2020
Ngāue Fakaetauhi ʻo fakafou ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au
Sepitema 2020


Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Ngāue Fakaetauhí

Ngāue Fakaetauhi ʻo fakafou ʻi he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au

ʻE tokoni fēfē e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ke ke fai ha lelei ki he niʻihi kehé?

ʻĪmisi
woman praying for others

ʻŪ tā fakatātā ʻa Joshua Dennis

Tatau ai pē pe ʻokú ke feohi mo ho fāmilí, ʻi ha loki ako Lautohi Faka-Sāpate ko ha faiako pe tokotaha ako, pe ʻi he akó, ngāué, pe feituʻu kehe, ʻoku ʻomi ʻe he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ha ngaahi faingamālie lelei ke ngāue fakaetauhi ai ki he niʻihi kehé. He ko e faiakó “ʻoku ʻikai ko ha fakahoko pē ha fealēleaʻaki ʻi he Sāpaté; ka ʻoku kau ai ʻa e ngāue fakaetauhí ʻi he ʻofa pea mo hono tāpuakiʻi ha niʻihi kehe ʻaki e ongoongoleleí.”1

Ko e Fetuʻutaki mo e Kau Akó

ʻI hono uiuiʻi ʻa ʻOfilia Tileiho ti Katinesi ke faiako ki he kakai lalahi kei talavou ʻi hono uooti Mekisikou Sití, naʻá ne ongoʻi ʻe hanga ʻe hono vā fetuʻutaki vāofi mo e kau ako takitaha ʻi he Lautohi Faka-Sāpaté ʻo fakatupulaki ʻene malava ke akoʻi mo fakamālohia kinautolú.

ʻOkú ne pehē, “Kapau he ʻikai ke u fetuʻutaki vāofi mo ʻeku kau akó pea kapau he ʻikai ke nau ongoʻi ʻeku ʻofá, he ʻikai ke nau tui mai ʻi he taimi te u faiako ai ʻi ha kalasi pe vahevahe ʻeku fakamoʻoní. Te nau ongoʻi ʻe kinautolu ko ha faiako Lautohi Faka-Sāpate au.”

Ka ʻe fakatupulaki fēfē nai ʻe Sisitā Katinesi ha vā fetuʻutaki pehē kapau naʻá ne faiako tuʻo taha ʻi he uike ua kotoa pē? Naʻá ne maʻu ʻa e talí ʻi he tekinolosiá. ʻI hono fakaʻaongaʻi e polokalama ʻi he telefoni toʻotoʻó ko e WhatsApp, naʻá ne fetuʻutaki fakaʻaho mo ʻene kau akó ʻi he ngaahi pōpoaki text mo e leá. Ko e taimí ni, ko e ʻaho kotoa kimuʻa ʻi he lēsoni Lautohi Faka-Sāpate hono hokó, ʻoku loto ha taha ʻi he kalasí ke ne ʻave ha veesi folofola mei he lēsoni ko iá ki he toenga ʻo e kalasí mo haʻane fakakaukau fakataautaha fekauʻaki mo ia. Hili hono lau e vēsí mo e fakakaukaú, ʻoku tali mai ʻe he kau mēmipa ʻo e kalasí ʻo ʻomi ʻenau fakakaukaú.

ʻOku pehē ʻe Sisitā Katinesi, “ʻI heʻenau lau e folofolá, ʻoku nau ʻomi ha fanga kiʻi fofonga fiefia (emoji) ke u ʻiloʻi kuo nau lau pe ako e folofolá pea kuo nau fakakaukau ki ai.” ʻI he hokosia e taimi kalasi he Sāpate hono hokó, ʻoku mateuteu e kau akó ke nau vahevahe.

ʻĪmisi
hands holding phones with smiley faces

Naʻe hanga ʻe he fetuʻutaki fakaʻaho ko ʻení ʻo faitāpuekina ha tokotaha naʻe māmālohi ʻene ongomātuʻá ʻi he Siasí.

ʻOku pehē ʻe Sisitā Katinesi, “ʻOku ou saiʻia ʻi heʻeku sio ki heʻene haʻu ki he lotú koeʻuhí ʻoku ou ʻiloʻi naʻe pau ke ne foua ha ngaahi faingataʻa kae lava ke ne ʻi ai. ʻOku ou ʻilo pau kuo hanga ʻe he ngaahi folofola mo e fakakaukau kuo feʻaveaki ʻe hono kaungā kalasí mo e ngaahi folofola mo e fakakaukau kuó ne ʻave ʻi hono taimi vahevahé, ʻo fakamālohia lahi ia.”

ʻOku pehē ʻe Sisitā Katinesi ʻoku ʻikai ngata pē ʻa e ngāue fakaetauhi ʻo fakafou he folofolá ʻi heʻene lēsoni he Sāpaté pea mo ʻene fetuʻutaki fakafolofola fakaʻaho mo ʻene kalasí.

ʻOkú ne pehē, “ʻOku kau ʻi heʻeku teuteú ʻa hono lotua ʻeku kau akó. ʻOku ou fakakaukau kiate kinautolu ʻo ʻikai ngata pē ʻi he ʻaho Sāpaté ka ʻi he ʻaho kotoa ʻo e uiké foki. ʻOku takitaha moʻona pē ha ngaahi fiemaʻu pau mo kehekehe. Ko e tokotaha kotoa ko ha fānau ia ʻa e ʻOtuá. ʻOku ou fakakaukau kiate kinautolu lolotonga hono teuteu ʻeku lēsoní.”

Pea ʻi he taimi ʻokú ne faiako aí, ʻokú ne fakafanongo—ki heʻene kau akó pea mo e Laumālie Māʻoniʻoní fakatouʻosi.

“Ko e faiakó ʻa e Laumālié,” ʻa ia ʻokú ne faʻa fanongo ki ai ʻi he ngaahi leʻo ʻo ʻene kau akó. “ʻOku fie maʻu ke u tokanga koeʻuhí ko e meʻa ʻoku nau lea ʻakí ko e fakahā ia ʻoku ʻoange ʻe he Laumālié kiate kinautolú.”

ʻOku Hangē ʻEmau Kalasí ko e “Efiafi ʻi ʻApí”

ʻOku ongoʻi mohu tāpuekina ʻa Kala Kutielesi ʻOteka Kotopa ke kau ʻi he kalasi Lautohi Faka-Sāpate ʻa Sisitā Katinesí koeʻuhí ko hono ʻātakai [laumālie] lehilehiʻí mo ngāue fakaetauhí. ʻOku fakafehokotaki ʻe Kala e ʻātakai ko iá ki ha ngaahi meʻa kehe ʻo kau ai e:

  • Teuteú: ʻOku tokoni hono vahevahe e ngaahi folofolá mo e fakakaukaú ke teuteu e kau akó ki he kalasi hokó. ʻOkú ne pehē, “ʻOku hinoiʻi kimautolu ʻe he ngaahi folofola fakaʻahó mo fakalahi ʻemau ʻiló.”

  • Vahevahé: “ʻOku mau lea kotoa. ʻOku fakaʻatā heni ke u ʻilo lahi ange ki hoku kaungā kalasí, ko ha ngaahi kaungāmeʻa mo e ngaahi tokoua mo e tuongaʻane.”

  • ʻOfá: “ʻOku taki kita ʻe Sisitā Katinesi ʻaki hono nimá. ʻOku ongo tatau ʻemau kalasí mo e efiafi ʻi ʻapí, ʻo ʻi ai ha ngaahi tokoua mo e tuongaʻane tokolahi. ʻOku makehe ʻaupito ia.”

  • Ko e Laumālie Māʻoniʻoní: “ʻOku ʻi ai ha laumālie fakafiefia mo faaitaha ʻi heʻemau kalasí koeʻuhí ʻoku mau feongoongoi mo e Laumālié.”

  • Fakamoʻoní: “Kuo tokoni e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ke u mateuteu ke vahevahe ʻeku fakamoʻoní. Kuó u maʻu ha ʻilo lahi ange ki he Tohi ʻa Molomoná mo e Tohi Tapú. ʻOkú ne fakaʻatā au ke u vahevahe ʻa e meʻa ʻoku ou akó mo hoku kaungā kalasi ʻi he akó pea mo e kakai ʻi he ngāué.”

Ngāue Fakaetauhi ki he Ngaahi Fiemaʻu Fakalaumālié

ʻI he taimi naʻe laukonga ai ʻe Kuleki mo Niki Kulisiteniseni mei Kenitaki USA, fekauʻaki mo e fuakava faka-ʻĒpalahamé ʻi he folofolá fakataha mo hona ngaahi foha ʻe toko tolú, naʻá na faingataʻaʻia ke fakamatalaʻi ia kiate kinautolu. Naʻa nau fakakaukau leva te nau takitaha ako fakafāmili e fuakava faka-ʻĒpalahamé pea vahevahe leva e meʻa ne nau maʻú.

ʻOku pehē ʻe Kuleki, “Naʻa mau maʻu ha ngaahi fakamatala mālie. Naʻe ako ʻe homa foha taʻu valú ko e hingoa ʻo ʻĒpalahamé naʻe tomuʻa ʻEpalame ia. Naʻe liliu hono hingoá ki he ʻĒpalahamé koeʻuhí naʻá ne palōmesi ki he ʻEikí ke tafoki mei he faiangahalá pea moʻui angatonu. Naʻá ku ofo moʻoni ʻi heʻene ako e meʻa ko iá.”

Naʻa nau ako kotoa ha meʻa foʻou pea fakahoko ha fealeaʻaki lelei fekauʻaki mo e fuakava faka-ʻĒpalahamé pea mo ʻene ʻuhinga ki he Kāingalotu ʻo e Siasí he ʻaho ní.

ʻOku pehē ʻe Niki, “Naʻa mau faʻa taufetongi pē ʻi hono lau e ngaahi veesi folofolá ʻi heʻemau ako folofola fakafāmilí. ʻOku fakataumuʻa lahi ange e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ki he faiako ʻaki e Laumālié. ʻI heʻemau ako fakataha he taimi ní, ʻoku ou ongoʻi ha ngaahi ueʻi mei he Laumālié ke tataki ʻemau fealeaʻakí ʻi ha tafaʻaki kehe ʻo fakatefito ʻi he ngaahi fiemaʻu ʻa homau fāmilí.”

Kuo ʻikai ngata pē ʻi he tokoni hono fakaʻaongaʻi e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ke lahi ange e kau mai mo e mahuʻingaʻia honau fāmilí ʻi he ako fakafāmili e ongoongoleleí, ka kuo tokoni foki ia ke tokangaekina ʻe Kuleki mo Niki e ngaahi fiemaʻu fakalaumālie ʻena fānaú.

ʻOku pehē ʻe Niki, “ʻOku tokoni e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ke u akoʻi ʻeku fānaú. ʻOku tokoni foki ia ke u ikunaʻi ha ngaahi faingataʻa kehekehe ʻoku ou faʻa fehangahangai mo ia mo ʻeku fānaú. ʻOku ou ongoʻi feongoongoi lahi ange mo e Laumālié, ʻoku ou fakafanongo lelei ange, pea kuó u maʻu ha ngaahi ueʻi ʻi he founga te u lava ʻo tokoniʻi ʻaki e kiʻi tamasiʻi takitaha.”

ʻOku fiefia ʻa Kuleki ʻi he ngaahi fealeaʻaki lōloa ange kau ki he ongoongoleleí ʻoku tokoni e Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ke fakahoko ʻi he fāmilí. ʻOkú ne pehē, “ʻOku kehekehe kotoa homa ngaahi fohá ʻi heʻenau ʻilo ki he ongoongoleleí. Kuo ʻomi ʻe he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú ha founga ke ma tokoniʻi ai ʻa kinautolu takitaha ke nau ako ʻo fakatatau ki heʻenau ngaahi fiemaʻú. Ko ha tāpuaki fakaʻofoʻofa moʻoni ke vakai ki he tupulaki ʻenau ʻofa ki he ongoongoleleí mo mamata ki heʻenau feinga ke ʻiloʻi e founga te nau lava ai ʻo fakaʻaongaʻi e ʻilo ʻi he ongoongoleleí ki heʻenau moʻuí.”

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Au—Maʻá e Lautohi Faka-Sāpaté: Tohi ʻa Molomoná 2020 (2020), 19.