Eb’ li neke’taaqenk re li Awa’b’ej re Tuqtuukilal

Sa’ xtz’aqlojik ru li proofetil aatin kik’ehe’ re laj Sakarias,¹ li Jesus ki’ok jo’ aj q’axol-u sa’ li santil tenamit sa’ xb’een jun li b’uur, junxil a’an chaq “jun reetalil li xnimal ru aj k’anjel aj Judio,”² jo’ xk’ulub’ chaq lix Reyeb’ li Rey ut li Awa’b’ej re Tuqtuukilal.³ Ki’ok sa’ xyanqeb’ k’iila tzolom saheb’ sa’ xch’ool, li neke’xhel lix t’ikr, xxaq li mokooch, ut li ruq’ che sa’ li b’e b’ar wi’ yoo chi nume’k li Jesus. Yookeb’ chixloq’oninkil ru li Dios chi japjookeb’ re chixyeeb’al: “Usilaatinanb’il li Rey li xchalk sa’ xk’ab’a’ li Qaawa’! Tuqtuukil usilal sa’ choxa ut xnimal loq’al toj taqe’q.”⁴ Ut neke’xye wi’chik, “Chinimaaq xloq’al li Ralal laj David! Usilaatinanb’il li xchalk sa’ xk’ab’a’ li Qaawa’! Chinimaaq xloq’al li Qaawa’ taqe’q.”⁵ Li xnimal ru na’leb’ a’in, li naqaninq’ehi ru anajwan ut nawb’il ru jo’ domingo re ramos, a’an xtikib’ankil chixjunil li xuwajelil k’a’aq re ru taak’ulmanq chiru li xamaan a’an, li taaraqe’q rik’in xk’eeb’al li Kolonel chiru krus ut li sachb’a-ch’oolejil muqleb’aal yamyooq.

Jo’ aj taaqenel re, laa’o lix tenamit, b’oqb’ilo chixwotzb’al lix chaab’ilal,⁶ ut chixwotzb’al li tuqtuukilal li kixyeechi’i xjunes rib’ ut rik’in lix tojb’al rix li maak kixb’aanu. Li tuqtuukilal a’in yeechi’inb’il reheb’ chixjunileb’ li te’xsutq’isi li raam rik’in li Kolonel ut te’wanq chi tiikeb’ xch’ool; li tuqtuukilal a’an naxk’e qakawilal re xyalb’al xsahil li qayu’am sa’ ruchich’och’ ut nokoxtenq’a chixnumsinkil chixjunil li yale’k chiru li qayu’am.

Sa’ 1847, li Qaawa’ kixk’e xna’leb’eb’ laj santil paab’anel li te’raj xtuqtuukilal re te’kuyuq ut ch’utch’uuqeb’ naq te’xnumsi li ch’a’ajkilal ink’a’ oyb’eninb’il sa’ lix b’eenikeb’. Sa’ xyanq naab’al li k’a’aq re ru, li Qaawa’ kixye reheb’ laj santil paab’anel, “kanabʼomaq wechʼok li jun rikʼin li jun chik, kanabʼomaq maaʼusilank li jun re li jun chik.”⁷ Eb’ li loq’laj hu neke’xk’ut naq li aniheb’ nek’exb’aanu li us ut neke’xyal xq’e chi xik sa’ lix b’ehil lix Santil Musiq’ li Qaawa’, yeechi’inb’il li tuqtuukilal li taak’anjelaq reheb’ re te’ruuq chixnumsinkileb’ li kutan re choqink wanko wi’.⁸

Jo’ xtzolom li Awa’b’ej re Tuqtuukilal yeeb’il qe naq taqayu’ami “chi kemb’il sa’ komonil li ch’oolej rik’in junajil ut rik’in rahok chiqib’il qib’.”⁹ Li qaraarookil profeet, li Awa’b’ej Russell M. Nelson, kixye toje’, “Li wech’ok-ib’ naxmux ru chixjunil li kixk’ut li Kolonel.”¹⁰ Li qaraarookil profeet kixtz’aama naq taqaraq li ch’a’ajkilal li wan sa’ qaam ut sa’ li qayu’am.¹¹

Qak’ehaqeb’ reetal li na’leb’ a’in chirix lix tz’aqal rahom li Kristo li naxk’e qe, li naqaj laa’o lix tzolom, naq taawanq sa’ qayanq chiqib’il qib’. Eb’ li loq’laj hu neke’xk’ut chiqu li eek’ahom a’in jo’ li rahok.¹² Naq naqatz’il rix li rahok, nachal sa’ qak’a’uxl li chaab’il b’aanuhom ut sihok re xseeb’ob’resinkil xrahilaleb’ li neke’xnumsi li ch’a’ajkilal sa tib’elej malaj reek’ob’aal ch’oolej. A’b’anan, li rahok moko ka’aj ta wi’ natawman sa’ li sihok, a’an b’an jun xchaab’ilal li Kolonel ut naru naxchaab’ilob’resi li qawanjik. Ink’a’ nasach qach’ool naq li Qaawa’ kooxtaqla chixtiqib’ankil qib’ “rik’in xb’ak’leb’ li rahok, … aʼan xbʼakʼlebʼ li tzʼaqalil re ru ut li tuqtuukilal.”¹³ Wi maak’a’ rahok qik’in, maak’a’ noko’ok wi’¹⁴ ut ink’a’ naru naqeechani li na’ajej kawresinb’il xb’aan li Qaawa’ rik’in li qaChoxahil Yuwa’.¹⁵

Li Jesus kireetali chi tz’aqal re ru li naraj naxye xbʼakʼlebʼ li tzʼaqalil re ru ut li tuqtuukilal, naq kixnumsiheb’ li rahilal ke’k’amok re sa’ lix kamik. K’oxla jun k’amokaq k’a’ ta wi’ ru kireek’a li Jesus naq kixch’ajeb’ li roq lix tzolom, rik’in xnawb’al naq jun reheb’ taaq’axtesinq re chiru li q’ojyin a’an.¹⁶ Malaj naq li Jesus, jun k’amok chik chirix a’an, kixk’irtesi rik’in uxtaan lix xik jun reheb’ li winq li ki’ochb’eenink re laj Judas, laj jitonel, re naq te’xchap a’an.¹⁷ Malaj naq li Kolonel chi xaqxo chiru laj Pilato kiq’aab’aak xb’aaneb’ li taqenaqil aj tij ut eb’ li cheek ut maajun li aatin kixye chirix li kiq’aab’aak wi’, ut sachso xch’ool kixkanab’ li jolominel aj Romano.¹⁸

Rik’in li oxib’ chi ch’a’ajkilal a’in, li Kolonel, us ta jwal ra xch’ool ut ch’i’ch’i’ rix, kixk’ut chiqu rik’in lix b’aanuhom naq “li rahok najt na’oyb’enin ut chaab’il xch’ool; … ut ink’a’ nakaqalin; … ut ink’a’ nimob’resinb’il rib’, ink’a’ naxsik’ li k’a’ru re, ink’a’ sa’ junpaat najosq’o’, [ut] maajun maa’usilal naxk’oxla.”¹⁹

Jun chik li aajel ru xyeeb’al, ut li tz’aqal nak’anjelak rik’in li qatzolomil ut chan ru naq naqajultika resil lix tuqtuukil usilal li Kolonel, a’an chan ru naqil qib’ chiqib’il qib’. Chiru lix k’anjel sa’ ruchich’och’, lix k’utum li Kolonel jayalinb’il rik’ineb’ li saq ruhil na’leb’ re li rahok, kuyuk, tuulanil, ut toq’ob’ank-u—aajel ruhil na’leb’ choq’ reheb’ li neke’raj nach’ok rik’in a’an ut xyeechi’inkil lix tuqtuukilal. Eb’ li chaab’ilal a’in a’aneb’ maatan re li Dios ut wi naqayal qaq’e chixk’anjelankileb’, too’ok chirilb’al xjalanil ut xq’unal xmetz’ew li qas qiitz’in rik’in eek’ahom, oxloq’, ut k’ulub’ank. Li ruuchinihom naq yooko chi nach’ok rik’in li Kolonel ut naq chanchano a’an, a’an li qarahom, qakuyum, ut qaq’unil naqileb’ wi’ li qas qiitz’in, maak’a’ naxye k’a’ru li naqanumsi.

Rajlal, neke’qil li kristiaan neke’xsik’ ru li aatin ink’a’ us malaj aatin ink’a’ us chirixeb’ li jalan, chirix xq’unal xmetz’ew ut li nayeeman chirixeb’ li kristiaan, us ta li yeeb’il chirixeb’ ink’a’ naxk’ul rib’ rik’in lix wanjikeb’ ut xk’oxlahomeb’. Naru xk’eeb’al reetal chi kok’ aj xsa’ naq eb’ li kristiaan li neke’xnumsi li aatin reheb’ jalan chik, ut eb’ a’an neke’xka’suti xyeeb’al li k’a’ru neke’rab’i’ chi ink’a’ neke’xnaw xyaalal. Jo’ ajwi’, li redes sociales neke’b’oqok chi b’aanunk chi ink’a’ nanawman xyaalalil ut jo’ ajwi’ li yaal chirix. Chi maak’a’ xramb’al, li aatinak sa ulul ch’iich’ naxk’ameb’ li kristiaan sa’ wech’ok-ib’ ut hob’ok-ib’, rahob’tesink ch’oolej, ut xik’ ilok.

Laj Nefi kixye naq sa’ roso’jikeb’ Ii kutan, laj xik’ ilonel tixjosq’ob’resi xch’ooleb’ li ralal xk’ajoleb’ Ii winq, ut taareek’asiheb’ chi josq’o’k rik’in li k’a’ru chaab’il.²⁰ Li loq’laj hu naxk’ut naq “yalaq kʼaʼru nabʼoqok ut naqʼunbʼesink chʼoolej chixbʼaanunkil li chaabʼil, ut chixraabʼal li Dios, ut chi kʼanjelak chiru, aʼan musiqʼanbʼil xbʼaan li Dios.”²¹ Ut saʼ li junpak’al chik, “li kʼaʼru inkʼaʼ us rikʼin laj tza nachal chaq; xbʼaan naq laj tza xikʼ naril li Dios, ut rajlal naxpleeti, ut nabʼoqok ut naqʼunbʼesink chʼoolej chi maakobʼk, ut chixbʼaanunkil rajlal li kʼaʼru inkʼaʼ us.”²²

Naq naqatz’il rix li profeetil aatin a’in, moko nasach ta qach’ool naq laj tza naxk’e xik’ ilok sa’ raameb’ li ralal xk’ajol li Dios. Nasaho’ sa’ xch’ool naq narileb’ li kristiaan chixwech’inkileb’ rib’, chixk’eeb’aleb’ rib’ sa’ xutaan, ut chi yoob’ank aatin chirib’ileb’ rib’. Xb’aanunkil a’in naru naxsach xwankil, xwanjik, ut jo’ nareek’a rib’ junaq kristiaan, ut mas wi’chik naq nayehe’ k’a’ruhaq chirix li kristiaan li moko yaal ta. Tento tinye naq xk’ulub’ankil li na’leb’ a’in sa’ li qayu’am naxk’e xna’aj sa’ qaam naq laj xik’ ilonel taaraw li riyajil li xik’ ilok, re naq toot’ane’q sa’ li ra’al.

Wi ink’a’ naqak’e reetaleb’ li qak’oxlahom, li qaatin, ut li qab’aanuhom, maare toob’alaq’iiq xb’aan xra’al laj xik’ ilonel, ut taqasach li qasumwanjik rik’ineb’ li qech kristiaanil ut li qaraarookil komon.

Ex was wiitz’in, jo’ xtenamit li Qaawa’ ut aj puktesinel re lix tuqtuukilal, ink’a’ naru naqakanab’ naq xra’al laj tza tixtaw xna’aj sa’ qach’ool. Ink’a’ naru naqak’am li rahil iiqleb’ li nasachok re li eek’ahom, li sumwanjik, ut li yu’amej. Li evangelio a’an reetalil li esilal re nimla sahil ch’oolejil.

Chi yaal, maajun qe laa’o tz’aqal re ru, yaal naq wan hoonal nokot’ane’ sa’ li wanjik a’in. Rik’in lix tz’aqal rahom ut xnawom chiqix jo’ kristiaan, li Kolonel rajlal naxk’ut chiqu li xiwxiw. A’an kixk’ut: “Xbʼaan naq rikʼin li raqbʼa-aatin nekexraqok wiʼ aatin, taaraqeʼq aatin cherix; ut rikʼin li bʼislebʼ nekexbʼisok wiʼ, taabʼiseʼq wiʼchik choqʼ eere.”²³

Ex was wiitz’in, naq naqayal qaq’e chixk’anjelankil li chaab’ilal jo’ xchaab’ilal li Kolonel, naru noko’ok choq xk’anjeleb’aal lix tuqtuukilal sa’ li ruchich’och’ a’ yaal li eetalil kixkanab’ a’an. Nekexinb’oq chixk’oxlankil chan ru naq naru toowanq jo’ aj tenq’anel, jo’ kristiaan li q’un xch’ooleb’, li neke’xsik’ li chaab’ilal wan reheb’ li ras riitz’ineb’, rik’in xjultikankil “wi wan k’a’ruhaq li saq ru, li xchaq’al ru, li chaab’il esil yeeb’il chirix malaj nimajel ru, naqasik’ li k’a’aq re ru a’in.”²⁴

Ninch’olob’ xyaalal eere naq wi rajlal taqayu’amiheb’ li na’leb’ a’in, taaq’unaaq li qach’ool ut tooruuq chireek’ankil li rajb’aleb’ ru li qas qiitz’in²⁵ ut taqak’ul xsahil qach’ool, qatuqtuukilal, ut qak’iijik sa’ musiq’ej.²⁶ Chi yaal, li Qaawa’ taaril lix yalb’al qaq’e ut tixk’e qe li maatan taak’anjelaq chiqu re naq wanq wi’chik qakuyum rik’in chixjunil li k’a’aq re ru ut chirix lix jalanileb’ ut xq’unaleb’ xmetz’ew li qas qiitz’in. Jo’kan ajwi’, taqak’ul qakawilal re naq ink’a’ chik toopo’q rik’ineb’ li neke’lab’alink qe. Li rajom qach’ool chixkuyb’al xmaakeb’, jo’ kixb’aanu li Kolonel, li neke’hob’ok qe malaj neke’aatinak chiqix taanimanq ut a’anaq chik xcha’al li qawanjik.

Chiru li domingo re ramos a’in, qak’ehaq li qarahom ut xxaq li mokooch re k’ehok, rik’in xtaaqenkil li reetalil li Awa’b’ej re Tuqtuukilal, naq yooko chixkawresinkil qib’ re xninq’ehinkil li domingo chal re b’ar wi’ li muqleb’aal yamyooq. Jo’ qas qiitz’in qib’ rik’in li Kristo, qayehaq chi sa li qach’ool: “Chinimaaq xloq’al li Ralal laj David! Usilaatinanb’il li xchalk sa’ xk’ab’a’ li Qaawa’! Chinimaaq xloq’al li Qaawa’ taqe’q.”²⁷

Ninch’olob’ xyaalal naq li Jesukristo yo’yo ut naq lix rahom li tz’aqal re ru, li kixk’ut rik’in lix tojb’al rix li maak, wan choq’ reheb’ li neke’raj b’eek rik’in a’an ut xyalb’al xsahil li wank sa’ xb’een li ruchich’och’ a’in ut li chalel. Ninye li k’a’aq re ru a’in sa’ xk’ab’a’ li Kolonel ut aj Tojol-ix, Jesukristo, amen.