Jolomil ch’utub’aj-ib’
Ka’ajwi’ naq chatxik chi uub’ej—rik’in paab’aal
Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2023


Ka’ajwi’ naq chatxik chi uub’ej—rik’in paab’aal

Xk’anjelankil li qapaab’aal chirix li Kolonel Jesukristo, nokoxtenq’a chixnumsinkil lix lub’ik li ch’oolej, maak’a’ naxye k’a’ru li rahilal naqanumsi.

Li Elder George A. Smith, jun apostol, kixk’ul jun na’leb’ rik’in li profeet aj Jose Smith, sa’ jun hoonal ch’a’aj tz’aqal: “A’an kixye we naq tento naq maajun wa taaluktaaq inch’ool, maak’a’ naxye k’a’ chi ch’a’ajkilal wan chinsutam. Wi tinsub’e’q ta raj sa’ jun chamal jul aran Nueva Escocia ut chixjunileb’ li pekil tzuul te’t’ane’q raj sa’ inb’een, tento naq ink’a’ taaluktaaq inch’ool, tinkuyuq b’an, tink’anjela lin paab’aal ut chaab’ilaq lin na’leb’ toj reetal naq tinwulaq wi’chik toj sa’ xb’een chixjunil.”1

Chan ru naq li profeet aj Jose Smith kiru chixyeeb’al a’an—re jun kristiaan li yoo chixnumsinkil rahilal? Xb’aan naq naxnaw naq yaal. A’an kixnumsi ajwi’ a’an. Laj Jose kixnumsi k’iila rahilal sa’ lix yu’am. A’b’anan, naq kixk’anjela lix paab’aal chirix li Jesukristo ut chirix lix tojb’al rix li maak xb’aan, ut ki’ilok chi uub’ej, kinumta sa’ xb’eeneb’ li ch’a’ajkilal li chanchan naq jwal kaweb’.2

Anajwan nawaj xjultikankil wi’chik lix tz’aam laj Jose naq lix lub’tajik li ch’oolej ink’a’ tooxtawasi naq naqataw xrahil qach’ool, naq naqak’ul rahilal, naq nawan qajom ru malaj a’ yaal chik k’a’ chi ch’a’ajkilal.

Naq nin’aatinak chirix xlub’tajik li ch’oolej ink’a’ yookin chi aatinak chirix li xnimal li ch’a’ajkilal naxk’am chaq li rahilal re ch’oolej malaj yalaq k’a’ chik chi rahilal naraj xsik’b’al xb’anb’al.3 Ka’ajwi’ yookin chi aatinak chirix li rahilal yal nachal sa ch’oolej chiru xnumik li yu’am.

Nikine’xmusiq’a lin heroe li toj neke’xik chi uub’ej—rik’in paab’aal—maak’a’ naxye k’a’ru te’xk’ul.4 Sa’ lix Hu laj Mormon, naqil resil laj Zoram, lix moos laj Laban. Naq laj Nefi kixk’ul li perpookil ch’iich’ bronce, laj Zoram kixyal ru rik’in xtaaqenkil laj Nefi ut eb’ li ras sa’ li yamyookil ch’och’ malaj li kamk.

K’a’jo’ xch’a’ajkil li sik’ok-u a’an! Li na’leb’ kichal xb’een wa sa’ xk’a’uxl laj Zoram a’an li alinak, a’b’an kichape’ xb’aan laj Nefi ut kixye re naq wi naxik chirixeb’, ach’ab’anb’il chik taawanq ut taawanq jun xna’aj sa’ lix junkab’al. Laj Zoram kiq’una xch’ool ut kixchap xb’e chirixeb’.5

Laj Zoram kixnumsi naab’al li rahilal sa’ lix yu’am, a’b’an toj ki’ilok chi uub’ej rik’in paab’aal. Maak’a’ resil naq laj Zoram kixk’e ta raj xch’ool chirix li k’a’ru kixnumsi malaj naq kixpo’resi ta raj xch’ool rik’in li Dios malaj rik’ineb’ li ras riitz’in.6 Kiwan jo’ jun xchaab’il amiiw laj Nefi, jun profeet, ut a’an ut eb’ li ralal xk’ajol ke’wan chi ach’ab’anb’il sa’ li yeechi’inb’il ch’och’. Li k’a’ru kiwan choq’ ch’a’ajkilal sa’ lix b’e laj Zoram toj reetal naq kisutq’i choq’ xninqal ru osob’tesihom, sa’ xk’ab’a’ lix tiikilal ut li rajom chi xik chi uub’ej, rik’in paab’aal.7

Toje’ kiwab’i jun komon ixq li kaw xch’ool chixwotzb’al chan ru naq kikuyuk toj sa’ roso’jik sa’eb’ lix ch’a’ajkilal.8 Wan junjunq lix ch’a’ajkilal ut jun domingo chunchu sa’ li Komonil re Tenq’ank, yoo chirab’inkil li tzolonel li chanchan naq tz’aqal re ru lix yu’am—jalan chiru li re a’an. Tawajenaq ut lub’jenaq xch’ool. Kireek’a naq moko us ta lix yu’am—kixk’oxla ajwi’ naq moko k’ulub’ej ta li wan wi—kiwakli ut ki’el aran, ut kixk’oxla naq maajun wa chik taasutq’iiq sa’ li iglees. Naq yoo chi xik sa’ lix b’eleb’aal ch’iich’, kichal jun na’leb’ sa’ lix k’a’uxl chi saqen ru: “Okan sa’ li kapiiy ut ab’i li ani yoo chi aatinak sa’ li ch’utam re li loq’laj wa’ak.” Ink’a’ raj kiraj xb’aanunkil a’an, a’b’an kireek’a wi’chik chi kaw li na’leb’, toja’ naq ki’ok wi’chik sa’ li ch’utam.

Li na’leb’ yoo chi wotzmank a’an tz’aqal li naraj ru a’an. Kireek’a li Musiq’ej. Kixnaw naq li Qaawa’ naraj naq taakanaaq rik’in a’an, naq taawanq choq’ xmoos ut naq taaxik sa’ li Iglees, ut kixb’aanu a’an.

Ma nekenaw k’a’ut naq nab’antioxin a’an? Xb’aan naq ink’a’ kixkanab’ rib’ chi t’ane’k. Ka’ajwi’ naq ki’ok chi xik chi uub’ej—rik’in paab’aal chirix li Jesukristo, us ta ch’a’aj, ut a’an ut lix junkab’al yookeb’ chi osob’tesiik a’ yaal naq naxik chi uub’ej a’an.

Li Dios re li choxa ut li ch’och’ tooxtenq’a chi numtaak sa’ xb’een lix lub’ik li ch’oolej ut a’ yaal chik k’a’ chi ch’a’ajkilal taqataw wi naqasik’ a’an, wi naqataaqe li Santil Musiq’ej,9 ut ka’ajwi’ nokoxik chi uub’ej—rik’in paab’aal.

Us tana naq, wi naq’una qametz’ew malaj naqeek’a naq ink’a’ nokoru, li Qaawa’ naru naxnimob’resi li qapaab’aal. Naru naxnimob’resi li qametz’ew ut li qaseeb’al jo’ chanru ink’a’ naru naqab’aanu qajunes. Ak innumsihom a’an laa’in. Jun may chihab’ chaq, kinb’oqe’ chi k’anjelak jo’ jun Setenta re Area, ut kiweek’a naq ink’a’ tinruuq chixb’aanunkil. Chirix naq kink’ul inkawresinkil, tento naq kinjolomi jun ch’utub’aj-ib’ re oqech.10 Li awa’b’ej re li oqech ut laa’in kiqak’uub’ chi ch’olch’o ru chixjunil li taab’aanumanq. B’ab’ayaq chik rub’elaj li ch’utub’aj-ib’, li Awa’b’ej Boyd K. Packer, a’an chaq ruuchil li awa’b’ej re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol, kinixb’oq re xpatz’b’al we ma naru tinrochb’eeni. Kisach inch’ool, ut yaal, kink’ulub’a a’an. Kinpatz’ re chan ru naraj naq taab’aanumanq li k’anjel, xb’aan naq a’an li taajolominq. Kixye we naq taqakanab’ chixjunil li kiqak’uub’ ut taqakawresi qib’ chixtaaqenkil li Musiq’ej. Us tana naq toj lajeeb’ kutan chik inhoonal re tzolok, tijok, ut xkawresinkil wib’.

Chi maak’a’ junaq qab’eresinkil chi tz’iib’anb’il koowulak sa’ li qana’aj jun may k’asal chik ma natikla li ch’utam choq’ reheb’ laj jolominel. Kinnach’o rik’in li awa’b’ej re oqech ut kinye sa’ xxik, “K’a’jo’ xchaq’al ru li oqech a’in.”

Li Awa’b’ej Packer kinixtoch’ rik’in rit xel ut kixye, “Kanab’ aatinak.”

Kinkanab’ aatinak, ut kichal sa’ lin k’a’uxl li aatin k’ab’a’inb’il “Li oxloq’ink naxk’am chaq li k’utb’esinb’il na’leb’”11 li kixwotz a’an sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’. Kink’e reetal naq li Awa’b’ej Packer yoo chixtz’iib’ankileb’ rajlil li raqal reheb’ li loq’laj hu. Li Musiq’ej kixch’olob’ we naq yoo chixk’ulb’al xmusiq’ankil choq’ re li ch’utam a’an. Aran kintikib’ li tzolok.

Li Awa’b’ej Packer ki’aatinak o’laju k’asal ut kixjayali rib’ sa’ lix aajelil ru xb’eresinkileb’ li ch’utam rik’in xb’eresihom li Santil Musiq’ej.12 Chirix a’an kixye, “Anajwan taqab’i li Elder Cook.”

Naq yookin chi wakliik, kinpatz’ re jo’ k’ihal li hoonal naraj naq tinchap choq’ we, ut wi wan junaq na’leb’ li naraj naq tinwotz. A’an kixye, “Chap o’laju k’asal aahoonal ut wotz li k’a’ru yooqat chireek’ankil.” Kin’aatinak kaalaju k’asal ut kinwotz chixjunil li k’a’ru kichal sa’ ink’a’uxl.

Li Awa’b’ej Packer kiwakli wi’chik ut ki’aatinak chiru o’laju k’asal chik. Kixwotz li raqal a’in reheb’ li loq’laj hu:

“Yehomaq li naʼlebʼ li tinkʼe saʼ lee chʼool, ut inkʼaʼ taasacheʼq eenaʼlebʼ chiruhebʼ li winq;

“Xb’aan naq taak’eemanq eere … sa’ tz’aqal ajwi’ li jun k’amok a’an, li k’a’ru teeye.”13

Chirix a’an kixye, “Anajwan taqab’i li Elder Cook.”

Sachso inch’ool kinkana. Maajun wa kink’oxla naq tento raj tin’aatinaq wiib’ sut sa’ junaq ch’utam. Maak’a’ chik nachal sa’ lin k’a’uxl re tinwotz. Ut naq kintijok chi anchal inch’ool ut kinkanab’ wib’ sa’ ruq’ lix tenq’ li Qaawa’, kin’osob’tesiik rik’in jun na’leb’ li kichal sa’ lin k’a’uxl, jun raqal reheb’ li loq’laj hu, ut kin’aatinak wi’chik chiru o’laju k’asal. Lub’luukin tz’aqal naq kinchunla.

Li Awa’b’ej Packer ki’aatinak wi’chik, chiru o’laju k’asal, chirix xtaaqenkil li Musiq’ej, ut ki’aatinak chirix lix k’utum laj Pablo chirix naq tento naq ink’a’ too’aatinaq “rik’in aatin tzolb’il rik’in xna’leb’ li ruchich’och’, rik’in b’an li aatin xqatzol rik’in li Musiq’ej.”14 Jo’ chanru maare nekek’oxla, ki’ok chi us ink’a’uxl naq a’an kireek’a naq tento tixye rox sut, “Anajwan taqab’i li Elder Cook.”

Ki’ok tz’aqal ink’a’uxl. Maak’a’ chik nachal sa’ lin k’a’uxl. Kinnaw naq a’an jun hoonal li tento tink’anjela wi’ lin paab’aal. Chi timil, kinb’eek toj b’ar wi’ wan li aatinob’aal, rik’in xtz’aamankil re li Dios naq tinixtenq’a. Naq kinxaqli chiru li aatinob’aal, jo’ jun sachb’a-ch’oolej kinrosob’tesi li Qaawa’ re naq tinruuq chi aatinak wi’chik chi aatinak chiru o’laju k’asal.15

Toj reetal naq kiraqe’ li ch’utam, a’b’an kink’e reetal naq li ch’utam jun chik ak tiklaak wi’chik re sa’ jun hoor. Ay, ink’a’! Jo’ laj Zoram, kiwaj raj alinak, a’b’an jo’ naq laj Nefi ink’a’ kixkanab’ chi xik, kinnaw naq li Awa’b’ej Packer tinixram raj. Sa’ li ch’utam jun chik jo’kan wi’chik li kixb’aanu. Oxib’ sut kin’aatinak. Wulajaq chik, sa’ li jolomil ch’utam, jun sut aj chik kin’aatinak.

Chirix li ch’utub’aj-ib’, li Awa’b’ej Packer kixye rik’in rahom, “Qab’aanuhaq wi’chik a’an jun sutaq chik.” Ninra li Awa’b’ej Boyd K. Packer, ut nawoxloq’i chixjunil li kintzol.

Ma nekenaw k’a’ut naq ninb’antioxin? Xb’aan naq ink’a’ kint’ane’ chi moko kinkanab’ xyalb’al. Wi ta kink’e raj xna’aj li wajom chi eelelik sa’eb’ li ch’utam a’an, ink’a’ raj kinru chixnimob’resinkil lin paab’aal ut chixk’ulb’al xnaab’alil lix rahom ut xtenq’ lin Choxahil Yuwa’. Kintzolok chirix li ruxtaan, lix sachb’a-ch’oolejil wankil li Jesukristo ut lix tojb’al rix li maak xb’aan, ut lix xnimal xwankil xtoch’om li Santil Musiq’ej. Us ta ka’ch’in lin nawom,16 kintzol naq naru nintenq’an; naru nintenq’an naq li Qaawa’ wan chink’atq, wi ninxik chi uub’ej—rik’in paab’aal.

Us ta nim, malaj nim li naxtoch’ malaj li ra naxb’aanu li ch’a’ajkilal neke’qanumsi sa’ li qayu’am, chiqajunilo naqaj xaqliik, xik, eelelik, malaj xkanab’ankil qib’ chi t’ane’k. A’b’an xk’anjelankil li qapaab’aal chirix li Kolonel Jesukristo, nokoxtenq’a chixnumsinkil lix lub’ik li ch’oolej, maak’a’ naxye k’a’ru li rahilal naqanumsi.

Jo’ naq li Kolonel kixtz’aqob’resi ru li k’anjel kik’eeman re, a’an wan xwankil re qatenq’ankil chixtz’aqob’resinkil ru li k’anjel li xk’eeman chaq qe laa’o.17 Naru noko’osob’tesiik re xik chi uub’ej chiruheb’ lix b’ehil li sumwank, us ta jwal ch’a’aj li b’e, toj reetal naq taqak’ul li junelik yu’am.18

Jo’ kixye li profeet aj Jose Smith, “Chexwanq chi tiik, chi sant chiru li Dios, ut kuyunqex b’ayaq chik, toja’ ut naq te’nume’q lix ch’a’ajkilal li yu’am ut teek’ul eeq’ajkamunkil tixk’e li Dios li nekexk’anjelak wi’.”19 Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

  1. George A. Smith, sa’ Enseñanzas de los Presidentes de la Iglesia: José Smith (2011), 247.

  2. Chi’ilmanq Enseñanzas: José Smith, 239–250.

  3. Naq nin’aatinak chirix lix lub’ik li ch’oolej, ink’a’ ninye naq ka’ajwi’ “li xik chi uub’ej rik’in li paab’aal chirix li Kristo” li aajel ru choq’ reheb’ li kristiaan li neke’xnumsi rahilal sa’ xch’ooleb’, rahilal sa’ lix wanjikeb’ malaj yalaq k’a’ chik chi rahilal. Choq’ reheb’ li amiiw, junkab’al, ut xkomoneb’ chik li kristiaan neke’ab’in we, ninjultika wi’chik li na’leb’ neke’xk’e qe laj jolominel sa’ li Iglees naq taqasik’ qatenq’ankil rik’ineb’ laj b’anonel, sa’ k’a’uxlej ut sa’ musiq’ej, naq neke’xkanab’ ajwi’ rib’ sa’ ruq’ li Qaawa’. Li waam wan eerik’in chejunilex laa’ex li nekeyal eeq’e rik’ineb’ li ch’a’ajkilal a’in. Nokotijok chi yaal cherix.

  4. Sa’ xyanqeb’ lin heroe sa’eb’ li loq’laj hu wan laj Kaleb (chi’ilmanq Numeros 14:6–9, 24), laj Job (chi’ilmanq Job 19:25–26), laj Nefi (chi’ilmanq 1 1 Nefi 3:7), jo’ xkomoneb’ ajwi’ lin heroe reheb’ li kutankil a’in.

  5. Chi’ilmanq 1 Nefi 4:20, 30–35, 38.

  6. Chi’ilmanq Dale G. Renlund, “Li k’a’ru moko tiik ta li nach’a’ajko’ wi’ qach’ool,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2021.

  7. Chi’ilmanq 2 Nefi 1:30–32. “Us ta [laj Zoram] kixkuy xnumsinkil b’ab’ay li k’a’ru kaw, li ra’al kikana wi’ chi chapcho a’an tz’aqal li k’a’ru kiraj wi’ li Dios rosob’tesinkil. Us ta tento naq ki’el sa’ li ch’och’ kiyo’la wi’, li Dios kixkawresi jun chaab’il wi’chik choq’ re a’an” (David B. Paxman, “Zoram and I: Getting Our Stories Straight” [Brigham Young University devotional, July 27, 2010], 8, speeches.byu.edu).

  8. Kiwab’i lix nawom xch’ool li komon ixq a’an sa’ jun li teep re li oqech Riverdale, Utah, sa’ li 11 re diciembre, 2022. Li na’leb’ kixwotz kik’ulman sa’ jun chik li teep.

  9. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 11:12–13.

  10. Lin k’anjel a’an, a’an sa’ li oqech Benson, Utah, chalen sa’ li 3 toj sa’ li 4 re noviembre 2001. Li Awa’b’ej Jerry Toombs a’an chaq li awa’b’ej re li oqech.

  11. Chi’ilmanq Boyd K. Packer, “La reverencia inspira la revelación,” Liahona, noviembre 1991.

  12. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 46:2.

  13. Tzol’leb’ ut Sumwank 88:13; che’ilmanq ajwi’ li raqal 7–8.

  14. 1 Korintios 2:13.

  15. Li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixye, “Naq nekeye’ eeruq sa’ musiq’ej q’axal wi’chik chiru yalaq k’a’ru eeb’aanuhom junxil, sa’ li hoonal a’an lix wankil [li Kolonel] taa’ok chesa’” (“Roksinkil lix wankil li Jesukristo sa’ li qayu’am,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2017).

  16. Chi’ilmanq Eter 12:27.

  17. Chi’ilmanq Jwan 17:4.

  18. Chi’ilmanq 2 Nefi 31:20; Mosiah 2:41; Alma 36:3.

  19. Enseñanzas: José Smith, 247.