Xk’ulb’al lix wankil li Dios rik’ineb’ li sumwank

Sa’ li noviembre xnume’, xink’ul li usilal re rosob’tesinkil li santil ochoch re Belém Brasil. Li wank rik’ineb’ li chaab’il komon re li Iglees sa’ xnim li saq’e aran Brasil kixk’e chi saho’k inch’ool. Sa’ li hoonal a’an, kintzol naq Belém a’an li rokeb’aal li nima’ jwal nim xmetz’ew sa’ chixjunil li ruchich’och’, li nima’ Amazonas.

Us ta q’axal nim xmetz’ew li nima’, wiib’ sut chiru li jun chihab’ nak’ulman jun sachb’a-ch’oolej aran. Naq neke’xjayali rib’ li saq’e, li po, ut li ruchich’och’, jun nimla b’oolam naxtikib’ b’eek chixb’een li nima’, naxka’pak’ali lix jayal nab’eek wi’ xha’il li nima’. K’eeb’il reetal naq neke’wan li b’oolam 6 metro xteram¹ li neke’b’eek 50 kiloom² chixb’een li nima’. Li sachb’a-ch’oolej a’in, nawb’il ru aran jo’ li pororoca, malaj li “nimla choqink,” xb’aan naq jwal kaw xyaab’. Naru naqak’e reetal naq jo’kan ajwi’ li nimla Amazonas tento tixpaab’ lix wankilal li choxa.

Jo’ li Amazonas, wan xb’ehil li qayu’am ajwi’ laa’o; ak qe naq naqab’aanu li k’aynaqo wi’. Jo’ li Amazonas, chi tenq’anb’il xb’aan li choxa naru naqab’aanu li k’a’aq re ru ink’a’ k’aynaqo rilb’al. Relik chi yaal, moko k’aynaq ta li winq chi wank chi tuulan xch’ool, chi moko chi wank xch’ool chixkanab’ankil rib’ rub’el li rajom li Dios. A’b’anan, ka’ajwi’ rik’in xb’aanunkil a’an naru toojalaaq, toosutq’iiq rik’in li Dios, ut taqak’ul li qajunelikil eechanihom.

Li nima’ Amazonas ink’a’ naruhan, a’b’an laa’o nokoru chixsik’b’al ru ma taqakanab’ qib’ rub’el lix wankilal li choxa malaj “took’ame’q sa’ li jayal nab’eek wi’ li ha’.” ³ Wan naq jwal ch’a’aj li xik sa’ jalan chik b’e chiru li b’e naxik wi’ li ruchich’och’. A’ut wi naqakanab’ qib’ “chi qʼunbʼesiik qachʼool xbʼaan li Loqʼlaj Musiqʼej” ut naqisi chiqix lix q’etq’etil li ruchich’och’il winq malaj ixq,⁴ naru naqak’ul lix wankilal li Kolonel re qajalb’al sa’ li qayu’am, li wankilal re xb’aanunkil li k’a’ru ch’a’aj.

Li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixk’ut chiqu chan ru taqab’aanu a’an. A’an kixye, “Chixjunil ani li te’ok sa’ sumwank sa’ li kubʼsibʼaal haʼ ut sa’ li santil ochoch—ut li te’paab’anq reheb’—jwal teeb’il wi’chik lix wankil li Jesukristo chiruheb’ … [re qataqsinkil] sa’ xb’een lix wankil li t’anenaqil ruchich’och’ a’in.”⁵ Sa’ jalan chik aatin, laa’o naru naqoksi lix wankil li Dios, a’b’an ka’ajwi’ naq naqasik’ a’an rik’ineb’ li santil sumwank.

Naq maji’ kixyo’ob’tesi li ruchich’och’, li Dios kixxaqab’eb’ li sumwank jo’eb’ li k’anjeleb’aal tooruuq wi’ laa’o, li ralal xk’ajol a’an, chixjunajinkil qib’ rik’in a’an. Chi xaqab’anb’il sa’ xb’een li junelikil chaq’rab’ li ink’a’ najala, a’an kixxaqab’ chan ru tooruuq raj chi jalaak, chi kole’k, ut chi taqsiik qaloq’al. Sa’ li yu’am a’in, noko’ok sa’eb’ li sumwank a’in rik’in tz’aqonk sa’eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li tijonelil ut rik’in xyeeb’al naq taqab’aanu li naxpatz’ li Dios qe, ut jo’ reeqaj, li Dios naxk’eheb’ qe li eetalinb’il osob’tesink.⁶

Jun sumwank a’an jun yeechi’ink li tento taqakawresi qib’ re xk’ulb’al, li tento taqataw ru chi saqen ru, ut li tento taqoxloq’i chi tz’aqal.⁷ Li ok sa’ sumwank rik’in li Dios moko a’an ta ok sa’ aatin yal chi jo’kan. Xb’een wa, na’ajman ru li wankilal re li tijonelil. Xkab’, moko wan ta xmetz’ew li ok sa’ aatin yal chi jo’kan re qataqsinkil chiru xb’ehil li ruchich’och’. Noko’ok sa’ sumwank ka’ajwi’ naq wanq tz’aqal qach’ool chixk’eeb’al qib’ chixpaab’ankil chi tiik.⁸ Noko’ok jo’ ralal xk’ajol li Dios re li sumwank ut jo’ aj eechanihom re lix awa’b’ejihom, ut naqab’aanu a’an chi yaal naq tz’aqal k’eeb’ilaq qib’ rik’in li sumwank.

Li aatin xb’ehileb’ li sumwank nareetaliheb’ li sumwank tento too’ok wi’ re chalk rik’in li Kristo ut xjunajinkil qib’ rik’in. Rik’in li sumwanjik a’an, nokoru chiroksinkil lix junelikil wankil. Natikla li b’e rik’in li paab’aal chirix li Jesukristo ut li jalb’a-k’a’uxlej, ut chirix a’an nachal li kub’iha’ ut li xk’ulb’al li Santil Musiq’ej.⁹ Li Jesukristo kixk’ut chiqu chan ru too’ok sa’ li b’e naq a’an kikub’e xha’.¹⁰ Jo’ naxye sa’eb’ li hu ke’xtz’iib’a laj Markos ut laj Lukas sa’ li Ak’ Chaq’rab’, li qaChoxahil Yuwa’ ki’aatinak tz’aqal rik’in li Jesus naq kikub’e xha’, ut kixye, “Laa’at li walal raarookat inb’aan; aawik’in nasaho’ inch’ool.” Naq noko’ok sa’ xb’ehileb’ li sumwank rik’in li kub’iha’, nink’oxla naq li qaChoxahil Yuwa’ naxye qe chiqajunilo: “Laa’at li walal raarookat inb’aan li nasaho’ wi’ inch’ool. Ayu chi uub’ej.”¹¹

Naq nakub’e qaha’ ut naq naqak’ul li loq’laj wa’ak,¹² naqak’ut xyaalal naq wan qach’ool chixk’ulb’al sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Jesukristo.¹³ Chi jo’kan, chijultiko’q qe li taqlahom natawman sa’ li Najter Chaq’rab’, “Maapatzʼ xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ laa Dios chi maakʼaʼ xyaalal.”¹⁴ Jo’ naqataw ru sa’ li kutan a’in, a’an chanchan naq yoo chixyeeb’al naq ink’a’ taqaye xk’ab’a’ li Qaawa’ chi maak’a’ rajb’al. Yaal naq a’an jun raqal re li taqlahom a’in, a’b’an nim wi’chik lix yaalalil chiru a’an. Li aatin sa’ Hebreo li jaltesinb’il ru jo’ “patz’ok” naraj naxye “taqsink” malaj “k’amok,” jo’ tixb’aanu raj junaq re xtaqsinkil jun eetalil li naxk’ut b’ar nachal chaq li ani nak’amok re.¹⁵ Li aatin li jaltesinb’il ru jo’ “maak’a’ xyaalal” naraj naxye “yamyo” malaj “aj b’alaq’.”¹⁶ Li taqlahom naq ink’a’ taapatzʼ xkʼabʼaʼ li Qaawaʼ chi maakʼaʼ xyaalal naraj ajwi’ naxye, “Maak’ut aawib’ jo’ xtzolom li Jesukristo wi ink’a’ taaweetali a’an chi tiik ru.”

Noko’ok choq’ xtzolom ut nokowan jo’ reetalil a’an chi tiik ru naq naqak’ul sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Jesukristo chi anchal qach’ool rik’in xk’ulb’aleb’ li sumwank. Eb’ li qasumwank neke’xk’e qametz’ew chi kanaak sa’ xb’ehileb’ li sumwank xb’aan naq jalb’il chik li qasumwanjik rik’in li Jesukristo ut li qaChoxahil Yuwa’. Laq’looko rik’ineb’ a’an xb’aaneb’ li sumwank.

Lix b’ehileb’ li sumwank nokoxk’am rik’ineb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li santil ochoch, jo’ li loq’laj tiqib’aak.¹⁷ Li loq’laj tiqib’aak a’an lix maatan li Dios reheb’ li santil sumwank li nokohe’xlaq’ab’ chi tz’aqal rik’in a’an. Sa’ li loq’laj tiqib’aak, laa’o noko’ok sa’ sumwank, xb’een, naq taqayal qaq’e chixpaab’ankileb’ lix taqlahom li Dios; xkab’, naq taqajal qak’a’uxl chi yotʼbʼil qachʼool ut chi tuulan qamusiqʼ; rox, naq taqayu’ami lix evangelio li Jesukristo. Naqab’aanu a’in rik’in xk’anjelankil li qapaab’aal chirix a’an, ok sa’ sumwank rik’in li Dios rik’in xk’ulb’aleb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li kolb’a-ib’ ut li taqenaqil loq’al, xpaab’ankileb’ li sumwank a’an chiru li qayu’am, ut xyalb’al qaq’e chixyu’aminkileb’ li wiib’ xninqal ru taqlahom re xraab’al li Dios ut li qas qiitz’in. Noko’ok sa’ sumwank, xkaa, naq taqapaab’ li chaq’rab’ re saq ru ch’oolej, ut roʼ, naq taqak’e qib’ ut chixjunil li nokorosob’tesi wi’ li Qaawa’ re xwaklesinkil lix Iglees.¹⁸

Rik’in xk’uub’ankileb’ ut xpaab’ankileb’ li sumwank re li santil ochoch, naqatzol xkomon chik chirix li rajom li Qaawa’ ut naqak’ul lix tz’aqalil li Santil Musiq’ej.¹⁹ Naqak’ul xb’eresinkil li qayu’am. Nokok’i sa’ li qatzolomil re naq ink’a’ nokokana chi junelik jo’ jun ch’ina al maak’a’ xnawom.²⁰ Naqanumsi li qayu’am chi jayalinb’il li qilob’aal rik’in li junelikil na’leb’ ut nawan qach’ool chi k’anjelak chiru li Dios ut chiruheb’ li qas qiitz’in. Naniman li qaseeb’al chixtz’aqob’resinkil ru li napatz’man qe sa’ li yu’am a’in. Nakole’ qix chiru li maa’us,²¹ ut naqak’ul nimla wankilal re xtz’eqtaanankil li aaleek ut re xjalb’al qak’a’uxl naq nokotichk’ok.²² Naq nokopaalto’, li xjultikankileb’ li qasumwank rik’in li Dios nokoxtenq’a chi sutq’iik sa’ li b’e. Naq too’ok chiroksinkil lix wankil li Dios, chanchanaqo li pororoca, ut wan qametz’ew chixkaʼpak’alinkil lix b’ehil li ruchich’och’, chiru li qayu’am ut chi junelik q’e kutan. Sa’ roso’jik, najala li qeechanihom xb’aan naq lix b’ehileb’ li sumwank nak’amok sa’ li taqenaqil loq’al ut li junelik yu’am.²³

Li xpaab’ankileb’ li sumwank noko’ok wi’ sa’ li kub’sib’aal ha’ ut sa’ li santil ochoch neke’xk’e ajwi’ qametz’ew re te’qanumsi li yalb’a-ix ut li rahil ch’oolej re li yu’am a’in.²⁴ Eb’ li tzol’leb’ li neke’chal rik’in li junjunq chi sumwank neke’xseeb’ob’resi li qab’e ut neke’xk’e qayo’onihom, xk’ojob’ankil qach’ool, ut qatuqtuukilal.

Eb’ lin mama’, xLena Sofia ut laj Matts Leander Renlund ke’xk’ul lix wankil li Dios rik’ineb’ lix sumwank re li kub’iha’ naq ke’ok sa’ li Iglees sa’ 1912 aran Finlandia. Ke’saho’ xch’ool chi wank sa’ li xb’een uq’ej re li Iglees sa’ Finlandia.

Oob’ chik chihab’ chirix a’an, laj Leander kikam xmaak li yajel tuberculosis naq xLena toj wan sa’ yu’am rik’in li xlaje’ ralal. Li alalb’ej a’an, a’an inyuwa’, kiyo’la wiib’ po chirix naq kikam laj Leander. Li xLena ink’a’ ka’ajwi’ kixmuq lix b’eelom, a’ut wuqub’ ajwi’ reheb’ lix lajeeb’ chi alal. Jo’ jun xmalka’an jwal neb’a’, kich’a’ajko’. Chiru jun may chihab’ ink’a’ sa nawar. Chi kutan, kixyal xq’e chixk’eeb’al xtzakemq lix junkab’al. Chi q’ojyin, kixch’olaniheb’ lix komon kamkeb’ re. Ink’a’ nintaw ru chan ru naq kixb’aanu.

Li xLena kikuyuk xb’aan naq kixnaw naq truuq taawanq rik’in lix b’eelom ut eb’ li ralal xk’ajol sa’ li junelik q’e kutan. Li tzol’leb’ chirixeb’ li osob’tesink re li santil ochoch, jo’ li junelikil junkab’al, kixk’e xtuqtuukilal xb’aan naq kipaab’an naq yaal li wankilal re tz’apok sa’ junajil. Sa’ xyu’am ink’a’ kixk’ul li loq’laj tiqib’aak chi moko kitz’ape’ ta sa’ junajil rik’in laj Leander, a’b’an toj nim xwankil laj Leander sa’ xyu’am xLena, ut kixk’e xyo’onihom choq’ re li kutan chalel.

Sa’ 1938, xLena kixtaqla xk’ab’a’eb’ lix komon re naq taaruuq te’b’aanumanq li k’ojob’anb’il k’anjel re li santil ochoch choq’ reheb’, ut a’aneb’ xkomon li xb’een k’ab’a’ej li ke’taqlaak chaq toj aran Finlandia. Chirix naq kikam, ke’b’aanuman li k’ojob’anb’il k’anjel re li santil ochoch choq’ re a’an, laj Leander, ut eb’ lix kok’al kamenaqeb’. Chi uuchilej, a’an kixk’ul li loq’laj tiqib’aak, xLena ut laj Leander ke’tz’ape’ sa’ junajil, ut eb’ lix kok’al ut lin yuwa’ ke’tz’ape’ ajwi’ sa’ junajil rik’ineb’ a’an. Jo’ naab’aleb’ chik, xLena “sa’ li paab’aal kikam, chi ink’a’ koxtaw li yeechi’inb’il chaq re: ka’ajwi’ kiril toj chi najt, kisaho’ sa’ xch’ool [rik’ineb’] ut [kixk’uleb’].”²⁵

Li xLena kiyu’amin chanchan naq ak okenaq sa’eb’ li sumwank a’an sa’ xyu’am. Kixnaw naq eb’ lix sumwank re li kub’iha’ ut li loq’laj wa’ak ke’xlaq’ab’ rik’in li Kolonel. Kixkanab’ naq “xk’oxlankil xna’aj rik’in [laj Tojol-ix] chixk’ojob’ xch’ool.”²⁶ Li xLena kixk’e reetal naq jwal nim ruxtaan li Dios rik’in naq ak k’eeb’il xna’leb’ chirix li junelikil junkab’al naq toj maji’ naxk’ul li ninqi rahilal sa’ xyu’am. Rik’ineb’ li sumwank kixk’ul lix wankil li Dios re kuyuk ut re taqe’k sa’ xb’een xrahileb’ lix ch’a’ajkilal ut lix yalb’al rix.

Naq nakatb’eek sa’ xb’ehileb’ li sumwank, chalen li kub’iha’ toj sa’ li santil ochoch ut chiru xnajtil laa yu’am, ninyeechi’i naq taak’ul li wankil re xkaʼpak’alinkil lix b’ehil li ruchich’och’—li wankil re tzolok, li wankil re jalok k’a’uxlej ut santob’resiik, ut li wankil re xtawb’al li yo’onink, k’ojob’aak, ut sahil ch’oolejil sa’eb’ ajwi’ li ch’a’ajkilal re li yu’am a’in. Ninyeechi’i aawe ut re laa junkab’al naq kolb’ilaq eerix chiru xwankil laj tza, ut mas wi’chik wi nekejayali eerib’ rik’in li santil ochoch sa’ lee yu’am.

Naq nakatchal rik’in li Kristo ut nakajunaji aawib’ rik’in a’an ut li qaChoxahil Yuwa’ sa’ sumwank, neke’ux li sachb’a-ch’oolejil na’leb’. Nakatjala ut natz’aqlok aawe aawu rik’in li Jesukristo.²⁷ Nakat-ok jo’ ralal li Dios re li sumwank ut jo’ aj eechaninel sa’ lix awa’b’ejihom.²⁸ Sa’ ink’a’uxl nawil a’an chixyeeb’al aawe, “Laa’at li walal raarookat inb’aan li nasaho’ wi’ inch’ool. Sa inch’ool naq xatsutq’i chaq sa’ kab’l.” Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.