2022
ʻOku Fakatupulaki ʻe Hono Tokoniʻi e Fānaú mo e Toʻu Tupú ha Fakakaukau ʻoku Tupulakí
Fēpueli 2022


Fakaʻilekitulōnika Pē

ʻOku Fakatupulaki ʻe Hono Tokoniʻi e Fānaú mo e Toʻu Tupú ha Fakakaukau ʻoku Tupulakí

Te tau tokoniʻi fēfē ʻetau fānaú ke nau ako mo tupulaki pea hoko ʻo hangē ange ko Kalaisí pea ʻi he taimi tatau ke nau anga fakafaingofua ke ako mei he fehalākí?

ʻĪmisi
tā nima ʻa ha tamai mo e ʻofefine

ʻOku poupouʻi ʻa e niʻihi fakafoʻituituí ʻi he polokalama Fānaú mo e Toʻu Tupú ke nau fekumi ki he fakahā fakatāutahá ʻi heʻenau faʻu ha ngaahi palani ke tupulaki fakalaumālie, fakasōsiale, fakatuʻasino, mo fakaʻatamai pea hoko ʻo hangē ko Sīsū Kalaisí. ʻOku ʻoatu ʻe he mātuʻá ha founga tokoni mahuʻinga ki heʻenau fānaú ʻi he ngaahi ngāue ko iá.

ʻOku tau vēkeveke he taimi ʻe niʻihi ke aʻusia e ngaahi taumuʻá mo tokoniʻi ʻetau fānaú ke nau fai e meʻa tatau, ka ʻi he taimi ʻoku lahi ai e femoʻuekiná, taimi ʻoku tau loto foʻi ai pe ko ʻetau fānaú, pe ʻikai fengāueʻaki fakataha e moʻuí mo ʻetau fokotuʻu taumuʻá, mahalo te tau fakakaukau, Ko e hā hono ʻaonga e fokotuʻu ha taumuʻá kapau he ʻikai ke tau aʻusia ia?

Ko ha pōtoʻi ngāue mahuʻinga te tau lava ʻo akoʻi ki heʻetau fānaú ko hono fokotuʻutuʻu ha ngaahi taumuʻa ʻaki ha fakakaukau ʻoku tupulakí:1 ʻo maʻu ʻa e fakakaukau ʻoku tau ako ʻi he ngāué, faingataʻaʻiá, pea naʻa mo e ngaahi fehalākí.

Fēfē kapau ʻoku fehangahangai ʻetau fānaú mo e ngaahi faingataʻá ʻi heʻenau ngāueʻi ʻenau ngaahi taumuʻá?

ʻOku fakanatula pē ʻa e ngaahi fakafeʻatungiá (vakai 2 Nīfai 2:11). Makehe mei he talanoa mo ʻetau fānaú fekauʻaki mo e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻo hono aʻusia e ngaahi taumuʻá, te tau lava ʻo talanoa fekauʻaki mo e “ngaahi maama poipoila” ʻo e fonongaʻangá. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻi he talanoa ʻa e fānaú mo e toʻu tupú fekauʻaki mo e lavameʻá, ʻoku ngalo ʻiate kinautolu ʻoku kau ʻi he fonongá ʻa e taimi ʻo e faingataʻa ke hoko ʻa e fakalakalaká.

Naʻe talanoa kimuí ni ʻa Sēsika mo ha tokotaha lahi kei talavou naʻá ne ongoʻi loto-foʻi fekauʻaki mo ha ngaahi faingataʻa pea faingataʻaʻia ʻi he fakahinohino ke ne faí. Naʻá ne fakafehoanaki ia ki ha taha naʻá ne tanganeʻia ai. Naʻe fakamanatu ange ʻe Sēsika kiate ia ko e kakai kotoa pē ʻoku ʻi ai e taimi lelei pea mo e kovi ʻi heʻenau fonongá, ʻo aʻu kiate kinautolu ʻoku tau tanganeʻia aí. Naʻá ne fakahaaʻi leva ʻene tui te ne lavaʻi ʻa e ngaahi faingataʻá ke aʻusia ʻene ngaahi taumuʻá.

Te tau tokoniʻi fēfē ʻa e fānaú ke nau ikunaʻi ʻa e ongo ʻoku ʻikai lelei ʻo pehē ʻoku totonu ke haohaoá?

ʻOku fie maʻu ha fakakaukau tupulaki ʻi he feinga ki he fakalakalaka taʻengatá. ʻOku faʻa mole e fakakaukau ʻa e niʻihi fakafoʻituituí pea nau ongoʻi e mālohi ʻo e ngaahi fie maʻu ʻa e niʻihi kehé mo ʻenau holi ke hangē ʻoku lelei pē ʻa e meʻa kotoa. ʻOku uesia ʻe he founga fakakaukau ko ʻeni ʻa e pau ke haohaoá, ʻa e fokotuʻu ʻo e taumuʻá pea aʻu pē ki he fakalakalaká, ʻo uesia ai ʻa e mātuʻá mo e fānaú fakatouʻosi.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Sefilī R. Hōlani ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko e taimi ʻoku tau vakai ai ki he fekau ke haohaoá (vakai Mātiu 5:48) ʻi ha fakakaukau taʻekakato, “ʻoku lava ai pē hotau meʻa fie tauhi fekaú ia ʻotautolu.” Naʻá ne poupouʻi ha fakakaukau taimi lōloa, ʻo falala ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi he fonongaʻangá. Naʻe fakamanatu mai ʻe ʻEletā Hōlani, “ʻE kāinga, kuo ʻikai ha ngāue ia ʻe haohaoa ʻi he fononga fakamāmani ko ʻení, tukukehe pē ʻa Sīsū, ko ia, lolotonga ʻetau ʻi he moʻui fakamatelié, tuku ke tau feinga ke hokohoko atu ʻetau fakalakalaká, kae ʻikai ke tau toʻoa he meʻa ʻoku ui ʻe he kau saienisi ʻo e ʻulungāngá, ko e ʻfie haohaoá.’”2 ʻOku kau ʻi he palani ʻa e Tamai Hēvaní ʻa e faingamālie ke tau ako mei he ngaahi fehalākí mo ikunaʻi ʻa e angahalá ʻia Sīsū Kalaisi ke tupulaki pea hoko ʻo hangē ko Iá (vakai ʻAlamā 42:4, 13–15).

Kapau ʻe ako ʻa e fānaú mo e toʻu tupú ke falala ki he Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa pē ʻo ʻenau moʻuí, ʻe meimei ke nau fakatupulaki honau ngaahi talēniti fakalangí. ʻOku hanga ʻe hono fokotuʻu ha ngaahi taumuʻá, ʻo ʻai ke tau mavahe mei hotau tuʻunga fiemālié. Ko e tupulaki ko ʻení ko e konga ia ʻo e palani ʻa e Tamai Hēvaní maʻatautolú.

Hangē ko e akonaki ʻa Palesiteni M. Lāsolo Pālatí, Ko e Palesiteni Leʻoleʻo ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku kau he palani ʻetau Tamai Hēvani ʻofá ʻa ʻetau tupulakí, fai ha meʻa lahi ange, ako, mo ha sino fakamatelie ʻe lava ke tau hangē ange ai ko Iá.”3 ʻOku ʻuhinga ʻa e fekumi ki he tupulaki ko ʻení he ʻe ʻi ai e taimi ʻe niʻihi te tau tōnounou ai mei he meʻa naʻa tau fie aʻusiá pe ʻe fie maʻu ke tau toutou feinga pea toki ola lelei. Naʻe fakataumuʻa kitautolu ke tau tupulaki ʻi he “ʻotu lea ki he ʻotu lea” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 98:12). Ka ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke tau fai toko taha pē ʻa e tupulaki ko iá.

Koeʻuhí ko hotau Fakamoʻuí—ʻa ia naʻá Ne tā ʻa e sīpinga ʻoku totonu ke tau muimui ki aí—mo ʻEne Fakaleleí, te tau lava ai ʻo maʻu ha mālohi fakaivia ʻo fakafou ʻiate Ia ke fakahoko ha meʻa lahi ange ʻi he meʻa te tau lava ʻiate kitautolu peé. ʻI he ʻaloʻofá ko e “founga fakalangi ia ʻo e tokoní pe fakaiviá, naʻe fakafou mai ʻi he mohu ʻaloʻofa mo e ʻofa ʻa Sīsū Kalaisi,” te tau lava ʻo “maʻu ʻa e mālohi mo e tokoni ke fai ʻa e ngaahi ngāue lelei naʻe mei ʻikai ke [tau] lava ʻo fai kapau naʻe tuku pē kiate [kitautolu].”4

ʻI he taimi ʻoku ako ai e fānaú ke fakafalala ki he Fakamoʻuí ke tokoniʻi kinautolu ke tupulaki ʻi he ngaahi aʻusia iiki mo faingofua ʻi heʻenau fokotuʻu taumuʻá, ʻoku nau fakatupulaki ai ha ngaahi sīpinga te ne tokoniʻi kinautolu ʻi he ngaahi aʻusia faingataʻa ange ʻi he moʻuí pea mo e taimi foki ʻoku fie maʻu ai ke nau fakatomala mei he ngaahi angahalá. Te nau ʻilo e founga ke nau tafoki ai ki heʻenau Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí ke maʻu ha tokoní (vakai ʻAlamā 37:6–7, 36–37).

Te tau tokoniʻi fēfē ʻetau fānaú ke aleaʻi e founga ʻo e akó mo e tupulakí lolotonga ʻenau anga fakafaingofua ke ako mei he fehalākí?

Ko e founga ʻe taha ʻoku ʻiloa ko e scaffolding (tuʻuʻanga).5 ʻI he taimi ʻoku langa ai ha fale, ʻoku ʻomi ʻe he tuʻuʻangá ha faʻunga fakataimi ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau langá ke aʻu ki ha ngaahi feituʻu māʻolunga foʻou ʻi hono fakakakato ʻenau ngaahi ngāué. Ko e meʻa tatau pē, te tau lava ʻo tokoni ke ʻoange ha tuʻuʻanga ki he fānaú ke nau fakaʻaongaʻi ʻi heʻenau fakalakalaka fakatāutahá ʻi heʻenau fakatupulaki ha ngaahi pōtoʻi ngāue foʻou ke aʻusia ha meʻa ʻoku mahulu atu ʻi he meʻa ʻoku nau malava he lolotongá. Ko e tuʻuʻanga ko ʻení ko ha konga ia ʻo e founga te tau lava ai ʻo tokoni ke “akonakiʻi ʻa e tamasiʻí ʻi he hala ʻoku totonu ke ne ʻalu ai” (Lea Fakatātā 22:6). Ko ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻaonga ʻeni ki hono fokotuʻu e tuʻuʻanga fakataautaha ki hoʻo fānaú:

  • ʻOku hoko ʻa e kamata foʻoú (hangē ko e kamataʻanga ʻo e taʻu fakaakó, ngaahi ʻaho fāʻeleʻí, pe taʻu foʻoú) ko ha taimi lelei ia ke fokotuʻu ai ha ngaahi taumuʻa koeʻuhí ʻoku tau ongoʻi loto vēkeveke ange.

  • Neongo ʻe lava ke tokoni ʻa e fanga kiʻi pale iiki hangē ko e fakahīkihikiʻí pe fāʻofua ki heʻetau fānaú ke liliu ʻenau ngaahi palaní ke hoko ko ha ngaahi tōʻonga moʻui lelei, ka ʻoku hanga ʻe he ngaahi fakapale lalahi hangē ko e maʻu ha totongi mamafa ki he maaka leleí ʻo holoki ʻa e mahuʻinga ʻo e ngāue mālohí.6 ʻOku tau fie maʻu ʻa e fānaú mo e toʻu tupú ke nau moʻui ʻaki ʻa e ngaahi lēsoni mo e tupulaki fakalaumālie ʻoku nau aʻusiá—ʻa e founga ʻoku nau ofi ange ai ki he Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí mo e founga ʻoku nau fakatupulaki ai ha malava lahi ange ke tokoniʻi e niʻihi kehé hangē ko ko Kinauá—kae ʻikai ko e fekumi ki he ngaahi pale mei tuʻá.

  • ʻOku hanga ʻe hono fakaikiiki ʻo e ngaahi taumuʻa lalahí ʻo ʻai ke siʻisiʻi ange ʻenau ongoʻi lōmekina mo malava ke aʻusiá.

  • ʻOku ʻaonga ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e Goldilocks—ʻoku ʻikai totonu ke fuʻu faingofua pe fuʻu faingataʻa ʻa e ngaahi taumuʻá. ʻOku tau loto ke tupulaki feʻunga ʻetau fānaú mo e toʻu tupú, kae ʻikai ke nau ongoʻi loto-mamahi mo foʻi.7

  • ʻOku ako e fānaú mei he sīpingá, ko ia ai ko ha founga lelei hono akoʻi e fokotuʻu taumuʻá, ko hono fokotuʻu ko ia ʻetau ngaahi taumuʻa ko e mātuʻá mo vahevahe e fakalakalaka ʻoku tau fai kiate kinautolú.

  • ʻE lava ke tokoni hono fokotuʻu ha taimi pau ke toe vakaiʻi fakafāmili ai e ngaahi taumuʻá pe fepōtalanoaʻaki fakatāutahá ke nofotaha ai e ngaahi taumuʻá.

  • ʻOku ʻomi foki ha fakakaukau ʻi heʻetau fefakamanatuʻaki e fakavaʻe mahuʻingá neongo pe ko e hā e lavameʻá.

Fēfē kapau ʻoku ʻikai ke faʻu mo fokotuʻu ʻe heʻetau fānaú ha ngaahi taumuʻa?

Te tau lava ʻo tokoni ki he fānaú mo e toʻu tupú ke nau fakakaukau ki he feituʻu ʻoku nau fie ʻi ai ʻi he kahaʻú ʻaki ha ongoʻi fieʻilo. Hangē ko ʻení, ʻe ala fehuʻi ʻe he mātuʻá, “Ko e hā ʻokú ke fakaʻamu ke fakahoko he taʻú ni ʻi he akó?” pea tokoniʻi leva kinautolu ke nau fakahoko ha fanga kiʻi founga faingofua ki heʻenau ngaahi taumuʻa taimi lōloá. Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Pālati: “Hili ha ngaahi taʻu lahi, kuó u fakatokangaʻi meiate kinautolu ʻoku lavameʻa lahi taha ʻi he māmani ko ʻení, ko kinautolu ia ʻoku ʻi ai ʻenau vīsone maʻa ʻenau moʻuí, mo e ngaahi taumuʻa ke tukutaha e tokangá ʻi heʻenau vīsoné, mo e founga ki hono fakahoko e ngaahi palani ko iá. ʻOku ʻomi ʻe hono ʻiloʻi e feituʻu ʻokú ke ʻalu ki aí mo e founga ʻokú ke ʻamanaki aʻu ʻaki ki aí, ha ʻuhinga, taumuʻa, mo ha lavameʻa ki he moʻuí.”8

Ko ha founga ʻe taha ke tokoniʻi kinautolu ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi meʻaʻofa makehe ʻoku nau manako aí mo e ngaahi meʻafoaki kuo foaki ange ʻe he Tamai Hēvaní kiate kinautolú (vakai 1 Kolinitō 12:4–31; Molonai 10:8–18; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 46:8–26). Mahalo ʻe fiefia ha niʻihi ʻi he fanga hōsí; soká ki ha niʻihi, mūsiká, fale faivá, pe ʻātakaí. ʻE ʻi ai ha fānau pe toʻu tupu ʻe niʻihi te nau ala fakaivia kinautolu ʻi heʻenau fakakaukau ki ha taha ʻoku nau saiʻia ai ʻi he uōtí, ʻi homou fāmilí, pe ʻi ha ngāue ʻoku nau fie ʻalu ki ai.

ʻE lava ke tokoni ʻa e talanoa kiate kinautolu fekauʻaki mo e ngaahi sitepu naʻá ke fakahoko ke ke lavameʻa aí pea mo e founga naʻá ke ngāue ai ʻi he loto mamahí. ʻI heʻetau poupouʻi e ngaahi meʻa ʻoku nau mahuʻingaʻia aí, ʻoku tau maʻu ai ha faingamālie ke akoʻi ʻa e fokotuʻu taumuʻá mo tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻoku tokanga ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ki hono tokoniʻi kinautolu ke nau fakalakalaka ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa pē ʻo ʻenau moʻuí.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai Carol S. Dweck, Mindset: The New Psychology of Success (2006).

  2. Jeffrey R. Holland, “Ko Ia Ke Haohaoa ʻA Kimoutolu,” Liahona, Nōvema 2017, 40, 42.

  3. M. Russell Ballard, “Foki ʻo Maʻu,” Liahona, Mē 2017, 63.

  4. Bible Dictionary, “Grace.”

  5. Naʻe fakamatalaʻi ʻa e fakakaukau ko ʻeni ki he tupulaki ʻo e fānaú ʻi he Brian J. Reiser and Iris Tabak, “Scaffolding,” ʻi he The Cambridge Handbook of the Learning Sciences, 2nd ed., ed. R. Keith Sawyer (2014), 44–62.

  6. Vakai Richard M. Ryan and Edward L. Deci, “Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being,” American Psychologist, voliume 55, fika 1 (Jan. 2000), 68–78.

  7. Vakai Frédéric N. Briuáre and others, “Depressive and Anxious Symptoms and the Risk of Secondary School Non-Completion,” The British Journal of Psychiatry, voliume 211, fika 3 (Sepitema 2017), 163–68.

  8. M. Russell Ballard, “Foki ʻo Maʻu,” 62.