Jolomil ch’utub’aj-ib’
Li Jesukristo a’an lix kawilaleb’ li na’b’ej yuwa’b’ej
Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2023


Li Jesukristo a’an lix kawilaleb’ li na’b’ej yuwa’b’ej

Tenq’ahomaqeb’ lee kok’al chixnimob’resinkil xpaab’aaleb’ chirix li Jesukristo, chixraab’al lix evangelio ut lix Iglees, ut chixkawresinkileb’ rib’ re xsik’b’al ru li us chiru chixjunil lix yu’ameb’.

Jun ewu chaq, jun yuwa’b’ej xik re sa’ jun ch’utam choq’ re li obispil. Lix rab’in kaahib’ chihab’ xyu’am kixaqli chiru, tiqto sa’ xt’ikr re wark ut chapcho sa’ ruq’ li hu Eb’ li Esilal sa’ lix Hu laj Mormon.

“K’a’ut naq tento tatxik sa’ jun li ch’utam?” chan re.

“Xb’aan naq laa’in jun tenq’ aj k’ehol na’leb’ sa’ li obispil,” chan.

“A’b’an laa’at inyuwa’!” kixye lix rab’in.

Li yuwa’b’ej kiwiq’la chiru. “At inrab’in,” chan re, “ninnaw naq nakawaj naq tinwil li hu aawik’in ut naq tatintenq’a chi wark, a’b’an anajwan tento tinxik chixtenq’ankil li obiisp.”

Lix rab’in xchaq’ok, ut xye, “Ma maak’a’ xyuwa’ li obiisp li taatenq’anq raj re chi wark?”

K’a’jo’ naq naqab’antioxi reheb’ li komon maak’a’ rajlankileb’ li neke’k’anjelak chi anchaleb’ xch’ool sa’ lix Iglees li Jesukristo wulaj wulaj. Relik chi yaal, loq’eb’ lee mayej.

A’ut, jo’ kixtaw ru li ch’ina ixqa’al a’in, wan k’a’ruhaq li juntaq’eet xloq’al—li ink’a’ naru xtawb’al ruuchil—naq jun na’b’ej malaj yuwa’b’ej naxch’olaniheb’ lix kok’al. A’an naxk’ut li eetalil re choxa.1 Li qaYuwa’ sa’ Choxa nasaho’ xch’ool chi yaal naq eb’ li ralal xk’ajol tzolb’ileb’ ut ch’olaninb’ileb’ xb’aaneb’ xna’ xyuwa’ sa’ ruchich’och’.2

Ex na’b’ej yuwa’b’ej, b’antiox eere chixjunil li nekeb’aanu re xk’iresinkileb’ lee kok’al. Ut ex kok’al, b’antiox eere chixjunil li nekeb’aanu re xk’iresinkileb’ lee na’ lee yuwa’, xb’aan naq, jo’ neke’xnaw chixjunil li na’b’ej yuwa’b’ej, chi kok’ aj xsa’ naqatzol naab’al rik’ineb’ li qakok’al chirix li paab’ank, li oyb’enink, ut li rahok jo’ chanru neke’xtzol qik’in laa’o!3

Wan xloq’laj teneb’ankileb’ li na’b’ej yuwa’b’ej

Ma eek’oxlahom jun sutaq li xiwxiwil naxb’aanu li qaYuwa’ sa’ Choxa rajlal sut naq naxtaqla jun reheb’ li ralal xk’ajol sa’ ruchich’och’? A’aneb’ a’in lix musiq’ejil alal ut rab’in. Moko wan ta roso’jik li reechanihomeb’. Na’ajman naq te’wulaq jo’ xninqal ru kristiaan re chaab’ilal, usilal, ut yaalalil. A’ut neke’chal arin sa’ ruchich’och’ chi maak’a’ xkawilaleb’, ka’ajwi’ neke’ru chi yaab’ak re xtawb’al xtenq’ankileb’. Nak’eeman jun tz’apleb’ t’ikr re naq ink’a’ najultiko’ reheb’ lix wanjikeb’ rik’in li Dios, jo’ ajwi’ aniheb’ a’an ut aniheb’ naru te’wulaq wi’. Neke’xtaw xna’leb’ chirix li yu’am, li rahok, li Dios, ut lix k’uub’anb’il na’leb’ a’an a’ yaal li neke’ril rik’ineb’ li kristiaan sa’ xsutameb’—jo’eb’ lix na’ xyuwa’, li yookeb’ ajwi’ chixyalb’aleb’ xq’e chixtawb’aleb’ xna’leb’.

Jalam-uuch
Jun k’uula’al toje’ xyo’la

Li Dios naxk’e sa’ xb’eeneb’ li na’b’ej yuwa’b’ej “li teneb’anb’il loq’ … naq te’xk’iresiheb’ lix kok’al rik’in rahok ut tiikilal, naq te’xk’e li k’a’ru nak’anjelak reheb’ sa’ tz’ejwalej ut sa’ musiq’ej, ut naq te’xk’ut chiruheb’ … xpaab’ankileb’ lix taqlahom li Dios.”4

Tz’aqal a’an re xk’eeb’aleb’ li na’b’ej yuwa’b’ej chi k’oxlak chiru chixjuni li q’ojyin.

A’in li waatin choq’ reheb’ chixjunileb’ li na’b’ej yuwa’b’ej:

Li Qaawa’ nekexxra.

A’an wan eerik’in.

Xaqxo chek’atq.

A’an lee kawilal sa’ xb’eresinkileb’ lee kok’al re te’xsik’ ru xb’aanunkil li us.

K’ulumaq li osob’tesink ut teneb’ank a’in chi kawaq ut chi sahaq eech’ool. Meenumsi lix yo’leb’aal li choxahil osob’tesiik a’in re yalaq ani chik. Rik’in lix tusub’ankileb’ li na’leb’ re li evangelio, wan eek’anjel laa’ex chixb’eresinkileb’ lee kok’al sa’ xyu’ameb’ wulaj wulaj. Tenq’ahomaqeb’ lee kok’al chixnimob’resinkil xpaab’aaleb’ chirix li Jesukristo, chixraab’al lix evangelio ut lix Iglees, ut chixkawresinkileb’ rib’ re xsik’b’al ru li us chiru chixjunil lix yu’ameb’. Relik chi yaal, a’an lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios choq’ reheb’ li na’b’ej yuwa’b’ej.

Laj Satanas tixyal eeka’pak’alinkil, eejalb’ehinkil, ut xka’ch’inob’resinkil lee ch’ool.

A’b’an chixjunjunqaleb’ li kok’al xk’uluk re lix Saqen li Kristo re te’xk’ul choxahil b’eresink. Ut li Kolonel texxtenq’a, texxb’eresi, ut tixwaklesi eech’ool. Sik’omaq li tenq’ naxk’e. Sik’omaq eena’leb’ rik’in li Qaawa’!

Jalam-uuch
Li Qaawaʼ Jesukristo

Jo’ chanru naq li Jesukristo a’an lix kawilaleb’ li saaj, li Jesukristo a’an ajwi’ xkawilaleb’ li na’b’ej yuwa’b’ej.

A’an nanimob’resin rahok

Wan naq maare taqak’oxla ma wan anihaq chik li chaab’ilaq wi’chik chiqu re xb’eresinkileb’ ut xtzolb’aleb’ li qakok’al. Us ta teereek’a naq wan eemajelal, wan eerik’in li k’a’ru naxk’e eek’ulub’: lee rahom choq’ reheb’ lee kok’al.

Lix rahom jun na’b’ej malaj yuwa’b’ej choq’ reheb’ lix kok’al, a’an jun reheb’ li wankilal jwal kaw sa’ choxa ch’och’. A’an jun reheb’ li k’a’aq re ru sa’ li ruchich’och’ a’in li naru taakuyuq chi junelik.

Anajwan ut, maare nekereek’a naq moko chaab’il ta lee wanjik rik’ineb’ lee kok’al. A’an tz’aqal li nak’anjelak wi’ lix wankil li Kolonel. A’an naxk’irtesiheb’ li yaj, ut naru ajwi’ naxk’irtesiheb’ li komonil. A’an naxk’ihob’resiheb’ li kaxlan wa ut li kar, ut a’an naru ajwi’ naxk’ihob’resi li rahok ut li sahil ch’oolejil sa’ lee rochoch.

Lee rahom choq’ reheb’ lee kok’al naxkawresi jun chaab’il na’ajej re xk’utb’al li yaal ut xwaklesinkil li paab’aal. K’ehomaq lee rochoch jo’ rochochil li tijok, li tzolok, ut li paab’ank; rochochil li sahil ch’oolejil; rochochil li k’ulub’aak; rochochil li Dios.5 Ut “tijonqex chiru li Yuwaʼbʼej chi anchal xmetzʼew eechʼool, re texnujaq rikʼin li rahok aʼin, li naxkʼe saʼ xbʼeenebʼ … li … nekeʼtaaqenk re li Jesukristo, li Ralal.”6

A’an nanimob’resin lix yalb’al qaq’e, li ka’ch’in jo’ ajwi’ li moko ch’a’aj ta

Jun chik li kawilal wan eere, jo’ na’b’ej yuwa’b’ej, a’an naq rajlal naru textenq’anq, wulaj wulaj. Eb’ li amiiw, eb’ laj k’utunel, ut eb’ laj q’unb’esinel ch’oolej sa’ li redes sociales neke’wulak ut neke’xik. A’b’an laa’ex naru nekexwan rajlal sa’ xyu’ameb’ lee kok’al.

Maare chanchan naq jwal ka’ch’in lix yalb’al eeq’e chiru li kawil xyaab’ kuxej neke’rab’i lee kok’al sa’ li ruchich’och’. Wan naq chanchan naq maak’a’ aj-e lix yalb’al eeq’e. A’ut chijultiko’q eere naq “rikʼin li kʼaʼru kaʼchʼin li Qaawaʼ naru naxkʼe chi uxmank lix ninqal ru naʼlebʼ.”7 Jun q’ojyin re junkab’al, jun aatinak chirix li evangelio, malaj jun chaab’il eetalil maare ink’a’ tixjal lix yu’am lee kok’al chi jun waakaj, jo’ chanru naq jun tz’uqul li ha’ ink’a’ naxk’e chi nimank xtoonal li che’ sa’ junpaat. A’b’an xb’aanunkil rajlal li k’a’ru ka’ch’in ut moko ch’a’aj ta, wulaj wulaj, naxch’olaniheb’ lee kok’al jwal wi’chik chiru li b’uut’iha’ li nachal chi jo’q’ehaq.8

A’an a’an lix b’e li Qaawa’. A’an na’aatinak eerik’in ut rik’ineb’ lee kok’al rik’in jun chʼina xyaabʼ kuxej li qʼun naʼaatinak, ink’a’ rik’in xyaab’ li kaaq.9 A’an kixk’irtesi laj Nahaman, ink’a’ rik’in “li q’axal ch’a’aj,” rik’in b’an li ch’ina k’anjel re atink chi k’iilasutinb’il.10 Eb’ li ralal xk’ajol laj Israel ke’xtzeka xsahil li tonq’ sa’ li yamyookil ch’och’, a’b’an li tz’aqal kixk’e xyu’ameb’ a’an li sachb’a-ch’oolej ka’ch’in ut moko ch’a’aj ta re li mana—lix waheb’ re rajlal kutan.11

Ex was wiitz’in, li wa re rajlal kutan li jwal chaab’il nakawresiman ut nak’eeman sa’ li ochoch. Li paab’aal ut li xnawom ch’oolej neke’ch’olaniik chi ink’a’ minb’ileb’ ru, chi timil timil, sa’eb’ li kok’ hoonal moko ch’a’ajeb’ ta, sa’ xb’ehil li yu’am wulaj wulaj.12

Chixjunil hoonal a’an hoonal re k’utuk. Chixjunil li aatin ut b’aanuhom naru neke’k’amok b’e.13

Maare ink’a’ teek’e reetal sa’ junpaat xq’ajkamunkil lix yalb’al eeq’e. A’ut, meekanab’. “Chixjunil li k’a’aq re ru tento taachalq sa’ xq’ehil,” chan li Qaawa’. “Jo’kan ut, mexlub’ sa’ xb’aanunkil li us, xb’aan naq yookex chixk’eeb’al xk’ojob’ankil jun xnimal ru k’anjel.”14 K’a’ chik ru nimaq wi’chik chiru xtenq’ankileb’ li ralal xk’ajol li Dios chixtzolb’al aniheb’ a’an ut xkawob’resinkileb’ lix paab’aal chirix li Jesukristo, lix evangelio, ut lix Iglees? Li Jesukristo taarosob’tesi ut tixk’ihob’resi lix yalb’al eeq’e.

A’an nak’ehok k’utb’esinb’il na’leb’

Li Qaawa’ naxtenq’aheb’ ajwi’ li na’b’ej yuwa’b’ej rik’in li maatan re li k’utb’tesinb’il na’leb’ choq’ re li junjunq. Li Dios naraj xhoyb’al lix Musiq’ re xb’eresinkileb’ li na’b’ej yuwa’b’ej.

Naq nekextijok ut nekesik’ rab’inkil li Musiq’ej, a’an tixye eere b’ar wankeb’ li muqmuukil xuwajel.15 A’an tixk’utb’esi k’a’ru lix maataneb’ ut lix kawilaleb’ lee kok’al, jo’ ajwi’ lix k’a’uxleb’ ink’a’ neke’xye.16 Li Dios texxtenq’a chirilb’aleb’ lee kok’al jo’ ilb’ileb’ xb’aan a’an—ink’a’ ka’ajwi’ li wan chirixeb’, a’b’an li wan sa’ xch’ooleb’.17

Chi tenq’anb’ilex xb’aan li Dios, naru teenaweb’ ru lee kok’al rik’in saqal ru ut choxahil na’leb’. Nekexinb’oq chixk’ulub’ankil li rajom li Dios chixb’eresinkil lee junkab’al rik’in li k’utb’esinb’il na’leb’. Sik’omaq lix b’eresihom sa’ lee tij.18

Jun nimla jalok

Maare li tenq’ li jwal aajel ru naxk’e li Jesukristo reheb’ li na’b’ej yuwa’b’ej a’an li “nimla jalok re” li qach’ool.19 A’an jun sachb’a-ch’oolej naqaj ru chiqajunil.

K’oxlahomaq chiru junpaataq a’in: Wankex sa’ li iglees, yookex chirab’inkil jun aatin chirix li junkab’al. Laj aatinanel naxye resil jun ochoch tz’aqal re ru ut jun junkab’al tz’aqal wi’chik re ru. Li b’eelomej ut li ixaqilb’ej maajo’q’e neke’xwech’ rib’. Eb’ li kok’al neke’xkanab’ rilb’aleb’ li loq’laj hu ka’ajwi’ re xb’aanunkil xk’anjeleb’ choq’ re li eskweel. Ut yoo li b’ich “Li rahok cherib’il eerib’”20 sa’ li ochoch. Rub’elaj naq na’ok chixyeeb’al naq chixjunileb’ neke’xch’utub’ rib’ re xmesb’al li tz’eqleb’aal chi saheb’ sa’ xch’ool, ak yookex chixk’oxlankil, “Maak’a’ royb’enihom lin junkab’al.”

Ex was wiitz’in, mexk’oxlak! Chixjunileb’ chik yookeb’ ajwi’ chixk’oxlankil a’an! Relik chi yaal, chixjunileb’ li na’b’ej yuwa’b’ej wankeb’ xk’a’uxl ma chaab’ileb’ tz’aqal.

A’b’an, wan jun choxahil yo’leb’aal re tenq’ choq’ reheb’ li na’b’ej yuwa’b’ej: a’an li Jesukristo. A’an li yo’leb’aal re li nimla jalok re li ch’oolej.

Naq nekete eech’ool chiru li Kolonel ut lix k’utum, a’an tixk’ut cheru lix q’unal eemetz’ew. Wi teepaab’ li Jesukristo chi tuulanaq eech’ool, a’an tixk’e li kʼaʼru qʼun xmetzʼew choqʼ kawilal cheru.21 A’an li Dios reheb’ sachb’a-ch’oolej.

Ma naraj naxye a’an naq tz’aqalaq re ru lee junkab’al chi jo’kan? Ink’a’. A’b’an texchaab’ilo’q. Rik’in li rusilal li Kolonel, chi timil timil teetaweb’ li na’leb’ neke’raj ru li na’b’ej yuwa’b’ej: li rahok choq’ re li Dios ut reheb’ li ralal xk’ajol, li kuyuk, xmaak’a’il li q’etq’etil, li paab’aal chirix li Jesukristo, ut li kawilal re xsik’b’al ru li us.

Li Jesukristo naxk’e li tenq’ rik’in lix Iglees

Li qak’anjel re xnimob’resinkil li paab’aal chirix li Jesukristo nab’aanuman sa’ li ochoch, ut jayalinb’il rik’in li junjunq chi kristiaan. Ut tenq’anb’il xb’aan li Iglees. Rochb’een xk’eeb’aleb’ li loq’laj hu ut li raatineb’ li profeet, lix Iglees li Qaawa’ naxk’e naab’aleb’ chik li k’anjeleb’aal re xtenq’ankileb’ li na’b’ej yuwa’b’ej ut eb’ li kok’al chixsik’b’al ru li us:

Jalam-uuch
Choq’ re Xkawilaleb’ li Saaj: Jun tenq’ re xsik’b’al ru laa b’e
  • Li hu Choq’ re Xkawilaleb’ li Saaj: Jun tenq’ re xsik’b’al ru laa b’e ink’a’ naxye k’a’ru taab’aanu ut k’a’ru ink’a’ taab’aanu. K’utb’il chi sa’ eb’ li junelikil yaal li te’tenq’anq qe chixsik’b’al ru li k’a’ru tixjayali li qayu’am rik’in lix k’utum li Jesukristo. Ilomaq eerochb’eeneb’ lee kok’al. Kanab’omaqeb’ chi aatinak chirix. Tenq’ahomaqeb’ chiroksinkileb’ li junelikil ut choxahil na’leb’ a’in sa’ xsik’b’al ruheb’ xb’e.22

  • Li ch’utub’aj-ib’ PFJ jwal chaab’ileb’ ajwi’. Nawoyb’eni naq chixjunileb’ li saaj te’ruuq chi tz’aqonk. Ninb’oqeb’ li saaj maji’ sumsuukeb’ re te’okenq sa’eb’ li ch’utub’aj-ib’ a’an jo’ aj b’eresinel ut aj k’ehol na’leb’. Ninb’oqeb’ li na’b’ej yuwa’b’ej chixnimob’resinkil li musiq’ejil wankilal te’xk’am chaq eb’ li saaj naq neke’k’ulun wi’chik sa’ ochoch chirix xraqik li ch’utub’aj-ib’ PFJ.

  • Wankeb’ laj k’utunel, laj b’eresinel, ut laj tenq’anqel choq’ reheb’ li kok’al ut eb’ li saaj sa’ Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan. Kok’ aj xsa’ nekex’ok sa’ xyu’am jun li saaj sa’ jun aajel ruhil hoonal re xkawob’resinkil ut xwaklesinkil lix paab’aaleb’ ut lix nawom xch’ooleb’. Junjunq eere saajex li maji’ sumsuukex. Junjunq eere maak’a’eb’ lee kok’al. Lee chaab’il k’anjel chiruheb’ li ralal xk’ajol li Dios a’an q’axal loq’ sa’ rilob’aal li Dios.23

Xpaab’ankil naq taa’uxq li sachb’a-ch’oolej

Ex wamiiw, ex was wiitz’in, xnimob’resinkil lix paab’aal jun ch’ina al a’an chanchan xtenq’ankil jun utz’u’uj chi nimank. Ink’a’ nokoru chixyu’b’al lix toonal re xnimob’resinkil xteram. Ink’a’ nokoru chixteeb’al lix b’een re naq taa’atz’umaq sa’ junpaat. Ut ink’a’ nokoru chixkanab’ankil xjunes li utz’u’uj ut taqoyb’eni naq yal taanimanq malaj taa’atz’umaq yal chi jo’kan.

Li tento taqab’aanu choq’ reheb’ li kok’al li yookeb’ chi k’iik, a’an xk’eeb’al li chaab’il ch’och’ li nach’olanin, b’ar wi’ natawman li choxahil ha’. Tento taqisi li yib’ aj pim ut yalaq chik k’a’ru li taaramoq re li choxahil saqen. Tento taqakawresi li na’ajej chi us re naru taa’uxq li k’iik. Rik’in qakuyum taqakanab’eb’ li kok’al ut saaj chixsik’b’al ru chi musiq’anb’ileb’ xb’eheb’ ut taqakanab’ li Dios chixk’anjelankil lix sachb’a-ch’oolej. Li taak’ulmanq a’an jwal ch’ina-usaq, chaq’alaq ru, ut sahaq chiru yalaq chik k’a’ru truuq raj taqab’aanu qajunes qib’.

Sa’ lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios, na’ajman naq te’wanq li junkab’al chi junelik q’e kutan. Xb’aan a’in naq, jo’ na’b’ej yuwa’b’ej, maajun wa teekanab’ xyalb’al eeq’e, us ta wan lee xutaan chirix yalaq k’a’ru ak xk’ulman junxil.

Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, lix nimal ru aj K’irtesinel ut Kolonel, junelik wanq jun ak’ tiklajik ; a’an junelik naxk’e li yo’onihom.

Li Jesukristo a’an xkawilaleb’ li junkab’al.

Li Jesukristo a’an xkawilaleb’ li saaj.

Li Jesukristo a’an xkawilaleb’ li na’b’ej yuwa’b’ej.

Ninch’olob’ xyaalal a’in sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

  1. “Ak reheb’ li na’b’ej yuwa’b’ej naq te’raj xk’utb’al li us chiruheb’ lix kok’al. A’an a’in jun sachb’a-ch’oolej sa’ xna’leb’ li qaYuwa’. Naraj naq li kok’al te’k’ulunq arin, jo’ chanru tuqub’anb’ileb’ li junkab’al chi junelik q’e kutan sa’ choxa. Li junkab’alej, a’aneb’ li tuqtu wi’ li choxa, jo’kan naq li Dios naraj naq a’anaqeb’ ajwi’ li tuqtu wi’ li ruchich’och’. Us ta li junkab’alej arin wankeb’ xmajelal, neke’xk’e xna’ajeb’ li ralal xk’ajol li Dios b’ar wi’ jwal nim wi’chik li wankilal re te’ruuq raj chireek’ankil li k’a’ru xqeek’a chaq sa’ choxa—a’an xrahom li na’b’ej yuwa’b’ej. Li junkab’alej, a’aneb’ ajwi’ li na’ajej jwal nim wi’chik xwankil re xnumsinkileb’ li na’leb’ li toohe’xb’eresi chi sutq’iik rik’in li Dios (Henry B. Eyring, “Xch’utub’ankil lix junkab’al li Dios,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2017).

  2. Naqanaw naq ink’a’ junelik nab’aanuman li rajom li Dios “arin sa’ ruchich’och’ jo’ sa’ choxa” (Mateo 6:10). Eb’ li ruchich’och’il na’b’ej yuwa’b’ej wankeb’ xmajelal chiru li naraj li Dios. A’an naxk’e reetal a’an. Nink’oxla naq a’an nayaab’ak chirix chixjunil li rahilal ut yot’e’k sa’eb’ li junkab’al. A’ut ink’a’ naxsach xyo’onihom chirix li junkab’al. Ut maajun wa tixb’aanu, xb’aan naq li Dios kixkʼuubʼ jun xnimal ru naʼlebʼ choqʼ re lix kʼulumaqebʼ li ralal xkʼajol saʼ li junelik qʼe kutan. Ut li junkabʼal aʼan lix chʼoolil li kʼuubʼanbʼil naʼlebʼ aʼan.

  3. Chi’ilmanq Mateo 18:1–5; Mosiah 3:19.

  4. Li Junkabʼal: Jun Jekʼinbʼil Aatin choqʼ re li Ruchichʼochʼ,” ChurchofJesusChrist.org; chi’ilmanq ajwi’ Tzol’leb’ ut Sumwank 68:25–28.

  5. Chi’ilmanq “Li tzolok sa’ li ochoch nak’ule’ xb’aan li komonil wank,” Li K’utuk jo’ li Kolonel: Choq’ reheb’ chixjunileb’ li neke’k’utuk sa’ li ochoch ut sa’ li Iglees (2022), 30–31; chi’ilmanq ajwi’ Tzol’leb’ ut Sumwank 109:8.

  6. Moroni 7:48.

  7. 1 Nefi 16:29; chi’ilmanq ajwi’ Alma 37:6–7.

  8. Chi’ilmanq “Li tzolok sa’ li ochochnal naraj naxye xyalb’al qaq’e, rik’in kok’ k’anjel ut chi kok’ aj xsa’,” Li K’utuk jo’ li Kolonel, 31. Li Awa’b’ej David O. McKay kixye: “Miqak’oxla naq moko aajeleb’ ta ru junjunqeb’ li k’a’aq re ru ka’ajwi’ xb’aan naq kok’eb’ ut moko ninqeb’ ta xwankil. Li yu’amej yiib’anb’il rik’in k’iila kok’ na’leb’. Li qayu’am, li qatib’el, k’eeb’il xyu’am xb’aan li qaam. Wi naxkanab’ eek’ank li ch’ina ch’oolej, aran naraq’e li yu’am sa’ li ruchich’och’ a’in. Li nimla saq’e jwal nim xwankil sa’ choxa, a’b’an noko’osob’tesiik rik’ineb’ li raq’ xam li kok’eb’ naq neke’chal arin, a’b’an rik’in chixjunileb’ nakutanob’resiik chixjunil li ruchich’och’. Li q’ojyin nasahob’resiik rik’in xlemtz’unkileb’ li kok’ chahim; ut li tz’aqal yu’amej re jun aj Kristiano yiib’anb’il rik’ineb’ li kok’ b’aanuhom aj Kristiano li neke’b’aanuman chiru li oor a’in, li k’asal a’in—sa’ li ochoch” (Enseñanzas de los Presidentes de la Iglesia: David O. McKay [2003], 241–242).

  9. Chi’ilmanq Helaman 5:30.

  10. Chiʼilmanq 2 Reyes 5:9–14.

  11. Chi’ilmanq Exodo 16.

  12. Chi’ilmanq “Xkawresinkileb’ laa walal aak’ajol re te’kanaaq chiru chixjunil li yu’am sa’ lix b’ehileb’ li sumwank re li Dios,” Kim, Taaqehin—Choq’ reheb’ li komon ut li junkab’al: Li Ak’ Chaq’rab’ 2023, xtiqb’al li aatin (ka’ajwi’ li k’uub’lajik digital).

  13. Chi’ilmanq “Naru nak’uub’aman li tzolok sa’ li junkab’al, a’b’an naru ajwi’ sa’ junpaat,” Li K’utuk jo’ li Kolonel, 31; 1 Pedro 3:15.

  14. Tzol’leb’ ut Sumwank 64:32–33.

  15. Chi’ilmanq Mateo 2:13.

  16. Chi’ilmanq Alma 40:1; 41:1; 42:1.

  17. Chi’ilmanq 1 Samuel 16:7.

  18. Chi’ilmanq 1 Nefi 15:8.

  19. Alma 5:13.

  20. Chi’ilmanq “Li rahok cherib’il eerib’,” Eb’ li B’ich, 201.

  21. Chi’ilmanq Eter 12:27.

  22. “Rik’ineb’ li kok’al, teneb’anb’il sa’ xb’eeneb’ li na’b’ej yuwa’b’ej naq te’xb’eresiheb’ sa’ li chaab’ilal. Neke’xnaweb’ xwanjik, xseeeb’al, ut xnawom li junjunq kok’al. Eb’ li na’b’ej yuwa’b’ej neke’xsik’ chiru chixjunil lix yu’ameb’ chixkawresinkil jun chaab’il wanjik rik’ineb’ lix kok’al. A’aneb’ li q’axal neke’ru chixsik’b’al ru li chaab’il na’leb’ chirix lix chaab’ilaleb’ ut lix sahilaleb’ lix kok’al” (James E. Faust, “Lo mas importante de la ley: la justicia, la misericordia y la fe,” Liahona, noviembre 1997, 54).

  23. Wankeb’ wiib’ chik li k’anjeleb’aal jwal chaab’il: Sa’ li k’uub’ajik digital re Kim, Taaqehin choq’ re li chihab’ a’in wan jun ak raqal li k’ab’a’inb’il “Xkawresinkileb’ laa walal aak’ajol re te’kanaaq chiru chixjunil li yu’am sa’ lix b’ehileb’ li sumwank re li Dios.” A’an naxk’e junjunqeb’ li kok’ na’leb’ naru neke’b’aanuman sa’ ochoch re xtenq’ankileb’ li kok’al chixkawresinkil rib’ choq’ re li kub’iha’ ut xkomoneb’ chik li sumwank ut k’ojob’anb’il k’anjel. Ut sa’ li ak’ob’resinb’il hu Li K’utuk jo’ li Kolonel wan jun li raqal li k’ab’a’inb’il “Ochochnal ut junkabʼal” li naxye chan ru naq li k’utuk jo’ li Kristo nak’anjelak sa’ li ochoch (che’ilmanq li perel 30–31).