2022
Fakatokanga Tāfea
Fēpueli 2022


Faivelenga ʻi he Fakaʻau ke Motuʻa Angé

Fakatokanga Tāfea

ʻOku nofo ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi ʻAitahō, USA.

Te ke lava fēfē ʻo tokoniʻi ʻa kinautolu ʻokú ke ʻofa aí ke nau fakaʻehiʻehi mei he tōʻonga taʻetāú, fetāʻakí, mo e ponokalafi ʻi he mītia ʻo e ʻaho ní?

ʻĪmisi
trees, with signs, next to a river

Laʻitā mei he tokotaha faʻu talanoá

ʻI he ngaahi taʻu siʻi kuohilí, ʻi ha kiʻi kolo ʻi ʻIlinoi ʻi he kauvai ʻo e Vaitafe Misisipí, naʻá ku faitaaʻi ha ongo fakaʻilonga ne tuki ki he ongo fuʻu ʻakau he veʻe vaí. ʻOku pehē ʻe ha fakaʻilonga ʻe taha: “Naʻe aʻu ʻa e māʻolunga taha ʻa e vaitafé ki heni ʻi Siulai 1993.” ʻOku pehē ʻi he fakaʻilonga hokó, ne māʻolunga ange iá: “Naʻe māʻolunga taha ʻa e [vaitafe] Misisipí ki heni ʻi Sune ʻ08.” ʻI ha ngaahi mita siʻi mei he ongo fakaʻilonga ko iá, ʻi he tafaʻaki ʻe taha ʻo e halá, ʻoku fiefia ʻa e ngaahi ʻapi fakaʻofoʻofá ʻi he vakai ki he ngaahi tafaʻaki fakaʻofoʻofa ʻo e vaitafé. Ka neongo e fakaʻofoʻofa ʻa e ngaahi ʻapí ni, ʻoku nau tuʻu tonu pē ʻi loto ʻi he feituʻu tāfeá. ʻI heʻeku vakai ki he ongo fakaʻilongá peá u sio ki he ngaahi ʻapi ofi maí, ne u fakakaukau ai ki ha meʻa ʻe ua:

  1. ʻOku ʻikai ko e taimi ke teuteu ai ki he tāfeá ʻa e taimi kuo ʻosi aʻu ai ʻa e vaí ki ho ongo tuí.

  2. Kapau te ke langa ʻi he ʻiloʻilo pau ʻi he feituʻu ʻoku hoko ai e tāfeá, he ʻikai te ke lava ʻo lāunga ʻi he taimi ʻoku maumauʻi ai ʻe he ngaahi vai ʻuli, mo vilo takaí ʻa e meʻa ʻokú ke mataʻikoloa ʻakí.

Fakafepakiʻi e Tāfeá

ʻOku tāfea maʻu pē ʻa e māmani ʻoku tau nofo ai he ʻaho ní—ko ha tāfea ʻo e tōʻonga taʻetāú, fetāʻakí, mo e ponokalafi kuo fakapuli ko e fakafiefiá. ʻOku mafola lahi ʻa e tāfeá pea fakailifia ʻo ne fakafonu ʻa e māmaní ʻaki ʻa e ʻulí mo e holoki moʻuí, ʻo nau hoko ko ha meʻa ʻoku fuʻu angamaheni ʻo ʻikai ai ke nau toe fakaʻohovale ki ha tokolahi.

ʻI heʻetau hoko ko e kakai matuʻotuʻá, te tau tokoniʻi fēfē ʻa kinautolu ʻoku tau ʻofa aí, ke nau fakaʻehiʻehi mei hano tafia kinautolu ʻe ha tāfea pehē? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tokoniʻi kinautolu ke nau fakatoka ʻa e fakavaʻe ʻo ʻenau moʻuí ʻo mamaʻo mei he tupuʻanga ʻo ha ngaahi palopalema ʻe ala hokó?

ʻOku maʻu ʻe he mātuʻá ha fatongia ke akoʻi ʻenau fānaú. Pea ʻi heʻeku hoko ko ha kuí, kuó u ako kuo pau ke tau tokanga ke ʻoua naʻa tau kaunoa. Ka ʻe fēfē kapau ʻe talanoaʻi ʻa e kaveingá? ʻOku ou manatuʻi lelei pē haʻaku pōtalanoa mo ha taha hoku makapuna tangatá, ʻa ia ʻokú ne lolotonga ngāue fakafaifekau. Naʻá ne talamai ʻoku fehangahangai e toʻu tupu ʻo e ʻaho ní mo ha ngaahi fili ʻi he vahaʻa ʻo e moʻui maʻá mo e angaʻulí ʻi he ʻaho kotoa pē. Ko ha niʻihi ʻeni ʻo e ngaahi meʻa ne ma aleaʻi fakatahá, kau ai mo ha ngaahi fokotuʻu ki he fehangahangai mo kinautolú:

  • ʻOku fie maʻu he taimi ʻe niʻihi ke fai ha ngaahi fili fakataautaha he ʻikai manakoa pe ʻe manukiʻi ʻe he niʻihi kehé. Hangē ko ʻení, ko e hā e founga ʻoku totonu ke tau fehangahangai ai mo e ngaahi faiva pe polokalama ʻa ia ʻoku ʻi ai ha “konga pē ʻe taha pe ua ʻoku koví” pe ko hono fakakalakalasí ʻoku “makatuʻunga pē ia ki he leá mo e fetāʻakí”?

  • Kapau ʻokú ke veiveiua pe ʻi ai haʻo fehuʻi fekauʻaki mo e kakano ʻo ha polokalama pau, feinga ke ke fakakaukauloto pe te ke fakamatalaʻi fēfē ki ho fāmilí—pe mahalo ki he Fakamoʻuí—ʻa e ʻuhinga naʻe ngali mahuʻinga feʻunga ai ʻa e polokalama ko ʻení ke fakamoleki ai ho taimí.

  • Fakaʻehiʻehi mei hono lomiʻi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻikai ha veiveiua ʻe maʻu ai ha meʻa te ne tukuhifo hoʻo ngaahi tuʻunga moʻuí. Hangē ko ʻení, ko e hā ʻokú ke ʻamanaki moʻoni ke maʻu kapau te ke lomiʻi ʻi he “ʻŪ fakatātā ne ʻikai taau ke paaki ʻi he 1980 tupú?”

  • ʻE lea ʻaki ʻe he kakaí ha ngaahi meʻa hangē ko e, “Naʻe tuku pē ʻe heʻeku mātuʻá ke u sio ʻi he ngaahi meʻa ko iá.” ʻI heʻenau fai iá, tuʻu maʻu ʻi hoʻo ngaahi tuʻunga moʻui fakatāutahá kae ʻoua ʻe tukulolo ki he fakatamaikí.

  • ʻE pehē ʻe ha niʻihi “ʻoku kehe ʻa e ngaahi meʻa ʻo e ʻaho ní.” Ka ko hono moʻoní, ʻoku ʻikai ha angahala foʻou ʻi he toʻu tangatá ni pe ha toe toʻu tangata kehe. ʻOku kumi pē ʻe he tēvoló ia ha ngaahi founga foʻou mo mataʻāʻā ange ke tuku mai ʻaki kinautolu. Fakakaukau ki he folofola ko ʻení: “ʻOku ‘ikai te u lava ‘o fakahā kiate kimoutolu ‘a e ngaahi meʻa kotoa pē ‘oku mou lava ai ‘o faiangahalá … Ka ʻoku ou lava ke fakahā kiate kimoutolu ʻa e meʻa ko ʻení, … ʻiloʻi [kimoutolu] mo hoʻomou ngaahi fakakaukaú, mo hoʻomou ngaahi leá, mo hoʻomou ngaahi ngāué” (Mōsaia 4:29–30).

  • Fakapapauʻi kakato ʻi ho ʻatamaí ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai ke ke loto ai ke mamata pe fanongoa ha ngaahi meʻa ʻi homou ʻapí. ʻAmanaki ʻe fehuʻi atu hono ʻuhingá, ko ia ai ke ke tomuʻa fakakaukauʻi ha tali.

Fakaʻehiʻehi mei he ʻUlí

Naʻá ku ʻilo ʻi heʻeku talanoa mo hoku mokopuna tangatá naʻá ne talitali lelei ʻeku faleʻí. Naʻá ne fiefia ʻi hono talanoaʻi fakataha ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne hohaʻa ki aí. Naʻe fakamanatu mai ʻe heʻene holi ke talanoa mo aú, ʻi heʻetau hoko ko ha kakai matuʻotuʻa angé, te tau lava ʻo fakahoko ha fatongia ʻi hono tokoniʻi ʻo e toʻu tupú ke nau ʻiloʻi ʻiate kinautolu ʻa e foha pe ʻofefine ʻoku ʻamanaki ʻa e Tamai Hēvaní te nau aʻusiá.

Ko ha ngaahi meʻa kehe ʻeni kuó u aleaʻi mo hoku makapuná ʻi heʻenau fekumi ki ha faleʻi meiate au fekauʻaki mo e founga ke maʻa ai ʻi ha māmani fonu ʻi he ʻulí:

  • Naʻe fakatokanga ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e “ngaahi kovi mo e ngaahi filioʻi … ʻi he loto ʻo ha kau tangata kākā ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 89:4). Naʻe ʻikai ke ne ʻuhinga pē ki he kakai ʻoku nau fakatau atu e ngaahi meʻa ʻokú ne maumauʻi e sinó. ʻOku ʻi ai foki mo ha ngaahi faʻufaʻu ʻoku fakataumuʻa ki hotau ʻatamaí mo e laumālié. Ko e tokotaha naʻá ne faʻu ʻa e ngaahi palani ko iá ko e tokotaha tatau pē ia naʻá ne feinga ke tohoakiʻi kitautolu mei he Tamai Hēvaní kimuʻa pea tau maʻu hotau sino fakamatelié.

  • ʻE ala fehangahangai foki ʻa kinautolu kuo tukupā ke fakaʻehiʻehi mei he ʻulí mo e manuki mo e lumolumaʻi mei honau toʻú. ʻI he taimi ʻe niʻihi ʻe hoko mai ʻa e fakaangá ni mei he kakai pē ko ia kuo nau tanganeʻia ai pe fakaʻapaʻapaʻí. Mahalo ko e taimi ʻeni ʻoku fakamamahi lahi taha ai ʻa e manukí.

  • Mahalo ʻe feinga ha niʻihi ke fakalotoʻi kitautolu ʻoku ʻi ai ha ngaahi ʻuhinga lelei ʻoku hala ai ʻetau fakakaukaú: “ʻOku totonu ke lava ʻe he kakai lalahi matuʻotuʻa mo lahi ʻenau ʻiló ʻo fehangahangai mo e liliu ʻi he ngaahi tuʻunga moʻui angamaʻa ʻo hotau kuonga ní. Ko e hā ʻoku ʻikai ke ke lava ai ʻo fai iá? Neongo ʻoku tuku mai ʻa e ngaahi fehuʻi pehení ko ha “fakamaama,” ka ʻoku tukunoaʻi ai ʻetau tauʻatāina ke fili mei he ʻOtuá ke fili ʻetau ngaahi tuʻunga moʻui fakaeangamaʻa pē ʻatautolú. He ʻikai ke tau lava ʻo puleʻi ʻa e māmaní pe ko e tauʻatāina ke fili ʻa e niʻihi kehé. Te nau fili ʻa e meʻa te nau filí. Ko hotau maluʻí pē ke mapuleʻi ʻetau ngaahi fili pē ʻatautolú.

Langa ʻi ʻolunga ʻi he Tāfeá

ʻĪmisi
house on rock

ʻOku fokotuʻu mai ʻe he ngaahi fale ʻi he [kauvai ʻo e] Vaitafe Misisipí kapau te ke fili ke langa ha ʻapi ofi ki he vaitafé, ʻe lava ke ke hao mei he fakatuʻutāmakí ʻi ha kiʻi taimi, ka ʻe hoko mai ʻa e tāfeá. Ne tuʻo taha ha lea ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá kau ki ha kāingalotu ʻoku nau fie fokotuʻu ha ʻapi nofoʻanga ʻi Saione lolotonga ʻenau feinga ke tauhi ha kiʻi fale [ki he] faʻahitaʻu māfana ʻi Pāpilone.1 Kuo fakatokanga ʻa e ʻEikí ki Hono kakaí ke nau hola mei Pāpilone pe ko hono fakaʻauha kinautolu (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 64:24; 133:14). Kapau te tau fakafanongo ki he ngaahi fanafana ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní, te Ne fakatokanga mai ʻi he taimi ʻoku tau fuʻu ofi ai ki Papiloné.

Ko hotau maluʻí pē ke langa ʻi ha fakavaʻe mālohi ʻo māʻolunga ange ʻi he feituʻu tāfeá.

ʻI heʻeku faitaaʻi e ongo fakaʻilonga ʻi he tafaʻaki ʻo e Misisipí, naʻá ku ngāue mo hoku uaifí ko ha ongo faifekau ʻi he ngaahi feituʻu fakahisitōlia ʻo Nāvuú. ʻI he feituʻu ko iá, ʻi heʻema hoko ko e ongo faifekaú ne mau talanoa ki he kau ʻaʻahí fekauʻaki mo e mahuʻinga ʻo e langa ʻi he fakavaʻe mālohí. ʻI he taimi naʻe ʻi ai ha fānau iiki ʻi ha kulupu ʻo e kau ʻaʻahí, ne mau kole ki ha taha ʻo kinautolu ke ne fai ʻa e talanoa naʻe fai ʻe Sīsū fekauʻaki mo e tangata poto naʻá ne langa hono falé ʻi he funga maká (vakai, Mātiu 7:24–27). Ne mau talanoa leva fekauʻaki mo e Hilamani 5:12, ʻa ia ne mau ako ai ko e maka kuo pau ke tau langa aí ko “hotau Huhuʻí, ʻa ia ko Kalaisi.”

ʻE tatau ai pē pe ko e fē feituʻu ʻoku langa ai hotau fakavaʻé, te tau fehangahangai mo ha ngaahi matangi mālohi ʻi he moʻuí ni. ʻOku akoʻi mai ʻi he Hilamani 5:12 kuo pau ke tau langa ʻi he makatuʻunga ʻo Sīsū Kalaisí koeʻuhí “ka tuku atu ʻe he tēvoló ʻa ʻene ngaahi matangi mālohí, … ka faʻaki kiate [kitautolu] ʻa hono kotoa ʻo ʻene ʻuha maká mo ʻene fuʻu afā lahí, ʻe ʻikai maʻu ʻe ia ha mālohi kiate [kitautolu]” (tānaki atu hono fakamamafaʻí).

Kapau te tau langa hotau fakavaʻe fakalaumālie fakatāutahá ʻi he Maka ʻo hotau Huhuʻí pea poupouʻi ʻetau fānaú mo e makapuná ke nau fai e meʻa tatau, te tau lava ʻo matuʻuaki e ngaahi tāfeá he te Ne tuʻu fakataha mo kitautolu.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Neal A. Maxwell, A Wonderful Flood of Light (1990), 47.