2018
Ko e Mahuʻinga Taʻengata ʻo e Fāmilí
January 2018


Ko e Mahuʻinga Taʻengata ʻo e Fāmilí

Mei ha lea naʻe fai ʻi he ʻaho 27 ʻo ʻOkatopa 2015.

Naʻe pehē ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻi heʻene lea naʻe fai lolotonga e Falealea ʻa Māmani he Ngaahi Fāmilí (World Congress of Families) ʻi Sōleki Siti, ʻIutā USA, ko kinautolu ko ia ʻoku tui ki he nofo mali totonú kuo pau ke nau uki e poupou kotoa te nau lava ke maʻú ke fakaivia mo maluʻi ʻaki ʻenau tuí, honau fāmilí, mo e tauʻatāiná.

ʻĪmisi
family in the city

ʻOku mātuʻaki mahuʻinga ʻa e temipalé ki he Kāingalotu ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, he ʻoku mali ai ʻa e ongomeʻa malí ki he moʻuí ni mo ʻitāniti, kae ʻikai ngata pē ʻi he maté. ʻOku pehē ʻe he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmaní,” he taʻu ʻe 23 kuohilí, “Ko e mali ʻi he vā ʻo ha tangata mo ha fefine, naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá pea … ko e familí ko e uho ia ʻo e palani ʻa e Fakamoʻuí ki he ikuʻanga taʻengata ʻo ʻEne fānaú.”1

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he tokāteliné ni hotau tuʻunga moʻoni ʻi he fāmilí. ʻOku tau toe tui foki kuo pau ke tau tokoni ki he kakai kotoa pē ʻaki ʻetau loto mahino, ʻofa, mo manavaʻofa. ʻE ʻuluaki nofotaha ʻeku leá he ngaahi ʻuhinga fakatokāteline ʻoku mahuʻinga ai e ngaahi fāmili tukufakaholó, ʻi hotau Siasí. Uá, te u fakamatalaʻi atu ʻa e fekauʻaki e ngaahi meʻa pelepelengesi fakalotu ʻoku nau ʻākilotoa e fāmilí pea mo e tauʻatāina fakalotú. Fakaʻosí, te u fokotuʻu atu ha ngaahi tefitoʻi moʻoni tākiekina ʻi hono tokoniʻi e kakai ʻoku tau feohí, neongo pe ko e hā ha taʻe-femahinoʻaki pe taʻe-felotoi.

Ko e Tui ʻa e Siasí fekauʻaki mo e Fāmilí

Koeʻuhí ke maʻu ha puipuituʻa ki he tui ʻa e Siasí fekauʻaki mo e fāmilí, ʻoku ou fie fakaʻaongaʻi ha fakalea mei ha hiva ʻoku hivaʻi ʻe heʻetau fānaú ʻoku ui ko e “[Naʻá ku Nofo ʻi Hēvani].” ʻOku toe fakamatalaʻi ʻe he hivá ni ʻa e feituʻu ne tau omi mei aí, ʻuhinga ʻoku tau ʻi heni aí, mo e feituʻu ʻoku tau ō ki aí. Ko e meʻa ia ʻoku ui ʻe he Kāingalotu ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e palani ʻo e fakamoʻuí—ko ha palani taʻengata ʻa ʻetau Tamai Hēvaní.

[Ne u nofo ʻi hēvani he kuohilí;

Nofo mo ʻofa ai ʻi he kakai ʻoku ou ʻiló. Pehē mo koe foki.

Ne fakahā mai ʻe he Tamai Hēvaní ha palani fakaʻofoʻofa,

Fekauʻaki mo e māmaní pea mo e moʻui taʻengata ʻa e tangatá.

Naʻe fie maʻu ʻe he Tamaí ha taha ʻofa

Ke foaki ʻEne moʻuí ka tau toe foki ange.

Fie maʻu ʻe he filí ʻa e lāngilangí.

Folofola ʻa Sīsū, “Tamai, fekauʻi au, pea ke ʻoʻou pē ʻa e lāngilangí.”

Naʻe fili ʻa Sīsū ke haʻu ko e Mīsaiá,

Ikunaʻi ʻa e koví mo e maté ʻi hono huafa nāunauʻiá,

Pea ʻomi ha ʻamanaki lelei ki ha moʻui fiefia—

Ki ʻapi ʻi langi ʻoku tatali mai ai ʻa e Tamaí].2

ʻI heʻetau fakakaukau ki he hiva ko ʻení, tuku ke u fakamatalaʻi atu ha ngaahi ʻelemēniti mahuʻinga ʻe niʻihi ʻo e palani ʻo e fakamoʻuí, te ne fakamamafaʻi hotau natula taʻefaʻamate mo taʻengatá pea mo hotau ngaahi fāmilí.

Kimuʻa ʻi he moʻui ko ʻení, naʻa tau nofo mo e ʻOtuá, ʻa ia ko ʻetau Tamai Hēvaní. Ko e Tamai moʻoni ia hotau laumālié, pea ko ʻEne fānau fakalaumālie kitautolu. ʻI heʻene peheé, ko kinautolu kotoa pē ʻoku fanauʻi mai ki he moʻui ko ʻení ko hotau ngaahi tokoua [tuongaʻane] mo e tuofāfine fakalaumālie kinautolu.

“Ko e taumuʻa kakato ʻa e ʻOtuá—ʻa ʻEne Ngāué mo Hono nāunaú—ke tau lava taki taha ʻo maʻu kotoa ʻEne ngaahi tāpuakí.” ʻOku fakatetuʻa hotau ikuʻanga taʻengatá ki heʻetau fili ke talangofua pe talangataʻa ki Heʻene ngaahi fekaú. Ko Sīsū Kalaisi ʻa e uho ʻo e palani ʻa e ʻOtuá. Naʻe fakahoko ʻe Sīsū Kalaisi e taumuʻa ʻa ʻEne Tamaí pea mo fakaʻatā ke tau malava takitaha ʻo maʻu ʻa e moʻui taʻefaʻamaté mo e moʻui taʻengatá.”3 Ko e malí mo e ngaahi haʻi ʻo e fāmilí, ʻoku fakatahaʻi ia ʻe he mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí ʻo fakalaka atu ʻi he maté kapau ʻoku tau mali ki he “nofo taimí mo e taʻengatá kotoa” (T&F 132:7).

ʻOfa ʻe tokoni e vakai fakalūkufua nounou ko ʻení ke mahino kiate kimoutolu ʻa e fehokotaki kakato ʻetau tui fakalotú ki he fāmili tukufakaholó. ʻE ala liliu e sōsaietí, laó, mo e fakakaukau ʻiloá, kae ʻikai ko e fakakaukau e sōsaietí ki he fāmilí pea he ʻikai ke ne fetongi e taumuʻa mo e palani ʻa e ʻOtuá ki Heʻene fānaú.

ʻI he māmaní he kuongá ni, ʻa ia ʻoku fakaʻau ke fakasiʻia ai e nofo malí mo e fānaú, ʻoku ʻikai tuʻu tokotaha pē e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ia, ʻi hono talaki ko e fāmili tukufakaholó, ko e taha ia ʻo e ngaahi ʻelemēniti fakatokāteline mahuʻinga taha ʻi he māmaní.

Kuo pehē ʻe Tuʻi Tapu Falanisisi, “Naʻe fakatupu ʻe he (ʻOtuá) ʻa e tangatá mo e fefiné ke fiefia, ke vahevahe ʻena fonongá mo ha taha ʻoku tokoni kiate kinaua, ke moʻui ʻi he aʻusia fakaofo ʻo e ʻofá: ke ʻofa pea mo ʻofaʻi, pea mo mamata ki he fua ʻo ʻena ʻofá ʻi he fānaú.”4

ʻOku pehē ʻe he Siasi Southern Baptist: Ko e malí ko e fakatahaʻi ia ʻo e tangata ʻe taha mo e fefine ʻe taha ʻi he fuakava mo e tukupā ʻi he moʻuí kotoa. … ʻOku mahuʻinga tatau pē ʻa e husepānití mo e uaifí ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, he naʻe fakatou ngaohi kinaua ʻi he tatau ʻo e ʻOtuá.”5

Ko ʻetau tui fakatokāteline ki he fāmili taʻengatá mo e fakamatala kuo fai ʻe he kau taki faka-Kalisitiane ʻiloa kehé, ʻoku nau ʻai ke mahinongofua ange e ʻuhinga ʻoku tau mātuʻaki līʻoa ai ki hono tanumaki, maluʻi, mo taukaveʻi ʻa e fāmili tukufakaholó.

Poupou Fakaemāmani ki he Vakai Fakalotú

ʻOku ʻi ai ha niʻihi ʻoku nau fakakaukau ko e faʻahinga tokāteline mo e ngaahi fakamatala peheé tokua ko ha ngaahi leʻo fakalotu hala ia. Neongo ia, ne kīkīvoi ʻa e Fakamaauʻanga Lahi ʻo ʻAmeliká ʻi Sune 2015 ke fakahaaʻi ʻe lava ʻa e kakai fakamātoato mo leleí ke maʻu ha fakakaukau ʻoku kehe, ʻo nau tali ai e mali ʻa e tangata mo e tangata mo e fefine mo e fefiné.

“Ko e malí ʻoku toputapu ia kiate kinautolu ʻoku nau moʻui fakatatau mo ʻenau tui fakalotú. …

“… ʻOku ʻi ai ha ngaahi fakamatala ki hono fakalata ʻo e nofo malí ʻi he fakamatala fakalotú mo fakapotó ʻi he ngaahi kuongá, ngaahi angafakafonuá, mo e ngaahi tui fakalotú, pea pehē ʻi he ʻātí mo e ngaahi tohí ʻi hono ngaahi fōtunga kotoa pē. ʻOku taau pē mo feʻunga ke tau pehē naʻe makatuʻunga e ngaahi fakamatala ko ʻení ʻi he mahino ko e malí ko e fakatahaʻi ia ʻo ha toko ua ko e tangata mo e fefine. …

“… Ko e malí, ʻi heʻenau fakakaukaú, ko hono natulá ko e fakatahaʻi ʻo e ongo meʻa kehekehe ʻa ia ko e tangatá mo e fefiné. Kuo pukepuke fuoloa mai ʻa e fakakaukau ko ʻení—pea ʻoku kei pukepuke pē—ʻe ha kakai tui mo fakakaukau lelei heni mo e funga ʻo e māmaní.”6

Naʻe tonu hono fakahaaʻi ʻe he Fakamaauʻanga Lahí ʻoku ʻi ai ha kakai loto moʻoni mo fakakaukau lelei ʻi he māmaní ʻoku nau kei fakaʻapaʻapaʻi ʻa e mali tukufakaholó.

ʻĪmisi
family sitting together

Tuí, Fāmilí, mo e Tauʻatāiná

ʻI he mahino ko ia ʻe lava ke pehē ʻe he kakai fakakaukau lelei mo loto moʻoní ko e malí ʻoku toki hoko pē ʻi he vahaʻa ʻo e tangatá mo e fefiné, kuo pau leva ke fakaʻatā ʻe he kakaí, pea maluʻi ʻe he tauʻatāina fakalotú ʻa e faʻahinga fakakaukau peheé. ʻIo, koeʻuhí ʻe lava ke uesia ʻe he tui fakalotú e fakakaukau ʻa e kakai tuí ki he tefitoʻi taumuʻa ʻo e moʻuí, ʻe hanga ʻe he faʻahinga fakakaukau peheé ʻo fakamatalaʻi e founga ʻo ʻenau fengāueʻaki mo e sōsaietí.

ʻOku ou manatu ai ki ha ongoongo fekauʻaki mo ha longaʻi fānau naʻe lau ange kiate kinautolu ʻe he faiakó ha talanoa fekauʻaki mo ha ongo pilinisi naʻá na feʻofaʻaki. Naʻe fakahoko ʻeni ʻe he faiakó taʻe te ne fakahoko ha fakatokanga pe ʻai ke ʻiloʻi. ʻI he taimi naʻe kole ai ʻe he ngaahi matuʻá ke tomuʻa fakahā ange kapau ʻoku toe lau e talanoa ko ʻení he kahaʻú, naʻe ʻikai ke tali ia ʻe he ʻapiakó.7

Naʻe mei uesia moʻoni nai ʻa e kau taki ʻo e ʻapiakó kapau ne tuku ke ʻave ʻe he ngaahi mātuʻá ʻenau fānaú ʻi he taimi ne fehangahangai ai e meʻa naʻe akoʻí mo ʻenau tui fakalotú? ʻOku hangē e tuʻutuʻuni ʻa e ʻapiakó, ko hano ʻohofi fakahangatonu ia e fatongia ʻo e ngaahi mātuʻá ʻi hono ʻohake ʻenau fānaú.

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga fakalilifu. ʻOku faʻa ʻasi faingataʻa mo tāumamaʻo ke fetukuloloʻaki. ʻOku tau fanongo ʻi ha ngaahi talanoa ki ha kakai ne nau feinga ke tuʻu maʻu ʻi heʻenau tuʻunga moʻuí, ka ʻoku tukuakiʻi ʻoku nau taʻe-fieauna pea tōtuʻa mo taʻe-taʻeʻuhinga hono tauteaʻi kinautolú.

Ko e lahi taha ʻo e ngaahi fonua ʻe meimei 200 he māmaní, kau ai mo e ʻIunaiteti Siteití, ʻoku nau tali e fatongia mahuʻinga ʻo e mātuʻá ʻi hono akoʻi ʻo ʻenau fānaú ʻi he taimi ne nau fakamoʻoni ai he Konivēsio Fakavahaʻa-puleʻanga ʻo e Totonu Fakapuleʻangá mo Fakapolitikalé. ʻOku pehē ʻe he kupu 18 ʻo e talite ko ʻení, “ʻE hanga ʻe he … Ngaahi [Fonuá] ni … ʻo fakaʻapaʻapaʻi ʻa e tauʻatāina ʻa e ngaahi mātuʻá … ke fakapapauʻi hono akoʻi totonu fakaeʻulungaanga mo fakaʻatamai ʻenau fānaú ʻo fakatatau mo honau lotó.”8

ʻOku fenāpasi ʻa e maluʻi fakavahaʻa-puleʻanga ko ʻeni ʻo e totonu ʻa e tangatá mo e tui ʻa e Siasí, ʻa ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he fanongonongo ʻo e fāmilí: “ʻOku ʻa e mātuʻá ʻa e fatongia toputapu ke ohi hake ʻenau fānaú ʻi he ʻofa mo e māʻoniʻoni … pea akoʻi kinautolu ke nau feʻofaʻaki mo fetauhiʻaki, [mo] tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. … Kuo pau ke ʻekeʻi mei he husepānití mo e uaifí—mei he faʻeé mo e tamaí—ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá, ʻa e anga ʻo ʻena fakahoko e ngaahi fatongiá ni.”9

ʻE ngali hangē ʻoku fakafepakiʻi kitautolu ʻe he palopalemá, ka ʻoku lahi hotau poupoú ke tau kei paotoloaki pē ʻetau fakakaukau ki he mali tukufakaholó. Kuó u fakamatala atu ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻe niʻihi. Ka ʻoku kei ʻi ai ha ngaahi maʻuʻanga tokoni lahi ange.

Kuo pau ke tau fakahoko e poupou kotoa te tau lavá ke fakaivia mo maluʻi ʻetau tuí, hotau ngaahi fāmilí mo ʻetau tauʻatāiná. ʻOku ʻi ai ha niʻihi fakafoʻituitui ʻoku nau feinga taʻetuku ke toʻo meiate kitautolu e ngaahi totonu ko ʻení. Naʻe lipooti ʻe ha ongoongo ʻe taha kuo huaʻi ha paʻanga ʻe lauimiliona ke liua ʻaki e maluʻi ʻo e tauʻatāina fakalotú ʻi he ʻIunaiteti Siteití.10

ʻOku ou tui naʻe fakalea lelei taha ʻe hoku kaungā ngāue ko ʻEletā Talini H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, ʻa e faʻahinga fakamanamana ko ʻení: “ʻI heʻetau feinga ke angamaluú mo fakaʻehiʻehi mei he fekeʻikeʻí, kuo pau ke ʻoua naʻa tau tukuhifo pe fakavaivaiʻi ʻetau tukupā ki he moʻoni ʻoku mahino kiate kitautolú. Kuo pau ke ʻoua naʻa tukulolo hotau tuʻungá pe ko hotau tuʻunga ʻulungaanga mahuʻingá.”11

Kapau ʻoku tukupā fakamātoato ʻa kinautolu ʻoku fakafepaki maí ke taukaveʻi e ngaahi tuʻunga mahuʻinga ko e kehekehe kae tuʻunga tataú, ta ʻoku totonu ke tau lava ʻo ngāue fakataha ke maʻu ha manavaʻofa mo ha melino. ʻOku hanga ʻe he fakamālohiʻi e ngaahi tui ʻa ha taha ki ha taha kehé, ʻo hangē ko ia ne hoko ʻi hono lau ki he fānaú e fakamatala ʻoku fehangahangai mo e fakaʻamu ʻenau mātuʻá, ʻo tukuhifo ʻetau tuʻunga kehekehé kae fakapalataha pē ke teke ʻa e tuʻunga faitataú. Te tau lava ʻi he ngāue fetākinimá mo e ʻofa ki he kotoa ʻo e fānau ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ko hotau ngaahi tokoua mo e tuofāfiné, ʻo lalanga ha fakakaukau mo ha ngaahi tui kehekehe kae melino pē.

ʻĪmisi
family walking and holding hands

Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni Tākiekina ʻo e Feʻofaʻakí

Kuó u fakamatalaʻi ʻeni hono mahuʻinga ʻo e nofo mali tukufakaholó pea mo e pau ke tau maluʻi ʻetau totonú, kae tuku ke u fakamatalaʻi atu e ʻuhinga ʻoku totonu ai ke tau ala atu ʻo fakafeohi kiate kinautolu ʻoku ʻikai ke tau fakakaukau tataú. Naʻe fekauʻi mai ʻe Sīsū Kalaisi:

“ʻOfa ki homou ngaahi filí, tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku kapeʻi ʻa kimoutolú, failelei kiate kinautolu ʻoku fehiʻa kiate kimoutolú, pea hūfia ʻa kinautolu ʻoku faikovi mo fakatanga kiate kimoutolú.

“Koeʻuhí ke mou taau mo e fānau ʻa hoʻomou Tamaí ʻa ia ʻoku ʻi he langí” (Mātiu 5:44–45).

He ʻikai ke tau lava pea ʻoku ʻikai totonu ke tau tuli kinautolu ʻoku ʻikai ke tau fakakaukau tatau pē kehe honau fōtungá pe fakakaukaú mo ʻenau tōʻongá meiate kitautolú. ʻOku tau fakafōtunga hotau ʻulungaanga fakaetangata lelei tahá ʻi he taimi ʻoku tau fakahaaʻi ai e ʻofa mo e anga ʻofa ki he fānau kotoa ʻa e ʻOtuá. ʻOku tau fakahaaʻi hotau tuʻunga fakaākongá ʻi he taimi ʻoku tau fakafisi ai mei he ngaahi ongo taʻetotonú, ʻi he taimi ʻoku ʻikai ke tau tali ai e ngaahi lau koví, pea mo e taimi ʻoku tau hū atu ai ki he ʻātakai ʻo e kakaí ʻo kumia ha ngaahi ʻola ʻoku totonu ʻi he loto mahino mo e fefakaʻapaʻapaʻakí.

Naʻe poupouʻi kimuí ni ʻe he Siasí ha lao ʻokú ne fakafenāpasi e ngaahi fie maʻu ʻa kinautolu ʻoku femanakoʻaki fakaetangata pe fakafefiné (LGBT), mo e ngaahi fie maʻu ʻa kinautolu ʻoku pelepelengesi honau tukufakaholo fakalotú. ʻOku maluʻi ʻe he laó ʻa e kakai LGBT mei hano tuli mei he ngāué pe taʻe-ʻoange ha fale nofoʻanga koeʻuhí ko honau tuʻunga fakasekisualé pe ko ia ʻoku ʻiloa ʻaki kinautolú. ʻI he taimi tatau pē, ʻoku maluʻi ʻa e konisēnisi fakalotú mo e totonu ke fakahoko e ngaahi tui fakalotu mahuʻingá, ʻaki e lao ko ʻení.12

Naʻe ʻikai maʻu kotoa ʻe he ongo tafaʻakí ni fakatouʻosi e meʻa naʻá na fie maʻú, ka naʻe hanga ʻe heʻemau ngāue mo e kakai LGBT pea mo e Falealea ʻo ʻIutaá, ʻo fakasiʻisiʻi e ʻāvahevahe ʻi hotau kakaí kae ʻikai tukuhifo ai ʻetau ngaahi tefitoʻi moʻoni mahuʻingá.13 ʻE lava pē ke tau feʻofaʻaki kae ʻikai tukuhifo ai ʻetau ngaahi fakakaukau fakalangi fakafoʻituituí. Pea te tau lava ʻo lea ki he ngaahi meʻa mahuʻinga ko iá kae ʻikai tuku hifo ai ʻa e niʻihi kehé.

Naʻe hoko ʻa Sīsū Kalaisi ko e sīpinga fisifisimuʻa ʻo e ʻofa ʻi he niʻihi kehé. Naʻe fakataha mo ʻEne Kau ʻAposetoló ke maʻu ʻa e Kātoanga ʻo e Laka Atú—ʻa ʻEne ʻOhomohe Fakaʻosí—mo fakahoko ange ʻEne fakahinohino fakaʻosi ʻi he moʻui fakamatelié, ʻi ha ngaahi houa lahi kimuʻa pea kamata ke Ne foua e mamahi faufaua ko e totongi ki heʻetau ngaahi angahalá. Naʻe kau ʻi Heʻene ngaahi akonakí ʻa e fakahā liliu moʻui, “ʻOku ou tuku ʻa e fekau foʻou kiate kimoutolu, koeʻuhí ke mou feʻofaʻaki kiate kimoutolu; pea hangē ko ʻeku ʻofa kiate kimoutolú, ke mou feʻofaʻaki foki kiate kimoutolu” (Sione 13:34)

ʻE lava pē ke tau fakamatala mahino mo fakamātoato fekauʻaki mo e ngaahi lelei ʻo e mali ʻa e tangata mo e fefiné, kae ʻikai anga taʻe-fakaʻapaʻapa pe fakalaveaʻi ai ʻa kinautolu ʻoku kehe ʻenau fakakaukaú. Tatau ai pē pe ko e hā ʻetau tuí pe tōʻonga moʻuí, ʻoku totonu ke tau femahinoʻaki, ʻi heʻetau nofo ʻa kāingá. Manatuʻi ko hono aofangatukú, neongo pe kuo tau mali pe teʻeki mali, ka ko e ngaahi kupu makehe kitautolu ʻo e palani fakaʻeiʻeiki ʻa e ʻOtuá.

Fakaʻosí

Naʻe fakapoongi ʻa e Palōfita ko Siosefa Sāmitá mo hono tokoua ko Hailamé ʻi he ʻaho 27 ʻo Sune 1844 ʻe ha kau fakatanga, lolotonga hono tukupōpula kinaua ʻe he puleʻangá. Naʻe fakamanamana ʻa e kau fakatangá mo e kau koví, ke fakaʻauha e kāingalotu ʻo e Siasí ʻi he hili hona fakapōngí, lolotonga ʻenau kei langa e Temipale Nāvuú. Ka naʻa nau tuiaki pē neongo ʻenau ʻiloʻi kuo pau ke nau liʻaki iá. Ne nau ō ki he temipalé ʻi he pō mo e ʻaho kotoa kimuʻa pea tuli kinautolu ʻe he kau fakatangá, ke fakahoko ʻa e ngaahi palōmesi toputapu te ne fakatahaʻi kinautolu ko e ngaahi fāmili ʻo taʻengatá.14

Naʻe feilaulau lahi ʻeku ngaahi kuí, ʻi he tafaʻaki ʻeku faʻeé mo e tamaí fakatouʻosi, ke kau he fononga ki he Teleʻa Sōlekí, ʻo nau foua e faingataʻá mo e masivá. Naʻe fakamāvahevaheʻi siʻi ngaahi fāmili paioniá ʻe he maté, pea neongo siʻono tanu e fānaú, ngaahi malí, mātuʻá, ngaahi kuí, pea mo e ngaahi kaungāmeʻá ʻi he hala ki he hihifó, ka naʻa nau kei tuiaki pē ki muʻa.

Naʻe ʻoange ʻe heʻenau tui ki he palani fakalangi ne fokotuʻu ʻe he Mātuʻa Fakalangi ʻofá, ha lototoʻa ke nau fehangahangai ai mo e ngaahi faingataʻa fakalilifú. Naʻa nau kumi ha potu ne ʻikai ha fakatanga aí, ʻa ia te nau lava ʻo ohi hake ai honau ngaahi fāmilí ke ʻofa ki he ʻOtuá mo tauhi kiate Ia. ʻOku ou fakamālō ʻi heʻenau tofa ʻa e halá.

ʻOku kamata mo fakaʻosi e tokāteline mo e tui fakalotu ʻa e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻaki e fāmilí. ʻOku ou toe fakaongo atu e meʻa naʻá ku lea ʻaki kimuʻá: ʻoku tau tui naʻa tau moʻui kimuʻa he māmaní ko ha kau mēmipa ʻo e fāmili fakalaumālie ʻo e ʻOtuá; pea ʻi heʻetau hoko ko e fānau ʻa e Mātuʻa Fakalangí, kuo pau ke tau teuteu lolotonga ʻetau ʻi he māmaní ke foki ʻo maʻu e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maʻanautolu ʻoku nau tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá.

ʻE teuteuʻi kitautolu takitaha ʻe he ʻilo ko ʻení ki he ʻaho te tau mālōlō aí pea mo tau ʻiloʻi fakapapau, ʻi heʻetau foki ki he ʻafioʻanga māʻoniʻoni ʻo e ʻOtuá, ʻa e taumuʻa moʻoni ʻo ʻEne palani maʻatautolú. Pea hangē ko ia ʻoku fakamatalaʻi ʻi he fanongonongo ʻo e fāmilí, “ʻOku mau kole ai ki he tangataʻi fonua falalaʻanga mo e kau ʻōfisa fakapuleʻanga ʻi he feituʻu kotoa pē ke mou poupouʻi ʻa e ngaahi lao kuo fokotuʻu ke ne pukepuke mo fakamālohia ʻa e fāmilí ʻi heʻene hoko ko e tefitoʻi ʻiuniti mahuʻinga ʻo e sosaietí”.15

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Liahona, Nōvema 2010, 129.

  2. “I Lived in Heaven,” Children’s Songbook 4.

  3. Malanga ʻAki ʻEku Ongoongoleleí: Ko ha Fakahinohino ki he Ngāue Fakafaifekaú (2004), 92.

  4. “Pope Francis’s Homily at the Family Synod’s Opening Mass,” Catholic Herald, Oct. 4, 2015, catholicherald.co.uk.

  5. “Basic Beliefs: Family,” Southern Baptists Convention, sbc.net/aboutus/basicbeliefs.asp.

  6. Obergefell et al. v. Hodges, 576 U.S. (2015), supremecourt.gov.

  7. Vakai, “Teacher, School Sued over Gay Fairy Tale,” NPR, Apr. 27, 2006, npr.org.

  8. “International Covenant on Civil and Political Rights,” Article 18, United Nations Human Rights, ohchr.org.

  9. “Ko e Fāmilí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani,” 129.

  10. Vakai, Kevin Jones, “LGBT Grant-maker Wants to Win Religious Liberty Fight within Three Years,” Catholic News Agency, July 29, 2015, catholicnewsagency.com.

  11. Dallin H. Oaks, “Ko e ʻOfa mo Feohi mo e Niʻihi Kehé Neongo e Faikehekehé Liahona, Nōvema 2014, 26.

  12. Vakai, Dennis Romboy, “LDS Church, LGBT Advocates Back Anti-Discrimination, Religious Rights Bill,” Deseret News, Mar. 4, 2015.

  13. Vakai, “Utah Lawmakers Introduce Bill Balancing Religious Freedom and Nondiscrimination Protections,” Mar. 4, 2015, .

  14. (Vakai, Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [Church Educational System manual, 2003], 303–4.)

  15. “Ko e Fāmilí: Ko Ha Fanongonongo ki Māmani,” 129.