2023
Ko e Fakahaohao mei he Ngaahi Faingataʻá ʻi he Ngaahi Vā Fetuʻutakí
Sānuali 2023


“Ko e Fakahaohao ʻi he Ngaahi Faingataʻá ʻi he Ngaahi Vā Fetuʻutakí,” Liahona, Sānuali 2023.

Ko e Fakahaohao ʻi he Ngaahi Faingataʻá ʻi he Ngaahi Vā Fetuʻutakí

ʻE lava ke ikunaʻi ʻa e ngaahi ʻahiʻahi fakafāmilí kapau ʻoku tau loto fiemālie ke fekumi ki he tokoni ʻa e ʻEikí ke liliu mo fakalakalaka.

ʻĪmisi
fefine mo ha tangata ʻokú na fehāngaaki ʻi ha hala fakakavakava kuo maumau

Ngaahi tā fakatātā ʻa Ale+Ale

ʻI heʻetau fakahaohao ko ia mei he ngaahi faingataʻá ʻi hotau ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmilí, ʻe lava ke siviʻi ai kitautolu ke aʻu ki hotau fakangatangata fakaelotó. ʻI heʻeku hoko ko ha tokotaha faifaleʻí, naʻá ku fakatokangaʻi ha ngaahi tūkunga fakaloto-mamahi lahi. Ka naʻá ku toe mātā foki ha ngaahi tāpuaki ʻi he moʻui ʻa kinautolu ne fehangahangai mo honau ngaahi faingataʻaʻia fakafāmilí ʻaki ʻenau fekumi ki he tokoni ʻa e ʻEikí ke fakatupulaki ʻenau fetuʻutakí, fakatupulaki ʻenau ʻofá mo e mahinó, pea ngāue fakataha ke fakahoko ha ngaahi liliu mahuʻinga. ʻI he tokoni ʻa e ʻEikí, naʻa nau maʻu ai ha mālohi ke tupulaki ʻo fou ʻi heʻenau ngaahi palopalemá.

ʻOku lava ke ʻomi ʻe he fetuʻutaki faka-Kalaisí ʻa e ʻofá mo e mahinó

Naʻe fakatou mole e mali ʻo Tomu mo Sōaná (kuo liliu e ongo hingoá). Naʻe mālōlō ʻa e uaifi ʻo Tomú mei he kanisaá, pea naʻe mavahe ʻa e husepāniti ʻo Sōaná koeʻuhí ko e maʻunimaá, ki ha ngaahi vā fetuʻutaki kehe. Naʻe fetaulaki ʻa Tomu mo Sōana ʻi ha konifelenisi ʻa e kau tāutahá pea naʻá na hanganaki fiefia atu ki he nofo-malí.

Naʻe takitaha ʻi ai ʻena fānau, taʻu 15 mo e siʻi hifo ai. Naʻe ʻeva fakataha hona ongo fāmilí ʻi ha ngaahi taimi kehekehe, pea naʻe lava ke fakatou ʻilo ai ʻe Tomu mo Sōana ha ngaahi palopalema ʻe ala hoko ʻi hono fakatahaʻi ʻo e ongo fāmilí. Naʻá na omi ke maʻu ha faleʻi ki ha ngaahi fakakaukau ki he founga ke fetuʻutaki ai ʻi ha ngaahi founga lelei ke fakahaohao ai ʻi he konga foʻou ko ʻeni ʻo ʻenau moʻuí.

Naʻá ku fokotuʻu ange ke na toe vakaiʻi ʻa e pōpoaki ʻo e ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí ʻa Palesiteni M. Lāsolo Pālatí, Palesiteni Leʻoleʻo ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. Naʻá ne akonaki ʻo pehē, “ʻOku fie maʻu moʻoni ʻe he fānaú ha mātuʻa ʻoku fie fanongo ange kiate kinautolu, pea ʻe lava ʻe he fakataha alēlea fakafāmilí ʻo ʻoange ha taimi ʻa ia ʻe lava ke femahinoʻaki mo feʻofoʻofani ai e kau mēmipa ʻo e fāmilí.”1

Naʻá na fakakaukau ki he ʻasenita ko ʻení ki heʻenau ngaahi fakataha alēlea fakafāmilí:

  1. Fakamatalaʻi ʻa e palopalemá.

  2. Fakakaukauʻi ha ngaahi founga ke fakaleleiʻi ʻaki.

  3. Fili ha palani.

  4. Fakahoko ia.

  5. Vakaiʻi ʻa e ola lelei ʻo e palaní ʻi he uike hono hokó pea toe faʻu ʻa e palaní ʻo ka fie maʻu.

Makehe mei he fealēleaʻaki fakafāmili fakatahá, naʻe ʻilo ʻe Tomu mo Sōana ko e taimi ʻoku fuʻu lahi ai ʻa e loto mafasia ʻi he vā fetuʻutakí, ʻe lava ke ʻi ai ha fiemaʻu ke ako e founga ke fakaleleiʻi ai ʻa e fetuʻutaki fakatāutahá.

Naʻe ako ʻe Tomu mo Sōana ha ngaahi founga kehekehe naʻe tokoni ke fakaleleiʻi ʻena fetuʻutakí mo hona vā fetuʻutaki mo ʻena fānaú.

  • Naʻe tuʻu fakataha ʻa e ongomātuʻá ʻi hono kumi ha ngaahi founga ke fakaleleiʻi ʻaki e ngaahi palopalema mo e fānaú.

  • Kapau naʻe faingataʻaʻia ha taha ʻo e fānaú ʻi hono fakakakato ʻenau ngaahi ngāue fakaʻahó, ʻe tuku leva ʻe ha taha ʻo e ongomātuʻá ha taimi ke feohi mo kinautolu, ʻo aleaʻi ʻa e ʻahó lolotonga ʻena ngāue ke fakakakato ʻa e ngaahi ngāué.

  • Naʻá na fakaʻaongaʻi ha taimi he uike takitaha ke toe fakaloloto ange hona vā fetuʻutaki mo e fānaú kotoa.

  • Naʻa nau tomuʻa fokotuʻu te nau tuku ha taimi lahi ʻi he taimi ʻe puleʻi ai ʻe he fakakaukau “fakaelotó” (kaikailá) ʻa e fakakaukau “leleí,” ʻoku tokanga taha i hono fakaleleiʻí (fealeaʻakí).

  • Ko e taimi kotoa pē naʻe ʻi ai ha fefusiaki ʻi he vahaʻa ʻo e mātuʻá mo e fānaú, naʻe holomui ʻa e mātuʻá ʻi hano ueʻi ia pea foki mai kimui ange ke fakakaukauʻi ha founga fakaleleiʻi foʻou.

ʻI he fai ʻe he fāmilí honau lelei tahá ke fehangahangai mo e ngaahi pole faingataʻa ʻo e vā fetuʻutakí ʻi ha ngaahi founga faivelenga mo leleí—ʻo talanoa fekauʻaki mo honau ngaahi faingataʻaʻiá mo ngāue fakataha kiate kinautolú—naʻe fakatokangaʻi ʻe Tomu mo Sōana ha tupulaki mahuʻinga ʻi heʻena fānaú pea pehē foki kiate kinaua.

ʻOku ʻomi kitautolu ʻe he mahinó mo e ʻofá ke tau vāofi ange

ʻI he hoko ʻa e fānaú ʻo lalahí, ʻoku ʻikai ke nau fai maʻu pē ʻa e ngaahi fili ʻoku tau fakaʻamu ki aí. Te tau tokangaʻi fēfē nai ʻa e ngaahi tūkunga peheé? Te tau lava fēfē nai ʻo tauhi pe fakamālohia hotau ngaahi vā fetuʻutakí kae lava ke hokohoko atu ʻetau hoko ko ha ivi tākiekina poupou, anga māʻoniʻoni ʻi heʻenau moʻuí?

Naʻe haʻu ʻa Teli mo Pulusi ki hoku ʻōfisí hili pē ha taimi nounou mei he kē ʻa Teli mo hona foha ko Seté ʻi he telefoní. Naʻe ʻalu ʻa Sete ki he akó ʻi ha taʻu ʻe tolu. Naʻá ne fuʻu puke lahi pea teʻeki ke fakaʻatā ia ʻe he toketaá. Koeʻuhí ko ʻene puké, naʻe teʻeki ai ke ngāue fakafaifekau. Naʻe ʻikai ke ʻilo ʻe Teli mo Pulusi ʻa e tuʻunga ne ʻi ai ʻene fakamoʻoní pe naʻá ne ʻalu ki he lotú. Naʻá na hohaʻa ne ʻikai hoko ʻa Sōlini ko e kaumeʻa foʻou ʻo Seté ko e faʻahinga ivi tākiekina naʻá na fakaʻamua ʻi he moʻui ʻa Seté. Naʻe loto-mamahi fakatouʻosi ʻa e ongomātuʻá ʻo kau ki he hala naʻá ne fou atu aí.

ʻI heʻemau talanoa fekauʻaki mo e meʻa te na lava ʻo faí, naʻa mau aleaʻi ʻa e talanoa fakatātā ʻo e sipi molé. Mahalo naʻe fakafanongo ʻa e tauhisipí ki he tangi ʻa e lamí kimuʻa peá ne toki maʻú, ʻofa ai, pea fakafoki mai ia ki he tākangá (vakai, Luke 15:6). Naʻe fakatokangaʻi ʻe Teli mo Pulusi he ʻikai ke na lava ʻo liliu ʻa Sete, ka naʻá na fakakaukau ke na feinga ke fakafanongo kiate ia, ʻofa ʻiate ia, mo fakaafeʻi ia ki ʻapi. Naʻe ʻikai ke na lava ʻo fili hono uaifí pe ko e hala ʻo ʻene moʻuí maʻana, ka te na lava ʻo fakamanatu kiate ia ʻa e ʻofa honau fāmilí kiate ia pea mo e ongoongoleleí.

Naʻe telefoni ʻa Teli kia Sete pea kole fakamolemole koeʻuhi ko ʻena keé. Naʻá ne fakafanongo pē ʻi heʻene talaange ʻokú ne mā koeʻuhí he naʻe teʻeki ai ke ngāue fakafaifekau. Naʻá ne fifili pe ʻe lava fēfē nai ke ne teiti mo ha taʻahine mei he siasí. Naʻá na fakaafeʻi ʻa Sete mo Sōlini ki ʻapi lolotonga ha mālōlō ʻa e akó.

Naʻe haʻu ʻa Sete mo Sōlini. Naʻe ʻākilotoa ʻe he ongo tuofāfine ʻo Seté ʻa e ongomeʻá ni. Naʻe saiʻia fakatouʻosi e ongomātuʻá ʻi he foki ʻa Sete ki ʻapí pea naʻá na talaange foki ia kiate ia. Naʻe fetuʻutaki lahi ange ʻa Teli mo Pulusi pea mo Sete. Naʻe tuʻo lahi e text ʻa Teli ʻi he uiké. Naʻe fakahoko ʻe he fāmilí ha konifelenisi vitiō ʻi he Sāpate kotoa pē. Naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he tangataʻeiki ʻa Seté ha taimi ke tā pulu mo taumātaʻu fakataha mo ia. Naʻe māmālie ʻene hokó, ka naʻe toe foki mai ʻa Sete ki he fāmilí. Naʻe faifai pea fakakaukau ʻa Sete naʻe ʻikai tonu e hala naʻe fili ʻe Sōlini maʻaná. Naʻá ne mali kimui mo ha fefine lelei ʻa ia naʻá ne papitaiso.

Naʻe maʻu ʻe Teli mo Pulusi ʻena lami naʻe molé ʻaki ʻena fakafanongo, ʻofa, mo toe fakaafeʻi mai ia ki he tākangá.

ʻĪmisi
ko ha fefine mo ha tangata ʻokú na fakaleleiʻi fakataha ha hala fakakavakava

ʻE lava ʻe he ngāue fakataha ki he liliú ʻo fakamālohia ʻa e ngaahi vā fetuʻutakí mo paotoloaki ʻa e tupulakí

Kuo taʻu lahi e mali ʻa Malia mo hono husepāniti ko Tēvitá pea naʻá na hoko ko ha ongomeʻa naʻe fakaʻapaʻapaʻi ʻi hona koló. Ka ʻi ha ʻaho ʻe taha ne ʻikai ʻilo ʻe Tēvita kuo ʻilo ʻe Malia kuo i ai hano vā fetuʻutaki mo ha fefine ʻe taha.

Naʻe haʻu ʻa Malia ki hoku ʻōfisí, ʻokú ne ongoʻi ʻita, loto mafasia, mo loto mamahi. ʻI heʻene tangi ʻi heʻene talanoá, naʻá ne ʻiloʻi naʻe fiemaʻu ke ne fakamatala kia Tēvita ʻa e ongo naʻá ne maʻú kae ʻikai ʻi ha founga ʻita, koeʻuhí ke ʻiate kinaua ʻa e Laumālié.

Hili haʻane teuteu ʻi he faʻa lotu, naʻá ne talaange kia Tēvita naʻá ne ʻofa ʻiate ia ka naʻá ne fuʻu loto mamahi ʻi heʻene ʻiloʻi hono vā fetuʻutaki mo ha fefine ʻe tahá. ʻE fiemaʻu ke na talanoa mo e pīsopé pea fakakaukau ki he ikuʻanga ʻo ʻena nofo-malí. Naʻe ʻikai loto ʻa Tēvita ke mole hono uaifí pe fāmilí. ʻI he tokoni ʻa e pīsopé, naʻá ne kamata leva ʻa e founga ʻo e fakatomalá.

Naʻe ʻiloʻi ʻe Malia naʻe ʻi ai ha ngaahi meʻa naʻe fiemaʻu ke na takitaha fai ke maʻu ai ha fakamoʻui fakafoʻituitui pea ko ha ongomeʻa mali. Naʻe kole ʻe Malia kia Tēvita ke nofo ʻi heʻene ongomātuʻá ʻi ha kiʻi taimi lolotonga ʻene fakakaukauʻi ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne ongoʻí. Naʻá ne faʻa ʻalu ki he temipalé ke kole tokoni ki he ʻEikí. Naʻe kei faleʻi pē ia, ʻo fakamālohia ʻene ngaahi taukei fetuʻutakí mo ako ke fokotuʻu ha ngaahi fakangatangata ʻoku tāú.

Naʻe fakahoko fakataha ʻe Malia mo Tēvita ʻa e:

  • Lau e folofolá ʻi he pō kotoa pē.

  • Lotu.

  • Vahevahe ʻa e ngaahi meʻa naʻe hoko ʻi he ʻaho takitaha.

  • Naʻe ʻi ai ha pō teiti tuʻo taha he uike.

Naʻá na fetuʻutaki tauʻatāina ange. Naʻe lea ʻaki ʻe Malia e meʻa naʻá ne fakakaukau ki aí, pea naʻe fakafanongo ʻa Tēvita. Naʻe kamata ke na fepōtalanoaʻaki ʻo hangē ko e taimi naʻá na fuofua mali aí.

Naʻe lipooti ʻe Malia naʻe ʻikai ko Tēvita pē naʻe liliú; ka naʻá ne liliu foki mo ia. Naʻá ne ongoʻi mālohi mo falala lahi ange kiate ia. Naʻe kei fakatomala pē ʻa Tēvita peá ne foki ki ʻapi.

Naʻe ʻomi ʻe hono fakakau ʻo e ʻEikí ʻi heʻena moʻui fakaʻahó ha falala mo ha ʻofa lahi ange ki hona vā fetuʻutakí. Naʻá na fakatou ongoʻi kuo fakamālohia kinaua ʻe he feinga ke ikunaʻi e faingataʻa ko ʻení ʻi he tokoni ʻa e ʻEikí.

ʻE tataki kitautolu ʻe he ngaahi folofola ʻa Kalaisí

ʻI heʻetau aleaʻi e ngaahi vā fetuʻutaki fakafāmili faingataʻá, fakatauange ke tau manatuʻi kotoa ke fealēleaʻaki mo e ʻEikí. Ko e taimi ʻe niʻihi te Ne fakahā mai ʻa e meʻa ke faí. Te tau lava he taimi ʻe niʻihi ʻo fili. “ʻOku ʻikai taau mo au ke u fekauʻi ʻi he ngaahi meʻa kotoa pē” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:26). Ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi taimi kuo pau ke tau tafoki ai ki he ʻEikí. Kapau te tau tauhi ha fakakaukau ʻoku taʻengatá, ʻe ʻatautolu ʻa e ngaahi koloa ʻo e taʻengatá, “pea ʻe fengāueʻaki fakataha ʻa e meʻa kotoa pē koeʻuhi ko [ʻetau] leleí” (Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 90:24).