2018
ʻOku ʻOmi ʻe he Temipalé ha Vīsone Māʻolunga Ange Maʻatautolu
January 2018


ʻOku ʻOmi ʻe he Temipalé ha Vīsone Māʻolunga Ange Maʻatautolu

ʻOku hanga ʻe he temipalé ʻo fakaava hotau ʻatamaí ki ha vīsone māʻolunga mo lahi ange, ʻo hangē ha meʻa-fakaʻata mamaʻo (telescope) ʻoku fakahanga ki he ngaahi fetuʻu ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo sio ki aí.

ʻĪmisi
Fort Lauderdale Florida Temple

Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa mahuʻinga ʻokú ma manatuʻi lelei ʻi heʻema nofo ʻi he konga loto faka-Hihifo ʻo e ʻIunaiteti Siteití ko ha ongo mātuʻa kei talavoú, ko ʻema ʻalu ko ia ki he temipale Uasingatoni, D.C. ʻI he taimi ko iá, ko e temipale pē ia ne ava ʻi he fakahahake ʻo e Vaitafe Misisipí. Ne ʻomi ʻe he ʻilo ko ia ʻoku mahuʻinga e ngaahi ouau fakatemipalé ki he fānau ʻa e Tamai Hēvaní, ha mālohi ki heʻema ngaahi feingá.

Hangē pē ko e tokolahi ʻo kimoutolu, ne ma kole ki ha niʻihi ʻo homa ngaahi kaungāmeʻá ke nau tokangaʻi ʻema longaʻi fānaú, ka ma fononga poʻuli ʻi ha pasi fonu ʻi he kāingalotú ke fakaʻaongaʻi ha ngaahi ʻaho siʻi ʻi he ngāue fakatemipale kotoa te ma ala lavá, pea heka pasi ʻi he poó kotoa ki ʻapi ke ma lava ʻo maʻu e ngaahi fakatahaʻanga faka-Siasí ʻi he Sāpaté. Ne ʻikai ke ma lau e ngaahi fononga ko iá ko ha feilaulau; ne ma mahuʻingaʻia ai koeʻuhí ko e langaki fakalaumālie ne maʻu ʻe homa laumālié ʻi he ngaahi māhina ne muiaki aí.

ʻI ha ngaahi taʻu siʻi mei ai, ne ma fiefia ke talitali lelei e Temipale Sikākō ʻIlinoisí, ko e fuofua temipale ke langa ʻi he ʻElia Lotoloto ʻo ʻAmelika Noaté talu mei he Temipale Katisoni ʻAlapeeta Kānatá, ʻi he taʻu ʻe 62 kuohilí. Koeʻuhí ne miniti pē ʻe 45 e temipalé mei homa ʻapí, ne ma fiefia ke toutou maʻu temipale ʻo laka hake ʻi he tuʻo taha he taʻú mo toutou maʻu e meʻatokoni fakalaumālie ko iá.

ʻI he ʻahó ni, neongo ʻoku nofo ofi ha niʻihi ʻo kitautolu ki he temipalé, ka ʻoku kei faingataʻa pē ke tau toutou maʻu temipale. Mahalo pē ʻoku hoko e ofi mai ʻa e temipalé ke tau fakakaukau ai, “Te u ʻalu ʻapongipongi, ʻi he ʻatā ange hoku taimí.” ʻOku faingofua ke tohoakiʻi ʻetau tokangá ʻe he ngaahi fie maʻu fakatupakeé pea mōlia atu ai e ngaahi faingamālie mahuʻingá. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti (1928–2018) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku ou tapou atu ke ke fokotuʻu hoʻo taumuʻa pē ʻaʻau ki he tuʻo lahi hoʻo fakafaingamālieʻi koe ki he ngaahi ouau ʻoku fai ʻi homou ngaahi temipale ʻoku ngāué.”1

Kapau te tau taʻe-tokanga ki he faingamālie ke toutou ʻalu ki he lahi tahá ʻo fakatatau mo hotau tūkungá, kapau te tau toʻo maʻamaʻa ʻa e faingamālie ke ʻalu ki he temipalé ʻi he taimi ʻoku ofi aí, te tau ala tukuange heni e ngaahi tāpuaki mo e ngaahi faingamālie kuo tokonaki ʻe heʻetau Tamai Hēvaní mo Hono ʻAló maʻatautolú. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí, “Ko au, ko e ʻEikí, ʻoku ou haʻisia, ʻo ka mou ka fai ʻa e meʻa ʻoku ou lea ʻakí; ka ʻo ka ʻikai te mou fai ʻa ia ʻoku ou leaʻakí, ʻoku ʻikai haʻamou talaʻofa” (T&F 82:10).

Ko e taimi ʻoku ngali tuʻulaki ai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku hokó ke ne taʻofi kitautolu mei he ʻalu ki he temipalé, ʻe lava pē ke tau manatuʻi e fakalotolahi ne fai mai ʻe Sīsū Kalaisí: “Te mou maʻu ʻa e mamahí ʻi māmani: ka mou loto toʻa; kuó u ikuʻi ʻa māmani” (Sione 16:33). Ko e taimi ʻoku tau tuiaki ai mo ō ki he temipalé neongo ʻa e ngaahi fakatūkiá, te tau maʻu e tokoni ʻa e Fakamoʻuí ke ikunaʻi ʻa e māmani ʻoku tau nofo aí. Lolotonga haʻaku teuteu mo hoku husepānití ʻi ha taimi ʻe taha ke ma ō ki he temipalé, naʻe fasitanunu mai e ngaahi palopalemá. Ne fāifai, pea ma “kiʻi makuku” ʻi he taimi ne ma mei hū ai ki tuʻa he matapaá. Lolotonga ʻema luelue fakalongolongo ki he kaá, ne ma fanongo atu ki he pehē ʻema taʻahine lahí ki hono tehiná, “ʻOua te ke hohaʻa koe; ʻokú na faʻa foki fiefia maʻu mai pē mei he temipalé.” Pea naʻe moʻoni!

ʻOku Fakamanatu mai ʻe he Temipalé ʻa e Kilukilua ʻo e Taʻengatá

ʻĪmisi
Nauvoo Illinois Temple staircase

Tatau ai pē pe ʻoku tau omi ki he temipalé ʻi ha loto fonu fiefia pe mafasia ʻi he mamahí, ko e temipalé ko e potu ia ke hiki hake mo fakamālohia ai e mēmipa loto tauʻatāina mo moʻui taau kotoa pē.

Kuó u faʻa haʻu ki he temipalé mo ha loto houngaʻia lahi fau koeʻuhí ko ha tāpuaki ne foaki ki ha taha faingataʻaʻia ʻoku ou ʻofa ai; kuo ʻosi tō fakalongolongo pē foki hoku loʻimatá ʻi he mamahi koeʻuhí ko ʻeku ngaahi tōnounoú. Kuó u ʻosi maʻu ha ngaahi ueʻi mo ha fakahinohino pea naʻa mo ha valoki mei he Laumālié lolotonga haʻaku hoko ko e fakafofonga ki ha taha, ʻo maʻu ʻa e ngaahi ouau te ne fakaʻatā ia ke fakalakalaka ki he taʻengatá. Kuo hanga ʻe he ngaahi aʻusiá ni kotoa ʻo hiki hake mo fakamālohia au. ʻIo, kuó u faʻa tangutu ʻi ha houa lahi he temipalé ko ha “fatongia,” ʻo fakahoko pē hoku tufakangá, pea aʻu ʻo u fakatokangaʻi ʻoku ou tulemohe lolotonga e sēsini he temipalé, ʻi he ngaahi taʻu lahi ʻeku hoko ko e faiako semineli pongipongí! Ka kuo faitāpuekina au he taimi kotoa pē ʻoku ou ʻalu ai ki he temipalé. Tatau ai pē pe ʻoku foaki vave mai kiate kitautolu ha tāpuaki pe ʻoku tānaki fakatahatahaʻi ʻetau ngāué koeʻuhí ko e ngaahi tāpuaki ʻamuiange, ko e kihiʻi taimi kotoa pē ʻoku tau fakamoleki ʻi he temipalé, ʻoku iku ia ki ha faʻahinga tupulaki fakatāutaha.

ʻOku fakamanatu mai ʻe heʻetau ʻi he temipalé ʻa e kilukilua ʻo ʻitānití, ʻi heʻetau fakatou vakai ki he kuohilí ki heʻetau ngaahi kuí pea ki he kahaʻú ki heʻetau fānaú. ʻOku fakamālohia foki e fakakaukau taʻengata ʻa ʻetau fānaú, ʻi he taimi ʻoku nau tokanga ai ki he temipalé. ʻE founga fēfē haʻatau lava ʻo teuteuʻi kinautolu ki he temipalé—ko ha sitepu mahuʻinga ʻi heʻenau fakalakalaka taʻengatá? Ne faleʻi mai ʻe Palesiteni Lāsolo M. Nalesoni, ko e Palesiteni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “ʻOku totonu ke akoʻi ʻe he mātuʻá e mahuʻinga ʻo e temipalé ʻi he kei iiki ʻa e longaʻi fānaú.”2 Naʻe faleʻi ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985) e ngaahi mātuʻá ke nau fokotuʻu ha tā ʻo e temipalé ʻi he loki ʻo ʻenau fānaú ke nau lava ʻo mamata ki he fakamanatu toputapu ko iá ʻi he ʻaho kotoa pē kae ʻoua ke hoko ia ko ha konga ʻenau moʻuí.3 Te ke lava foki ʻo vahevahe ki hoʻo fānaú e ngaahi tāpuaki kuó ke maʻu mei he ʻalu ki he temipalé pea pehē ki hoʻo fakamoʻoni ki he fiefia ʻokú ke ʻamanaki ki ai ʻi hoʻomou fetuʻutaki taʻengata mo kinautolú. Te ke lava foki ʻo poupouʻi hoʻo fānau taʻu hongofulu tupú ʻi heʻenau fakaʻamu ke fakahoko e papitaiso maʻá e kau pekiá. Manatuʻi ʻi hoʻomou lēsoni efiafi fakafāmilí mo e ngaahi momeniti akoʻí, ko e “temipalé ko e kaveinga ia ʻo e ʻekitivitī, lēsoni, pea mo e sitepu fakalakalaka kotoa pē ʻi he Siasí.”4

ʻI hoʻo hivaʻi ko ia mo hoʻo fānaú ʻa e “Fie Siofia Ha Temipalé. Te u hū ai ha ʻaho. Fuakava ai mo e Tamai; Te u talangofua,”5 te ke tokoni ai ke nau ongoʻi ha loto holi ke hū he fale toputapu ʻo e ʻEikí. Pea te ke fonu loto houngaʻia ki he Tamai Hēvaní, ʻi Heʻene palani ʻo e fakamoʻuí, kae pehē ki he Fakamoʻuí mo ʻEne Fakaleleí, ʻo malava ai ke ke fakataha mo ho ngaahi ʻofaʻangá ʻo taʻengatá. Ko e “hala ʻo e “Fakamoʻuí,” ʻa ē ʻoku fakatau ki he fiefia ʻi he moʻui ko ʻení pea mo e moʻui taʻengata ʻi he maama ka hokó.”6 ʻOku fakatau mo fou ʻa e hala ko iá he temipalé!

Ko e Temipalé ko ha Hūfangaʻanga mei Māmani

ʻĪmisi
Idaho Falls Idaho Temple garden room

ʻE lava ʻe he ngaahi ivi tākiekina fakaemāmaní ʻo tohoakiʻi mamaʻo kitautolu mei he temipalé. Naʻe uesia haku kaungāmeʻa mamae kei talavou ʻe he ngaahi fakakaukau mo e ngaahi tauvalovalo fekauʻaki mo e Siasí naʻá ne lau ʻi he ʻinitanetí. Naʻá ne pehē ai ke toutou ʻalu ki he temipalé kae ʻoua kuo tali ʻene ngaahi fehuʻí. ʻOku ou kole ʻaki hoku lotó kotoa kiate kimoutolu ʻoku ʻi ai haʻamou ngaahi fehuʻi ʻokú ne uesia hoʻo fakamoʻoní, ke ke hokohoko atu hoʻo lotu fakafoʻituituí mo e ako folofolá pea hoko atu mo hoʻo ʻalu ki he temipalé lolotonga hoʻo feinga ke maʻu e tali te ne ʻomi kiate koe ʻa e nongá. Tokanga taha ki he ongoongoleleí ke taʻofi ai hano takihalaʻi koe ʻe he ngaahi fakakaukau fakapoto mo loí. He ʻikai feinga ha taha ia ke faitoʻo ha fokoutua fakaesino ʻaki haʻane kole ha faleʻi fakafaitoʻo ki ha taha vaʻinga ʻakapulu ʻiloa, pe toe kehe mei ha ngaahi fehuʻi fakalaumālie mahuʻinga ʻe lava ke fakaleleiʻi totonu ʻaki hano ʻeke ki ha taha ʻoku siʻi ʻene mahino ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisi kuo fakafoki maí. Ko e Laumālie Māʻoniʻoní, ʻa ia ʻoku fakamoʻoni ki he “moʻoni ʻo e ngaahi meʻa kotoa peé,” (Molonai 10:5), “te ne fakahā atu ʻi ho ʻatamaí pea ʻi ho lotó” (T&F 8:2) pe ko e hā ʻa e moʻoni taʻengata.

Ko e taha ʻo e ngaahi feituʻu ke maʻu ai e Laumālie ko iá ko e temipalé. Kapau ʻokú ke taau ke hū ki he fale ʻo e ʻEikí (ʻi hoʻo fakapapauʻi mo hoʻo pīsopé), haʻu ki he temipalé mo hoʻo ngaahi fehuʻí pea te ke maʻu ai ha fakamahino neongo kapau ʻoku ʻikai ke mahino ʻa e meʻa kotoa kiate koe he taimí ni, ka ʻoku mahino ia ki he ʻEikí. Manatuʻi e meʻa kotoa pē ʻokú ke ʻilo mo mahino kiate koé. Ko e ngaahi meʻa kotoa ʻokú ke ʻilo mo ʻosi maʻu ha fakamoʻoni fakalaumālie ki aí, te ne taki koe ki he “melino ʻa e ʻOtuá, ʻa ia ʻoku lahi hake ʻaupito ʻi he faʻa ʻiloá, [pea te ne] maluʻi homou laumālié mo homou lotó ʻia Kalaisi Sīsū” (Filipai 4:7). ʻOku ou fakamoʻoni ʻe maʻu ʻa e mahino mo e nonga ʻokú ke kumiá, kapau ʻe hoko atu hoʻo tui ʻe tataki mo fakahinohinoʻi koe ʻe hoʻo Tamai Hēvaní ki he moʻoní.

ʻOku fakamanatu mai ʻe ʻĪsaia ko e temipalé ko ha “hūfangaʻanga … mei [he] afaá” (ʻĪsaia 4:6). ʻOku fakamaama tatau pehē pē mo e ngaahi lea ʻa Palesiteni Tōmasi S. Monisoní: “Ko e taimi ʻoku tau hū atu ai ki loto ʻi he ngaahi matapā ʻo e temipalé, ʻoku tau tuku kimui e ngaahi meʻa fakatuta mo fakahohaʻa ʻo e māmaní. ʻOku tau maʻu ʻi loto ʻi he feituʻu ungaʻanga toputapu ko ʻení, ʻa e fakaʻofoʻofá mo e māú. ʻOku ʻi ai ha nonga ki hotau laumālié mo ha kiʻi mālōlō mei he ngaahi meʻa fakapuputuʻu ʻi heʻetau moʻuí.”7

ʻI he fakautuutu ko ia e ngaahi faingataʻa ʻo e māmaní pea fākalalahi mo e ngaahi haʻahaʻa ʻo e moʻui fakaʻahó, kuo pau ke tau tokanga taha ki he ngaahi meʻa ʻoku mahuʻinga moʻoní. ʻOku faingofua ke te tokanga taha ki he ngaahi meʻa ʻoku ʻikai leleí pea mo e ngaahi malaʻia fakamāmaní, ʻo hangē haʻatau vakai atu ʻi ha meʻa fakaʻata lahi ki heʻetau ngaahi tōnounoú mo e ngaahi palopalemá. ʻOku fakamanatu mai ʻe heʻetau ʻi he loto temipalé ke tau maʻu ha fakakaukau ʻoku taʻengatá. ʻOku fakaava ʻe he temipalé hotau ʻatamaí ki ha vīsone māʻolunga mo lahi ange, ʻo hangē ha meʻa fakaʻata mamaʻo ʻoku nofo ʻi he ngaahi fetuʻu ʻoku ʻikai ke tau lava ʻo sio leva ki aí. ʻOkú ne ʻai ke tau lava ʻo sio, ʻamanaki, pea mo ngāueʻi ʻa e ngaahi tuʻunga kotoa pē naʻe fokotuʻutuʻu ʻe he Tamai Hēvaní ke tau aʻusiá. ʻOku tokoni ke tau tokanga taha ki he ngaahi moʻoni taʻengatá—ki he Mātuʻa Fakalangi ʻoku ʻofa mai mo fakaʻamu ke tokoniʻi kitautolú, ʻi hotau mahuʻinga totonu ko ʻEna fānaú, pea mo e meʻa ʻoku tau malava ke aʻusia ko e “kau ʻea-hoko ʻo e ʻOtuá, mo e kaungā ʻea-hoko fakataha mo Kalaisí” (Loma 8:17). ʻOku akoʻi ʻi he temipalé ʻa e palani ʻa e ʻOtuá pea fakahoko ai e ngaahi fuakava taʻengatá. ʻOku foaki mai kiate kitautolu ʻi he temipalé ʻa e founga ke tau aʻusia ai hotau tuʻunga māʻolunga mo taʻengata tahá.

Naʻe faleʻi mai ʻa Palesiteni Monisoni, “ʻI heʻetau ʻalu ki he temipalé, te tau maʻu ai ha ongoʻi fakalaumālie mo e ongoʻi nonga ʻoku mahulu hake ia ʻi ha faʻahinga ongo ʻe maʻu ʻe he loto ʻo e tangatá. Te tau maʻu ʻa e ʻuhinga totonu e folofola ʻa e Fakamoʻuí ʻi he taimi naʻá Ne folofola ai: ‘ʻOku ou tuku ʻa e melinó kiate kimoutolu, ko ʻeku melinó ʻoku ou foaki kiate kimoutolú. … ʻOua naʻa mamahi homou lotó, pea ʻoua naʻa manavahē ia’ [Sione 14:27].”8

ʻE Tokoni Hoʻo Ngāue Fakatemipalé ki ha Niʻihi Kehe

ʻĪmisi
Provo City Center Temple

ʻE tokoni e laumālie ʻokú ke maʻu mei hoʻo ngāue he temipalé, ki ha tokolahi ʻo kinautolu ʻoku mou feohí—mahalo he ʻikai fakakaukau ki ai hamou niʻihi. ʻI he fakaʻosinga ʻemau ō ʻe taha ki he temipale ʻi Uasingatoni D.C, naʻe fevahevaheʻaki ʻe he kau mēmipá ʻenau fakamoʻoní lolotonga e foki laulau maile ʻa e pasí ki ʻapí. Ne taufetongi ʻa kinautolu naʻe kaú hono vahevahe ʻenau fiefia mo e houngaʻia he ngaahi tāpuaki lolotonga mo taʻengata ʻo e temipalé. Ne fāifai pea ʻikai toe mapukepuke ʻe heʻemau fakaʻuli pasi taʻe-siasí hono lotó. Naʻá ne toʻo e maiká pea fakahaaʻi ʻene loto houngaʻia he fononga mo kimautolú. Hili ia peá ne pehē mai, “ʻOku ʻikai ke u ʻilo pe ko e hā ʻoku mou maʻú, ka ʻoku ou ongoʻi ha faʻahinga meʻa makehe heni.” ʻIo, naʻe ʻeke ʻe he taki faifekau fakauooti naʻe ʻi he pasí hono tuʻasila fetuʻutakí peá ne toki ʻoange kimui ange ai ki he ongo faifekaú.

Tuku muʻa ke u fakaafeʻi koe ke ke ngāue ʻaonga ʻaki e meʻaʻofa ʻo e temipale ʻoku ofi atú, ʻi he tuʻo lahi taha ʻe lavá ʻo fakatatau mo ho tūkungá. ʻE fakamālohia koe mo ke maʻu ha nonga ʻi he fale ʻo Sīsū Kalaisí, he ko Ia ʻa e maama mo e moʻui pea mo e ʻamanaki leleiʻanga ʻo e māmaní. ʻI he hanganaki atu ko ia e ngaahi ʻaho kimui ní ki Heʻene toe hāʻele maí, te ke ala maʻu ʻEne māmá mo ongoʻi e ʻamanaki lelei ʻoku foaki ʻi Hono ngaahi temipale toputapú.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Richard G. Scott, “Lotu ‘i he Temipalé: Ko e Maʻuʻanga Ivi mo e Mālohi ʻi he Taimi Faingataʻá,” Liahona, Mē 2009, 43–45.

  2. Russell M. Nelson, “Prepare for Blessings of the Temple,” Ensign, March 2002, 16–23

  3. Vakai, The Teachings of Spencer W. Kimball (1982), 301.

  4. Russell M. Nelson, “Prepare for Blessings of the Temple,” 17.

  5. “Fie Siofia ha Temipalé,” Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 99.

  6. “Ko e Kalaisi Moʻuí: Ko e Fakamoʻoni ʻa e Kau ʻAposetoló,” Liahona, Mē 2000, 3.

  7. Palesiteni Thomas S. Monson, “Ngaahi Tāpuaki ʻo e Temipalé,” Liahona, Mē 2015, 93.

  8. Palesiteni Thomas S. Monson, “Ngaahi Tāpuaki ʻo e Temipalé,” 91–92.