Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 10: Ko e Ngaahi Fatongia mo e Ngafa Fakalangi ʻo e Houʻeki Fafiné


Lēsoni 10

Ko e Ngaahi Fatongia mo e Ngafa Fakalangi ʻo e Houʻeiki Fafiné

Talateú

ʻI heʻene hoko ko ha konga mahuʻinga ʻo ʻEne palani ʻo e fiefiá, kuo foaki ai ʻe he Tamai Hēvaní ki he houʻeiki fafiné ʻa e fatongia fakalangi ke hoko ko ha uaifi mo ha faʻē. ʻOku akoʻi ʻe he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmaní” “ko e tefitoʻi fatongia ʻo e ngaahi faʻeé ke lehilehiʻi hake ʻa ʻenau fānaú” pea ʻoku ʻa e tamaí mo e faʻeé “ke na fetokoniʻaki ko ha kaungā-ngāue tuʻunga tatau” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 129).

Laukonga Puipuituʻá

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:1–3, 10, 13–16

Ko e ivi takiekina lahi ʻo e kau fefine angatonu ʻo e Siasí ʻi he ngaahi ʻaho kimui ní

Fakaʻaliʻali ʻa e kikite ko ʻeni ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipoló (1895–1985), pea kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
President Spencer W. Kimball

“Ko e konga lahi ʻo e tupu tokolahi ʻa e Siasí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻe hoko ia tupu mei he kakai fefine [lelei] tokolahi ʻo e māmani … te nau kau [tokolahi] mai ki he Siasí. ʻE hoko ʻeni ʻo aʻu ki ha tuʻunga ʻe hā mei he kakai fefine ʻo e Siasí ʻa e anga māʻoniʻoni pea nau lava ke fakahā ʻeni ʻi honau ʻulungaanga leleí pea ʻe fakatokangaʻi ʻa e kehe atu pē ʻa e kakai fefine ia ʻo e Siasí—mei he kakai fefine ʻo e māmaní—ʻi ha ngaahi founga ʻoku fakafiefia” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 275).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻe hoko ai e kakai fefine angatonu ʻo e Siasí ko e ʻuhinga e tupu tokolahi ʻi he Siasí?

Ke fakalahi ʻa e fakakaukau ko ʻení, kole ki he kau akó ke fekumi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:1–3, 10, 13–16, ʻo kumi e ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea ʻokú ne fakahaaʻi ʻe lava e kau fefine ʻo e Siasí “ʻo fiefia kehe atu pē” mei he kau fefine ʻo e māmaní. Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e ʻuhinga ʻo e fakahā ko ʻení ʻaki hono fakamatalaʻi ange ko ha fakahā fakatāutaha ia kia ʻEma Sāmita, ka ʻe lava ke ʻaonga ia ki he houʻeiki fafine kotoa ʻi he Siasí.

  • Ko e hā te tau lava ʻo ako mei he ngaahi veesi ko ʻení ʻo kau ki he ngaahi ʻulungaanga ʻoku totonu ke feinga e kau fefine angatonú ke maʻú?

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē ʻa e tokāteline pe tefitoʻi moʻoni ʻoku akoʻi ʻi he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25? (ʻI he tali ko ia ʻa e kau akó, fakamahinoʻi ange ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau hoko ko e kau ākonga ʻa e ʻEikí, ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he houʻeiki fafiné ʻa ʻenau ngaahi meʻafoaki mo e talēnití fakalangí ke tokoni ki hono langa e puleʻanga ʻo e ʻOtuá.)

Vahevahe ʻa e ongo lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo mo ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
President Spencer W. Kimball

“Ko ha meʻa nāunauʻia ia ʻi ha faʻahinga kuonga pē ke hoko ha taha ko ha fefine anga māʻoniʻoni. Ko ha uiuiʻi fakaʻeiʻeiki makehe foki ʻa e hoko ko ha fefine anga māʻoniʻoni he lolotonga ʻo e ngaahi ʻaho fakaʻosi ʻi he māmaní, kimuʻa pea hāʻele ʻangaua mai ʻa hotau Fakamoʻuí. ʻE lava ke liunga hongofulu ʻa e mālohi pea mo e ivi takiekina ʻo e fefine anga māʻoniʻoní ʻi he ʻahó ni ʻi ha toe taimi melino ange” (Ngaahi Akonakí: Sipenisā W. Kimipolo, 268).

ʻĪmisi
Elder M. Russell Ballard

“Kau fafine, ʻoku makehe ʻa e lahi mo e ola homou ivi takiekiná—ko e taha ia he ʻikai lava ʻe he houʻeiki tangatá ke aʻusia ʻi he fakahoko e founga tatau. He ʻikai lava ʻe ha taha ʻo taukaveʻi hotau Fakamoʻuí ʻaki ha fakaʻaiʻai mo ha mālohi lahi ange ʻiate kimoutolu—ko e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá ʻa ia ʻoku mou maʻu ha loto mālohi mo ha tui ʻoku pau. ʻOku mālohi ʻa e leʻo ʻo ha fefine papi ului pea ʻoku fie maʻu ʻe he Siasí homou ngaahi leʻó ʻo lahi ange ʻi he taimí ni ʻi ha toe taimi” (M. Russell Ballard, “Kakai Tangata mo Fafine mo e Mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Liahona, Sepitema 2014, 37).

ʻEke ki he kau fefine ʻi hoʻo kalasí pe ko e hā ha ngaahi fakakaukau mo e ongo ʻoku nau maʻu ʻi heʻenau fakakaukau ki he ivi takiekina ʻe lava ke nau maʻu ʻi honau ʻapí, ʻi he Siasí, pea ʻi honau koló. Fakamamafaʻi e ngaahi fatongia mahuʻinga ʻoku maʻu ʻe he kakai fefiné ʻi heʻenau hoko ko e kau taki ʻi he Siasí.

Mahalo te ke fie kole ki he kau tangata ʻi hoʻo kalasí ke nau vahevahe ʻa e founga kuo nau mamata ai ki he ʻomi ʻe he mālohi mo e ivi takiekina ʻo e kakai fefiné ʻi honau uōtí pe koló ke ofi ange e niʻihi fakafoʻituituí ki he Tamai Hēvaní.

2 Tīmote 1:5; 3:14–15; ʻAlamā 56:47–48; 57:21

Ko e fatongia fakalangi ʻo e houʻeiki fafiné ʻi heʻenau hoko ko e ngaahi faʻē ʻi Saioné

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni ne fai ʻe ʻEletā M. Lāsolo Pālati ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder M. Russell Ballard

“ʻOku maʻu ʻe he kakai tangata mo fafiné ha ngaahi meʻafoaki kehekehe, ngaahi mālohinga kehekehe, mo e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi ongo kehekehe. Ko e taha ia ʻo e ngaahi ʻuhinga mahuʻinga ʻoku tau takitaha fie maʻu ai e tokotaha takitaha. ʻOku fie maʻu ha tangata mo ha fefine ke faʻu ha fāmili, pea ʻoku fie maʻu ha kau tangata mo ha kau fafine ke fakahoko e ngāue ʻa e ʻEikí” (“Kakai Tangata mo Fafine mo e Mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” 36).

  • Makehe mei he ngaahi faikehekehe fakaesino mahinó, ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi founga kuó ke mamata ai ki he faikehekehe angamaheni ʻi he houʻeiki tangata mo fafiné?

Fakamatalaʻi ange, makehe mei he ngaahi faikehekehe angamaheni ko ʻení, ʻoku ʻi ai foki ha ngaahi fatongia fakalangi kehe kuo fakafatongiaʻi ʻaki e houʻeiki tangata mo fafiné, ʻo hangē ko hono fakamatalaʻi ʻi he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani” (vakai ki he palakalafi fitú). Fakaʻaliʻali e lea ko ʻeni ʻa ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder Russell M. Nelson

“Pea naʻe fili ʻa kimoutolu houʻeiki fafiné kimuʻa pea ʻai ʻa e tuʻunga ʻo e māmaní ke mou fāʻeleʻi mo tokangaʻi e fānau ʻa e ʻOtuá; ʻoku mou fakalāngilangiʻi ʻa e ʻOtuá, ʻi hoʻomou fakahoko ʻení (vakai, T&F 132:63)” (“Ko e Hā Te ke Filí?” Liahona, Sānuali 2015, 19.

  • ʻE fakalangilangiʻi fēfē ʻe he houʻeiki fafiné ʻa e ʻOtuá ʻi heʻenau fāʻeleʻi mo tokangaʻi e fānau ʻa e ʻOtuá? (ʻI hono vahevahe ʻe he kau akó ʻenau ngaahi fakakaukaú, tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI hono tali ʻe he houʻeiki fafiné honau fatongia fakalangi ne filí ʻi heʻenau hoko ko e faʻeé ke fāʻeleʻi mo tokangaʻi e fānau ʻa e ʻOtuá, ʻoku nau fkalāngilangiʻi ai Ia pea hoko ʻo tatau ange mo ʻetau Ongomātuʻa Fakalangí. Fakamatalaʻi ange ko hono ʻomi ko ia ʻo e fānaú ki he māmaní ko ha konga mahuʻinga ia ʻo e palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní.)

Vahevahe ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder Neil L. Andersen

“ʻOku lahi ha ngaahi leʻo ʻi māmani he ʻahó ni ʻoku nau fakasiʻia ʻa e mahuʻinga ʻo e maʻu ha fānaú pe fakangatangata pē e tokolahi ʻo e fānaú ʻi ha fāmili. Ne toki talamai kimuí ni ʻe hoku ngaahi ʻofefiné ke u sio ʻi ha blog naʻe tohi ʻe ha faʻē Kalisitiane (ʻoku ʻikai ke tau tui fakalotu tatau) ʻoku ʻi ai haʻane fānau ʻe toko nima. Naʻá ne pehē: ‘ʻOku faingataʻa ʻaupito ʻa e [tupu] hake ʻi he anga fakafonua ko ʻení, ʻoku faingataʻa ke maʻu ha fakakaukau fakatohitapu fekauʻaki mo e tuʻunga fakafaʻeé. … ʻOku muʻomuʻa ʻa e akó ia he fānaú. Muʻomuʻa ʻaupito pē mo e fefonongaʻakí ia he māmaní. [Muʻomuʻa ange ia he malava ke ʻeveʻeva he poʻulí ʻi hoʻo faʻitelihá.] … Muʻomuʻa ange mo e maʻu ia ha ngāué.’ Naʻá ne toki pehē: ‘ʻOku ʻikai ko e tuʻunga fakafaʻeé ko ha meʻa ʻoku fakahoko ko haʻate manako ki ai, ka ko ha uiuiʻi ia’” (“Fānaú,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2011, 28).

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ke “fakasiʻia” e mahuʻinga ʻo e maʻu fānaú?

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa fakamālohi e kakai fefiné kuó ke mamata ai ke fakasiʻia e mahuʻinga ʻo e maʻu fānaú?

  • Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he kakai lalahi kei talavou ʻo e Siasí ke tauhi ai ha fakakaukau totonu ki he mahuʻinga ʻo e maʻu fānaú?

Fakapapauʻi ange ki he kau akó ko e ngaahi fili kau ki he taimi ke maʻu ai ha fānaú pea mo e tokolahí ko e meʻa fakatāutaha pē ia ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí pea mo e ʻOtuá. ʻE aleaʻi fakaikiiki ange ʻa e ngaahi meʻá ni ʻi ha lēsoni kimui ange.

Fakaafeʻi e kau akó ke lau pea fakafehoanaki ʻa e 2 Tīmote 1:5; 3:14–15 mo e ʻAlamā 56:47–48; 57:21, ʻo kumi ʻa e ivi takiekina angatonu ʻe lava ke maʻu ʻe he ngaahi faʻeé ʻi heʻenau fānaú. (Ko e ako ko ia ke fakafehoanaki e ngaahi potufolofolá ko ha taukei ako folofola ia ʻe lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he kau akó ʻi he kotoa ʻo ʻenau moʻuí.)

  • Ko e hā ʻoku akoʻi ʻe he ngaahi potufolofola ko ʻení kau ki he fatongia ʻo e faʻeé? (Fakamamafaʻi ange ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI he taimi ʻoku akoʻi ai ʻe he ngaahi faʻeé e ongoongoleleí ki heʻenau fānaú, ʻoku nau tokoniʻi ʻenau fānaú ke maʻu e tuí pea teuteuʻi kinautolu ke moʻui angatonu.)

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení ke fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku ngāue mālohi ai ʻa Sētane ke fakasiʻisiʻi e mahuʻinga ʻo e fatongia ʻo e faʻeé?

  • Ko e hā ha ngaahi ʻulungaanga ʻoku maʻu ʻe he houʻeiki fafiné ʻoku lava ke tokoni ke nau lavameʻa ʻi honau fatongia ko e faʻeé?

Tokanga makehe he ʻoku ʻi ai e kau finemui ʻi hoʻo kalasí mahalo he ʻikai ke nau mali, pea kapau te nau mali, mahalo he ʻikai lava ke ʻi ai haʻanau fānau. Fakaʻaongaʻi e lea ko ʻeni ʻa Sisitā Seli L. Tiu, ko ha tokoni kimuʻa ʻi he kau palesitenisī lahi ʻo e Fineʻofá, ke tokoni ke mahino ki hoʻo kau akó ko e fatongia ʻo e faʻeé ʻa e tukufakaholo fakalangi ʻo e kakai fefine kotoa pē:

ʻĪmisi
Sheri L. Dew

“Hangē ko hono tomuʻa fakanofo e kakai tangata moʻui tāú ke maʻu e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he matelié, naʻe tomuʻa fakakoloaʻi foki ʻa e kakai fefine angatonú ʻi he maama fakalaumālié ʻaki e fatongia fakafaʻeé. ʻOku mahulu hake e tuʻunga fakafaʻeé ʻi hono fāʻeleʻi pē ʻo e fānaú, neongo ko e meʻá ia. Ko e uho ia ʻo ʻetau hoko ko e houʻeiki fafiné. ʻOkú ne fakamahinoʻi pe ko hai kitautolu, hotau tuʻunga mo e natula fakalangí, pea mo e ngaahi ʻulungaanga makehe ne foaki mai ʻe he Tamaí kiate kitautolú. …

“… ʻOku ʻi ai ha houʻeiki fafine ʻoku fie maʻu ke nau tatali ke maʻu ha fānau. … Ka ʻoku ʻikai toʻo ʻe he taimitēpile ʻa e ʻEikí maʻatautolu taikitahá ʻa hotau natulá. ʻOku pau leva ke kumi pē ʻe he niʻihi ʻo kitautolu ha ngaahi founga ke hoko ai ko ha faʻē. Pea ʻoku ʻātakaiʻi kitautolu ʻe ha niʻihi ʻoku fie maʻu ke ʻofaʻi mo tataki” (“Are We Not All Mothers?” Ensign, Nov. 2001, 96–97).

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e lea ʻa Sisitā Tiú ke fakalahi hoʻo mahino ki he tuʻunga fakafaʻeé?

Fehuʻi ki he kau akó pe ʻoku ʻi ai ha taha ʻiate kinautolu ʻe fie vahevahe ʻenau fakakaukaú mo e ongó fekauʻaki mo e ivi takiekina angatonu ʻa ʻenau faʻeé.

Fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni ʻa Sisitā Suli B. Peki, ko ha palesiteni lahi kimuʻa ʻo e Fineʻofá, ʻa ia ne lea ki he houʻeiki fafiné ʻo kau ki he fie maʻu ke nau fakahoko e ngaahi fatongia kuo foaki ʻe he ʻOtuá kiate kinautolú. Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ia, pea fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he meʻa ʻe hoko kapau he ʻikai fakahoko ʻe he houʻeiki fafiné honau ngaahi fatongiá.

ʻĪmisi
Julie B. Beck

© Busath.com

“Kapau he ʻikai ke tau fai [ʻetau tafaʻakí], he ʻikai ha toe taha te ne fai ia maʻatautolu. … He ʻikai lava ke tau vahe atu [ʻetau konga ʻi he palani ʻo e fiefia ʻa e Tamai Hēvaní]. He ʻikai lava ke tau ʻoatu ia ke fai ʻe ha taha kehe. ʻOku ʻatautolu ia. ʻE lava ke tau fakafisi mei ai, ʻe lava ke tau fakasītuaʻi ia, ka ʻe kei hoko pē ia ko hotau fatongia, pea ʻoku tau haʻisia ki ai. ʻE hokosia e ʻaho te tau manatuʻi ai e meʻa kotoa ne tau ʻiloʻi kimuʻa pea toki fāʻeleʻi kitautolú. Te tau manatuʻi ne tau kau ʻi ha fepaki lahi ke maʻu ʻa e faingamālie ko ʻení. Te tau fua fēfē ʻa e fatongia ko ʻení? ʻOku tau tuku fakaʻaho hotau iví ki he ngāue ko ia ʻoku ʻatautolu ʻataʻatā ke fakahokó” (“Maʻu ha Mahino ki he Fatongia Fakalangi ʻo e Houʻeiki Fafiné,” Liahona, Fēpueli 2009, 25).

  • Koe hā hoʻo ngaahi fakakaukau mo e ongo ki he kupuʻi lea “Kapau he ʻikai ke tau fai [ʻetau tafaʻakí], he ʻikai ha toe taha te ne fai ia maʻatautolu”?

  • Ko e hā ʻe mole mei he fāmilí, ho uōtí pe koló, pe mei he māmaní kapau he ʻikai toe fakahoko ʻe he houʻeiki fafiné ʻenau “tafaʻakí”?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke fakahoko ai ʻe he kakai fefine lalahi kei talavoú honau ngaahi fatongia fakalangi ko ha houʻeiki fafine ʻi he puleʻanga ʻo e Tamai Hēvaní?

Fakamoʻoni ki he ngaahi fatongia toputapu mo mahuʻinga ʻo e houʻeiki fafiné ke hoko ko e uaifi mo e faʻē angatonu, pea fakamamafaʻi ʻe foaki ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e ngaahi tāpuakí kotoa ki Heʻene fānau angatonú. Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ke talaange ki ha faʻē ʻoku nau ʻiloʻi ʻa ʻenau manumanumelieʻia ʻi he founga ʻo ʻene fakahoko hono fatongia fakalangí.

Fakaʻosi ʻaki hono fehuʻi ange ki he kau akó pe ʻoku ʻi ai ha taha te ne fie vahevahe ʻene fakamoʻoní ki he ngaahi tāpuaki ʻoku maʻu ʻi he taimi ʻoku ʻiloʻi ai ʻe he houeʻiki fafiné pe ko hai kinautolu ʻi he palani ʻo e fakamoʻui ʻa e Tamai Hēvaní pea ngāue ʻo fakatatau mo e ʻilo ko iá.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó