2022
Moʻui “ʻo Hangē” Kuo Fakahoko ʻa e Ngaahi Talaʻofa ʻa e ʻOtuá
Fēpueli 2022


Moʻui “ʻo Hangē” Kuo Fakahoko ʻa e Ngaahi Talaʻofa ʻa e ʻOtuá

Kuo tokoniʻi au ʻe ha kupuʻi lea faingofua ke u ʻilo ha ngaahi founga ʻoku tauhi ai ʻe he ʻOtuá ʻEne ngaahi talaʻofá, kau ai ʻa kinautolu ʻi hoku tāpuaki fakapēteliaké, neongo he ʻikai ke u aʻusia kinautolu ʻi he taimí ni.

ʻĪmisi
young adult woman

ʻŪ tā fakatātaá mei he Getty Images

ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻoku hangē hono maʻu ha fakakaukau ʻoku taʻengatá ko ha tāpuaki mo ha fakamalaʻiá. Neongo ʻoku fakafiemālieʻi au ʻi heʻeku ʻiloʻi ʻe iku lelei ʻa e meʻa kotoa pē, ka ʻoku ou ongoʻi hangē ʻoku fuoloa ʻaupito e tatali ʻitānití. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá “ʻOku ʻafio ʻa e ʻOtuá ʻi ha taimi lolotonga taʻengata ʻa ia ʻoku ʻi Hono ʻaó maʻu pē ʻa e kuohilí, lolotongá, mo e kahaʻú.”1 ʻOku ʻai ʻe he akonaki ko ʻení ke u fakakaukau ʻoku ʻikai ngata pē ʻi he ʻafio mai ʻa e ʻOtuá kiate au ʻi heʻeku tatali ki he ngaahi talaʻofa he taimi ní ka ʻokú Ne ʻafioʻi foki ʻa e ola ʻo hono fakahoko ʻo e ngaahi talaʻofa ko iá ʻi he taʻengatá. Neongo ʻoku ʻikai ke u maʻu ha husepāniti pe fānau ʻi he māmaní he lolotongá ni, ka ʻokú Ne ʻafio mai ko ha uaifi mo ha faʻē au. Neongo ʻoku ou fakahaaʻi fakaʻaho ʻa e vaivai mo e tōnounou ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, ka ʻokú Ne ʻafioʻi ko ha tokotaha nāunauʻia mo haohaoa au. Pea koeʻuhí ʻokú Ne ʻafioʻi au ʻi he ngaahi fatongia taʻengata ko iá, te u lava ʻo hanganaki atu pea moʻui “ʻo hangē” (Seilomi 1:11) kuo ʻosi hoko ʻa e ngaahi meʻa ko iá.

ʻOku fie maʻu ʻi he moʻui “ʻo hangē” ko ʻení ʻa e tui ko e ʻOtuá ko ha tokotaha tauhi talaʻofa. Neongo ʻoku ʻikai ko ha kupuʻi lea fakafolofola ʻa e “tauhi talaʻofá,” ka kuo hoko ia ko e taha ʻo e ngaahi fakamatala ʻoku ou manako taha ai fekauʻaki mo Iá. Ko e ngaahi folofolá ko ha tohi ia ʻo e ngaahi talaʻofá. Ko Hono temipale māʻoniʻoní ko ha fale ia ʻo e ngaahi talaʻofá. Ko ʻeku ngaahi fuakava mo Iá ʻa ʻeku ngaahi palōmesi fakatāutahá. Ko ʻEne ngāué ko ha ngāue ia ʻo e ngaahi talaʻofá. Pea ko ha tokotaha tauhi talaʻofa Ia ʻoku vēkeveke ke lilingi hifo e ngaahi tāpuakí ki Hono kakaí (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 109:21). Naʻá ne manatuʻi ʻa Lesieli, fakahaofi ʻa Tēvita, fafanga e fefine ʻo Salifatí, tataki e fānau ʻo ʻIsilelí ki ha fonua ʻo e talaʻofá, pea kamata hono Fakafoki Mai ʻo ʻEne ongoongolelei ne fuoloa hono talaʻofa maí. Pea ko e mahuʻinga tahá, naʻá Ne fekauʻi mai Hono ʻAlo pē Taha naʻe Fakatupú “ke fakahoko ʻa e moʻui taʻe-faʻa-mate mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá”(Mōsese 1:39). Ko e moʻoni, ʻi he kotoa ʻo e folofolá “kuo fakahā ʻe he ʻEikí Ia mo Hono ʻulungaanga haohaoá … ke malava ʻa e ʻatamai ʻo e tangatá ʻo falala taʻe toe veiveiua kiate Ia” (Bible Dictionary, “Faith”).

Koeʻuhí ko e ʻOtuá ko ha ʻOtua ia ʻo e ngaahi talaʻofá, ʻoku faingataʻa he taimi ʻe niʻihi ke u tali lelei ʻa e ʻuhinga ʻoku teʻeki fakahoko ai ha ngaahi talaʻofa pau ʻi heʻeku moʻuí. Kuó u ʻilo ha niʻihi tokolahi kehe kuo nau ongoʻi pehē ʻi heʻenau toe vakaiʻi honau tāpuaki fakapēteliaké pe fakakaukau ki he ngaahi tāpuaki kehe ʻo e lakanga fakataulaʻeikí mo e ngaahi ueʻi mei he Laumālie Māʻoniʻoní. ʻE anga fēfē leva haʻatau moʻui “ʻo hangē” kuo fakahoko e ngaahi talaʻofa ko iá? ʻOku ou fie vahevahe ha fakakaukau ʻe tolu.

1. Fakakaukau ki ha Ngaahi Talaʻofa Kehekehe

Ko e taha ʻo e ngaahi kī ki he tui ko ia ko e Tamai Hēvaní ko ha taha tauhi talaʻofá ko hono ʻiloʻi ʻa e ngaahi talaʻofa kehekehe kuó Ne foaki mai maʻatautolú. ʻOku ʻi ai ha ngaahi talaʻofa ʻe niʻihi ʻoku ngali fakafiefia pe mahuʻinga ange ia ʻi ha niʻihi, pea ko kinautolu ia ʻoku tau faʻa tokanga ki aí. Neongo ʻoku tau ʻiloʻi he ʻikai fakakakato ha konga lahi ʻo e ngaahi talaʻofá ni ʻi he moʻuí ni, ka ʻoku tau ʻamanaki atu ke maʻu ha konga ʻo kinautolu ʻi he moʻui fakamatelié pea moʻui faivelenga ke aʻusia hono fakahoko kinautolú ʻi ha ʻaho. Hangē ko ʻení, ʻoku tau hanganaki atu ke hoko “ʻa e toetuʻú ki he kakai fulipē” (2 Nīfai 9:22), fiefia ʻi hono ʻomi “ʻa e foʻi laumālie ʻe toko taha pē kiate [Iá]” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:15), fakahaofi mei ha “tolounua ʻi he kakanó” (2 Kolinitō 12:7), nofo-mali taʻengata mo e fāmilí, pea iku ai pē ki he hakeakiʻí, mo hoko ʻo hangē ko ʻetau mātuʻa fakalangí.2

ʻOku ʻi ai mo ha ngaahi talaʻofa kehe ʻoku siʻisiʻi mo faingofua pea faʻa toʻo maʻamaʻa ʻi he taimi ʻe niʻihi. ʻOku malava ke maʻu ʻi he ngaahi talaʻofa ko ʻení ʻa e fiefia ʻi he moʻui fakamatelié pea kau ai ʻa e ngaahi meʻa hangē ko e “ʻiate [kitautolu] maʻu ai pē [ʻa e] Laumālie” ʻo Kalaisí (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:77), ʻo ʻiloʻi ko “[ʻEne] tokoní ʻe lahi” (2 Kolinitō 12:9), mo e aʻusia ʻa e “melino ʻi māmaní” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 59:23), pea “fiefia ʻi he tūkunga kotoa pē.”3 ʻOku talaʻofa ʻe Kalaisi, “ʻE ʻikai te u tuku ke tuenoa ʻa kimoutolu: te u haʻu kiate kimoutolu” (Sione 14:18).

ʻOku taʻefakangatangata ʻEne ngaahi talaʻofá ʻo hangē ko Hono mālohí mo ʻEne ʻofá. ʻI heʻetau tuku ha taimi ke ʻiloʻi kakato ange ʻa e meʻa kuó Ne talaʻofa maí, te tau lava ʻo fakalahi ʻa e faingamālie te tau mamata ai ki hano fakakakato lahi ange ʻo ʻEne ngaahi talaʻofá, pea ʻoku tau falala lahi ange ai kiate Ia ko ha tokotaha tauhi talaʻofá.

2. ʻIloʻi Hono Toʻukupú

ʻOku ou tui kuo tuʻo lahi ha ngaahi taimi ʻi he moʻuí naʻá ku fuʻu tokanga taha ai ki he ngaahi talaʻofa ʻoku ngali mahuʻinga angé pe ko ha talaʻofa pau ne u ʻamanaki ki ai ʻo ʻikai ke u fakatokangaʻi ai ʻa e meʻa naʻe fai ʻe he ʻEikí maʻaku ʻi he lolotongá. ʻOku tau faʻa feinga ke maʻu ha fakamoʻoni ki ha meʻa pē ʻoku tau fekumi ki ai. Kapau te tau fekumi ki he fiefiá, te tau mamata ki he takaua ʻa e ʻEikí ʻi hotau kuongá. Te tau vakai ki ha ngaahi matapā naʻá Ne fakaava maʻatautolú. Te tau mamata ki he “[ngaahi] fakapapau” (ʻAlamā 58:11) kuó Ne foaki mai kiate kitautolú.

Ko e founga ʻe taha naʻá ku ako ai ke vakai ki Heʻene takauá naʻe maʻu ia meia Palesiteni Henelī B. ʻAealingi, ko e Tokoni Ua ʻi he Kau Palesitenisī ʻUluakí, ʻa ia naʻá ne akoʻi fekauʻaki mo hono tauhi ha lekooti fakaʻaho ʻo e founga kuo tau mamata ai ki he mafao mai e toʻukupu ʻo e ʻOtuá ke tāpuakiʻi kitautolu he ʻaho takitaha.4 Mahalo naʻe liliu au ʻe he fakalaulauloto mo e lekooti fakaʻaho ko ʻení ʻo laka ange ʻi ha toe faʻahinga meʻa. ʻI he meʻá ni, naʻe kamata ke u fakatokangaʻi naʻe ʻaʻeva ʻa e ʻEikí mo au ʻi he ʻaho kotoa pē pea naʻá Ne fakahoko ha ngaahi talaʻofa lahi ange ʻi he meʻa naʻá ku fakakaukau ki aí.

ʻOku tau moʻui ʻi ha māmani ʻoku tokanga taha ai ha tokolahi ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ke maʻu ʻi heʻenau moʻuí. ʻOku fuʻu tokolahi ha niʻihi ʻo kitautolu ʻoku tau kamata ʻaki e ʻahó ha ngaahi fakakaukau ʻoku ʻikai ke tau feʻunga pea fakaʻosi ʻaki e ongoʻi hangē kuo tau tōnounoú. Mahalo te tau ongoʻi hangē ʻoku ʻikai ke tau maʻu ha taimi feʻunga, paʻanga, ivi, loto-toʻa, ʻamanaki lelei, tui, mo e ngaahi meʻa pehē. ʻOku hanga ʻe he faʻahinga fakakaukau ko ʻení ʻo ʻai ke faingataʻa ʻaupito ke te vakai ki hano fakahoko ʻo e ngaahi talaʻofá.

ʻI he himi “As Now We Take the Sacrament” ʻoku pehē ai, “ [ʻOku mau fakakaukau ki hoʻo ʻaloʻofa ʻoku tolongá, mo hoʻo manavaʻofa taʻefakangatangatá].”5 ʻI he ngaahi taʻu lahi, naʻe nofotaha ʻeku teuteu ki he sākalamēnití ʻi he ngaahi fehalaaki ne u fai ʻi he (ngaahi) uike kimuʻá mo e tōnounou ne u fakahokó. Ko e meʻa pē naʻá ku lava ʻo vakai ki aí ko e mamaʻo ʻa ʻeku hoko ʻo hangē ko Kalaisí. Hili hono akoʻi au ʻe he Laumālié ʻi he ngaahi fakalea ko ʻení, naʻe kamata ke u tokanga taha ki he founga ne u mamata ai ki Heʻene “ʻaloʻofa ʻoku tolongá” mo e “manavaʻofa taʻefakangatangatá” lolotonga e uike kuo ʻosí. ʻI heʻeku fakakaukau atu ki aí, naʻá ku vakai ki hono fakahoko ʻo e ngaahi talaʻofá. Ne u vakai kuó Ne ʻi ai mo au. Kuó Ne fakafiemālieʻi, fakaivia, mo fakamālohia au. Kuó Ne tauhi ʻEne ngaahi talaʻofá.

3. Tokoniʻi Ia ke Tauhi ʻEne Ngaahi Talaʻofa ki he Niʻihi Kehé

ʻĪmisi
close-up of one person’s hand being held by another person’s hands

ʻI he Kilisimasi ʻe ua kuohilí, ne lahi ha ngaahi meʻa ne u aʻusia ʻo fakaloloto ai ʻeku mahino ki Heʻene holi ke fakahoko ʻEne ngaahi talaʻofa ki Heʻene fānaú. Naʻe ʻikai ke u toe fakakaukau atu ki ha toe faʻahitaʻu mālōlō fakataʻelata, ka naʻá ku fakakaukau te u feinga ke hoko ko ʻEne meʻangāue ʻi ha faʻahinga founga pē te Ne finangalo ke u fakahokó. Ko ia ai ne u fehuʻi kiate Ia ʻi he ʻaho takitaha pe ko hai ʻokú ne fie maʻu ke ne ongoʻi ʻEne ʻofá ʻi he ʻaho ko iá pea mo e founga lelei taha te u vahevahe ai e ʻofa ko ia kiate Iá. Naʻá ku fakamoʻoniʻi ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e ngaahi maná mo ongoʻi ʻa e fiefia ʻo e hoko ko ha meʻangāue ʻi Hono toʻukupú ʻi hono fakahoko ha fanga kiʻi talaʻofa iiki mo faingofuá. ʻOku hokohoko atu ʻeku lotu ʻi he ʻaho kotoa pē ke u hoko ko e meʻangāue ko iá Maʻana.

ʻI he taimi ʻoku tau fili ai ke falala ki he ʻOtuá pea moʻui “ʻo hangē” kuo fakahoko ʻa e ngaahi talaʻofá, ʻoku tau maʻu ha mālohi ke ikunaʻi ʻetau ngaahi ongoʻi loto-veiveiuá ka tau ngāue, moʻui faivelenga, pea tatali ʻi he faʻa kātaki neongo ʻoku ongo faingataʻa ke fai ia. Hangē ko Selá, ʻoku tau fili ke “[pehē] ʻoku moʻoni ia ʻa ia kuo fakaʻiló” (Hepelū 11:11). Hangē ko ʻĒpalahamé, ʻoku tau feinga ke “ʻikai [lotolotoua] ʻi he taʻetui ki he talaʻofa ʻa e ʻOtuá” (Loma 4:20) kae “ʻamanaki, ka [kuo] ʻikai hano tuʻunga ʻo ʻene ʻamanakí” (Loma 4:18).

ʻE kehekehe pē ʻa e vakai ʻa e tokotaha kotoa pē ki he moʻui “ʻo hangeé.” Kiate au, ʻoku ʻuhinga ia ki heʻeku fakatomala vave mo maʻu pē, ʻo falala ʻoku tokoniʻi au ʻe heʻeku ngaahi feingá ke u hoko ʻo hangē ko Iá. ʻOku ou tauhi e ngaahi fuakava kuó u ʻosi fakahokó, ʻi heʻeku ʻiloʻi ʻe tāpuekina hoku husepānití mo e fāmilí ʻe he ngaahi fili ʻoku ou fai he taimi ní. ʻOku ou kole ha mālohi ke “ʻoua … [te u] holomui” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 19:18) koeʻuhi ko e tuenoá, pea ʻoku ou kumi ha ngaahi faingamālie ke hiki hake ai e niʻihi kehé. ʻOku ou fokotuʻu ha ʻapi he taimí ni ʻa ia te u ongoʻi fiemālie ke ohi hake ai ha fānau.

ʻOku ʻikai ko ha fili faingofua maʻu pē ke falala ki Heʻene ngaahi talaʻofá. Ko e tatali ki he ʻEikí ʻoku fie maʻu ki ai ha tui kia Sīsū Kalaisi ʻe lava ke ongoʻi, ʻi he taimi ʻe niʻihi, ʻo hangē ʻoku meimei lahi ange ia ʻi he meʻa te tau malavá. Ka naʻe fakamoʻoniʻi ʻe ʻAlamā, “Te ne fakahoko ʻa ʻene ngaahi talaʻofa kotoa pē ʻa ia te ne fai kiate koé, he kuó ne fakahoko ʻa ʻene ngaahi talaʻofa kuó ne fai ki heʻeta ngaahi tamaí” (ʻAlamā 37:17). ʻOku pau e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻOtuá, pea ʻoku ou ʻilo ʻe foaki ʻe he Fakamoʻuí ha faʻahinga tokoni mo ha poupou pē ʻoku tau fie maʻu ʻi heʻetau feinga ke ʻiloʻi mo falala ki heʻetau Tamai Hēvaní, ʻa ia te Ne fakapapauʻi “ʻene folofolá … ki hono konga siʻi kotoa pē” (ʻAlamā 25:17). He ko e moʻoni “ʻoku ʻikai ha ʻOtua ke hangē ko koé, ʻi he langi ʻi ʻolungá, pe ʻi he maama ki lalo ní, ʻa koe ʻokú ke tauhi ʻa e fuakava mo e ʻaloʻofa ki hoʻo kau tamaioʻeiki ʻoku ʻeveʻeva ʻi ho ʻaó ʻaki ʻa honau lotó kotoa” (1 Ngaahi Tuʻi 8:23).

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Neal A. Maxwell “Care for the Life of the Soul,” Liahona, Mē 2003, 70.

  2. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 132:20; Gospel Topics, “Mother in Heaven,” topics.ChurchofJesusChrist.org.

  3. Eliza R. Snow, ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻe Russell M. Nelson ʻi he, “Fiefiá mo e Moʻui Fakalaumālié,” Liahona, Nōvema 2016, 82.

  4. Vakai, Henry B. Eyring, “O Remember, Remember,” Liahona, Nōvema 2007, 66–69.

  5. “As Now We Take the Sacrament,” Hymns, no. 169.