Akonaki ʻa e Kau Palesitení
Vahe 19: ʻI he Māmaní kae ʻIkai ʻo Māmani


Vahe 19

ʻI he Māmaní kae ʻIkai ʻo Māmani

“Neongo ʻoku tau ʻi māmani, ka ʻoku ʻikai ʻo māmani ʻa kitautolu. ʻOku fie maʻu kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa māmani pea mo moʻui ko e kau māʻoniʻoni.”

Mei he Moʻui ʻa Siosefa Filitingi Sāmitá

Naʻe mālōlō ʻa e foha ʻo Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita ko Luisí he ʻaho 29 ʻo Tīsema 1944, he lolotonga ʻene ngāue ʻi he Tau ʻUta ʻa e ʻIunaiteti Siteití. Neongo e mamahi ne foua ʻe Palesiteni Sāmitá, ka naʻe fakafiemālieʻi ia ʻe he manatu ki he moʻui lelei ʻa Luisí. Naʻe tohi ʻe Palesiteni Sāmita ʻi heʻene tohinoá, “Kapau naʻe fai ʻe Luisi ha meʻa taʻeʻofa pe leaʻaki ha meʻa taʻeʻofa, kuo teʻeki ke u teitei fanongo ai. Ko ʻene ngaahi fakakaukaú naʻe maʻa pea pehē ki heʻene ngaahi tōʻongá. … Neongo ʻene faingataʻá ka ʻoku mau maʻu ʻa e nonga mo e fiefia ʻi he ʻilo naʻe maʻa mo tauʻatāina mei he ngaahi hia ʻoku mafola lahi ʻi he māmaní mo maʻu ʻi he tauʻutá. Naʻe fai pau ki heʻene tuí pea ʻoku taau mo ha toetuʻu nāunauʻia, ʻi ha taimi te mau toe fakataha ai.”1

ʻOsi nai ha taʻu ʻe 11 mei ai, kuo fakatokangaʻi ʻe Palesiteni Siosefa Filitingi Sāmita mo hono uaifi ko Sesí ha ngaahi ʻulungaanga tatau ʻi ha kau ngāue fakakautau kehe. Naʻá na ʻaʻahi ki he ngaahi misiona ʻo e Siasí ʻi he hahake ʻo ʻĒsiá mo ʻaʻahi foki ki he Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní mei he ʻIunaiteti Siteití ne ngāue ʻi he ngāue fakakautaú. Naʻe mālieʻia ʻa Palesiteni Sāmita mo Sisitā Sāmita ʻi he kau talavou ko ʻení, he neongo ʻa e ngaahi fakatauele ʻo e māmaní, ne nau moʻui ʻi ha moʻui lelei mo maʻa. Naʻe lipooti ʻe Palesiteni Sāmita ʻi he konifelenisi lahi ʻo ʻOkatopa 1955:

“Ko kimoutolu ngaahi tamai mo e ngaahi faʻē ʻoku ʻi ai hamou ngaahi foha ʻi he ngāue fakakautaú, laukau ʻaki kinautolu. Ko ha kau talavou lelei ʻeni. Ko ha niʻihi ʻo ʻetau kau ngāue fakakautaú ko ha kau ului, naʻe ʻomi ki he Siasi ʻe he ngaahi akonaki, ʻe he fakakaukau pea ʻe he sīpinga—pea tautautefito ʻe he sīpinga ʻa e kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku ngāue mo kinautolu ʻi he ngaahi vaʻa fakakautaú.

“Naʻá ku feʻiloaki mo ha kau talavou ʻe niʻihi naʻa nau pehē, ‘Ne mau kau mai ki he Siasí koeʻuhí ko e tōʻonga moʻui ʻa e kau talavou ko ʻení pea koeʻuhí he ne nau akoʻi kimautolu ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí.’

“ʻOku nau fakahoko ha ngāue lelei. Mahalo naʻa ʻi ai ha toko taha pe toko ua ʻe taʻe-tokanga, ka ko e kau talavou ne u maʻu faingamālie ke feʻiloaki mo kinautolu, mo talanoa mo kinautolú, te nau fai ʻenau fakamoʻoni ki he moʻoní ne nau ʻaʻeva ʻi he loto fakatōkilalo.

“ʻI heʻeku talanoa mo e kau ʻōfisá mo e kau faifekau fakakautaú … , naʻa nau pehē kotoa, ‘ʻOku mau saiʻia ʻi hoʻomou kau talavoú. ʻOku nau maʻa. ʻOku nau falalaʻanga.’”2

Naʻe naʻinaʻi ʻa Palesiteni Sāmita ki he kāingalotu ʻo e Siasí ke nau —hangē ko e kau sōtia kei talavou ko ʻení— “ʻo kehe mei he toenga ʻo māmaní.”3 ʻI he faʻahinga malanga peheé, naʻe faʻa lea ai kau ki hono tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke māʻoniʻoní, talangofua ki he Lea ʻo e Potó, fakaʻapaʻapaʻi e ngaahi huafa ʻo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí, teunga tāú, mo hono tauhi e fono ʻo e angamaʻá. Naʻá ne fakapapauʻi ki he Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ko e ngaahi tāpuaki te nau maʻu kapau te nau liʻaki ʻa e ngaahi kovi ʻo e māmaní kae tauhi ʻa e ngaahi fekaú, ʻe “mahulu hake ia ʻi ha faʻahinga meʻa ʻe lava ʻo mahino kiate kitautolu he taimí ni.”4

ʻĪmisi
A soldier sitting in a Humvee reading a serviceman's edition of the Book of Mormon

Naʻa mo e ngaahi taimi ʻo e taú, te tau lava ʻo nofo ʻi māmani kae ʻikai ʻo māmani ʻa kitautolu.

Ngaahi Akonaki ʻa Siosefa Filitingi Sāmitá

1

ʻOku fie maʻu ʻe he ʻEikí ke tau siʻaki ʻa e ngaahi kovi ʻo e māmaní kae moʻui taau ko e Kau Māʻoniʻoni.

ʻOku tau moʻui ʻi ha māmani kovi mo angahalaʻia. Ka neongo ʻoku tau ʻi māmani, ʻoku ʻikai ʻo māmani kitautolu. ʻOku fie maʻu kitautolu ke tau ikunaʻi ʻa māmani kae moʻui taau ko e kau māʻoniʻoni. … ʻOku tau maʻu ha maama lahi ange ʻi he maama ʻoku maʻu ʻe he māmaní, pea ʻoku fie maʻu ʻe he ʻEikí ha meʻa lahi ange meiate kitautolu ʻi he meʻa ʻokú ne fie maʻu meiate kinautolú.5

ʻI he vahe hongofulu mā fitu e tohi Sioné—ʻoku faingataʻa ke u lau ʻa e vahé ni ʻo taʻe-fakatē loʻimata— … naʻe lotu hotau ʻEikí ki heʻene Tamaí ʻi he ongoʻi vaivai kakato hono lotó koeʻuhí he naʻá ne ʻilo kuo hokosia ʻa e houa ke ne foaki ai ia ko e feilaulaú, ʻo ne lotua ʻene kau ākongá. Naʻá ne pehē ʻi he lotu ko iá,

“ʻOku ʻikai te u lotú ke ke ʻave ʻa kinautolu mei he māmaní, ka koeʻuhí ke ke fakamoʻui ʻa kinautolu mei he koví.

“ʻOku ʻikai ʻo māmani ʻa kinautolu, ʻo hangē ʻoku ʻikai ʻo māmani aú.

“Fakatapuʻi ʻa kinautolu ki hoʻo moʻoní: ko hoʻo folofolá ko e moʻoní ia.” (Sione 17:15–17.)

Kapau ʻoku tau moʻui ʻaki ʻa e tui fakalotu kuo ʻosi fakahā ʻe he ʻEikí pea kuo tau maʻú, ʻoku ʻikai ʻo māmani ʻa kitautolu. ʻOku ʻikai totonu ke tau kau ʻi heʻene ngaahi fakavalevalé kotoa. ʻOku ʻikai totonu ke tau kau ʻi heʻene ngaahi angahalá mo ʻene ngaahi fehālākí—ʻa e ngaahi fehālaaki ʻo e fakakaukau fakapotó mo e ngaahi fehālaaki ʻo e tokāteliné, ʻa e ngaahi fehālaaki fekauʻaki mo e puleʻangá, pe ko e hā pē ha toe ngaahi fehālaaki—ʻoku ʻikai ke tau kau ai.

Ko e konga pē taha ʻoku tau kau aí ko hono tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá. Ko ia pē, ke fai pau ki he fuakava mo e tufakanga kotoa pē kuo tau fakahoko mo toʻo kiate kitautolu.6

ʻOua naʻa mou fakakaukau ʻi he meʻa kuó u lea ʻakí, ʻo pehē ʻoku ou ongoʻi ʻoku totonu ke tau fakamamaʻo mei ha toe taha ʻoku ʻikai ke Siasi ʻo ʻoua te tau feohi mo kinautolu. Kuo teʻeki ai ke u lea ʻaki ia, ka ʻoku ou loto ke tau hoko maʻu pē ko e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, pea kapau ʻoku ʻaʻeva ʻa e kakai ʻo māmaní ʻi he fakapoʻulí mo e angahalá ʻo fehangahangai mo e finangalo ʻo e ʻEikí, ko e meʻa ia ke tau mavahe aí.7

Ko e taimi ʻoku tau kau ai ki he Siasí … , ʻoku fie maʻu ke tau liʻaki ha ngaahi founga lahi ʻa e māmaní kae moʻui ko e kau māʻoniʻoni. ʻOku ʻikai ke tau toe teuteu pe lea pe tōʻonga pe teitei fakakaukau ʻo hangē ko ia ʻoku faʻa fai ʻe he niʻihi kehé. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe ha tokolahi ʻi he māmaní ʻa e tií, tapaká, mo e kava mālohí, pea ʻoku nau kau ʻi hono ngāue ʻaki ʻa e faitoʻo kona tapú. ʻOku takuanoa ʻa e niʻihi mo lea taʻe-feʻunga mo taʻe-taau, anga taʻe-maʻa mo ʻuli ʻi heʻenau moʻuí, ka ko e ngaahi meʻá ni kotoa ʻoku totonu ke muli ia kiate kitautolu. Ko e Kau Māʻoniʻoni kitautolu ʻo e Fungani Māʻolungá. …

ʻOku ou kole ai ki he Siasí pea mo e kotoa hono kāingalotú ke nau siʻaki ʻa e ngaahi kovi ʻo māmaní. Kuo pau ke tau taʻofi ʻa e angaʻulí ʻo hangē haʻatau taʻofi ha mahaki fakaʻauhá …

ʻI heʻetau hoko ko e kau tamaioʻeiki ʻa e ʻEikí, ko ʻetau taumuʻá ke ʻaʻeva ʻi he hala kuó ne tofa maʻatautolú. ʻOku ʻikai ke tau holi pē ke fai mo leaʻaki ʻa e meʻa ʻe fakahōifua ki aí, ka ʻoku tau feinga ke moʻui ke tatau ʻetau moʻuí mo haʻaná.8

Ko Hono Tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ke Māʻoniʻoní

ʻOku ou fie fai ha lea siʻi fekauʻaki mo hono tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté mo ʻai ke māʻoniʻoní. Naʻe foaki ʻa e fekaú ni ʻi he kamataʻangá, pea naʻe fekau ʻe he ʻOtuá ʻa e Kāingalotú mo e kakai kotoa pē ʻo e māmaní ʻoku totonu ke nau tauhi ʻa e ʻaho Sāpaté mo ʻai ia ke māʻoniʻoni —ko e ʻaho ʻe taha ʻi he ʻaho ʻe fitu. ʻOku totonu ke tau mālōlō ʻi he ʻaho ko iá mei heʻetau ngaahi ngāué, ʻoku totonu ke tau ō ki he fale ʻo e ʻEikí ʻo ʻohake ai ʻetau ngaahi sākalamēnití ʻi Hono ʻaho tapú. He ko e ʻaho ʻeni kuo tuʻutuʻuni kiate kitautolu ʻa ia ʻoku totonu ke tau mālōlō ai mei heʻetau ngaahi ngāué ʻo fai ʻetau ngaahi huú ki he Fungani Māʻolungá. [Vakai, T&F 59:9–10.] ʻOku totonu ke tau fai kiate Ia ʻi he ʻaho ko ʻení ʻa ʻetau fakafetaʻí mo fakahīkihikiʻi Ia ʻi he lotu, ʻi he ʻaukai, ʻi he hiva, pea ʻi he felangahakeʻaki mo e fefakahinohinoʻaki.9

Kuo hoko ʻa e ʻaho Sāpaté ko ha ʻaho ʻo e kumi fiefia, ʻo e kumi ki he fiefia ʻo e māmaní, mo ha toe meʻa pē kae ʻikai ko ha ʻaho ʻo e lotu, … pea ʻoku ou fakameʻapangoʻia ke tala atu kuo tokolahi fau— naʻa mo e tokotahá ʻoku fuʻu tokolahi fau— ʻi he kāingalotu ʻo e Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní kuo nau kau atu ki ai, pea ko e ʻaho Sāpaté ia ki ha kāingalotu ʻe niʻihi ʻo e Siasí ʻoku lau ia ko ha ʻaho ʻo e ngaahi fiefia fakamāmani, ʻo e kumi ki he fiefiá, ka ʻoku ʻikai ko ha ʻaho te tau lava ai ʻo tauhi ki he ʻEiki ko hotau ʻOtuá ʻaki hotau lotó, mo hotau iví, ʻatamaí, mo e mālohí kotoa. …

Ko ʻeni, ko e fono ʻeni ki he Siasí he kuongá ni ʻo hangē ko ʻene hoko ko e fono ki ʻIsileli ʻo e kuonga muʻá, pea ʻoku hohaʻa lahi hatau kakai ʻe niʻihi koeʻuhí he ʻoku nau ongoʻi tokua ʻoku uesia ʻe he tauhi ʻo e ʻaho Sāpaté ʻenau ngaahi meʻa ʻoku faí.10

ʻOku ʻikai haʻatau totonu ke maumauʻi ʻa e ʻaho Sāpaté. … ʻOku ou fakameʻapangoʻia lahi he, naʻa mo e ngaahi haʻofanga kakai ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, ʻoku ʻikai ke ʻai ʻe ha niʻihi ʻa e tokāteline ko ʻení ki he tuʻunga ʻoku totonu ke ʻi aí; pea ʻoku ʻi ai ha niʻihi ʻiate kitautolu ʻoku hangē ʻoku nau pehē tokua ʻoku lelei ʻaupito pē ia ke muimui ki he anga ʻo e māmaní ʻi he meʻá ni. Ko e kau kaungāfai kinautolu ʻi he ngaahi fakakaukau mo e ngaahi vakai ʻa e māmaní ʻokú ne maumauʻi e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí. Ka, kapau te tau fai ʻeni ʻe ʻekeʻi ʻe he ʻEikí meiate kitautolu, pea he ʻikai ke tau lava ʻo maumauʻi ʻene folofolá mo kei maʻu pē ʻa e ngaahi tāpuaki ʻo e angatonú.11

Ko e Talangofua ki he Lea ʻo e Potó

Ko e Lea ʻo e Potó ko ha fono mahinongofua. ʻOkú ne fakahinohino ʻa e halá mo ʻomai ha fakahinohino feʻunga fekauʻaki mo e meʻakaí mo e vaí fakatouʻosi, ʻa ia ʻoku lelei pea mo toe fakatuʻutāmaki ki he sinó. Kapau te tau muimui fakamātoato ki he meʻa kuo tohi ʻi he tokoni ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí, he ʻikai ke tau fie maʻu ha toe faleʻi. ʻOku ʻi he fakahinohino fakaʻofoʻofá ni ʻa e ngaahi talaʻofa ko ʻení:

“Pea ko e kāingalotu kotoa pē ʻoku nau manatu ke tauhi mo fai ki he ngaahi tala ní, ʻo ʻaʻeva ʻi he talangofua ki he ngaahi fekaú, te nau maʻu ʻa e moʻui lelei ki honau pitó mo e uho ki honau ngaahi huí;

“Pea te nau maʻu ʻa e potó mo e ngaahi fuʻu koloa mahuʻinga ʻo e ʻiló, ʻio, ʻa e ngaahi koloa mahuʻinga fufū;

“Pea te nau lele kae ʻikai ongosia, pea ʻalu ʻo ʻikai pongia.” [T&F 89:18–20.]12

ʻOku fakamoleki ha paʻanga ʻe lauipiliona ʻi he taʻu kotoa pē ki he kava mālohí mo e tapaká. Ko e konā mo e fulikivanu ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi kovi ko ʻení ki he fāmili ʻo e tangatá ʻoku fakatupu ʻauha, ʻo ʻikai ngata pē ki he moʻuí, ka ki he faʻunga maluʻi lelei mo fakalaumālie ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá.13

ʻOku veteki ʻa e ngaahi fāmilí ʻe he fakautuutu hono ngāueʻaki ʻo e faitoʻo kona tapú mo hono ngāue kovi ʻaki e faitoʻo ʻoku fakalaoʻí.14

Kuo pau ke ʻoua naʻa tau fakafanongo ki he ngaahi fakatauele pea mo e ngaahi tuʻuaki kovi ʻo e nagahi meʻa ʻoku fepaki mo e sinó pea mo fakahalaki heʻetau Tamai ʻi he langí mo hono ʻAlo ko Sīsū Kalaisí, ʻoku fehangahangai mo e ongoongolelei kuó na foaki mai kiate kitautolú. …

Kuo pau ke maʻa hotau sinó. Kuo pau ke maʻa ʻetau fakakaukaú. Kuo pau ke ʻi hotau lotó ha holi ke tauhi ki he ʻEikí mo tauhi ʻene ngaahi fekaú; ke manatuʻi ʻetau ngaahi lotú, pea fekumi ʻi he loto fakatōkilalo ki he ngaahi faleʻi ʻoku maʻu ʻi he fakahinohino ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí.15

ʻĪmisi
Joseph Smith with a paper in his hand talking with men at the School of the Prophets about the Word of Wisdom. Some of the men are smoking or chewing tobacco. Emma Smith is holding a broom or mop.

Naʻe fakahā ʻe he ʻEikí ʻa e Lea ʻo e Potó ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke tokoni ke maʻu ʻe he Kāingalotú ha ivi fakatuʻasino mo fakalaumālie.

Ko Hono Fakaʻapaʻapaʻi e huafa ʻo e ʻOtuá

ʻOku totonu ke tau tauhi e huafa ʻo e ʻOtuá ʻi he toputapu mo e fakaʻapaʻapa taupotu tahá. ʻOku ʻikai ha meʻa ʻe toe fakamamahi ange pe te ne luluʻi e ngaahi ongo ʻa ha taha sivilaise ʻo laka ange ʻi haʻane fanongo ki ha taha fulikivanu ʻoku lea taʻe-māluʻia, taʻe-ʻilo, pe taʻe-fakaʻapaʻapa takai ki he huafa ʻo e ʻOtuá. Kuo ʻi ai ha niʻihi fakafoʻituitui kuo nau mātuʻaki angaʻaki e takuanoá pea ʻoku ngali taʻe-malava ke nau puʻaki ha foʻi lea ʻe ua pe tolu mo ʻikai fakamamafaʻi ia—ʻi he anga ʻenau fakakaukaú—ko ha lea fulikivanu pe takuanoa. ʻOku ʻi ai foki mo ha niʻihi fakafoʻituitui kehe ʻoku hangē ʻoku nau fakakaukau … ko ha meʻa ʻoku ngali tangata pea ʻokú ne ʻai ke nau māʻolunga ange ʻi he kakai angamahení, kapau te nau lava ʻo ngāueʻaki ha lea takuanoa. … Ko e ʻulí, ʻi hano faʻahinga fōtunga pē, ʻoku holoki mo fakatupu ʻauha ki he laumālié, pea ʻoku totonu ke fakaʻehiʻehi mei ai ʻa e kāingalotu kotoa pē ʻo e Siasí, ʻo hangē ha meʻa kona fakamaté.

Kuo faʻa maumauʻi lahi e ngaahi talanoa leleí koeʻuhí he kuo teʻeki mahino ki he kau faʻu-tohí ʻa e lelei hono ngāue totonu ʻaki e ngaahi huafa toputapú. Ko e taimi ʻoku leaʻaki ai e ngaahi lea takuanoá ʻe he ngutu ʻo e kakai ʻoku ʻikai fakaʻapaʻapá, ʻoku ʻikai ke nau ʻai ke lelei ange ʻa e talanoá ka ʻoku nau toʻo hono mahuʻingá mo hono leleí. … He toki meʻa faikehe ke fakakaukau ha kakai pea mo e kakai ʻoku nau pōtoʻi aí, tokua ko hono ngāueʻaki ha lea ʻoku kau ai ʻa e huafa ʻo e ʻEikí, ʻokú ne tānaki atu ha tokanga, fakaoli, pe mālohi ki heʻenau talanoá! …

ʻI he kakai kotoa ʻo e māmaní, ko e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi Aho Kimui Ní ʻoku totonu ke nau pukepuke ki he taupotu tahá hono toputapu mo hono molumalu ʻo e ngaahi meʻa kotoa pē ʻoku toputapú. Kuo teʻeki akoʻi ʻa e kakai ia ʻo māmaní ʻo hangē ko kitautolú ʻi he faʻahinga meʻa peheé, neongo ʻoku ʻi ai ha kakai tokolahi ʻi māmani ʻoku faitotonu, anga fakalotu, mo angalelei. Ka ʻoku tau maʻu e fakahinohino ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní pea mo e ngaahi fakahā ʻa e ʻEikí, pea kuó Ne akoʻi fakalelei kitautolu ʻi hotau kuongá ʻa hotau fatongia fekauʻaki mo e ngaahi meʻa peheé.16

Ko e teuteu ʻi he teunga tāú mo hono tauhi e fono ʻo e angamaʻá

ʻOku ʻikai totonu ke muimui ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻi he ngaahi ākenga mo e vala taʻe-taau ʻa e māmaní. Ko e kakai kitautolu ʻo e ʻEikí. ʻOkú ne fie maʻu kitautolu ke tau moʻui maʻa, angamaʻa, ke tauhi ʻetau ngaahi fakakaukaú ke maʻa mo hotau ʻatamaí ke haohaoa mo faivelenga ʻi hono tauhi e kotoa ʻo ʻene ngaahi fekau kehé. Ko e hā ha totonu ke tau muimui ai ki māmani, ko e hā ʻoku ʻikai ke tau lava ai ʻo teunga tāú, ko e hā ʻoku ʻikai ke tau lava ai ʻo fai e ngaahi meʻa ʻoku finangalo ʻa e ʻEikí ke tau fakahokó?17

ʻI heʻeku luelue he hala-puleʻangá ki he Fale ʻŌfisi ʻo e Siasí pe foki maí, ʻoku ou fakatokangaʻi ha kakai fefine kei talavou mo matuʻotuʻa ange, ko honau tokolahi, “ko e ngaahi ʻofefine ʻo Saione” ʻoku nau teunga taʻe-taau [vakai, ʻĪsaia 3:16–24]. ʻOku ou ʻiloʻi ko e kuongá mo e ākengá ʻoku liliu. … [Ka] ko e tefitoʻi moʻoni ʻo e vala taau mo feʻungá ʻoku kei tatau pē. … Ko e ngaahi tuʻunga moʻui kuo fakamatalaʻi ʻe he Kau Taki Māʻolunga ʻo e Siasí, ʻoku totonu ke teunga taau ʻa e kakai fefiné, pea pehē mo e kakai tangatá. ʻOku akoʻi kinautolu ʻi he ʻulungaanga ʻoku tāú mo e teunga taau ʻi he taimi kotoa peé.

Ko ʻeku fakakaukaú, ko e fakafōtunga kovi ia he “ngaahi ʻofefine ʻo Saioné” ʻi he taimi ʻoku nau teunga taʻe-taau aí. ʻIkai ngata ai, ʻoku fekauʻaki ʻa e lea ko ʻení mo e kakai tangatá pea pehē mo e kakai fefiné. Naʻe ʻoange ʻe he ʻEikí ha ngaahi fekau ki ʻIsileli he kuonga muʻá ʻoku totonu ke ʻufiʻufiʻi ʻe he kakai tangatá mo e kakai fefiné fakatouʻosi honau sinó mo tauhi ʻa e fono ʻo e angamaʻá ʻi he taimi kotoa pē.

ʻOku ou fai heni ha kole ki he kāingalotu kotoa ʻo e Siasí fekauʻaki mo e vala tāú pea mo e angamaʻá, tatau pē ʻa tangata mo fafine, ke mou angamaʻa, ke maʻa ʻi heʻenau moʻuí, mo talangofua ki he ngaahi fuakava mo e ngaahi fekau kuo ʻosi tuku mai ʻe he ʻEikí kiate kitautolú. …

… Ko hono tui ʻo e vala taʻe-tāú, mahalo ʻe hangē ha kiʻi meʻa siʻisiʻí, ʻokú ne toʻo ha faʻahinga meʻa mei hotau kau finemuí pe kau talavou ʻi he Siasí. ʻOkú ne ʻai ke toe faingataʻa ange hono tauhi e ngaahi tefitoʻi moʻoni taʻengata kuo pau ke tau moʻui kotoa ʻaki kapau te tau foki ki he ʻao ʻo ʻetau Tamai ʻi he langí.18

2

ʻOku mahulu moʻoni hake ʻa e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa ki he kau faivelengá ʻi he ngaahi holi fakataimi ʻo e māmaní.

[Naʻe pehē ʻe ha mēmipa ʻe taha ʻo e Siasí ʻoku] ʻikai fuʻu mahino ki ai ʻa e taimi ʻokú ne totongi ai ʻene vahe-hongofulú mo tauhi e Lea ʻo e Potó, faʻalotu, mo feinga ke talangofua ki he kotoa ʻo e ngaahi fekau ʻa e ʻEikí kuo tuku kiate iá, ka ʻoku kei faingataʻaʻia pē he feinga ke lava ʻo moʻuí; ʻoku maumauʻi pē ʻe hono kaungāʻapí ʻa e ʻaho Sāpaté, pea ʻoku ou mahalo ʻoku ifi mo konā; ʻokú ne maʻu e meʻa ʻe ui ʻe māmani ko e taimi fiefiá, ʻoku ʻikai tokanga ia ki he ngaahi akonaki hotau ʻEiki mo e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí, ka ʻoku tuʻumālie pē ia.

ʻOku mou meaʻi, ʻoku tokolahi fau hatau kāingalotu he Siasí ʻoku nau fakakaukauʻi ʻeni ʻi honau lotó mo fifili pe ko e hā ʻoku pehē aí. Ko e hā ʻoku hangē ʻoku tāpuekina ai ʻa e tangata ko ʻení ʻaki e ngaahi meʻa lelei ʻo māmaní—taimi tatau, ko e lahi ʻo e ngaahi meʻa ʻokú ne pehē ʻoku leleí, ʻoku kovi—ka ʻoku tokolahi ha kāingalotu ʻo e Siasí ʻoku nau fefaʻuhi, mo ngāue tūkuingata ʻo feinga ke moʻui ʻi māmani.

Ko e talí ʻoku faingofua. ʻOku ou faʻa ʻalu ʻi he taimi ʻe niʻihi ki ha vaʻinga ʻakapulú, pea ʻoku ou faʻa fai ia he taimi ʻe niʻihi, pe vaʻinga peisipolo pe ki ha toe feituʻu ʻoku fai ai ha fakafiefia, te u feohi ai mo ha kakai tangata mo ha kakai fefine ʻoku nau ifi tapaka pe sikā pe paipa. ʻOku mātuʻaki fakakina, peá u kiʻi loto mamahi. ʻOku ou faʻa tafoki kia Sisitā Sāmita, ʻo talaange ha meʻa ki ai, pea pehē mai leva ia, “ʻOi, ko e taimi ní, ʻokú ke ʻilo ʻa e meʻa naʻá ke akoʻi mai kiate aú. ʻOkú ke ʻi honau māmaní. Ko e māmani ʻeni ia ʻo nautolu.” ʻOku fakafoki au ʻe he faʻahinga meʻa ko iá ke u fakakaukau lelei. ʻIo, ʻoku tau ʻi honau māmaní, ka ʻoku ʻikai totonu ke ne puleʻi kitautolu.

Ko ia, koeʻuhí ko honau māmani ʻeni ʻoku tau nofo aí, ʻoku nau tuʻumālie, ka, ʻe hoku kāinga mo e tuofāfine lelei, ʻoku tāiʻi honau māmaní ke ngata. …

ʻE hokosia ʻa e ʻaho he ʻikai ke ʻotautolu ai ʻa e māmani ko ʻení. ʻE liliu ia. Te tau maʻu ha māmani lelei ange. Te tau maʻu ha māmani ʻoku māʻoniʻoni, koeʻuhí ko e taimi ʻe hāʻele mai ai ʻa Kalaisí, te ne fakamaʻa ʻa e māmaní.19

Kapau te tau fekumi faivelenga, lotu maʻu ai pē, loto-tui, pea mo ʻaʻeva angatonu, ʻoku tau maʻu e talaʻofa ʻa e ʻEikí ʻe fengāueʻaki fakataha ʻa e meʻa kotoa pē ki heʻetau leleí [vakai, T&F 90:24]. ʻOku ʻikai ko ha talaʻofa ʻeni ia te tau tauʻatāina mei he ngaahi faingataʻa mo e ngaahi palopalema ʻo e moʻuí, he ko e tuʻunga fakataimi ko ʻení naʻe fokotuʻutuʻu ia ke ne ʻomai kiate kitautolu ha ngaahi tuʻunga taukei mo faingataʻa mo fepakipaki.

Naʻe ʻikai teitei fakataumuʻa ʻa e moʻuí ia ke faingofua, ka kuo ʻosi talaʻofa ʻa e ʻEikí te ne ʻai ʻa e ngaahi ʻahiʻahi mo e ngaahi faingataʻa kotoa pē ke iku lelei kiate kitautolu. Te ne foaki mai ha mālohi mo ha ivi ke ikunaʻi ʻa māmani pea mo tuʻu taʻe-ueʻia ʻi he tuí neongo ʻa e ngaahi fakatanga kotoa pē. Ko ha talaʻofa ia te tau maʻu ha nonga ʻi hotau lotó neongo ʻa e ngaahi vātau mo e ngaahi faingataʻa ʻo e māmaní. Kae mahulu angé, ko ha talaʻofa ia ka ʻosi ʻa e moʻui ko ʻení, te tau taau mo e nonga taʻengata ʻi he ʻao ʻo Ia ne tau fekumi ki Hono fofongá, ʻo ia ne tau tauhi ʻEne ngaahi fonó, pea mo ia ne tau fili ke tauhí.20

3

ʻI heʻetau fakamuʻomuʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá ʻi heʻetau moʻuí, ʻoku tau hoko ai ko ha ngaahi maama ki māmani mo tā ha sīpinga ke muimui mai ai ʻa e niʻihi kehé.

ʻOku tatau ʻa e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní mo ha kolo ʻoku tuʻu ʻi ha moʻunga ʻoku ʻikai lava ʻo faʻa-fakapuliki, pea hangē ko e teʻelango ʻokú ne foaki ha maama kiate kinautolu kotoa ʻoku ʻi he falé. Ko hotau fatongia ke tuku ʻetau māmá ke ulo ʻo hangē ha sīpinga ʻo e māʻoniʻoní, ʻo ʻikai ki he kakai pē ʻoku tau nofo aí, ka ki he kakai ʻo e māmaní kotoa. [Vakai, Mātiu 5:14–16.]21

ʻOku tau loto ke fakapapauʻi ʻoku maʻu ʻe he Kāingalotu ʻi he puleʻanga kotoa pē ʻa e ngaahi tāpuaki kakato ʻo e ongoongoleleí mo hoko ko e kau taki fakalaumālie ʻi honau ngaahi puleʻangá.22

Ngaahi tokoua mo e tuofāfine, tau tauhi muʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ʻo hangē ko hono fakahā mai kinautolú. Tau tā ha sīpinga ʻi he ʻao ʻo e kakai ʻo māmaní, he ʻi heʻenau mamata ki heʻetau ngaahi ngāue leleí, ke nau lava ai ʻo ongoʻi ke fakatomala mo tali ʻa e moʻoní pea mo tali ʻa e palani ʻo e fakamoʻuí, ke nau lava ai ʻo maʻu ʻa e fakamoʻuí ʻi he puleʻanga fakasilesitiale ʻo e ʻOtuá.23

ʻOku ou fakatauange ʻe tuʻu taʻe-ueʻia ʻa e Kāingalotú ʻo fakafepakiʻi ʻa e ngaahi mālohi mo e ngaahi fakatauele ʻa e māmaní; ke nau fakamuʻomuʻa ʻi heʻenau moʻuí ʻa e ngaahi meʻa ʻa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá; ke nau tauhi moʻoni ki he falala kotoa pē mo tauhi e fuakava kotoa pē.

ʻOku ou lotua ʻe hanga ʻe he toʻu kei talavou mo ʻalu haké ʻo tauhi ʻenau ngaahi fakakaukaú mo honau sinó ke maʻa—ke hao mei he angaʻulí, mei he ngāue-hala ʻaki e faitoʻo kona tapú, pea mei he laumālie ʻo e fakafepaki mo e angatuʻu ʻokú ne kapu ʻa e fonuá.

ʻA ʻemau Tamai, lilingi mai muʻa ho Laumālié ki hoʻo fānaú ni ke lava ʻo maluʻi kinautolu mei he ngaahi fakatuʻutāmaki ʻo e māmaní pea ke nau maʻa mo haohaoa, ko ha kakai kuo taau ke foki atu ki ho ʻaó mo nofo mo e ʻafioná.

Pea tuku muʻa hoʻo tokangá ke ʻiate kinautolu kotoa ʻoku fekumi ki ho fofongá mo ʻaʻeva angatonu honau laumālié ʻi ho ʻaó, ke nau lava ʻo hoko ko ha maama ki māmani, ko ha meʻangāue ʻi ho toʻukupú ke fakahoko hoʻo ngaahi taumuʻa he māmaní.24

Ngaahi Fokotuʻu ki Hono Ako mo Akoʻí

Ngaahi fehuʻi

  • Fakakaukau ʻi hoʻomou lau e “Mei he Moʻui ʻa Siosefa Filitingi Sāmitá,” ki he ngaahi faingataʻa ʻoku fehangahangai mo e kakai kei talavou ʻo e ʻaho ní ʻi he taimi ʻoku ʻikai nofo ai ʻenau mātuʻá pe kau taki lalahí mo kinautolú. Ko e hā te tau lava ʻo fai ke tokoniʻi hotau kau toʻu tupú ke nau kei faivelenga ai pē ʻi he faʻahinga tūkunga peheé?

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki ʻoku tau maʻu ʻi he taimi ʻoku tau tauhi ai e ngaahi fekaú, ʻoku lave ki ai he konga 1?

  • ʻE fēfē haʻamou fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi akonaki ʻi he konga 2 ke tokoniʻi ha taha ʻoku tohoakiʻi ʻe he ngaahi meʻa ʻo māmaní? Te tau maʻu fēfē ha “nonga ʻi hotau lotó neongo ʻa e ngaahi vātau mo e ngaahi faingataʻa ʻo e māmaní”?

  • ʻE founga fēfē hano tokoniʻi heʻetau ngaahi faʻifaʻitakiʻangá ha niʻihi kenau siʻaki ʻa e ngaahi founga ʻa māmaní? (Vakai, konga 3.) Ko e fē ha taimi ne ke fakatokangaʻi ai e mālohi ʻo e sīpinga māʻoniʻoní? Fakakaukau ki ha meʻa te ke lava ʻo fai ke tā ai ha sīpinga ki ho fāmilí mo e niʻihi kehé.

Ngaahi Potufolofola Fekauʻaki

Mātiu 6:24; Maʻake 8:34–36; Sione 14:27; Filipai 2:14–15; Molonai 10:30, 32

Tokoni Fakafaiako

“Te ke lava ʻo fakahaaʻi hoʻo ʻofa ki he niʻihi ʻokú ke akoʻí, ʻaki haʻo fakafanongo lelei kiate kinautolu mo mahuʻingaʻia fakamātoato ʻi heʻenau moʻuí. ʻOku maʻu ʻe he ʻofa faka-Kalaisí e mālohi ke fakamolū e lotó mo tokoniʻi e kakaí ke nau fakaongoongo pea talangofua ki he ngaahi fanafana ʻa e Laumālié” (ʻOku ʻIkai ha Ui ʻe Mahuʻinga Ange ʻi he Faiakó [1999], 50).

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Joseph Fielding Smith Jr. mo John J. Stewart, The Life of Joseph Fielding Smith (1972), 287–88.

  2. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1955, 43–44.

  3. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1947, 60–61.

  4. “Our Responsibilities as Priesthood Holders,” Ensign, Sune 1971, 50.

  5. “President Joseph Fielding Smith Speaks to 14,000 Youth at Long Beach, California,” New Era, Siulai 1971, 8.

  6. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1952, 27–28.

  7. “The Pearl of Great Price,” Utah Genealogical and Historical Magazine, Siulai 1930, 104.

  8. “Our Responsibilities as Priesthood Holders,” 49–50.

  9. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1911, 86.

  10. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1957, 60--61.

  11. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1927, 111.

  12. Answers to Gospel Questions, comp. Joseph Fielding Smith Jr., 5 vols. (1957–66), 1:199.

  13. “Be Ye Clean!” Church News, Oct. 2, 1943, 4; vakai foki, Doctrines of Salvation, ed. Bruce R. McConkie, 3 vols. (1954–56), 3:276.

  14. ʻI he “Message from the First Presidency,” Ensign, Sānuali 1971, 1.

  15. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1960, 51.

  16. “The Spirit of Reverence and Worship,” Improvement Era, Sepitema 1941, 525, 572; vakai foki, Doctrines of Salvation, 1:12–14.

  17. “Teach Virtue and Modesty,” Relief Society Magazine, Sānuali 1963, 6.

  18. “My Dear Young Fellow Workers,” New Era, Sānuali 1971, 5.

  19. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1952, 28.

  20. “President Joseph Fielding Smith Speaks on the New MIA Theme,” New Era, Sepitema 1971, 40.

  21. ʻI he Conference Report, ʻOkatopa 1930, 23.

  22. ʻI he Conference Report, British Area General Conference 1971, 6.

  23. ʻI he Conference Report, ʻEpeleli 1954, 28.

  24. “A Witness and a Blessing,” Ensign, Sune 1971, 110.