Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 16: Ko Hono ʻOhake ʻo e Fānaú ʻi he Māmá mo e Moʻoní


Vahe 16

Ko Hono ʻOhake ʻo e Fānaú ʻi he Māmá mo e Moʻoní

“Ko e ʻuluaki fatongia fekauʻaki mo hono akoʻi ʻo e fānau ʻo e Siasí ʻoku fai ia ʻi ʻapi.”

Mei he Moʻui ʻa Siosefa Filitingi Sāmitá

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ʻene tamaí, ʻa Palesiteni Siosefa F. Sāmita, ko ha “taha ʻoku ou falala lahi ange ki ai ʻi ha toe taha kuó u ʻilo he māmani ko ʻení.”1 Naʻá ne pehē naʻe faʻa fakatahaʻi heʻene tamaí ʻa e fāmilí, “ʻo fakahinohinoʻi ʻa e fānaú ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí. Naʻa nau fiefia kātoa ʻi hono ʻaó pea mo houngaʻia ʻi he ngaahi lea ʻo e faleʻi mo e fakahinohino naʻá ne faí. … Kuo teʻeki ai ngalo ʻiate kinautolu e meʻa naʻe akoʻi kiate kinautolú, pea kuo nofo ai ʻa e ongo ko ʻení mo kinautolu pea ʻoku ngalingali ʻe pehē ai pē ʻo lauikuonga.”2 Naʻá ne toe pehē foki: “Ko ʻeku tangataʻeikí ko e tangata loto ʻofa taha ia kuo faifaiangé peá u ʻiloʻi. … ʻOku kau ʻi heʻeku ngaahi manatu fakafiefia tahá ko e ngaahi houa naʻá ku fakamoleki mo ia ʻi hono tafaʻakí ʻo aleaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí mo maʻu e fakahinohino ko ia tokotaha pē te ne lava ʻo faí. ʻI he foungá ni, naʻe fakatoka ai ʻa e fakavaʻe ʻo ʻeku ʻiló ʻi he moʻoní, koeʻuhí ke u lava mo au ʻo pehē ʻoku ou ʻilo ʻoku moʻui hoku Huhuʻí, pea ko Siosefa Sāmitá, naʻe, pea ʻe hoko maʻu ai pē ko e palōfita ʻa e ʻOtua moʻuí.”3

Naʻe toe fakamatalaʻi lelei foki ʻe Siosefa Filitingi Sāmita ʻene faʻē ko Suliana L. Sāmitá (Julina L. Smith), pea mo ʻene ngaahi akonakí. Naʻá ne pehē: “Naʻe akoʻi au ʻi he funga tui ʻo ʻeku faʻeé ke u ʻofa he Palōfita ko Siosefa Sāmitá pea mo ʻofa ʻi hoku Huhuʻí. … ʻOku ou houngaʻia ʻi he ako naʻá ku maʻú pea kuó u feinga ke muimui he faleʻi naʻe fai mai ʻe heʻeku tamaí. Ka kuo pau ke ʻoua naʻá ku ʻoange pē ki ai ʻa e fakalāngilangí kotoa. ʻOku ou fakakaukau ki hano konga lahi, ko hano konga maʻongoʻonga, ʻoku totonu ke tuku ia ki heʻeku faʻeé he ko hono tuí naʻá ku faʻa huki ai ʻi heʻeku kei siʻí ʻo fanongo ki heʻene ngaahi talanoa kau ki he kau paioniá. … Naʻá ne faʻa akoʻi au mo tuku ki hoku nimá, ʻi he taimi naʻá ku lahi feʻunga ai ke laukongá, ha ngaahi meʻa naʻe ʻikai ke lava ʻo mahino kiate au. Naʻá ne akoʻi au ke u lotu [pea] faipau mo moʻoni ki heʻeku ngaahi fuakavá mo e ngaahi tufakangá, ke fakahoko hoku ngaahi fatongia ko e tīkoní mo e akonakí … pea ki mui ange ko e taulaʻeiki. … Naʻá ku maʻu ha faʻē naʻá ne fakapapauʻi naʻá ku laukonga, pea naʻá ku manako ke laukonga.”4

Ko e taimi naʻe hoko ai ʻa Siosefa Filitingi Sāmita ko ha tamaí, naʻe muimui he sīpinga ʻa ʻene ongomātuʻá. Naʻe pehē ʻe hono ʻofefine ko ʻAmeliá:

“Naʻe hoko ʻeku tamaí ko e taha ako mo e faiako haohaoa, ko ha taha naʻe ʻikai ngata pē ʻi heʻene akoʻi kimautolu mei hono feleoko mahu ʻo e ʻiló ka naʻá ne toe poupouʻi kimautolu ke mau ako ʻiate kimautolu pē. …

“Naʻe muimui mo ʻene fānaú ki he faleʻi ʻoku maʻu ʻi he T&F 93:40: ‘Ka kuó u fekau kiate kimoutolu ke mou akonakiʻi hake ʻa hoʻomou fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní.’

“Naʻá ne akoʻi kimautolu ʻi he tēpile maʻu-meʻatokoni pongipongí ʻi heʻene fai mai e ngaahi talanoa mei he folofolá, pea naʻá ne lava ke ʻai e talanoá takitaha ke ongo foʻou mo fakafiefia neongo ne ʻosi tātuʻolahi ʻemau fanongo ai ki muʻa. ʻOku kei ongo moʻoni pē ʻa e loto tailiili naʻá ku maʻu ʻi heʻeku fifili pe ʻe maʻu ʻe he kau sōtia ʻa Feló ʻa e ipu koulá ʻi he tangai keleni ʻa Penisimaní ʻo aʻu ki he ʻahó ni. Naʻa mau kau kia Siosefa Sāmita ʻi heʻene maʻu ʻa e ngaahi peleti koulá, pea mo e ʻaʻahi mai ʻa e Tamaí mo e ʻAló. Kapau naʻe maʻu ʻe he tangataʻeikí ha taimi ke luelue fakataha mo kimautolu ki he akó, naʻe hoko atu ai pē ʻa e ngaahi talanoá. Naʻa mau fakalaka atu ʻi he Temipale [Sōlekí] ʻi heʻemau fononga ki he akó peá ne fakamatala mai kau ki he ʻĀngelo ko Molonaí. Naʻa mau ako ko e temipalé ko ha feituʻu mātuʻaki mahuʻinga, kuo pau ke ke lelei ka ke lava ʻo ʻalu ki ai, pea ko e taimi te ke mali ʻi aí, ʻoku taʻengata. Naʻá ne akoʻi kimautolu ʻaki e ngaahi meʻa naʻá ne lotua ʻi heʻemau ngaahi lotu fakafāmilí ʻi heʻemau tūʻulutui ofi ki homau seá ki muʻa ʻi he maʻu meʻa-tokoni pongipongí pea toe ʻi he taimi maʻu meʻa-tokoni efiafí. …

“ʻOku ʻikai ngata pē hono hiki hake mo poupouʻi ʻe heʻene ngaahi akonakí he ʻahó ni ʻa hono ngaahi hakó ka mo ha kāingalotu taʻe-faʻalaua ʻo e Siasí foki. Ko ha faingamālie maʻongoʻonga pea mo ha tāpuaki ke hoko ko hono ʻofefine.”5

ʻĪmisi
The prophet loved children. President Joseph Fielding Smith with his great-granddaughter Shauna McConkie at Christmas time

Ko Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita mo hono mokopuna fefine ua ko Sana Makongikií

Ngaahi Akonaki ʻa Siosefa Filitingi Sāmitá

1

Koeʻuhí ke matuʻuaki ʻa e mālohi ʻo e filí, kuo pau ke ʻohake ʻe he mātuʻá ʻenau fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní.

Ko e mahuʻinga ʻo e uouangataha ʻa e fāmilí —ʻo e feʻofaʻaki mo e fefakaʻatuʻiʻaki ʻi he fāmilí —he ʻikai ke lava ʻo fakamamafaʻi feʻunga. Ko e uouangataha fakalaumālie ʻi he feohi fakafāmilí ko e fakavaʻe pau ia ʻe tupulaki ai ʻa e Siasí mo e sosaietí. ʻOku ʻiloa ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení mo mahino ki he filí, pea kuo teʻeki ke fai pehē ki muʻa, ʻi heʻene fakaʻaongaʻi ʻa e founga, ivi, mo e mālohi kotoa ʻokú ne maʻú, ke fakavaivaiʻi mo fakaʻauha ʻa e faʻunga taʻengatá ni. Ko e ongoongolelei pē ʻo Sīsu Kalaisi ʻoku fakaʻaongaʻi ʻi he ngaahi feohi fakafāmilí te ne taʻofi ʻa e ivi maumau fakatēvoló ni.6

ʻOku ʻi ai ha ngaahi fakatuʻutāmaki lalahi mo moʻoni ke fai ha tokanga ki ai, pea ko kinautolu ʻoku tau hohaʻa lahi ange ki ai ʻi he toengá fakakātoa, ʻoku fekauʻaki ia mo ʻetau fānaú. Ko e maluʻi moʻoní pē taha pe ko e maluʻi ʻoku feʻungá, ʻe lava ke fai ia ʻe he ʻapí mo hono ngaahi mālohí.7

Kuo pau ke akoʻi ʻetau fānaú ke nau ʻilo ʻa e faikehekehe ʻo e leleí mo e koví, he ka ʻikai, he ʻikai ke nau lava ʻi ha ngaahi meʻa lahi ke mahino ʻa e ʻuhinga ʻoku ʻikai fakangofua ai ke nau kau ʻi he ngaahi angafai ʻoku anga-maheni ʻaki ʻi honau kaungāʻapí. Kapau he ʻikai fakahinohinoʻi kinautolu ʻi he ngaahi tokāteline ʻo e Siasí, mahalo, he ʻikai mahino kiate kinautolu ʻa e ʻuhinga ʻoku kovi ai ha koniseti he Sāpaté, fale heleʻuhilá he Sāpaté, huluʻi ʻo e heleʻuhilá, vaʻinga peisipoló, pe faʻahinga meʻa pehē, ʻi he taimi ʻoku kau ai honau kaungā-vaʻingá, ʻo ʻikai taʻofi ka ʻoku poupouʻi, ʻi he ngaahi meʻa koʻeni kuo taʻofi ʻe he ʻEikí ʻi hono ʻaho tapú. ʻOku ʻa e mātuʻá ke akoʻi fakalelei ʻa ʻenau fānaú, [pea] ʻe fakamalaʻiaʻi ʻe he ʻEikí ʻa e mātuʻá kapau ʻe tutupu hake ʻenau fānaú ʻo mavahe mei he mālohi ʻo e ngahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo hotau ʻEiki ko Sīsū Kalaisí.8

Kuo ʻosi fekau ʻe he ʻEikí kitautolu, ʻa e taha kotoa, ke ʻohake ʻetau fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní. Ko e feituʻu ʻoku ʻi ai ʻa e laumālie ko ʻení, he ʻikai ke lava pe ʻe lava ke ikuna ai ʻa e moveuveú, talangataʻá, mo e taʻe-tokanga ki he ngaahi fatongia toputapú.9

2

ʻOku tefitoʻi fatongiaʻaki ʻe he mātuʻá hono akoʻi ʻenau fānaú.

Kuo teʻeki tukuange ʻe he Tamaí ʻene totonu ki he fānau ʻoku fāʻeleʻi ki māmaní. ʻOku nau kei hoko ko ʻEne fānau. Kuó ne tuku kinautolu ke tokangaʻi ʻe ha ngaahi mātuʻa fakamatelie fakataha mo ha naʻinaʻi ke ʻohake kinautolu ʻi he māmá mo e moʻoní. Ko e tefitoʻi fatongiá, pea ʻoku pehē hono mahuʻingá, ʻoku ʻi he mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní.10

Ko e ʻuluaki fatongia fekauʻaki mo hono akoʻi ʻo e fānau ʻo e Siasí ʻoku fai ia ʻi ʻapi. Ko e fatongia ia ʻo e mātuʻá ke ʻohake ʻenau fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní, pea kuo ʻosi fakahā ʻe he ʻEikí kapau he ʻikai ke nau fai ʻeni, te nau tuʻu ʻi he ʻao ʻo e Fakamaauʻangá ke fai ha tali.11

Naʻe pehē he ʻEikí ʻi ha fakahā naʻe fai ki he Siasí ʻi he 1831:

“Pea ko e tahá, kapau ʻoku maʻu ha fānau ʻe ha ongo mātuʻa ʻi Saione pe ʻi ha taha ʻo hono ngaahi siteiki ʻa ia kuo fokotuʻú, ʻa ia ʻoku ʻikai te nau akoʻi ʻa kinautolu ke nau ʻiloʻi ʻa e tokāteline ʻo e fakatomalá, tui kia Kalaisi ko e ʻAlo ʻo e ʻOtua moʻuí, pea mo e papitaisó mo e foaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi he hilifaki ʻo e nimá, ʻi he taimi ʻoku nau taʻu valu aí, ʻe ʻi he ʻulu ʻo e mātuʻá ʻa e angahalá.

“He ʻe hoko ʻeni ko e fono ki he kakai ʻoku nofo ʻi Saioné, pe ʻi ha taha ʻo hono ngaahi siteiki ʻa ia kuo fokotuʻú. [T&F 68:25–26.]

… ʻOku fie maʻu ʻeni ʻe he ʻEikí ke tau fakahoko.12

ʻE haʻisia ʻa e mātuʻá ki he ngaahi angafai ʻa ʻenau fānaú, kapau naʻe ʻikai ke nau akoʻi ʻenau fānaú ʻi he faʻifaʻitakiʻanga pea mo e akonaki.

Kapau kuo ʻosi fai ʻe he mātuʻá ʻa e meʻa kotoa pē ʻi honau mālohí ke akoʻi totonu ʻenau fānaú ʻi he faʻifaʻitakiʻanga pea mo e akonaki kae ʻalu hē pē ʻa e fānaú, he ʻikai haʻisia ʻa e mātuʻá ia pea ʻe ʻi he ʻulu pē ʻo e fānaú ʻa e angahalá.13

3

ʻOku tokoniʻi ʻe he Siasí ʻa e mātuʻá ʻi heʻenau feinga ke akoʻi ʻenau fānaú.

Ko e tefitoʻi fatongia ke fai e ngaahi meʻa ʻoku fakatau ki he fakamoʻuí, ʻoku ʻi he fakafoʻituituí ia. Kuo tuku kotoa mai kitautolu ki māmani ke tau aʻusia ha ngaahi sivi ʻi he moʻui fakamatelié. ʻOku tau ʻi hení ke vakaiʻi pe te tau tauhi ʻa e ngaahi fekaú mo ikunaʻi ʻa māmani, pea kuo pau ke tau fai ʻa e meʻa kotoa te tau lavá maʻatautolu.

Ko e fatongia hono hoko ki hotau fakamoʻuí ʻoku tuku ia ki hotau ngaahi fāmilí. ʻOku hoko ʻa e mātuʻá ko e ngaahi maama mo e fakahinohino ki heʻenau fānaú pea ʻoku fekauʻi ke nau ʻohake kinautolu ʻi he māmá mo e moʻoní, ʻo akoʻi kiate kinautolu ʻa e ongoongoleleí mo tā e ngaahi sīpinga lelei. ʻOku fie maʻu ʻa e fānaú ke nau talangofua ki heʻenau mātuʻá, pea fakalāngilangiʻi mo fakaʻapaʻapaʻi kinautolu.

ʻOku hoko ʻa e Siasí mo hono ngaahi kupú ko ha faʻunga tokoni pē ke tokoniʻi ʻa e fāmilí mo e fakafoʻituituí.14

ʻĪmisi
A woman leading music in Primary. A girl is standing at her side holding a copy of the Book of Mormon.

“ʻOku hoko ʻa e Siasí mo hono ngaahi kupú ko ha faʻunga tokoni ke tokoniʻi ʻa e fāmilí mo e fakafoʻituituí.”

ʻOku ou kole kiate kimoutolu, ko hoku ngaahi tokoua mo e tuofāfine ʻofeina, ngaahi husepāniti mo e uaifi, ngaahi tamai mo e ngaahi faʻē, ke mou ngāueʻaonga ʻaki ʻa e faingamālie kotoa pē ʻoku ʻoatu ʻe he Siasí ke akoʻi hoʻomou fānaú ʻi he ngaahi houalotu kehekehe kuo ʻoatu maʻanautolu ʻi he ngaahi fakahā ʻa e ʻEikí: ʻa e Palaimelí, Lautohi Faka-Sāpaté, ʻa e ongo houalotu ʻo e Mutualé [Talavoú mo e Finemuí], pea mo e ngaahi kōlomu ʻo e Lakanga Fakataulaʻeiki Siʻi Angé ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa hotau kau pīsopelikí. …

… ʻOku tau maʻu ʻi he Siasí kotoa, ʻi ha feituʻu pē ʻoku lava ke tau maʻu ai ʻa e faingamālié ni, ʻa e seminelí mo e ngaahi ʻinisititiutí. … Houʻeiki tangata mo fafine, fekau hoʻomou fānaú ki he ngaahi semineli ko ʻení. Ko kinautolu ʻoku ō ki he kolisí te nau taʻu feʻunga, kapau ne nau maʻu e fakahinohino feʻunga ʻi heʻenau ʻi he toʻu tupú, ke hū ki he ngaahi ʻinisititiuti ʻo e Siasí.15

4

ʻOku totonu ke fai ʻe he mātuʻá ʻa e meʻa kotoa te nau lavá ke tokoni ke mahino ki heʻenau fānaú mo nau moʻui ʻaki e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Ko e fakamoʻoni fakatāutaha mo fakafoʻituituí ʻoku hoko pea ʻe hoko maʻu ai pē ko e ivi ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku tanumaki lelei taha ha fakamoʻoni ʻi he fāmilí. … ʻOku totonu ke hoko hono maʻu mo pukepuke e fakamoʻoní ko ha meʻa fakafāmili. ʻOua naʻa mou taʻe-tokangaʻi ha faʻahinga meʻa ʻe ala tokoni ke fakamālohia e fakamoʻoni ʻa ha mēmipa ho fāmilí.16

Kuo pau ke tau maluʻi ʻa e [fānaú] mei he ngaahi angahala mo e kovi ʻo e māmaní ki he lahi taha te tau lavá koeʻuhí ke ʻoua naʻa taki halaʻi kinautolu mei he hala ʻo e moʻoní mo e māʻoniʻoní.17

Tokoniʻi hoʻomou fānaú ʻi he founga kotoa pē te mou lavá ke nau tupu hake mo ha ʻilo ki he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. Akoʻi kinautolu ke lotu. Akoʻi kinautolu ke nau tauhi ʻa e Lea ʻo e Potó, ke ʻaʻeva angatonu mo fakatōkilalo ʻi he ʻao ʻo e ʻEikí koeʻuhí ka nau ka tupu ʻo fatutangata mo fatufefine, te nau lava ʻo fakamālō atu ʻi he meʻa kuo mou fai maʻanautolú pea vakai atu ki heʻenau moʻuí ʻi he loto houngaʻia pea mo e ʻofa ki heʻenau mātuʻá ʻi he anga hono tauhi kinautolu ʻe he ngaahi mātuʻa ko iá pea mo akoʻi kinautolu ʻi he ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.18

Tā ha sīpinga māʻoniʻoni

ʻOku mau kōlenga ki he ngaahi mātuʻá ke tā ha sīpinga ʻo e angatonú ʻi heʻenau moʻuí pea fakatahaʻi mai ʻenau fānaú ki honau tafaʻakí ʻo akoʻi e ongoongoleleí kiate kinautolu, ʻi heʻenau efiafi fakafāmili ʻi ʻapí pea mo ha ngaahi taimi kehe pē.19

Kuo pau ke feinga ʻa e mātuʻá, pe ke fai honau lelei tahá ke aʻusia ʻa e meʻa ʻoku nau fie maʻu ʻenau fānaú ke nau aʻusiá. ʻOku taʻe-malava ke ke hoko ko ha sīpinga ʻo e meʻa ʻoku ʻikai ke ke lavá.20

Kuo pau ke ke faiako ʻi he hoko ko e faʻifaʻitakiʻanga pea ʻi he akonaki foki. Kuo pau ke ke tūʻulutui mo hoʻo fānaú ʻi he lotu. Kuo pau ke ke akoʻi kinautolu, ʻi he loto fakatōkilalo kakato, ʻi he misiona hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí. Kuo pau ke ke fakahinohino ange ʻa e foungá, pea ko e tamai te ne fakahinohino ki hono fohá ʻa e foungá he ʻikai ke ne talaange ki ai: “Foha, ʻalu ki he Lautohi Faka-Sāpaté, pe ʻalu ki he Mutualé, pe ʻalu ki he fakataha lakanga fakataulaʻeikí,” ka te ne pehē ange: “Haʻu ke ta ō.” ʻE faiako ʻi he faʻifaʻitakiʻanga.21

Kamata hono akoʻi e fānaú ʻi heʻenau kei siʻí

He ʻikai ha taha ʻe fuʻu vave ʻene kamata tauhi ʻa e ʻEikí. … ʻOku muimui ʻa e kakai kei talavoú ʻi he akonaki ʻa ʻenau mātuʻá. Ko e kiʻi tamasiʻi naʻe akoʻi ʻi he māʻoniʻoní talu hono fāʻeleʻí, ʻoku ngalingali ʻe muimui ʻi he māʻoniʻoní maʻu ai pē. Ko e ngaahi ʻulungaanga leleí ʻoku faingofua ke faʻu mo faingofua ke muimui ki ai.22

ʻOku totonu ke ʻi ai ha lotu mo ha tui mo ha ʻofa pea mo ha talangofua ki he ʻOtuá ʻi he ʻapí. Ko e fatongia ia ʻo e mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni fakahaofi ko ʻeni ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí, koeʻuhí ke nau ʻilo ʻa e ʻuhnga ke nau papitaiso aí pea ke fakatō ki honau lotó ha holi ke kei hoko atu hono tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻi he hili ʻenau papitaisó, ke nau lava ʻo foki ki hono ʻaó. Ngaahi tokoua mo e tuofāfine, ʻoku mou fie maʻu homou fāmilí, hoʻomou fānaú; ʻoku mou loto ke sila ki hoʻomou ngaahi tamaí pea ki hoʻomou ngaahi faʻē ki muʻa ʻiate kimoutolú, ʻoku mou fie maʻu ke haohaoa ʻa e ʻiuniti fakafāmili ko ʻení ʻi he taimi, pe kapau ʻe fakangofua koe ke ke hū ki he puleʻanga fakasilesitiale ʻo e ʻOtuá? Kapau ʻoku pehē, pea ta kuo pau ke ke kamata ʻaki haʻo faiako ʻi he veʻe mohenga pēpeé.23

Akoʻi e fānaú ke lotu

Ko e hā ha ʻapi kapau ʻoku ʻikai ke ʻi ai ʻa e laumālie ʻo e lotú? ʻOku ʻikai ko ha ʻapi ia ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku totonu ke tau lotu; ʻoku ʻikai totonu ke tau tuku ha pongipongi ke ʻalu ʻo ʻikai fai ha fakafetaʻi ki he ʻEikí ʻi hotau tuí ʻi he siakale ʻo e fāmilí, ʻo fakafetaʻi kiate Ia ʻi heʻene ngaahi tāpuakí mo kole ʻEne fakahinohinó. ʻOku ʻikai totonu ke tau tuku ke mavahe atu ʻa e poó, ʻoua naʻa tau mohe kae ʻoua kuo fakatahatahaʻi ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí mo fakafetaʻi ki he ʻEikí ʻi Heʻene maluʻí, mo kolea ʻEne fakahinohinó ʻi he ʻaho kotoa pe ʻo ʻetau moʻuí.24

ʻOku ou fakatauange ʻoku mou akoʻi hoʻomou fānaú ʻi homou ʻapí ke lotu. ʻOku ou fakatauange ʻoku fai hoʻomou ngaahi lotu fakafāmilí, ʻi he pongipongí mo e efiafí, pea ʻoku akoʻi hoʻomou fānaú ʻi he tā-sīpinga pea ʻi he akonaki ke nau tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻoku mahuʻinga lahi mo toputapu pea mo fuʻu fie maʻu ki hotau fakamoʻui ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá.25

Fakafeʻiloaki ʻa e fānaú ki he folofolá

ʻOku ʻikai totonu ke ʻi ai ha ʻapi ia ʻi ha tapa ʻo e māmaní ʻe taʻe-maʻu ai ha Tohi Tapu. ʻOku ʻikai ha ʻapi ia ʻe totonu ke taʻe-maʻu ai e Tohi ʻa Molomoná. Ko ʻeku lau ʻeni ki he ngaahi ʻapi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní. ʻOku ʻikai totonu ke ʻi ai ha ʻapi ia ʻe taʻe-maʻu ai ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakavá pea mo e Mataʻi Tofe mahuʻingá. ʻOua ʻe tuku kinautolu ʻi he funga laupapá pe ʻi he loto kōpaté, kae fakaava kinatolu ʻi ha feituʻu ʻe lava ʻo fai ha aʻu lelei ki aí, pea ke lava ʻa e kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻo aʻu ki ai mo tangutu hifo ʻo lau mo ako ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí maʻanautolu.26

Fakahoko e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí

Ko e fānau ʻoku tupu hake ʻi he ngaahi ʻapi ne nau kau ai ʻi he efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, ʻi he ngaahi ʻapi ʻoku fonu ʻofa mo uouangatahá, ʻoku nau langa ha ngaahi fakavaʻe mālohi ki he tangataʻi-fonua leleí mo e ngāue longomoʻui ʻi he Siasí. ʻOku ʻikai ha koloa tukufakaholo maʻongoʻonga ange ʻe lava ke tuku ʻe he mātuʻá ki heʻenau fānaú ka ko e manatu pea mo e ngaahi tāpuaki ʻo ha ʻapi fiefia, uouangataha, pea mo ʻofa.

ʻE lava ke hoko ʻa e ngaahi efiafi fakafāmili ʻi ʻapi ʻoku palani leleí ko ha maʻuʻanga ʻo ha fiefia mo ha ivi tuʻuloa. Ko e ngaahi efiafi ko ʻení, ko ha taimi ʻo e ʻekitivitī fakakulupu, ke fokotuʻutuʻu, ke fakahaaʻi ai ʻa e ʻofá, ke fai ai ʻa e fakamoʻoní, ke ako ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí, ki he fiefia mo e ngaahi ʻekitivitī ʻa e fāmilí, pea ʻi he ngaahi meʻá ni kotoa, ki he uouangataha mo e maau ʻa e fāmilí.

Ko e ngaahi tamai mo e ngaahi faʻē ʻoku nau faivelenga ʻi hono fakahoko ʻo e efiafi fakafāmili ʻi ʻapí pea mo langa ʻa e uouangataha ʻa e fāmilí ʻi he founga kotoa pē ʻoku malavá, ʻoku nau fakahoko ʻi he lāngilangi ʻa e maʻongoʻonga taha ʻo e ngaahi fatongia —ʻo e tuʻunga fakaemātuʻá.27

Ko e tuʻunga fakatakimuʻa lelei taha ʻe lava ke fai ʻe he ngaahi tamaí ʻi he puleʻanga ʻo e ʻOtuá ko ʻenau taki honau ngaahi fāmilí mo fakahoko ʻa e ngaahi efiafi fakafāmili ʻi ʻapí. Ko e taimi ʻoku hoko ai ʻa e ngaahi aʻusia ko iá ko ha konga ʻo e moʻui fakaʻapí ʻoku langaki leva ai ha uouangataha pea mo ha fakaʻapaʻapa fakafāmilí ʻokú ne tokoniʻi ʻa e taha kotoa ke fakatupulaki ʻa e māʻoniʻoní mo e fiefiá.28

Ko e ngaahi mātuʻa ʻoku nau taʻe-tokanga ki he tokoni lahi ʻa e polokalama ko ʻení [efiafi fakafāmili ʻi ʻapí] ʻoku nau tuku ke tuʻu fakatuʻutāmaki e kahaʻu ʻo ʻenau fānaú.29

Akoʻi ʻa e anga-māʻoniʻoní, angamaʻá, mo e ʻulungaanga leleí

ʻOku totonu ke mou akoʻi hoʻomou fānaú ke nau anga-māʻoniʻoni mo angamaʻa, pea ʻoku totonu ke akoʻi kinautolu mei heʻenau kei īkí. Pea ʻoku totonu foki ke ʻai ke nau ʻiloʻi ʻa e ngaahi tauhele mo e ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku mafola lahi ʻi he māmaní.30

ʻOku mau tokanga lahi ki he lelei fakalaumālie mo fakaʻulungaanga ʻa e toʻu tupu kotoa he feituʻu kotoa pē. Ko e ngaahi meʻa ʻeni kuo pau ke fakatefito ai ʻetau tōʻonga moʻuí, kapau ʻoku tau fie ʻilo ki hono taumuʻa totonú —ʻulungaanga lelei, angamaʻa, anga māʻoniʻoni, [ʻo hao] mei he angahalá.

“ ʻOku mau kole ki he ngaahi tamaí mo e faʻeé ke akoʻi e maʻa fakafoʻituituí ʻaki hoʻomou akonakí mo e tā sīpingá pea ke fealēleaʻaki mo ʻenau fānaú ʻi he ngaahi meʻa kotoa ko iá. …

ʻOku mau falala ki he toʻu tangata kei talavou mo ʻalu hake ʻi he Siasí pea mo kole kiate kinautolu ke ʻoua te nau muimui ʻi he ngaahi ākenga mo e tōʻonga ʻa māmaní, ke ʻoua te nau maʻu ha loto fakafepaki, ke ʻoua te nau liʻaki ʻa e ngaahi hala ʻo e moʻoní mo e anga-māʻoniʻoní. ʻOku tau falala ki honau lelei mahuʻingá mo ʻamanaki te nau hoko ko ha ngaahi pou ʻo e māʻoniʻoní ke fakahoko ʻa e ngāue ʻa e Siasí ʻi he tui lahi mo lelei.31

Teuteuʻi ʻa e fānaú ke nau hoko ko ha kau fakamoʻoni ʻo e moʻoní pea mo ngāue fakafaifekau

ʻOku kau hotau kakai kei talavoú ʻi he kau monūʻia taha mo ʻofaʻi taha ʻi he fānau ʻa ʻetau Tamaí. Ko e fakaʻeiʻeiki taha kinautolu ʻo e langí, ko ha toʻu tangata lelei mo fili ʻoku ʻi ai hanau ikuʻanga fakalangi. Naʻe fakatatali honau laumālié ke nau ō mai ʻi he kuongá ni kuo ʻi māmani ʻa e ongoongoleleí, pea mo e taimi ʻoku fie maʻu ai ʻe he ʻEikí ha kau tamaioʻeiki loto-toʻa ke nau kei fakahoko ʻa ʻene ngāue maʻongoʻonga ʻo e ngaahi ʻaho kimui ní.32

Kuo pau ke tau teuteu ʻa e [fānaú] ke nau hoko ko ha kau fakamoʻoni moʻui ki he moʻoní mo e fakalangi ʻo e ngāue ko ʻeni ʻi he ngaahi ʻaho ki mui ní, ʻo tautautefito ki hotau ngaahi fohá, fakapapauʻi ʻoku nau moʻui taau mo feʻunga ke ō ʻo ngāue fakafaifekau ke malangaʻaki e ongoongoleleí ki he fānau kehe ʻa ʻetau Tamaí.33

Tokoniʻi ʻe fānaú ke nau teuteu ke ʻi ai hanau ngaahi fāmili taʻengata ʻo kinautolu

ʻOku mou akoʻi nai [hoʻomou fānaú] ke hokosia e taimi te nau mali aí, te nau fie ō ki he fale ʻo e ʻEikí? ʻOku mou akoʻi nai kinautolu ke nau loto ke maʻu ʻa e ʻenitaumeni maʻongoʻonga kuo tokonaki ʻe he ʻEikí maʻanautolú? Kuo mou fakamamafaʻi nai kiate kinautolu ʻa e foʻi moʻoni ʻe lava ke silaʻi kinautolu ko e husepāniti mo e uaifi pea mo foaki kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻafoaki mo e tāpuaki kotoa pē fekauʻaki mo e puleʻanga fakasilesitialé?34

Kuo pau … ke tau fakahinohino mo taki ʻa e [fānaú] ke nau lava ʻo fili ha ngaahi hoa totonu mo mali ʻi he fale ʻo e ʻEikí pea nau hoko ai ko e kau maʻu-tofiʻa ʻo e ngaahi tāpuaki maʻongoʻonga kotoa kuo tau lāulea ki aí.35

Tau feinga ʻi he loto fakatōkilalo ke pukepuke maʻu hotau ngaahi fāmilí, ke pukepuke kinautolu ʻi he ivi ʻo e Laumālie ʻo e ʻEikí, ke akoʻi ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ke nau lava ʻo tupu hake ʻi he māʻoniʻoní mo e moʻoní. … ʻOku foaki mai e [fānaú]kiate kitautolu ke tau akoʻi kinautolu ʻi he ngaahi hala ʻo e moʻuí, ʻi he moʻui taʻengatá, ke nau lava ʻo toe foki ki he ʻao ʻo e ʻOtua, ko ʻenau Tamaí.36

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻi

  • Fakatokangaʻi ʻi he “Mei he Moʻui ʻa Siosefa Filitingi Sāmitá,” ʻa e sīpinga ʻo ha ngaahi mātuʻa ʻoku nau fakahaaʻi e ʻofá ki heʻenau fānaú. Fakakaukauʻi ha ngaahi founga te ke lava ai ʻo muimui ʻi he ngaahi sīpinga ko ʻení, neongo pe ko e hā ho ngaahi fatongia fakafāmilí. ʻE fokotuʻutuʻu fēfē ʻe he mātuʻá kinautolu ke nau lava ʻo fakamoleki ha taimi lahi ange mo ʻenau fānaú?

  • Naʻe meʻa ʻa Palesiteni Sāmita ki ha ngaahi fakatuʻutāmaki fakalaumālie naʻe ʻi he lolotonga ʻo ʻene moʻuí (vakai, konga 1). Ko e hā mo ha ngaahi toe fakatuʻutāmaki kehe ʻoku ʻi he kuongá ni? ʻE founga fēfē ha tokoni ʻa e mātuʻá mo e ngaahi kuí ke matuʻuaki ʻe he fānaú ʻa e ngaahi mālohi ko ʻení?

  • Fakakaukau ki he falala ʻoku fai ʻe he Tamai Hēvaní ki he mātuʻá ʻi Heʻene tuku ke nau tokangaʻi ʻEne fānaú (vakai, konga 2). Ko e hā ha fakahinohino mo e tokoni ʻokú Ne fai?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku hoko ai ʻa e Siasí ko ha “faʻunga tokoni ke tokoniʻi ʻa e fāmilí mo e fakafoʻituituí”? (Vakai, konga 3.) Kuo tokonia fēfē koe mo ho fāmilí ʻe he ngaahi faʻunga ʻo e Siasí? Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tokoniʻi ʻa e fānaú mo e toʻu tupú ke nau kau kakato?

  • ʻOku ʻomi ʻe he konga 4 ha ngaahi founga ke tokoniʻi ʻa e fānaú mo e toʻu tupú ke nau moʻui ʻaki ʻa e ongoongoleleí. ʻI hoʻomou fakamanatu ʻa e faleʻi ko ʻení, fakakaukauʻi ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení: Ko e hā ha ngaahi meʻa ʻokú ke fakahoko lelei mo ho fāmilí? Ko e hā ha ngaahi founga ke mou fakaleleiʻi? Ko e hā te ke lava ʻo fai ke tokoni ki he toʻu tupu ʻo e Siasí ke fakamālohia ʻenau fakamoʻoní?

Ngaahi Potufolofola Fekauʻaki

Teutalōnome 6:1–7; Saame 132:12; Mōsaia 1:4; 4:14–15; T&F 68:25–28; 93:36–40; vakai foki, “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani”

Tokoni Fakafaiako

“Tokanga ke ʻoua naʻá ke fakangata vave ha fealēleaʻaki lelei koeʻuhí ka ke fakahoko kotoa ʻa e nagahi meʻa kuó ke teuteú. Neongo ʻoku mahuʻinga ke fakahoko kotoa e lēsoní, ka ʻoku mahuʻinga ange ke tokoniʻi e kau akó ke nau ongoʻi e mālohi ʻo e Laumālié, tali ʻenau ngaahi fehuʻí, fakatupulaki ʻenau mahino ki he ongoongoleleí, pea mo fakamālohia ʻenau tukupā ke tauhi e ngaahi fekaú.” Neongo ia, ʻoku [toe] “mahuʻinga [pē] ke fakaʻosi ha fealēleaʻaki he taimi totonú. ʻOku faʻa mole e laumālie ʻo ha fealēleaʻaki lelei ʻi he taimi ʻoku fuʻu lōloa aí. … Puleʻi e taimí. ʻIloʻi e taimi ʻoku totonu ke ʻosi ai e lēsoní. Tuku ha taimi feʻunga ke ke fakamāʻopoʻopo ai e meʻa kuo aleaʻí pea fai hoʻo fakamoʻoní” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [1999], 71, 72).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻI he Joseph Fielding Smith Jr. mo John J. Stewart, The Life of Joseph Fielding Smith (1972), 40.

  2. ʻI he The Life of Joseph Fielding Smith, 40.

  3. ʻI he Bryant S. Hinckley, “Joseph Fielding Smith,” Improvement Era, Sune 1932, 459.

  4. ʻI he The Life of Joseph Fielding Smith, 56.

  5. Amelia Smith McConkie, “Joseph Fielding Smith,” Church News, ʻOkatopa 30, 1993, 8, 10.

  6. Message from the First Presidency, ʻi he Family Home Evenings 1970–71 (tohi lēsoni efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, 1970), v.

  7. “Our Children—‘The Loveliest Flowers From God’s Own Garden,’” Relief Society Magazine, Sānuali 1969, 5.

  8. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1916, 71–72.

  9. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1965, 11.

  10. “The Sunday School’s Responsibility,” Instructor, Mē 1949, 206; vakai foki, Doctrines of Salvation, ed. Bruce R. McConkie, 3 vols. (1954–56), 1:316.

  11. Take Heed to Yourselves! (1966), 221.

  12. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1958, 29–30.

  13. Fetohiʻaki fakafoʻituitui, naʻe fakaʻaongaʻi ʻi he Doctrines of Salvation, 1:316; ne toʻo ʻa e mataʻitohi fakahihifí.

  14. “Use the Programs of the Church,” Improvement Era, ʻOkatopa 1970, 3.

  15. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1958, 29–30.

  16. “The Old and the New Magazines,” Improvement Era, Nōvema 1970, 11.

  17. “Mothers in Israel,” Relief Society Magazine, Tīsema 1970, 886.

  18. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1958, 30.

  19. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1970, 6.

  20. “Our Children—‘The Loveliest Flowers From God’s Own Garden,’” 6.

  21. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1948, 153.

  22. Take Heed to Yourselves! 414.

  23. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1948, 153.

  24. “How to Teach the Gospel at Home,” Relief Society Magazine, Tīsema 1931, 685.

  25. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1958, 29.

  26. “Keeping the Commandments of Our Eternal Father,” Relief Society Magazine, Tīsema 1966, 884.

  27. Message from the First Presidency, in Family Home Evenings 1970–71, v.

  28. Message from the First Presidency, ʻi he Family Home Evenings (tohi lēsoni efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, 1971), 4.

  29. ʻI he “Message from the First Presidency,” Ensign, Sānuali 1971, 1.

  30. “Teach Virtue and Modesty,” Relief Society Magazine, Sānuali 1963, 5.

  31. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1970, 5–6.

  32. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1970, 6.

  33. “Mothers in Israel,” 886.

  34. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1948, 154.

  35. “Mothers in Israel,” 886.

  36. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1958, 30.