Xtuqulal li wank joʼ li Kristo
“Li Jesus ki’ajk ru, kixq’us li iq’ ut kixye re li palaw: —Matchoqink! Ch’anaqat! Kich’anaak li iq’ ut kichalk jun nimla tuqtuukilal” (Markos 4:39).
Junxil naq xin’aatinak sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’, lin hi’, laj Ryan xk’ab’a’, kixk’ut jun li tweet chiwu li xye, “Ma yaal? Lix k’ab’a’ li winq a’an Bragg”—li naraj naxye “nimank-ib’”—“ut ink’a’ na’aatinak chirix li tuulanil? Xsach lix hoonal!” Chi ra inch’ool ninye naq toj yooq chi sachk.
Lin chaab’il yuwa’ a’an kiwan chaq jo’ aj b’atz’unel re b’olotz’ uq’ sa’ li Universidad UCLA rik’in li entrendor jwal nawb’il ru, laj John Wooden. Nach’ ke’wan chiru xyu’am lin yuwa’, ut wanq naq Laj Wooden ut li rixaqil ke’wulak sa’ qochoch re toowa’aq. Kiwulak chiru aatinak wik’in chirix li b’olotz’ uq’ malaj yalaq k’a’ru chik. Jun sut kinpatz’ re ma wan xna’leb’ choq’ we naq yookin chi ok sa’ li roso’jik chihab’ re li secundaria. Jo’ jun aj k’utunel, a’an kixye, “Laa yuwa’ xye we naq xat-ok sa’ Lix Iglees li Jesukristo, jo’kan ut naq ninnaw naq wan aapaab’aal chirix li Qaawa’. Rochb’een li paab’aal a’an, chiwanq xtuqulal aawanjik sa’ chixjunil hoonal. Chaab’ilaqat sa’ xyi li kaq-sut-iq’.”
Chiru xnumikeb’ li chihab’, toj nanaq sa’ inch’ool li aatin a’an. Li na’leb’ re wank chi tuqtu sa’ chixjunil li hoonal, jo’ ajwi’ sa’ li ch’a’ajkilaak ut li ka’pak’aliik, kixtoch’ inch’ool. Kink’e reetal chan ru naq ke’b’atz’un chi tuqtu eb’ lix equipo li qawa’ Wooden ut ke’ru chixk’ulb’al li campeonato nacional lajeeb’ sut.
A’b’an, ink’a’ mas nayeeman resil xtuqulal li wank sa’ li kutan a’in, ut ink’a’ mas nak’utman sa’ xhoonal li choqink ut li wech’ok-ib’. Nayeeman chi kok’ aj xsa’ chirixeb’ laj b’atz’unel—jun b’atz’unel li wan xtuqulal ink’a’ natichko’k sa’ xraqik jun li b’atz’unk jwal nach’, malaj jun equipo na’ok chi sachk xb’aan xmaak’a’il xtuqulal. A’b’an li chaab’il na’leb’ a’in nak’anjelak ajwi’ sa’ jalan chik hoonal. Xyu’aminkil li xtuqulal li wank naru narosob’tesiheb’ li na’b’ej yuwa’b’ej, laj b’eresinel, li misioneer, laj k’utunel, laj tzolonel, ut chixjunileb’ chik li yookeb’ chixnumsinkileb’ li kaq-sut-iq’ re li yu’am a’in.
Xtuqulal li wank sa’ musiq’ej nokoxtenq’a chi wank chi tuqtu ut chixjayalinkil qib’ rik’in li k’a’aru aajel ru, ut tz’aqal wi’chik naq wan li ka’pak’aliik. Li Awa’b’ej Hugh B. Brown kixye, “Li paab’aal chirix li Dios ut chirix xq’axom ru li tiikilal nakawresi xtuqulal li qawanjik sa’ k’a’uxlej ut sa’ musiq’ej chiruheb’ li ch’a’ajkilal.”1
Li Awa’b’ej Russell M. Nelson a’an jun chaab’il reetalil li xtuqulal li wank. Jun sut, li Doctor Nelson yoo chixcho’b’al xch’ool jun kristiaan, kikub’e xmetz’ew xkik’el li kristiaan a’an sa’ junpaat. Li Doctor Nelson chi tuqtu kixk’e reetal k’a’ru yoo chi k’ulmank ut naq jun li k’anjeleb’aal li aajel ru isinb’il chaq xb’aan jun reheb’ li komon. Kik’eeman wi’chik li k’anjeleb’aal, ut li Doctor Nelson kixk’ojob’ xch’ool lix komon, kixye re, “Toj nakatinra,” toja’ naq kich’uch’in b’ayaq rik’in, kixye, “Wan hoonal naq mas nakatinra chiru jalan chik hoonal!” A’an kixk’ut chan ru taqak’ul jun nimla ch’a’ajkilal—rik’in xtuqulal li wank, chi jayalinb’il li qak’a’uxl ka’ajwi’ rik’in li k’a’ru tz’aqal aajel ru—a’an xtuqub’ankil li ch’a’ajkilal. Li Awa’b’ej Nelson kixye: “A’an naraj tz’aqal li ramok-ib’. Li nakawaj xyeeb’al, a’an “Isihin, entrenador! Nawaj sutq’iik sa’ wochoch.” A’b’an chi yaal naq ink’a’ nakatru. Jun yu’amej wan sa’ ruq’ chixjunil li equipo re cho’ok. Jo’kan ut naq tento tatkanaaq chi tuqtu aach’ool ut chi q’es ru laa k’a’uxl.”2
Ak re naq li Kolonel a’an li tz’aqal reetalil xtuqulal li wank.
Sa’ li Awimq Getsemani, sa’ xnimal li rahilal, naq “lix tiqob’ kama’ ninqi tz’uqul chi kik’,”3 a’an kixk’ut li choxahil tuqulal li wan rik’in li tuulanil a’b’an xnimal ru yehom, “Ink’a’ chi’uxmanq li nawaj laa’in, a’ b’an laa wajom laa’at.”4 Rub’el li nimla teneb’aak chixk’eeb’al chi uxmank li kolb’a-ib’ choq’ re chixjunileb’ li kristiaan, li Jesus kixk’ut oxib’ li na’leb’ li nokoxtenq’a chixtawb’al ru xnimal xtuqulal lix wanjik. Xb’een, a’an kixnaw ani a’an ut chi tiik kixb’aanu lix choxahil k’anjel. Xkab’, a’an kixnaw naq wan jun nimla k’uub’anb’il na’leb’ re sahil ch’oolejil. Ut rox, a’an kixnaw naq sa’ xk’ab’a’ lix junelikil mayej re tojb’al-ix, chixjunileb’ li neke’paab’an ut neke’chal rik’in a’an rik’in xk’ulb’aleb’ ut xpaab’ankileb’ li loq’laj sumwank li k’eeb’ileb’ sa’eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li tijonelil, eb’ a’an te’kole’q, jo’ kixk’ut li Elder Dale G. Renlund anajwan.
Re xk’utb’al xjalanil xsachb’al ut xk’uulankil li xtuqulal li wank, k’oxlahomaq li kixk’ul li Kristo ut eb’ lix apostol naq ke’el chaq sa’ li Awimq Getsemani. Naq ke’chal laj pleet li ke’raj xchapb’al li Jesus, laj Pedro kisach xtuqulal lix wanjik ut rik’in josq’il kixch’ot lix xik li moos li taqenaqil aj tij, laj Malko. A’b’an li Jesus kiwan chi tuqtu sa’ jun ch’a’ajkil hoonal kixk’irtesi laj Malko.5
Ut choq’ reheb’ li ch’a’aj chiruheb’ xk’uulankil xtuqulal lix wanjik ut li kub’enaq xch’ooleb’ xb’aan a’an, k’eehomaq reetal k’a’ru kixk’ul laj Pedro chirix a’an. Ka’ch’in chik chirix li hoonal a’in ut li yot’e’k kixk’ul chirix xyeeb’al naq ink’a’ naxnaw ru li Kristo,6 laj Pedro kixaqli chiru ajwi’ laj jolominel li kixjit li Kolonel, ut rik’in xtuqulal li wank us ta chixjunil li patz’inb’il re, a’an kixch’olob’ xyaalal lix choxahilal li Jesukristo.7
Xnawb’al anihat laa’at ut xk’ulub’ankil laa choxahilal
Chiqatz’il rix xraqalil li xtuqulal li wank jo’ li Kristo. Xb’een wa, xnawb’al aniho laa’o ut xk’ulub’ankil li qachoxahilal nak’ehok tuqtuukilal. Li xtuqulal li wank jo’ li Kristo naraj naq ink’a’ taqajuntaq’eeta qib’ rik’ineb’ li qas qiitz’in ut naq ink’a’ taqab’aanu qib’ jo’ jalan chik kristiaan.8 Laj Jose Smith kixye, “Wi li winq ink’a’ naxtaw ru ani li Dios, ink’a’ naxtaw ru ani a’an xjunes rib’.”9 Ink’a’ naru nawan xchoxahil tuqulal li wank wi ink’a’ naqanaw naq laa’o ralal ut xrab’in jun Choxahil Yuwa’b’ej aj rahonel.
Sa’ jun aatin kixye, li Awa’b’ej Nelson kixk’uteb’ li yaal chirix aniho: laa’o li ralal xk’ajol li Dios, laa’o alalb’ej k’ajolb’ej re li sumwank, ut laa’o xtzolom li Kristo. Chirix a’an, kixyeechi’i, “Naq nekek’ulub’aheb’ li yaal a’in, li qaChoxahil Yuwa’ texxtenq’a chixk’ulb’al lee rajom chi wank chi junelik chiru lix santil ilob’aal a’an.”10 Yaal naq laa’o choxahil winq ut ixq ut yal yooko chixnumsinkil jun ruchich’och’il yu’am. Xnawb’al aniho laa’o ut xk’ulub’ankil li qachoxahilal jwal aajel ru re tooruhanq chixkawresinkil li xtuqulal li wank jo’ li Kristo.
Xnawb’al naq wan jun choxahil k’uub’anb’il na’leb’
Xjultikankil naq wan jun nimla k’uub’anb’il na’leb’ naxk’e xkawilal li qach’ool ut xtuqulal li wank sa’ xyi li ch’a’ajkilal. Laj Nefi kiru “chi xik ut chixb’anaunkil”11 li kixtaqla li Qaawa’ “chi moko naxnaw ta chirubʼeetal”12 k’a’ru tixb’aanu xb’aan naq kixnaw naq taak’ame’q xb’e xb’aan li Musiq’ej, re xtz’aqob’resinkil ru lix junelikil k’uub’anb’il na’leb’ jun Choxahil Yuwa’b’ej aj rahonel. Xtuqulal li wank nachal naq noko’ilok rik’in jun junelikil ilok. Li Qaawa’ kixye reheb’ lix tzolom naq “te’xtaqsi li rilob’aaleb’”13 ut naq “li tiikil kʼaʼuxlej re li junelik qʼe kutan chihilanq saʼ xkʼaʼuxleb’.”14 Wi taqak’oxlaheb’ li ch’a’ajkilal jo’ jun raqal re li junelikil k’uub’anb’il na’leb’, li ch’a’ajkilal taa’ok choq’ junaq usilal re rahok, tenq’ank, k’utuk, ut osob’tesink. Li junelik ilok naxk’e xwankil li xtuqulal li wank jo’ li Kristo.
Xnawb’al li wankilal aj kawob’resinel wan re li Jesukristo ut lix tojb’al rix li maak
Sa’ roso’jik, li wankilal aj kawob’resinel wan re li Kristo, li k’eeb’il xb’aan lix mayej aj tojol-ix, naxk’e qametz’ew chi kuyuk ut chi q’axonk. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo naru noko’ok sa’ sumwank rik’in li Dios ut naru nokokawob’resiik sa’ xpaab’ankil li sumwank a’an. Naru toob’ak’e’q rik’in li Kolonel sa’ sahil ch’oolejil ut tuqtuukilal, maak’a’ naxye li k’a’ru yooko chi nume’k wi’.15 Li ch’ol 7 re Alma nak’utuk chi ch’ina-us chirix li wankilal aj kawob’resinel wan re li Kristo. A’an naxtoj qix chiru li maak, a’ut li Kolonel naru ajwi’ qakawob’resinkil sa’ qaq’unal, li qaxiw, ut li qach’a’ajkilal chiru li yu’am a’in.
Naq noko’ilok wan wi’ li Kristo, naru taqach’anab’ li qaxiw, jo’ ke’xb’aanu lix tenamit laj Alma sa’ li ch’och’ Helam.16 Naq ke’xch’utub’ rib’ li teep aj pleet aj rahob’tesinel, eb’ lix tiikil tzolom li Kristo ke’xk’ut xtuqulal li wank. Li Elder David A. Bednar kixye: “Laj Alma kixye reheb’ laj paab’anel naq chijultiko’q reheb’ li Qaawa’, ut li kole’k li ka’ajwi’ rik’in a’an naru nachal (chi’ilmanq 2 Nefi 2:8). Ut rik’in xnawb’al naq li Kolonel yoo chi ilok reheb’, eb’ li tenamit ke’ru chi ch’anab’aak lix xiweb’.”17 A’an tz’aqal li xtuqulal li wank.
Li nimla winq sa’ xyi li kaq-sut-iq’.
Laj Noe kixk’ut chiqu naab’al chirix xkuyb’al li kaq-sut-iq’, a’b’an li Kolonel a’an li tz’aqal naxk’ut chan ru xkuyb’al jun kaq-sut-iq’. A’an li nimla winq sa’ xyi li kaq-sut-iq’. Chirix jun najtil kutan re k’utuk rochb’eeneb’ lix apostol, li Kolonel kiraj ru hilank ut kixye naq te’xq’ax ru li Palaw re Galilea sa’ jukub’. Naq kihilan li Kolonel, kiwakli jun nimla kaq-sut-iq’. Li kawil iq’ ut li kawil roq li palaw ke’ok chixpik’ankil rib’ chiru li jukub’, ut eb’ li apostol ke’ok chi xuwak chirix xyu’ameb’. Ut chijultiko’q eere, junjunq reheb’ li apostol a’aneb’ aj kar li neke’xnaweb’ chi us li kaq-sut-iq’ neke’wakli sa’ xb’een li palaw a’an! A’ut, chi wankeb’ xk’a’uxl,18 ke’rajsi li Qaawa’ ut ke’xpatz’, “At [Qaawa’], ma maak’a’ nakawaj wi’ naq too’oso’q?” Toja’ naq, rik’in tz’aqal xtuqulal li wank, li Kolonel “ki’ajk ru, kixq’us li iq’ ut kixye re li palaw: Matchoqink! Ch’anaqat! Kich’anaak li iq’ ut kichalk … nimla tuqtuukilal.”19
Toja’ naq kixk’e jun nimla na’leb’ chirix xtuqulal li wank reheb’ lix apostol. Kixpatz’, “K’a’ut naq k’a’jo’ lee xiw? K’a’ut naq maak’a’ eepaab’aal?”20 A’an kixjultika reheb’ naq a’an laj Kolol re li ruchich’och’ ut naq taqlanb’il a’an xb’aan li Yuwa’b’ej re xkʼeebʼal chi uxmank lix kolbʼal chiru li kamk ut lix yuʼam chi junelik li ralal xk’ajol li Dios. Relik chi yaal, li Ralal li Dios ink’a’ taakamq raj sa’ jun jukub’. A’an reetalil choxahil xtuqulal li wank xb’aan naq kixnaw lix choxahilal ut kixnaw naq wan jun k’uub’anb’il na’leb’ re li kolb’a-ib’ ut li taqenaq loq’al, ut kixnaw naq tz’aqal aajel ru lix tojb’al rix li maak li tixb’aanu re naq taaruuq taa’uxmanq li k’uub’anb’il na’leb’ a’an.
Sa’ xka’b’a li Kristo ut lix tojb’al rix li maak nachal chixjunil li us sa’ li qayu’am. Naq najultiko’ qe aniho laa’o, naq naqanaw naq wan jun choxahil k’uub’anb’il na’leb’ re uxtaan, ut naq naqakawob’resi li qach’ool rik’in xmetz’ew li Qaawa’, naru taqab’aanu chixjunil li k’a’aq re ru. Taqataw li tuqtuukilal. Toowanq jo’ chaab’il ixq ut winq sa’ yalaq kaq-sut-iq’.
Chiqasik’eb’ li osob’tesink re li xtuqulal li wank jo’ li Kristo, ink’a’ ka’ajwi’ re xtenq’ankil qib’ sa’ xhoonalil li ch’a’ajkilal, re aj b’an wi’ rosob’tesinkileb’ ut xtenq’ankileb’ li qas qiitz’in chiruheb’ li kaq-sut-iq’ sa’ xyu’ameb’ a’an. Sa’ li ewu a’in chiru li domingo re ramos, chi sa inch’ool ninch’olob’ xyaalal li Jesukristo. Waklijenaq chi yo’yo. Ninch’olob’ xyaalal li tuqtuukilal ut choxahil xtuqulal li wank li nak’ehok ka’ajwi’ a’an sa’ li qayu’am, ut ninb’aanu sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.