hanganaki atu he taimí ni ki Heʻene hāʻele mai ke pule fakataautaha ʻi he māmaní.7 Pea ʻi heʻetau teuteuʻi ʻa e māmaní ki Heʻene Hāʻele ʻAnga Ua Maí, ʻoku tau maʻu ai ha mālohi mei he ngaahi moʻoni mo e ngaahi talaʻofa naʻe ʻuluaki lekooti ʻi he Fuakava Motuʻá, hangē ko e:

  • Ngaahi tāpuaki fakapēteliaké, ʻa ia ʻoku kau ai hano fakahaaʻi e fale ʻo ʻIsileli ʻoku tau kau ki aí. Kaunga ʻa e fuakava naʻe fai ʻe he ʻEikí mo ʻĒpalahame ʻi he taʻu ʻe lauiafe kuo hilí kiate kitautolu ko e kāingalotu fuakava ʻo e Siasí he ʻahó ni, ʻo tatau ai pē pe ko e hā ʻa e faʻahinga ʻoku tau kau ki aí. (Vakai, Sēnesi 13:14–17; ʻĒpalahame 2:9–11.)

  • Ko e fekau ko ia ke tauhi ʻa e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní, ʻa ia naʻe folofola e ʻEikí ʻe hoko “ko ha fakaʻilonga ʻiate au mo kimoutolu ʻi homou ngaahi toʻu tangata kotoa pē; koeʻuhí ke mou ʻilo ko au ko [e ʻEikí] ʻoku ou fakatapuʻi ʻa kimoutolu” (ʻEkesōtosi 31:13).

  • Naʻe ʻuluaki foaki kia ʻĒlone mo hono hakó ʻa e fō, pani, mo e vala toputapu ʻoku hoko ko e konga ʻo e moihū ʻi he temipalé he ʻahó ni (vakai, Levitiko 8).

Fakakaukau ki he tokolahi ʻo e kakai tangata mo fafine angatonu naʻa nau feilaulau ke ʻomi kitautolu ki he tuʻunga ko ʻení ʻi he hisitōlia ʻo e tangatá. ʻOku tau langa ʻi heʻenau ngaahi ngāue toputapú mo vahevahe ʻenau vīsone ki ha māmani ʻoku tataki ʻe he Fakamoʻuí. Hangē ko ia naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní: “Hili ha taʻu ʻe 4,000 ʻo e talitali mo e teuteú, ko e ʻaho ʻeni naʻe poloʻi ke ʻave ai e ongoongoleleí ki he faʻahinga ʻo e māmaní. Ko e kuonga ʻeni naʻe talaʻofa ke tānaki ai ʻa ʻIsilelí. Pea kuo pau ke tau kau ai!”8

Ko ha Taʻu Fisifisimuʻa ʻo e Akó

ʻĪmisi
Christ in red robe

Ko Kalaisi ʻi ha Pulupulu Lanu Kulokula,fai ʻe Minerva Teichert. © IRI. ʻI he Angalelei ʻa e Musiume Hisitōlia ʻo e Siasí.

ʻOku tau maʻu ʻi hotau lotolotongá e talanoa ki he kamataʻanga ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá—ko hotau talanoa ko e kau Kalisitiane ʻo e fuakavá. Koeʻuhí ko e Fakalelei ʻa Sīsū Kalaisí, ʻoku tau ʻilo e founga ʻe ngata ai ʻa e fononga fisifisimuʻa ko ʻení. ʻE fakaʻauha ʻa Sētane, pea ʻe ikuna ʻa e kau māʻoniʻoní. Ka ʻe founga fēfē ha hoko atu ʻetau talanoa fakafoʻituituí?

Te tau fili nai ke ʻaʻeva mo Sīsū Kalaisi ʻi he taʻú ni? Te tau kole nai kiate Ia ke nofo mo kitautolu, ʻo fakafanongo loto vēkeveke ki he meʻa ʻokú Ne akoʻí?

Ko Ia ʻa e Fakamoʻui ʻofa mo fakataautaha ʻoku tau fanongo ki hono leʻó ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá, ʻa ia ʻoku lekooti ʻEne moʻuí ʻi he Fuakava Foʻoú, pea ʻoku akoʻi mahino ʻene ngaahi akonakí ʻi he Tohi ʻa Molomoná. ʻI haʻatau akoako fakahoko ia, te tau lava ʻo ʻiloʻi ai ʻoku ʻi he ngaahi peesi kotoa ʻo e Fuakava Motuʻá ʻa ʻEne ngāue fakafaifekaú. Ko Ia ʻoku fakatefito ai e kuohilí, lolotongá, mo e kahaʻu ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá. Kuó Ne ʻi ai—pea ʻe pehē maʻu ai pē—ʻi hotau tafaʻakí ʻi he foʻi laka kotoa pē.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai ki he palakalafi hono ua ʻo e “Ko e Kalaisi Moʻuí: Ko e Fakamoʻoni ʻa e Kau ʻAposetoló,” ChurchofJesusChrist.org,” ChurchofJesusChrist.org.

  2. ʻI he ngaahi liliu lea faka-Pilitāniá, ʻoku faʻa tohi fakamataʻitohi lahi ai e ngaahi hingoa kau kia Sīsū Kalaisí, ʻo hangē ko ʻení: ʻEIKI. ʻOku ʻomi ʻe he 1 Samuela 1:15 ha sīpinga ʻe ua ʻo e foʻi lea ko e: “ʻeiki,” ʻuhinga ki ha taha, mo e “ʻEIKI,” ʻo ʻuhinga kia Sīsū Kalaisi. Vakai foki, James E. Talmage, Sīsū ko e Kalaisí (1916), 417.

  3. ʻI he ngaahi tatau ʻo e Tohi Tapú naʻe pulusi ʻe he Siasí, ʻe lava ke tokoni ʻa e ngaahi futinoutí ke fakamahinoʻi ʻa e taimi ʻoku ʻuhinga ai ʻa e folofolá ki he Fakamoʻuí.

  4. Ke maʻu ha fakamatala lahi ange fekauʻaki mo e fakataipe ʻo e talanoa ko ʻení, vakai, Marissa Widdison, “The Bread and Water of Hope,” Ensign, Sept. 2019, 56.

  5. “ʻE Sihova Haofaki,” Ngaahi Himí, fika 43.

  6. Naʻe fakaʻaongaʻi ha niʻihi ʻo e ngaahi veesi mei he tohi ʻa ʻĪsaiá ki hono fakaleaʻi ʻo e foʻi hiva ʻa Haniteli ko e Mīsaiá.

  7. Vakai, Ngaahi Tefito ʻo e Tui 1:10.

  8. Russell M. Nelson, “Ngaahi Fuakavá,” Liahona, Nōvema 2011, 88.