Jolomil ch’utub’aj-ib’
A’ li Jesukristo natenq’an qe
Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2023


A’ li Jesukristo natenq’an qe

Naru nokosumk’anjelak rik’in li Kolonel chixtenq’ankileb’ li ani wankeb’ rajom ru sa’ li k’a’ru re ruchich’och’ ut sa’ musiq’ej—ut sa’ li b’e a’an, naqataw li qatenq’ laa’o.

Rik’in paab’aal chirix li Jesukristo ut oyb’enihom rik’in li ke’rab’i chirix lix sachb’a-ch’oolej a’an, eb’ laj ilol re jun winq sik ke’xk’am a’an chiru li Jesus. Ke’xsik’ xyaal xk’amb’al toj b’ar wi’ wan—ke’xte xb’een li ochoch ut ke’xkub’si li winq, chiru lix ch’aat, toj b’ar wi’ yoo chi k’utuk li Jesus. Naq li Jesus “kiril lix paab’aaleb’, kixye [re li winq sik], kuyb’il sachb’il chik laa maak.”1 Ut chirix a’an “Waklin, xok laa ch’ina ch’aat ut ayu sa’ laa wochoch.”2 Sa’ junpaat, kiwakli li sik, kixchap lix ch’aat ut kixchap xb’e sa’ rochoch, “chi yoo chixnimankil ru li Dios.”3

K’a’ chik ru naqanaw chirixeb’ li ramiiw li sik? Naqanaw naq li Kolonel kixk’e reetal lix paab’aaleb’ a’an. Chirix naq ke’ril ut ke’rab’i li Kolonel ut ke’ril lix sachb’a-ch’oolej, “ke’sach xch’ool” ut “ke’xnima ru li Dios.”4

Li Jesukristo naxk’e li k’irtesink aajel ru—li tenq’ank sa’ xrahilal li tib’elej ut sa’ lix ch’a’ajkilal li ninqi rahil yajel. Chi nim ru, li Kolonel kitenq’an ajwi’ sa’ musiq’ej naq kixsaqob’resi ru li winq a’an chiru li maak.

Ut eb’ li ramiiw—sa’ xyalb’aleb’ xq’e chirilb’al li wan rajom ru, ke’xtaw xyo’leb’aal li tenq’; ke’xtaw li Jesukristo.

Ninch’olob’ xyaalal naq li Jesukristo a’an li natenq’an. Rik’in lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo, naru naqak’ul qatenq’ankil rik’ineb’ li qiiq ut lix rahil li maak, ut naru naqak’ul qatenq’ankil sa’eb’ lix q’unil qametz’ew.

Ut xb’aan naq naqara li Dios ut okenaqo sa’ sumwank re k’anjelak chiru, naru nokosumk’anjelak rik’in li Kolonel chixtenq’ankileb’ li ani wankeb’ rajom ru sa’ li k’a’ru re ruchich’och’ ut sa’ musiq’ej—ut sa’ li b’e a’an, naqataw li qatenq’ laa’o rik’in li Jesukristo.5

Li qaraarookil profeet, li Awa’b’ej Russell M. Nelson, kooxb’oq chi numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ ut chixtawb’al qahilaal.6 Ut kixch’olob’ naq li “tz’aqal hilank” a’an jo’ li “k’iraak ut li tuqtuukilal.” Li Awa’b’ej Nelson kixye, “Xb’aan naq li Kolonel, sa’ xk’ab’a’ lix junelikil mayej aj tojol-ix, kixtoj qix chiru li q’unal, li sachk, ut li maak, ut xb’aan naq kixnumsi chixjunil li rahilal, k’a’uxlej, ut iiq eek’ulum, chi jo’kan naq, wi teejal eek’a’uxl chi yaal ut teesik’ lix tenq’, naru textaqe’q sa’ xb’een li xiwxiwil ruchich’och’ a’in.”7 A’an li tenq’ naxyeechi’i qe li Jesukristo!

Chiqajunilo naqiiqa jun li b’oolx sa’ qab’een. Maare a’an jun chakach sa’ xb’een li qajolom, jun b’oolx malaj jun nimla iiq li lanlo sa’ t’ikr li naqak’am sa’ xb’een qatel. A’b’anan, qayehaq naq a’an jun li b’oolx.

Sa’ li b’oolx a’an naqak’am raalil li wank sa’ jun ruchich’och’ t’anenaq. Li qiiq a’an chanchan chik li pek sa’ li b’oolx. Junelik oxib’ paayeb’ ru a’an:

  • Eb’ li pek li wankeb’ aran xb’aaneb’ li qamaak.

  • Eb’ li pek xb’aan li yib’ ru naqasik’ xb’aanunkil, li yib’ aj na’leb’, ut xmaak’a’il qachaab’ilal rik’ineb’ li qas qiitz’in.

  • Ut eb’ li pek li neke’qiiqa xb’aan naq laa’o ajwi’ t’anenaqo. Sa’ xyanqeb’ a’an wankeb’ li toch’e’k, li rahilal, li yajel, lix lub’ik ut xrahil li ch’oolej, li junesal, ut li rahilal neke’chal sa’ ruchich’och’.

Ninch’olob’ chi sa inch’ool naq eb’ li qiiq sa’ ruchich’och’, eb’ li pek wankeb’ sa’ li qab’oolx, moko tento ta naq te’qakuy raalil.

Li Jesukristo naru naxseeb’ob’resi li raalil.

Li Jesukristo naru naxk’os li qiiq.

Li Jesukristo naxk’e qatenq’ankil chiru li raalil li maak.

Li Jesukristo a’an laj tenq’anel qe.

Aʼan kixye:

“Chalqex wik’in chejunilex li lub’luukex ut tawajenaqex xb’aan lee riiq, ut laa’in texinhiltasi [naraj naxye, li tenq’ ut tuqtuukilal].

“K’ulumaq lin iiqleb’ sa’ eeb’een ut tzolomaq eerib’ wik’in, xb’aan naq tuulanin ut q’un lin ch’ool, ut teetaw xhilob’aal eeraam.

“Xb’aan naq moko ra ta lin iiqleb’, ut li nink’e cheriiqani moko aal ta.”8

Naq naxye naq li iiqleb’ moko ra ta ut naq li iiq moko aal ta naraj naxye naq taqajunaji qib’ rik’in li Kolonel sa’ li iiqleb’ a’an, naq taqawotz li qiiq rik’in a’an, naq taqakanab’ chixk’osb’al raalil li qiiq. A’in naraj naxye naq too’ok sa’ sumwank rik’in li Dios ut taqoxloq’i li sumwank a’an, jo’ kixch’olob’ li Awa’b’ej Nelson, “a’an chixjunil naxk’e chi uxmank chi moko ch’a’aj ta.” A’an kixye, “Xjunajinkil eerib’ rik’in li Kolonel naraj naxye naq truuq teeroksi lix metz’ew ut lix wankil aj tojol-ix.”9

K’a’ut b’i’ naq qajunes naqaj riiqankil li qapek? K’a’ut naq jun aj kutul b’olotz’ li lub’lu ink’a’ raj taaraj elk chi hilank naq wan jun chik aj b’atz’unel li naru natenq’an re ut xchoyb’al li b’atz’unk? K’a’ut naq toj kawaq raj inch’ool chi wank injunes naq li ani natenq’an ak kawresinb’il chi wochb’eeninkil?

Li Awa’b’ej Nelson kixye, “li Jesukristo … xaqxo chi teeto lix tel, ut naraj ut naroyb’eni qak’irtesinkil, xkuyb’al qamaak, qach’ajb’ilob’resinkil, xk’eeb’al qakawilal, xsaqob’resinkil qu, ut qasantob’resinkil.”10

K’a’ut ut naq toj kaw qach’ool chixk’amb’al li qapek qajunes?

A’in jun patz’om re naq teesume chejunjunqal sa’ eek’a’uxl.

Choq’ we, a’in wan rilom rik’in li najteril q’etq’etil. “Naru tinb’aanu,” chankin. “Maak’a’ k’a’ru k’oxlaak naraj, tinb’aanu.” Li xik’ aj ilonel a’an li na’ajok re naq tinmuq wib’ chiru li Dios, naq tinnajtob’resi wib’ chiru, naq tinb’aanu li k’a’aq re ru injunes.

Ex was wiitz’in, moko tinruuq ta chixb’aanunkil injunes, moko aajel ta ru naq tinb’aanu injunes, ut ink’a’ tinb’aanu. Naq ninsik’ ru xjunajinkil wib’ rik’in li Kolonel Jesukristo rik’ineb’ li sumwank okenaqin wi’ rik’in li Dios, “Chixjunil naru chiwu, sa’ xk’ab’a’ li Kristo li nak’ehok inkawilal.”11

Eb’ li kristiaan neke’roxloq’i lix sumwank neke’osob’tesiik rik’in lix tenq’ahom li Kolonel.

K’oxlahomaq li seraq’ a’in li wan sa’ lix Hu laj Mormon: Lix tenamit laj Alma ke’teneb’aak “k’anjel sa’ xb’eeneb’, ut ke’k’ehe’ laj taqlanel moos sa’ xb’eeneb’.”12 Xb’aan naq ke’rame’ chi tijok chi kaw xyaab’eb’ xkux, eb’ a’an “ke’xhoy li raameb’ chiru [li Dios]; ut a’an kixnaw lix k’oxlahomeb’ xch’ool.”13

Ut “lix yaabʼ xkux li Qaawaʼ kichal rikʼinebʼ saʼ lix chʼaʼajkilalebʼ, ut kixye: Taqsihomaq lee jolom ut kʼojkʼooq chi chaabʼil eechʼool, xbʼaan naq ninnaw li sumwank li xekʼuubʼ chiwu; ut laaʼin tinʼok saʼ sumwank rikʼin lin tenamit, ut tebʼinkol chiru li moosil.

“Ut joʼkan ajwiʼ tinkotz li iiq li kʼeebʼil saʼ xbʼeen lee tel, re naq inkʼaʼ ajwiʼ texruuq chireekʼankil cherix.”14

Ut li riiqeb’ “ke’kotzman” ut “li Qaawaʼ kixkʼehebʼ xmetzʼew re naq moko chʼaʼaj ta chiruhebʼ xkʼambʼal li riiqebʼ, ut keʼxqʼaxtesi ribʼ chi sahebʼ saʼ xchʼool ut rikʼin kuyuk chiru chixjunil li rajom li Qaawaʼ.”15

Eb’ li kristiaan ke’roxloq’i lix sumwank ke’xk’ul xtenq’ankil naq ke’k’ojob’aak xch’ool, naq ke’k’ehe’ xkuyum ut sahileb’ xch’ool, ut ke’k’otzman li riiq re naq seeb’aqeb’ chik, toj reetal naq ke’ach’ab’aak.16

Anajwan toosutq’iiq sa’ li qab’oolx laa’o.

Li jalb’a-k’a’uxlej, rik’in lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo, a’an li na’ach’ab’an qe chiru li raalil li pek re li maak. Ut rik’in li xchaq’al ru maatan a’in, li ruxtaan li Dios nokoxtenq’a rik’in li raalil li tiik ruhil na’leb’, li ink’a’ raj tooruuq chixk’amb’al qajunes.17

Jo’kan ajwi’, lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo naxk’e qakawilal re kuyuk maak, li nokoxtenq’a chixseeb’ob’resinkil li iiq naqak’am sa’ xk’ab’a’ li majewaak.18

Jo’kan ut, chan ru naq li Kolonel nokoxtenq’a rik’ineb’ li qiiq sa’ xk’ab’a’ li wank sa’ jun ruchich’och’ t’anenaq ut rik’in jun tib’elej li naxk’ul rahil ch’olejil ut rahilal?

Wan naq, li tenq’ naxk’e a’an na’uxman ajwi’ qab’aan laa’o! Jo’ komon sa’ sumwank re lix Iglees, naqayeechi’i “yaab’ak rik’ineb’ li neke’yaab’ak” ut “xk’ojob’ankileb’ xch’ool li neke’ajok k’ojob’aak xch’ool.”19 Xb’aan naq “xoo’ok sa’ lix korral li Dios” ut “xtenamit a’an k’ab’a’inb’ilo,” “wan qach’ool chixk’amb’al li qiiq chiqib’il qib’ re naq taaseeb’o’q.”20

Li osob’tesihom naqak’ul sa’ xk’ab’a’ li sumwank a’an xtenq’ankil li Jesukristo chixtenq’ankileb’ chixjunil li ralal xk’ajol li Dios, sa’ li k’a’ru re ruchich’och’ ut sa’ musiq’ej. Laa’o li k’anjeleb’aal li natenq’an wi’ a’an.21

Chi jo’kan naq, jo’eb’ li raamiw li winq sik, “naqak’e xtenq’ankileb’ li q’uneb’ xmetz’ew, naqataqsi li uq’ej li nalukta, ut naqak’e xmetz’ew li xb’een aqej li maak’a’ xmetz’ew.”22 “Naqatenq’a qib’ chiqib’il qib’ chixk’amb’al li qiiq, ut naqapaab’ chi jo’kan lix chaq’rab’ li Kristo.”23 Naq naqab’aanu, noko’ok chixnawb’al ru ut noko’ok chi wulak jo’ a’an, ut naqataw lix tenq’.24

K’a’ru li tenq’ank?

A’an risinkil malaj xk’irtsinkil li k’a’ru ra, li nak’ehok k’a’uxl malaj nalub’tesin, malaj a’an li kawilal re kuyuk. Naxye naq a’an jun kristiaan li na’ok sa’ xna’aj jun chik kristiaan. A’an xtuqub’ankil ru li k’a’ru ink’a’ tiik jo’ chanru naxye li chaq’rab’.25 Sa’ Ingles, li aatin Anglofrances, “tenq’ank” na’el chaq sa’ li aatin relever sa’ najter Frances, malaj “waklesink,” ut relevare sa’ Latin, malaj “waklesink wi’chik.”26

Ex was wiitz’in, li Jesukristo a’an laj tanq’anel qe. Ninch’olob’ xyaalal naq kiwakli chi yo’yo sa’ rox li kutan ut, xb’aan naq kixk’e chi uxmank lix tojb’al rix li maak rik’in nimla rahom, ye’yookeb’ li ruq’ ut naxk’e qahoonal re naq toowakliiq wi’chik, tookole’q ut taataqe’q qaloq’al, ut toowulaq jo’ a’an. Li tenq’ naxyeechi’i a’an qe maak’a’ roso’jik.

Jo’ eb’ li ixq ke’ula’aniik xb’aan li anjel sa’ li eq’la re li wakliik chi yo’yo, nawaj “xik sa’ junpaat” ut rik’in “sahil ch’oolejil” tinye resil naq a’an ak xwakli chi yo’yo.27 Sa’ xk’ab’a’ li qaKolonel Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

  1. Lukas 5:20.

  2. Markos 2:11.

  3. Lukas 5:25.

  4. Lukas 5:26.

  5. Chi’ilmanq D. Todd Christofferson, “The First Commandment First” (Brigham Young University devotional, Mar. 22, 2022), 2, speeches.byu.edu: “Li qarahom chirix li Dios naxtaqsi li qaseeb’al re xraab’aleb’ li qas qiitz’in chi tz’aqal re ru xb’aan naq wanko sa’ komonil rik’in li Dios naq naqileb’ li ralal xk’ajol” (tiqb’il xkawil li aatin).

  6. Chi’ilmanq Russell M. Nelson, “Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ ut xtawb’al li hilob’aal,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre 2022.

  7. Russell M. Nelson, “Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ ut xtawb’al li hilob’aal.”

  8. Mateo 11:28–30.

  9. Russell M. Nelson, “Li numtaak sa’ xb’een li ruchich’och’ ut xtawb’al li hilob’aal.”

  10. Russell M. Nelson, “Naru taqab’aanu li chaab’il wi’chik ut toowanq chi chaab’il wi’chik,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2019.

  11. Filipenses 4:13.

  12. Mosiah 24:9.

  13. Mosiah 24:12.

  14. Mosiah 24:13–14; tiqb’il xkawil li aatin.

  15. Mosiah 24:15.

  16. Chi’ilmanq Mosiah 24:13–14.

  17. Chi’ilmanq Alma 34:14–16; chi’ilmanq ajwi’ Mosiah 15:8–9.

  18. Chi’ilmanq Russell M. Nelson, “Kaahib’ li maatan q’axtesinb’ileb’ aawe xb’aan li Jesukristo” (Xch’utam li Xb’eenil Awa’b’ejil re li Ralankil, 2 diciembre, 2018), broadcasts.ChurchofJesusChrist.org: “Li xkab’ maatan naxq’axtesi aawe li Kolonel a’an li wankilal re kuyuk maak. Sa’ xk’ab’a’ lix tojb’al rix li maak maak’a’ roso’jik xb’aan, naru taakuy xmaakeb’ li ani xe’rahob’tesink aawe ut maajun sut xe’xk’ulub’a li rahob’tesink xe’xb’aanu aawe.

    “Ink’a’ mas ch’a’aj xkuyb’al xmaak li ani naxpatz’ chi maak’a’ xb’alaq’ ut chi tuulan xch’ool naq taakuy lix maak. A’ut li Kolonel tixk’e aawe li wankilal re xkuyb’al xmaak yalaq ani li xrahob’tesink aawe chi yalaq chan ru. Toja’ naq eb’ lix rahil b’aanuhom ink’a’ chik naru te’xmo’ob’resi laa waam.”

  19. Mosiah 18:9.

  20. Mosiah 18:8.

  21. Li Komonil re Tenq’ank, lix ch’uuteb’ li ixq re Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan, kik’uub’aak xb’aan li profeet aj Jose Smith sa’ li 17 re marzo re 1842, jo’ “jun choxahil ch’uut k’ojob’anb’il xb’aan li tijonelil” (Dallin H. Oaks, “Las llaves y la autoridad del sacerdocio,” Liahona, mayo 2014, 51). Naq kisik’man xk’ab’a’ li ak’ ch’uut a’an, kik’oxlaman li aatin aj k’ehoneleb’, a’b’an eb’ li ixq ke’xsik’ ru tenq’ank. Li xEmma Smith, xb’een awa’b’ej re li ch’uut a’an, ut xEliza R. Snow, laj tz’iib’, li kik’anjelak ajwi’ moqon jo’ li xkab’ awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank, ke’xch’olob’ naq li aatin aj k’ehoneleb’ a’an jun aatin jwal nawb’il ru sa’ li kutankil a’an, a’b’an naq li k’a’ru nawb’il ru “ink’a’ a’an li taak’amoq qab’e.” Li xEmma kixch’olob’ naq li aatin tenq’ank naxch’olob’ chi chaab’il li rajomeb’. “K’a’jo’ xnimal ru li taqab’aanu … naqoyb’eni xtawb’al qahoonal ut qab’oqb’al chi k’anjelak” (Emma Smith, sa’ Nauvoo Relief Society Minute Book, Mar. 17, 1842, 12, josephsmithpapers.org). Ut yaal naq lix k’anjel li Komonil re Tenq’ank a’an li tenq’ank rik’in li k’a’ru re ruchich’och’ ut sa’ musiq’ej. Laj Jose Smith kixk’ut, “Li Komonil moko ka’a’jwi’ ta wan re xtenq’ankil li neb’a’, re aj b’an wi’ xkolb’al li aamej” (sa’ Nauvoo Relief Society Minute Book, June 9, 1842, 63, josephsmithpapers.org). Jo’kan naq, li Komonil re Tenq’ank toj yoo ajwi’ chi tenq’ank: “Xtenq’ankil li wan rajom ru, rilb’al li yaj; xsumenkileb’ li patz’om, isink sa’ li xmaak’a’il li nawom—risinkil chixjunil li k’a’ru naramok re li sahil ch’oolejil ut lix chaab’ilal li ixq” (John A. Widtsoe, Evidences and Reconciliations, arr. G. Homer Durham, 3 vols. in 1 [1960], 308).

  22. Tzol’leb’ ut Sumwank 81:5; chi’ilmanq ajwi’ Hebreos 12:12.

  23. Galatas 6:2.

  24. Sa’ jun reheb’ li xb’een ch’utam choq’ re li ak’ Komonil re Tenq’ank, li xLucy Mack Smith, lix na’ li profeet aj Jose Smith kixye, “Tento taqara qib’ chiqib’il qib’, taqil qib’ chiqib’il qib’, taqak’ojob’ qach’ool chiqib’il qib’, ut taqasik’ qanawom re naq chiqajunilo toxoochunlaaq sa’ choxa.” Li xJennifer Reeder aj tz’iib’anel esil kixtz’iib’a li na’leb’ a’in chirix a’an, “Sa’ jun k’anjel re tenq’ank, eb’ li ixq ke’k’anjelak rochb’een li Kristo, ut naq ke’xb’aanu, ke’xtaw xtenq’ankileb’” (First: The Life and Faith of Emma Smith [2021], 130).

  25. Chi’ilmanq Merriam-Webster.com Dictionary, “relief.”

  26. Chi’ilmanq Dictionary.com, “relief.”

  27. Chi’ilmanq Mateo 28:1–8.