2010
Ko e Talanoa kae ʻikai Fakafekikí
Siulai 2010


Ko Hono Vahevahe ʻo e Ongoongoleleí ʻi he Lototoʻa

Mei ha lea ʻi ha tānaki tuʻunga ne fai ʻi he ʻUnivēsiti ko Pilikihami ʻIongí ʻi he ʻaho 13 ʻo ʻAokosi 2009. Ke maʻu ʻa e kakato ʻo e fakaleá he lea faka-Pilitāniá, ʻalu ki he www.newsroom.lds.org (lomiʻi ʻi he “News Releases & Stories”).

ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke tau tuli tonuhia pe kumi ʻuhinga ʻi ha faʻahinga meʻa ʻi he taimi ʻoku fakavaʻe ai hotau tuʻungá ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá mo fakahoko hotau lelei tahá ʻi hono tauhi ʻEne ngaahi fekaú.

ʻĪmisi
Elder M. Russell Ballard

ʻOku tau kau atu ki ha feingatau lahi fau. Talu mei he kamataʻanga ʻo e hisitōlia ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá, mo ʻene pehē maʻu ai pē. Kuo ʻiate kitautolu maʻu ai pē ʻa e leleí mo e koví pea pehē mo e totonu ke fili ʻi hona vaá. ʻOku ou fie vahevahe ha ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e tuʻu maʻu ʻi he moʻoní.

Naʻá ku toki mamata kimuí ni ʻi ha fakatotolo fekauʻaki mo e vakai ʻa e kakaí ki he kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. Naʻe fuoloa pē ʻeku mahuʻingaʻia ʻi he kaveingá ni koeʻuhí he ʻoku lahi ʻeku fengāueʻaki mo e ngāue fakafaifekaú ʻi heʻeku ngaahi ngāue he Siasí. Ko ha konga mahuʻinga foki hono ʻiloʻi e anga ʻo e vakai mai ʻa e kakaí kiate kitautolú ke mahino ai ʻa e founga ke tau lava ʻo fakamatalaʻi lelei taha ai kitautolú. Naʻe hanga ʻe he konga ko ʻeni ʻo e fakatotoló ʻo ʻomi ha faʻahinga fakakaukau mālie. Naʻe fokotuʻu mai ʻoku faʻa hā ngali fakafekiki lahi ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí he taimi ʻe niʻihi kiate kinautolu ʻoku ʻikai ko ha mēmipa ʻo e Siasí. Naʻe ʻi ai ha taha naʻe aʻu pē ʻo ne pehē ko e taimi ʻoku fakamatalaʻi ai ʻe he kau Māmongá ʻenau tui fakalotú, ʻoku nau fakaʻaongaʻi ha ngaahi foʻi lea ʻoku nau fokotuʻu mai mo nau ʻamanaki ʻe fai ange ai ha fakaanga.

Naʻe ʻikai ko e fuofua taimi ʻeni ke u fanongo ai ʻi he faʻahinga vakai ko ʻení. Ka ko e lahi ange ko ia ʻeku fakakaukau ki aí, ko e lahi ange ia ʻene mahino kiate au hono faingofuá, kapau he ʻikai ke tau tokanga, kae fakafōtunga atu ha faʻahinga ongo fakafekiki ʻi heʻetau fetuʻutaki mo e niʻihi kehé.

Te u pehē ʻoku mahino kiate au ha niʻihi ʻo e ngaahi fakaʻuhinga ko ʻení. Talu mei he taimi naʻe foki ai ʻa Siosefa Sāmita mei he Vao ʻAkau Tapú he faʻahitaʻu failau ʻo e 1820, mo e ʻi ai ha niʻihi ne nau fakafepaki, pea aʻu pē ʻo anga taʻe-fakakaumeʻa ki heʻetau pōpoakí. Naʻe talamai ai ʻe Siosefa kiate kitautolu ʻi heʻene lea pē ʻaʻaná ko e fuofua taimi naʻe feinga ai ke fakamatalaʻi ki ha niʻihi kehe mei hono fāmilí ʻa e meʻa naʻe mamata ki aí, naʻe ʻikai lelei. Naʻe talaange ʻe he faifekau Palotisani naʻá ne vahevahe mo ia ʻene pōpoakí ko e “tupu kotoa ia mei he tēvoló” pea “ʻoku ʻikai ke [toe] ʻi ai ha meʻa ko ha “ngaahi meʻa hā mai pe ha ngaahi fakahā” ʻi he ngaahi ʻahó ni (Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:21).

Kapau naʻe fakakaukau ʻa Siosefa naʻe kovi ʻeni, naʻe ʻuhinga pē ia he naʻe teʻeki ai ke ne ʻiloʻi ʻa e mālohi ʻo e filí. Ko e lahi ange ʻo e tupulaki ʻa e Siasí, ko e lahi ange ia ʻa e hangē ʻokú ne tohoakiʻi mai ʻa e fakafepakí. Naʻe tuli ai siʻi falukunga Kāingalotu tokosiʻí ni mei he feituʻu ki he feituʻu. ʻOku pau pē naʻe hangē kia Siosefa he ʻikai toe kovi ange ʻeni he meʻa ne fai ʻe he kōvana ʻo Mīsulí ʻo ne tuʻutuʻuni fakalao ke fakaʻauha ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí, hoko ai mo e faingataʻaʻia lahi ʻa e Palōfita mo ha niʻihi ʻi he Fale Fakapōpula Lipetií. Ko hono moʻoní, naʻe fakaʻau ke kovi ange, pea totongi ai ʻe Siosefa mo Hailame ʻena ngāué, fakamoʻoní, pea mo ʻena tuí ʻaki ʻena moʻuí. Ko e meʻa fakaʻosi ia naʻá ne kamata ʻa e fononga lōloa ki he hihifó, ʻo taki ʻe Pilikihami ʻIongi, ʻo foua e ngaahi maomaonganoa ʻo ʻAmeliká ki ha potu hūfangaʻanga ʻi he lotolotonga ʻo e Ngaahi ʻOtu Moʻunga Maka ʻo e ʻIunaiteti Siteití.

ʻOku hoko ʻa e ngaahi talanoa ʻo e faingataʻaʻia mo e feilaulau ʻa e Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní he taimí ni, ko ha tuʻumaʻu ʻo e hisitōliá. Naʻa mo e kau ului ki he Siasí naʻe ʻikai haʻanau ngaahi kui ne moʻui he ngaahi taimi ko iá ʻoku nau tali ʻa e kakaí mo e ngaahi meʻa ʻo hotau ʻuluaki hisitōliá ko ha konga ʻo honau tukufakaholó. ʻOku hanga ʻe he ngaahi talanoá ni ʻo fakatou ueʻi mo fakaʻaiʻai kitautolu, he ʻoku totonu ke pehē, pea ʻoku ou fakatauange mo lotua he ʻikai teitei ngalo ʻiate kitautolu ʻi heʻetau fiemālie ko ʻení, siʻi Kāingalotu ivi lahi mo mālohi ko iá pea mo e ngaahi meʻa te tau lava ʻo ako meiate kinautolú.

Ka ʻoku ʻikai ko e taʻu 1830 ʻeni, pea ʻoku ʻikai ke tau kei toko ono pē. ʻOku lava ʻe he faʻahinga fie-fakafekiki ko ia ʻoku lau ʻe he kakai kehé ʻoku faʻa ʻiate kitautolú ko hono ʻuhinga ia ke fokotuʻu mai ʻoku tau kei ʻamanaki pē ʻe kei ngaohi pē kitautolu ko ha tokosiʻi ʻoku fehiʻanekina, ʻoku fakamālohiʻi ke hola ki he Hihifó? ʻI heʻetau feohi mo e kakai kehé, ʻoku tau fakakaukau nai kuo pau ke tau taukapoʻi maʻu pē kitautolu? Kapau ʻoku pehē, te u pehē ʻoku fie maʻu ke tau fai ha fakatonutonu. ʻE lava ʻa e nofo huʻuhuʻu maʻu pē ki ha fakaanga pe fakafepakí ʻo fakaiku ki ha konisēnisi ʻoku ʻikai sai pea mo ha faʻahinga fakafōtunga ngali fakafekiki ʻoku ʻikai fenāpasi lelei mo e kakai kehé. ʻOku ʻikai tatau ia mo e tuʻunga ʻoku tau ʻi ai he ʻahó ni ko e siasi mo e kau muimui tokolahi ʻo Sīsū Kalaisí.

Vakai ki he Sīpinga ʻa e Fakamoʻuí

Te tau lava ʻi he meʻa kotoa pē ʻo vakai ki he Fakamoʻuí ko hotau faʻifaʻitakiʻanga. Naʻe fehangahangai mo ha fakafepaki lahi talu mei he kamataʻanga pē ʻo ʻEne ngāué. ʻI he taimi naʻe fuofua malanga ai ʻi he falelotú ʻi Nasaletí, naʻe loto ha niʻihi ia ke nau lī Ia ʻi ha lilifa (vakai, Luke 4:28–29). Ka naʻe ʻikai ke Ne tuku ke fakailifiaʻi Ia. Naʻá Ne ʻafioʻi ko ha konga lahi ʻe maʻu-hala ai Ia. Naʻe taʻe-ilifia ʻi hono fakahaaʻi ʻo ʻEne ongoongoleleí, ʻo Ne fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi kupuʻi lea hangē ko e “Kuo mou fanongo naʻe pehē kiate kimoutolu kimuʻa … , ka ʻoku ou tala kiate kimoutolu …” (Mātiu 5:21–22). Naʻá Ne ʻafioʻi ʻa e meʻa naʻá Ne fie folofola ʻakí, pea naʻá Ne folofola ʻaki ia taʻe toe kumi ʻuhinga. Hangē ko e lau ʻa e folofolá, “Naʻá ne akonakiʻi ʻa kinautolu ʻo taau mo ia ʻoku [mafaí], kae ʻikai hangē ko e kau tangata tohí” (Mātiu 7:29).

Kapau ʻoku tau fie maʻu ke fakaʻapaʻapaʻi kitautolu he ʻahó ni ʻo fakatatau mo hotau tuʻungá, pea ta ʻoku fie maʻu ke tau ngāue lototoʻa—ʻi he ʻilo hotau tuʻungá mo ia ʻoku tau taukaveʻí, kae ʻikai hangē te tau kole fakamolemole koeʻuhí ko ʻetau tuí. ʻOku ʻikai ʻuhinga ia ke tau hīkisia pe fie pule. ʻOku totonu ke hoko maʻu pē hono fakaʻapaʻapaʻi e ngaahi fakakaukau ʻa e niʻihi kehé ko ha tefitoʻi moʻoni ia kiate kitautolu—pea ʻoku fenāpasi moʻoni ia mo e Ngaahi Tefito ʻo e Tuí (vakai, Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:11). Ka ko e taimi ʻoku tau ʻai ai ke hangē ko ha kiʻi tokosiʻi pē ʻo kitautolu ʻoku fakatangaʻi pe hangē ʻoku tau ʻamanaki ʻe maʻu hala pe fakaangaʻi kitautolú, ʻe ongoʻi ia ʻe he kakaí pea nau tali mai ʻo fakatatau mo ia.

ʻOku ou fakaafeʻi ʻa e kotoa ʻo e kau ʻosi mei he ngāue fakafaifekaú ke nau tokanga ʻaupito ki he meʻá ni. Ne mou fakamoleki ha taʻu ʻe ua ke tukituki ʻi he ngaahi matapaá mo fehangahangai mo e faʻahinga fehuʻi mo e fakafepaki kotoa pē. ʻOku faingofua pē ʻi hoʻomou talanoá ke mou fakakaukau ʻoku mou kei tukituki pē ʻi he ngaahi matapaá. ʻOku ʻikai. Kapau ʻoku mou ʻi ha tuʻunga ke mou vahevahe ai e meʻa ʻoku mou tui ki aí, ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke mou kei fakaoloolo ke mou hangē ai ʻoku mou heliakí pe ʻamanaki ʻe fai atu ha fakaangá. Naʻe pehē ʻe he ʻAposetolo ko Paulá, “ ʻOku ʻikai te u mā ʻi he ongoongolelei ʻo Kalaisí” (Loma 1:16), pea ʻoku ʻikai totonu foki ke pehē ha taha ʻiate kitautolu. ʻOku ou nofo ʻamanaki mo fakahoungaʻi lahi ʻa e faingamālie kotoa pē ʻoku ou maʻu ke vahevahe ai ʻeku fakamoʻoní ki he pōpoaki fakaofo ʻo e toe Fakafoki mai ʻo e ongoongoleleí. Pea ʻoku ʻikai ke u lava ʻo manatuʻi haʻaku fakatupu ʻita ki ha taha ʻi heʻeku fai iá.

Ko e taha ʻo e ngaahi ʻuhinga ʻoku kaungatonu ai ʻa e kaveingá ni ʻi he ʻaho ní koeʻuhí he ʻoku fakaʻau ke mālohi ange ʻa e Siasí. ʻI he ʻIunaiteti Siteití, ʻoku tau hoko he taimí ni ko e fika fā ʻi he ngaahi siasi lalahi tahá. ʻOku ʻi he potu kotoa pē ʻa e Kāingalotú—ʻi he ngaahi koló mei he hahaké ki he hihifó pea mei he tokelaú ki he tongá. Neongo ʻoku tau ngali tokolahi ange ʻi he Hihifó, ka ʻoku fakaʻau ke lahi ange hono ʻilo fakafoʻituitui ʻe he kakaí ha taha siasi ʻi he fonuá. ʻIkai ngata aí, kuo aʻusia ʻe ha Kāingalotu tokolahi ʻo e Siasí ha ngaahi tuʻunga ʻiloa fakasōsiale. ʻOku fakamatalaʻi ʻi ha fakamatala kimuí ni ʻi he makasini Time ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení pea fokotuʻu ai mo ha ngaahi tā ʻo ha Kāingalotu ʻiloa.1

ʻOku fakapapauʻi ʻe he ʻiloa ko ʻení pē, ʻe talanoaʻi lahi ange ʻaupito ʻa e Siasí pea ʻe toe lahi ange ha ngaahi fetalanoaʻaki mo e Kāingalotu ʻo e Siasí ki he ongoongoleleí. ʻOku fie maʻu ke tau faitotonu, talanoa taʻuʻatāina, talanoa hangatonu, kau atu, pea mo fakaʻapaʻapaʻi e fakakaukau ʻa e niʻihi kehé, pea ʻoua ʻaupito naʻa tau fakafekiki fekauʻaki mo ʻetau tuí.

Ko ha fokotuʻu ʻeni ʻe ua ki he founga ʻo ha talanoa taʻe-fakafekiki.

1. ʻOua naʻa tuku ke lōmekina ʻe he ngaahi meʻa taʻe-mahuʻingá ʻa e ngaahi kaveinga ʻoku mahuʻinga angé.

Kuo faʻa tuku ʻe he kau mēmipa hotau Siasí ʻa e kakai kehé ke nau puleʻi ʻa e anga ʻo ʻenau fepōtalanoaʻakí. Ko ha sīpinga ʻe taha ko e mali tokolahí. Naʻe fakangata ʻa e tōʻonga totonu ko ʻeni he Siasí ʻi he 1890. Ko e 2010 ʻeni. Ko e hā ʻoku tau kei talanoa ai ki aí? Naʻe hoko ia ko ha tōʻonga moʻui. Kuo ʻosi fakangata ia. Kuo tau laka atu kimuʻa. Kapau ʻe fehuʻi atu ha kakai fekauʻaki mo e mali tokolahí, talaange ko e meʻa ia naʻe fakahoko ka ʻoku ʻikai fakahoko ia ʻi he taimí ni pea ʻoku ʻikai totonu ke fetoʻoaki ʻe he kakaí ha kau toe mali tokolahi kehe ʻo pehē ko hotau siasí ia. ʻI he ngaahi talanoa angamahení, ʻoua te mou fakamole taimi ʻi he feinga ke fakatonuhiaʻi ʻa e mali tokolahí ʻi he lolotonga ʻo e Fuakava Motuʻá pea mo e ʻuhinga naʻe toe fakahoko ai ʻi ha vahaʻa taimi ʻi he senituli 19. ʻE lava pē ke nau hoko ko ha ngaahi tefito mahino ki he kau faʻu hisitōliá mo e kau ako fakaʻatamaí, ka te u pehē ʻoku tau toe fakaʻaiʻai ʻa e ngaahi fakakaukau peheé ʻi he taimi ʻoku tau ʻai ai ia ko e tefitoʻi kaveinga ʻo ʻetau ngaahi talanoa fekauʻaki mo e Siasí.

ʻOku mahino kiate au ʻoku ʻi ai e taimi ʻe niʻihi ʻoku fakatupu ʻa e ngaahi talanoa ko ʻení ʻe ha ngaahi ongoongo ʻoku hā ʻi he mītiá. Ka ʻoku ʻikai ke ne liliu ʻe ia ha meʻa. ʻI he 2009 naʻe hanga ai ʻe ha kautaha TV ʻo fai ha ngaahi fakamatala ʻo fakafōtunga ai ʻa e ouau toputapu ʻo e temipalé. Naʻe fakatupu ʻe he meʻá ni ha hohaʻa lahi ʻi he kāingalotu ʻo e Siasí, pea ʻoku mahino pē. Naʻa tau taʻe-fiemālie kotoa ai.

Ka te u taki kimoutolu ki he fakamatala ʻi ha tali ki he meʻá ni ʻa ia naʻe fai ʻe he Potungāue ʻa e Siasí ki he Fetuʻutaki mo e Kakaí ʻi heʻene ongoongo he Uepisaití he ʻInitanetí. Hanga ʻo fakatokangaʻi ange hono ongó ʻi heʻeku lau atú. ʻOku ʻikai ha fakafekiki ia ai, ka ʻokú ne fai ha tali ki hano fakafōtunga taʻe-taau ʻo ha taha ʻo ʻetau ngaahi ouau fakalotu toputapu tahá:

“Hangē ko e ngaahi kulupu lotu lalahi kehé, ʻoku faʻa fakatokangaʻi ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻoku fai ange ha tokanga ki ai mei Holiuti pe Polotiuei (Broadway), ngaahi polokalama televīsoné pe ngaahi tohí, pea pehē ki he maʻuʻanga ongoongó. Ko e taimi ʻe niʻihi ko e fakafōtunga ʻo e Siasí mo hono kakaí ʻoku faʻa tonu. ʻI he ngaahi taimi ʻe niʻihi ko e ngaahi ʻīmisí ʻoku loi pe ko ha ngaahi fakaʻapē pē. ʻOku ʻi ai ha taimi ʻe niʻihi, ʻoku mātuʻaki kovi ʻaupito.

“Hangē ko e laui senituli hono meaʻi ʻe he Kau Katoliká, Kau Siú mo e Kau Mosilemí, ʻoku eʻa ʻa e faʻahinga tokanga peheé ʻi he taimi ʻoku aʻu ai ha faʻahinga faʻunga pe kulupu tui fakalotu ki ha tuʻunga pe ʻiloa feʻunga ke ne tohoakiʻi mai e tokangá.”

ʻOku hoko atu leva ʻa e fakamatalá ʻo ne feinga ke taʻofi ha fakakaukau fokotuʻutuʻu ke ʻoua toe ngāue ʻaki ha faʻahinga kautaha pe pisinisi ʻoku fengāueʻaki mo ia, ʻa ia ne poupouʻi mālohi ʻe ha niʻihi hotau kāingalotú:

“ ʻI he hoko ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko ha faʻungá, ʻoku ʻikai ke ne fie maʻu ʻe ia ke fai hano taʻofi. Ko e faʻahinga founga peheé te ne toe fakatupulaki ʻe ia ʻa e faʻahinga fehangahangai ʻoku saiʻia ai ʻa e mītiá pea ko hono ikuʻangá te ne toe fakatokolahi ai ʻa e kau tokanga ki he fakamatalá. … ʻOku totonu ke anga fakaʻeiʻeiki mo faʻa fakakaukau ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí.

“ ʻOku ʻikai ngata pē ʻene hoko ʻeni ko e sīpinga naʻe akoʻi mo moʻui ʻaki ʻe Sīsū Kalaisí, ka ʻokú ne toe fakafōtunga mai foki hono moʻoni ʻo e ivi mo e matuʻotuʻa ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí he ngaahi ʻaho ní. …

“Kapau ʻe fakaʻatā ʻe he Siasí ʻa e ngaahi fakaangá mo e ngaahi fakafepakí ke nau fili ʻa e tuʻunga ke fai ai ʻa e fepakí, ʻe tuʻu fakatuʻutāmaki leva ia ki hono tohoakiʻi ia mei he meʻa ʻoku fai ki ai ʻa e tokangá pea mo e misiona kuo tulifua lelei ki ai ʻi he taʻu ko ʻeni ʻe meimei 180. Ka, ʻe fili ʻe he Siasí ʻiate ia pē ʻa e meʻa ke ne faí ʻi he lolotonga ʻo ʻene hoko atu ke malangaʻi ʻa e ongoongolelei kuo toe fakafoki mai ʻo Sīsū Kalaisí ʻi he funga ʻo e māmaní.”2

Ko ha sīpinga ʻeni ʻe taha. ʻI he 2007 ne tukuange mai ai ʻe ha taha faʻu heleʻuhila ha foʻi heleʻuhila fekauʻaki mo e Fakapō Fakatokolahi ʻi he Moʻunga Mētoú (Mountain Meadows Massacre). Ka tau lau ʻeni ko ha heleʻuhila palakū ʻe fuʻu kaunga lelei ia ki ai. Ko hono moʻoní, naʻe kovi—pea naʻa mo e kau fakaanga ʻo Holiutí naʻa nau fakaangaʻi. Naʻe fai ʻe he kau tuʻuakí e meʻa kotoa pē ne nau lavá ke fakaʻaiʻai ʻa e Siasí ke hoko ʻeni ko ha meʻa ke taumuʻa ʻaki ʻenau ngaahi felāuakí. Ko hono moʻoní, naʻa tau tukunoaʻi ʻaupito pē ia. Naʻa tau fakafisi ke tukuange ke nau fokotuʻutuʻu mai ʻa e ʻasenitá. Ko hono olá ne ʻikai hoko ʻeni ʻo manakoa ʻi he ngaahi falefaivá pea lahi mo e fakamole ʻa e kautaha naʻa nau faʻú. Lolotonga iá, ne tau kei hoko atu pē ke tokoni mo ala atu ʻi ha ngaahi founga lelei mo fakapotopoto fakataha mo e hako ʻo kinautolu naʻe kau ʻi he ngaahi meʻa fakalilifu ʻi he ʻOtu Moʻunga Mētoú.

Ne pulusi kimuí ni ʻe he Nusipepa ʻo e ʻUnivēsiti ʻOkisifōtí ha tohi fakatotolo lelei ʻoku ui ko e Massacre at Mountain Meadows ʻoku hā ai ʻa e ngaahi moʻoni fekauʻaki mo e meʻa fakamamahí ni.

2. Fakamamafaʻi ʻoku akoʻi mo moʻui ʻaki ʻe he Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e meʻa naʻe akoʻi ʻe Sīsū Kalaisí pea ʻoku tau feinga ke muimui kiate Ia.

Ka hili e ngaahi lea mo e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku faí, ko e meʻa mahuʻinga taha fekauʻaki mo kitautolú pea mo ʻetau fakamoʻoní, ʻoku fakavaʻe ʻetau tuí ʻi he meʻa naʻe akoʻi ʻe Sīsū Kalaisí pea ʻoku tau feinga ke muimui ʻiate Ia ʻaki ʻetau moʻui ʻi ha founga ʻoku fakahōifua kiate Ia mo ʻetau Tamai Hēvaní.

 Ko hotau fakavaʻé ʻeni. Ko e fakavaʻe ia ʻo Siosefa Sāmitá. Naʻá ne pehē, “Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻinga ʻo ʻetau tui fakalotú, ko e fakamoʻoni ko ia ʻa e kau ʻAposetoló mo e kau Palōfitá ʻo fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí, naʻá Ne pekia, pea telio, pea toe tuʻu ʻi he ʻaho hono tolú, ʻo hāʻele hake ki he langí; pea ko hono toenga ʻo e ngaahi meʻa kehe kotoa pē fekauʻaki mo ʻetau tui fakalotú, ko ha ngaahi tānaki atu pē ia ki ai.”3

Ko e taimi pē ʻoku tau fetalanoaʻaki ai ʻo fekauʻaki mo e Siasí, ʻoku totonu ke tau feinga ke fakamahinoʻi ʻeni. ʻOku tau muimui ʻia Sīsū Kalaisi. ʻOku tau feinga ke moʻui hangē ko ia naʻá Ne akoʻí. Ko e fakavaʻe ia ʻo ʻetau tuí mo ʻetau moʻuí, pea ko e tuʻunga mālohi taha ia ʻoku ʻikai toe fie maʻu ke taukapoʻi ʻe lava ke tau faí. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke tau taukapoʻi pe fakatonuhiaʻi ha faʻahinga meʻa ʻi he taimi ʻoku tau fakavaʻe ai ʻe meʻa ʻoku tau tui ki aí ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻAlo ʻo e ʻOtuá pea mo fai hotau lelei tahá ke tauhi ʻEne ngaahi fekaú.

Ko ha tāpuaki lahi ke maʻu ʻa e ngaahi tokāteline ʻo Sīsū Kalaisí, ʻa ia ʻoku mahino kiate kinautolu ʻoku nau ako ʻa e folofolá mo puke maʻu ʻa ʻEne ngaahi akonakí. ʻI heʻetau muimui ʻi Heʻene tokāteliné, ʻoku tau aʻu ʻo ʻiloʻi ai ko kitautolú kotoa pē ko e fānau ʻa e ʻOtuá pea ʻokú Ne ʻofa ʻiate kitautolu. ʻI heʻetau muimui ʻia Kalaisí, ʻoku tau ʻilo ai ʻa e feituʻu ne tau omi mei aí kimuʻa pea toki fanauʻi kitautolú, ʻoku tau ʻiloʻi foki ʻa e taumuʻa ʻoku tau ʻi heni ai ʻi māmaní, pea ʻoku tau ʻiloʻi ʻa e feituʻu te tau ō ki ai ʻi he hili ʻo ʻetau mavahe mei he moʻui ʻi māmaní. ʻOku mahino ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí; ko e palani ia ʻa e ʻOtuá ki he fiefia taʻengata ʻa ʻEne fānaú.

ʻOku ʻi ai ha ngaahi fekau kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá ke tau moʻui ʻaki. Ko ʻEne ngaahi fekaú ʻeni, pea ʻoku ʻikai ha taha ʻe fakamafaiʻi ke ne liliu kinautolu tukukehe pē ʻi ha fakahā fakahangatonu mai ʻi he palōfita kuo fili ʻa e ʻOtuá.

ʻOku ʻauhia ke mamaʻo ange ʻa e kakai ʻi he funga ʻo e māmaní mei he ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí ki he sōsaieti fakamāmani ne fakamatalaʻi ʻe Paulá ʻo pehē:

“Koeʻuhí ʻe hoko ʻa e kuonga ʻe ʻikai te nau faʻa kātaki ai ʻa e akonaki totonú; ka ʻi he ʻiate kinautolu ʻa e telinga velí, te nau fakatokolahi maʻanautolu ʻa e kau akonakí ʻo tatau mo ʻenau holí;

“Pea te nau fakatafoki honau telingá mei he moʻoní” (2 Tīmote 4:3–4).

Ko e kuonga ʻeni naʻe mamata ki ai ʻa Paulá. ʻOku fakautuutu ange e tokolahi ʻa e kakai ʻoku nau tui ʻoku ʻikai ha ʻOtuá, ʻikai ha Kalaisi, ʻikai ha palani ʻo e huhuʻí, ʻikai ha Fakalelei, ʻikai ha fakatomala, ʻikai ha fakamolemole, ʻikai ha moʻui ʻi he hili ʻo e maté, ʻikai ha toetuʻu, ʻikai ha moʻui taʻengata, pea ʻikai mo ha fāmili taʻengata ʻoku silaʻi fakataha ke taʻengata.

Hono ʻikai noa ʻa e moʻuí kapau ʻoku ʻikai ke ʻi ai ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e kakato ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo toe fakafoki maí. ʻI hotau tuʻunga ko e Kāingalotu ʻo e Siasí, ʻoku tau muimui ʻia Sīsū Kalaisi. ʻOku tau ʻilo ʻa e palani ʻo e fiefiá, ʻa e palani lahi ʻo e huhuʻí tuʻunga ʻi he ʻEiki ko Sīsū Kalaisí. ʻOku tau ʻilo ʻa e ngaahi tokāteline ʻa Sīsū Kalaisí. Kuo pau ke tau feinga maʻu ai pē he taimí ni ke moʻui ʻaki kinautolu. ʻE hilifaki ki he toʻu tangata kei talavou ange ʻo e Siasí ʻa e fatongia ke akoʻi ʻa e ngaahi tokāteline ʻa e ʻEikí pea mo ʻilo e founga ke langa hake ai ʻa Hono Siasí. Kātaki ʻo manatuʻi ange ʻoku ʻikai fie maʻu ia ke mou ongoʻi ko ha meʻa pau ke mou fakatonuhiaʻi hoʻomou tuí; ko e meʻa pē ʻoku fie maʻú ke mou fakamatalaʻi kinautolu ʻi he laumālie ʻo e ʻofa mo e manavaʻofa. ʻOku ikuna maʻu pē ʻa e moʻoní ʻi he taimi ʻoku akoʻi ai ʻa e tokāteliné.

Ko ha ngaahi sīpinga ʻeni ʻe niʻihi:

  1. ʻOku tau muimui he tokāteline ʻa Sīsū Kalaisí ʻi he tokoni ki hotau kāingá. ʻOku tau tokoniʻi ʻa e kāingalotu hotau Siasí pea pehē kiate kinautolu ʻoku ʻikai kau ki aí. Ko e ngāue maʻongoʻonga ʻoku tau fakahoko ʻi he tokoni ʻofa fakaetangata ʻi he funga ʻo e māmaní, ʻokú ne tokoniʻi ʻa e mamahí mo e faingataʻaʻiá. ʻOku tau fakahoko ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku tau lavá ʻi hono vahevahe ʻetau ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻo e taimí mo e paʻangá ke ne feau ʻa e ngaahi fie maʻu ʻa e kāingalotú mo kinautolu ʻo e ngaahi tui fakalotu kehé fakatouʻosi, ʻi heʻetau ʻiloʻi “ko e meʻa ʻi hoʻomou fai ia ki ha taha ʻoku kihiʻi siʻi hifo ʻi hoku kāingá ni, ko hoʻomou fai ia kiate aú” (Mātiu 25:40).

  2. ʻOku tau muimui ʻi he tokāteline ʻa Sīsū Kalaisí ʻo feinga ke moʻui ʻaki ʻa e Lea ʻo e Potó, he ko ha founga fakapotopoto ia ke maʻu ai ha sino moʻui lelei. ʻOku tau fakaʻehiʻehi mei hano fakaʻaongaʻi hala ʻo ha faʻahinga faitoʻo pē he ko hotau sinó ʻokú ne fakakofuʻi hotau laumālie taʻengatá pea koeʻuhí ʻoku maʻu ʻa e fiefiá ʻi he moʻuí ni kapau te tau mālohi fakalaumālie mo moʻui lelei fakaesino.

  3. ʻOku tau muimui ʻia Sīsū Kalaisi ʻi heʻetau moʻui ʻaki ʻa e fono ʻo e angamaʻá. Naʻe foaki ʻe he ʻOtuá ʻa e fekaú ni, pea kuo teʻeki ai ke Ne tāmateʻi pe liliu ia. Ko e fonó ni ʻoku mahino mo faingofua. Kuo pau ke ʻoua naʻa fakahoko ʻe ha taha ha fetuʻutaki fakasekisuale ʻi tuʻa ʻi he ngaahi haʻi kuo ʻosi fokotuʻu ʻe he ʻEikí. ʻOku kau heni ha faʻahinga tōʻonga fakasōtoma pē pea mo e ngaahi nonofo kovi ʻi tuʻa ʻi he malí. Ko e angahala ia ke maumauʻi ʻa e fono ʻo e angamaʻá.

  4. ʻOku tau muimui ʻia Sīsū Kalaisi ʻi heʻetau talangofua ki he ngaahi fono ʻa e ʻOtuá fekauʻaki mo e malí, ʻa ia ko e mali ʻi he vahaʻa ʻo e tangata pē taha mo e fefine pē taha. Naʻe tuʻu ʻa e fekaú ni talu mei he kamataʻangá. Naʻe folofola ʻa e ʻOtuá, “Ko ia ʻe tukuange ai ʻe he tangatá ʻa ʻene tamaí mo ʻene faʻeé, kae pīkitai ki hono ʻunohó; pea te na kakano taha pē” (Sēnesi 2:24). Naʻe tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá kia ʻĀtama mo ʻIvi ke na “fanafanau mo fakatokolahi mo fakakakai ʻa e māmaní, pea pule ki ai” (Sēnesi 1:28).

    Kuo toe fakapapauʻi mai ʻe he kau palōfita mo e kau ʻaposetolo ʻo onopōní ʻa e fekaú ni ʻi he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” naʻe ʻomai ʻi he 1995:

    “Kuo ʻosi tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá ke toki ngāue ʻaki pē ʻa e ngaahi mālohi toputapu ʻo e fakatupú ʻe ha tangata mo ha fefine kuó na ʻosi mali fakalao ko ha husepāniti mo ha uaifi. …

    “Ko e fāmilí ko e tuʻutuʻuni ia ʻa e ʻOtuá. Pea ʻoku mahuʻinga ʻa e mali ʻa e tangatá mo e fefiné ki Heʻene palani taʻengatá.4

  5. ʻOku tau muimui ʻia Sīsū Kalaisi mo akoʻi ʻa e ngaahi ʻuluaki tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí pea mo hono kotoa ʻo e ngaahi tokāteline fakaʻofoʻofa ʻo e ongoongolelei kuo Toe Fakafoki maí, ʻa ia kapau ʻe pukenimā mo moʻui ʻaki, te ne ʻomi ʻa e nongá, nēkeneká, mo e fiefiá ki he ngaahi foha mo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá. ʻOku faingofua pehē pē.

Fakatauange ke tāpuakiʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ʻi heʻetau tulifua ki he fiefiá ʻi heʻetau ʻilo mo muimui ʻi he ngaahi akonaki ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí pea mo fetalanoaʻaki mo e niʻihi kehé fekauʻaki mo e ongoongolelei kuo toe fakafoki maí kae ʻikai ʻi he fakafekiki.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, David Van Biema, “The Church and Gay Marriage: Are Mormons Misunderstood?” Time, June 22, 2009, 49–53.

  2. “The Publicity Dilemma,” newsroom.lds.org/ldsnewsroom/eng/commentary/the-publicity-dilemma; ko e tānaki atu hono fakamamafaʻí.

  3. Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Siosefa Sāmita (2007), 57

  4. “Ko e Fāmilí : Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, ʻOkatopa 2004, 49.

Ngaahi tā fakatātā ʻa Gregg Thorkelson