Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 7: Ko e Malí ʻi he vahaʻa ʻo ha Tangata mo ha Fefine ko e Tuʻutuʻuni ia ʻa e ʻOtuá


Lēsoni 7

Ko e Malí ʻi he vahaʻa ʻo ha Tangata mo ha Fefine ko e Tuʻutuʻuni ia ʻa e ʻOtuá

Talateú

Naʻe fokotuʻu ʻe he Tamai Hēvaní ha sīpinga fakalangi ʻo e nofomalí ʻia ʻĀtama mo ʻIvi ʻi he Ngoue ko ʻĪtení. ʻI hotau kuongá ni, kuo fakapapauʻi mai ʻe he Kau Palesitenisī ʻUluakí mo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e sīpinga ko iá ʻaki ʻenau fakahaaʻi, “Ko e mali ʻi ha vā ʻo ha tangata mo ha fefine naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 129). Neongo ʻe feinga e ngaahi lao ʻa e tangatá ke liliu e fakaʻuhinga ko ʻení, ka ʻe kei tuʻuloa ʻa e fono ʻa e ʻOtuá ʻo taʻe ngata.

Laukonga Puipuituʻá

  • D. Todd Christofferson, “ʻUhinga ʻo e Malí, ʻUhinga ʻo e Fāmilí,”Ensign pe Liahona, Mē 2015, 50–53.

  • Dallin H. Oaks, “ʻIkai mo ha Toe ʻOtua Kehe,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2013, 72–75

  • Sheri L. Dew, “It Is Not Good for Man or Woman to Be Alone,” Ensign, Nov. 2001, 12–14.

  • “The Divine Institution of Marriage,” mormonnewsroom.org/article/the-divine-institution-of-marriage.

  • Gospel Topics, “Same-Sex Marriage,” lds.org/topics.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:15–17; Mōsese 3:21–24

Ko e mali ʻi ha vā ʻo ha tangata mo ha fefine naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá

Hiki ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: “Ko e mali ʻi ha vā ʻo ha tangata mo ha fefine naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá.” ʻEke ki he kau akó pe ko e hā e ʻuhinga ʻo e foʻi lea ko e tuʻutuʻuni ʻi he sētesi ko ʻení. (ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi talí ʻa e ngaahi meʻá ni: ke tuʻutuʻuni, fekauʻi, pe fakanofo ʻi he mālohi ʻo ha mafai māʻolunga ange.) ʻEke ki he kau akó pe ko e hā e founga ʻoku tokoniʻi ai kinautolu ʻe he fakaʻuhinga ko ʻení ke mahino ʻa e ʻuhinga ʻo e tokāteline ʻi he palakipoé. Kole ki he kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 49:15–17 ke maʻu hano toe fakamatalaʻi fakafolofola ʻo e tokāteline ko ʻení.

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Mōsese 3:21–24. Fakaafeʻi e kalasí ke kumi pe ko e fē e sitepu mahuʻinga ʻi he palani ʻo e fakamoʻuí ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení. (ʻI he tali ʻa e kau akó, fakamatalaʻi ange ʻoku fakataipe pē ʻa e fakamatala ki he hui vakavaka ʻo ʻĀtamá—naʻe ʻikai toʻo moʻoni ʻe he ʻOtuá ha hui vakavaka ʻo ʻĀtama. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke tohi ʻe he kau akó ʻa e fakaʻuhinga ko ʻeni ʻo e pikitaí ʻi he tafaʻaki ʻo ʻenau folofolá: “fakatupu ha vā fetuʻutaki vāofi, tuʻuloa, pea taʻeueʻia.”)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ne fie akoʻi mai ʻe he ʻOtuá ʻi hono fakamatalaʻi ʻa e fakatupu fakaesino ʻo ʻIví ʻi he founga ko ʻení? (Naʻe akonaki ʻa ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “Ko e hui vakavaká, ʻi hono ʻomi mei he tafaʻakí, ʻoku hangē ʻokú ne fakahaaʻi mai ha hoa ngāué. ʻOku ʻikai pehē ke hanga ʻe he hui vakavaká ʻo fakafofongaʻi hono puleʻi pe fakamoʻulaloaʻi, ka ko ha vā fetuʻutaki ʻoku potupotutatau ko e hoa ngāue, ke ngāue mo moʻui fakataha” [“Lessons from Eve,” Ensign, Nov. 1987, 87].)

  • Ko e hā ha meʻa te tau lava ʻo ako mei he Mōsese 3:24? (Naʻe pehē ʻe ʻEletā D. Toti Kulisitofasoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá naʻe hanga ʻe he ʻOtuá ʻo “fakatahaʻi [ʻa ʻĀtama mo ʻIvi] ko e husepāniti mo e uaifi. … He ʻikai lava ʻe ha taha fakamatelie ʻo kitautolu pe ha toe taha ʻo liliu e tuʻutuʻuni fakalangi ko ʻeni ʻo e malí. ʻOku ʻikai ko ha faʻu ia ʻa e tangatá” [“ʻUhinga ʻo e Malí, ʻUhinga ʻo e Fāmilí,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 52–53].)

Fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ia. Kole ki he kalasí ke kumi ha ngaahi fakakaukau ki he ʻuhinga kuo tuʻutuʻuni ai ʻe he ʻOtuá ko e malí ʻi he vahaʻa pē ʻo ha tangata mo ha fefine.

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

“Hili hono fakatupu ʻo e māmaní, naʻe tuku ʻa ʻĀtama ʻi he Ngoue ko ʻĪtení. Ka naʻe mahuʻinga e folofola ʻa e ʻOtuá, “oku ʻikai lelei ke toko taha pē ʻa e tangatá” (Mōsese 3:18; vakai foki, Sēnesi 2:18), pea naʻe hoko ʻa ʻIvi ko ha uaifi mo ha tokoni ofi kia ʻĀtama. Naʻe fie maʻu ke fakatahaʻi makehe e ngaahi meʻa ʻe malava fakalaumālie, fakatuʻasino, fakaʻatamai, mo fakaeloto ʻe he tangatá mo e fefiné fakatouʻosí ki hono fakahoko e palani ʻo e fiefiá. ‘ʻOku ʻikai ai ʻa e tangatá kae ʻi he fefiné, pea ʻoku ʻikai ai ʻa e fefiné kae ʻi he tangatá ʻi he ʻEikí’ (1 Kolinitō 11:11). Naʻe fakataumuʻa e tangatá moe fefiné ke na feakoʻaki, fefakamālohiaʻaki, fefaitāpuekinaʻaki, pea fefakakakatoʻaki” (“ʻOku Mau Tui Ki he Angamaʻá,” Ensign pe Liahona, Mē 2013, 42).

  • Makatuʻunga ʻi hoʻo mahino ki he palani ʻa e Tamai Hēvaní ki he fiefiá, ko e hā naʻá Ne tuʻutuʻuni ai ʻa e malí ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefiné?

Mōsese 3:18; 5:1–5, 12, 16

Ko e husepānití mo e uaifí ko e hoa ngāue tuʻunga tatau

  • Ko e hā hano mahuʻinga ʻo e muimui ʻi ha sīpingá ʻi he taimi ʻoku ngaohi ai ha meʻa ʻo hangē ko e valá?

  • Ko e hā ʻe mahuʻinga ai ke ako e sīpinga lelei taha ʻo e nofomalí?

Fakamatalaʻi ange ʻoku ʻomi ʻe he nofomali ʻa ʻĀtama mo ʻIví ʻa e sīpinga ʻa e ʻEikí ʻo e meʻa ʻoku totonu ke hangē e nofomalí ko iá. Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e Mōsese 3:18.

  • Ko e hā hoʻo mahino ki he kupuʻi lea ko e “tokoni ʻoku taau”? (Ko e “tokoní” ʻoku liliu ia mei hano fakatahaʻi ʻo ha ongo foʻi tefitoʻi lea faka-Hepelū, ko e taha ʻoku ʻuhinga ke fakahaofi pe maluʻi, pea ko e ʻuhinga ʻe tahá ke mālohi. ʻOku liliu e “ʻoku tāú” mei ha foʻi lea faka-Hepelū ʻokú ne fokotuʻu mai e feʻunga pe tuʻunga tatau. Ko ia ai, ko e “tokoni ʻoku tāú” ko ha hoa ia ʻoku feʻunga pea tuʻunga tatau ʻo maʻu ʻa e mālohi ke fakahaofí. Mahalo te ke fie fokotuʻu ange ke hiki ʻe he kau akó e fakaʻuhinga ko ʻení ʻi heʻenau folofolá ʻo ofi ki he Mōsese 3:18. Vakai foki, Howard W. Hunter, “Being a Righteous Husband and Father,” Ensign, Nov. 1994, 51.)

  • Ko e hā ha faʻahinga vā fetuʻutaki ʻoku fokotuʻu mai ʻe he foʻi lea ko ʻení ki ha husepāniti mo ha uaifi? (Fakamatalaʻi fakanounou e ngaahi tali ʻa e kau akó ʻaki hono tohi ʻa e tokāteline ko ʻení ʻi he palakipoé: Kuo tuʻutuʻuni ʻe he Tamai Hēvaní ke hoko ʻa e husepānití mo e uaifí ko ha hoa ngāue tuʻunga tatau.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku ʻuhinga ki he hā ke hoko ha husepāniti mo e uaifi ko ha hoa ngāue tuʻunga tatau?

Vahevahe ʻa e kalasí ki ha fanga kiʻi kulupu iiki, mahalo ko ha kau ako ʻe toko tolu pē fā ʻi ha kulupu. Kole ki he kau akó ke lau fakavave ʻa e Mōsese 5:1–5, 12, mo e 16, ʻo kumi e ngaahi founga ne ngāue fakataha ai ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ko ha hoa ngāue tuʻunga tatau, pea aleaʻi ʻa e ngaahi meʻa ne nau maʻú ʻi heʻenau kulupú.

Fakaʻaliʻali ʻa e ongo lea ko ʻeni ne fai ʻe Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni (1899–1994) mo Sisitā Seli L. Tiu ko ha tokoni kimuʻa ʻi he kau palesitenisī lahi ʻo e Fineʻofá. Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi kinaua:

ʻĪmisi
President Ezra Taft Benson

“ʻOku tau fakatokangaʻi mei he lekooti fakalaumālié ni [Mōsese 5:1–2, 4, 12, 16] ʻoku ʻomai ʻe ʻĀtama mo ʻIvi kiate kitautolu ha sīpinga lelei ʻo e fetuʻutakí ʻi ha mali fuakava. Naʻá na ngāue fakataha; naʻá na maʻu fakataha ha fānau; naʻá na lotu fakataha; pea naʻá na akoʻi fakataha ʻa e ongoongoleleí ki heʻena fānaú. Ko e founga ʻeni ʻe fie maʻu ʻe he ʻOtuá ʻa e kakai tangata mo e kakai fefine anga māʻoniʻoni kotoa pē ke nau faʻifaʻitaki ki ai” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni [2014], 218).

ʻĪmisi
Sheri L. Dew

“Fakalaulauloto ki he ngaahi fakamatala fakafolofola kia ʻĀtama mo ʻIví pea vakai ki he meʻa ʻe akoʻi atu ʻe he ʻEikí kiate koe te ne fakamālohia hoʻo nofomalí [pea] mo ho fāmilí. … ʻOku tokoni ʻa e sīpinga ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ke tau fakaʻehiʻehi mei hono kākaaʻi kitautolú. Hanga ki he ʻEikí kae ʻikai ko e māmaní ki hoʻo ngaahi fakakaukau mo e tuʻunga totonu ʻo e kakai tangatá mo fafiné” (Sheri L. Dew, “It Is Not Good for Man or Woman to Be Alone,” Ensign, Nov. 2001, 14).

  • Ko e fē ha taimi kuó ke mamata ai ki ha ngāue fakataha ʻa ha husepāniti mo ha uaifi ko ha hoa ngāue tuʻunga tatau?

  • Ko e hā e founga ʻokú ke pehē ʻe lava ai ke takiekina ʻe hoʻo mahino ki he sīpinga fakalangi ki he nofomalí ʻa hoʻo kahaʻú?

ʻOange ki he kau akó ha kiʻi taimi ke hiki ha ongo lisi: (1) ko e ngaahi tōʻonga fakakaukau ʻoku nau lolotonga maʻu ʻe tokoni ke taki kinautolu ki ha nofomali ʻoku tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá, pea (2) ko e ngaahi tōʻonga fakakaukau ʻe ngali fie maʻu ke nau liliu kae lava ke nau ʻunu ʻo ofi ange ai ki he taumuʻa ko iá. Fakahaaʻi ʻa e loto falala ʻe faitāpuekina kinautolu ʻe he ʻEikí ʻi heʻenau ngaahi feingá.

Molomona 9:9

Ko e ngaahi akonaki ʻa e ʻEikí fekauʻaki mo e mali ʻa e tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné

(Fakatokangaʻi ange: Ongoʻingofua e kau ako ʻoku nau fakahaaʻi ha fakakaukau ʻoku kehe ʻi he meʻa ko ʻení. ʻAi ke nofotaha ʻa e fealeaʻaki ʻa e kalasí ʻi he ngaahi lea ʻa e Kau Taki Māʻolunga ʻo e Siasí.)

  • ʻOku uesia fēfē ʻa e sīpinga ʻo e malí ʻoku tuʻutuʻuni ʻe he ʻOtuá he taimi ʻoku fakalaoʻi ai ʻe he ngaahi puleʻangá ʻa e ngaahi tōʻonga ʻoku fehangahangai mo e sīpinga ko ʻení? (ʻI he tali ko ia ʻa e kau akó, fakaʻaongaʻi ʻa e Molomona 9:9 ke fakahaaʻi ʻoku ʻikai feliliuaki ʻa e ʻOtuá mo ʻEne ngaahi fonó. ʻOku tokoni ʻa e natula taʻe feliliuaki ʻo e ʻOtuá ke tau maʻu ai ha loto falala mo e tui kiate Ia.)

ʻOange ki he tokotaha ako kotoa ha tatau ʻo e lea ko ʻeni mei he Kau Palesitenisī ʻUluakí pea mo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea fakaafeʻi e kau akó ke kumi e ngaahi ʻuhinga kuo lea ai e kau taki ʻo e Siasí ʻo kau ki he mali ʻa e tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné:

“Kuo hanga ʻe he ngaahi feinga fakalao mo fakafalealea ʻi ha ngaahi fonua ʻe niʻihi ʻo fakaʻatā e mali ʻa e tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné, pea ʻoku kei hoko atu pē e lahi hono tālangaʻi hono fehuʻia e mali ʻa e tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné. ʻI heʻetau fehangahangai mo e meʻá ni mo e ngaahi meʻa kehe pē, ʻoku mau poupou atu ki he taha kotoa ke manatuʻi e ngaahi taumuʻa ʻa e Tamai Hēvaní ki hono faʻu ʻo e māmaní pea mo hono ʻomi ke fāʻeleʻi kitautolu ki he matelié pea aʻusia ʻeni ʻi heʻetau hoko ko ʻEne fānaú [vakai, Sēnesi 1:27–28; 2:24]. … Ko e mali ʻi he vā ʻo ha tangata mo ha fefiné naʻe tuʻutuʻuni ia ʻe he ʻOtuá pea ko e uho ia ʻo ʻEne palani maʻa ʻEne fānaú pea ki he lelei ʻa e sosaietí. ʻOku hoko ʻa e fāmili mālohi, ʻa ia ʻoku tataki ʻe ha faʻē mo ha tamai angaʻofá ko ha faʻunga mahuʻinga ki hono lehilehiʻi ʻo e fānaú, tōkaki ʻo e tuí, pea mo hono ʻoatu ki he ngaahi toʻu tangata ʻo e kahaʻú e ivi totonu pea mo e ngaahi tuʻunga moʻui mahuʻinga ʻoku mahuʻinga ki he sivilaisé mo mahuʻinga fau ki he fakamoʻui taʻengatá.

“He ʻikai hanga pea he ʻikai lava ʻe he ngaahi liliu ʻi he lao fakapuleʻangá ke ne liliu e fono kuo fokotuʻu ʻe he ʻOtuá ki he angamaʻá. ʻOku finangalo ʻa e ʻOtuá ke tau poupouʻi mo tauhi ʻEne ngaahi fekaú neongo e kehekehe ʻa e fakakaukaú pe ngaahi tōʻonga moʻui ʻa e sōsaietí. ʻOku mahino ʻEne fono ʻo e angamaʻá: ʻoku toki taau pē ʻa e feohi fakasekisualé ʻi ha vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefine kuó na mali ʻi he founga totonu mo fakalaó ko ha husepāniti mo ha uaifi” (ʻi he Gospel Topics, “Same-Sex Marriage,” lds.org/topics).

  • ʻOku tokoni fēfē ʻa e mahino ko ia ki he palani mo e tokāteline ʻa e ʻOtuá ke tau ʻiloʻi ʻa hono mahuʻinga ʻo e nofomali ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefiné?

ʻOange foki ki he tokotaha ako takitaha ha tatau ʻo e fakamatala ko ʻení, ʻa ia ʻoku maʻu mei ha fakamatala ne paaki ʻe he Siasí ʻoku ui ko e “The Divine Institution of Marriage.” Kole ki he kau akó ke kumi e ngaahi ʻuhinga ʻoku totonu ke fakatolonga ai ʻi he ngaahi laó mo e tuʻutuʻuní ʻa e fakaʻuhinga ʻo e nofomali ʻi ha vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefiné:

“ʻOku mahulu atu ʻa e nofomalí ʻi ha aleapau ʻi he vahaʻa ʻo ha niʻihi fakafoʻituitui ke fakamoʻoniʻi ʻa ʻena feʻofaʻakí pea fefakahokoʻaki ha ngaahi meʻa koeʻuhí ko e laó. Ka ko e nofomalí ko ha feituʻu mahuʻinga ia ki hono ʻohake mo akoʻi e fānaú ke nau hoko ai ko ha kakai lalahi fakapotopotó. ʻI he fakaʻau ʻa e taimí, kuo tali ʻe he faʻahinga puleʻanga kehekehe ʻa e nofomalí ko ha konga mahuʻinga ʻi hono tauhi e tuʻunga fakasōsialé pea mo e fakalakalaka ʻa e moʻuí. Neongo pe naʻe fakahoko e malí ko ha kātoanga mali mamalu fakalotu pe fakapuleʻanga, ka kuo maluʻi ʻi he meimei anga fakafonua kotoa pea poupouʻi ʻe he ngaahi puleʻangá ke tauhi pea lehilehiʻi ʻa e kautaha mahuʻinga taha ki hono ʻohake ʻo e fānaú ko hono akoʻi kinautolu ʻi he ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻinga fakaangamaʻa ʻokú ne pukepuke ʻa e sivilaisé. …

“ʻI he vakai ki he fehokotaki vāofi kuo fuoloa ʻene ʻi ai ʻi he vahaʻa ʻo e nofomalí, fakatupú, tuʻunga tangata pe fefiné, mo e hoko ko ha mātuʻá, he ʻikai lava ke lau e mali ʻa e tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné ko hano foaki pē ʻo ha ‘totonu’ foʻou. Ko hano toe fakaʻuhingaʻi ia ʻo e natula totonu ʻo e nofomalí ʻa ia ʻoku ope atú. ʻOkú ne fakaʻilongaʻi ha liliu mahuʻinga ʻi he kautaha ʻo e nofomalí ʻi ha ngaahi founga ʻoku fehangahangai mo e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá maʻa ʻEne fānaú pea ʻoku fakatuʻutāmaki ki he lelei taimi lōloa ʻa e sosaietí” (“The Divine Institution of Marriage,” mormonnewsroom.org/article/the-divine-institution-of-marriage).

  • Ko e hā ha ngaahi ʻuhinga kuo hanga ai ʻe he sosaietí ʻo poupouʻi pea maluʻi ʻa e nofomali ʻi he vahaʻa ʻo ha tangata mo ha fefiné?

  • ʻE lava fēfē ha taha ʻo ʻiloʻi ʻa e moʻoni ʻo e tuʻunga ʻo e Siasí ʻi he meʻa mahuʻingá ni?

Poupouʻi ʻa e kau akó ke fakakaukau ki he founga ʻoku fakafehoanaki ai ʻenau vakaí ki he ngaahi akonaki ʻa e ʻOtuá ki he nofomalí ʻo hangē ko hono akoʻi ʻe he kau taki ʻo e Siasí. Vahevahe hoʻo fakamoʻoni ʻe ʻomi ʻe he tuí pea mo hono poupouʻi ʻa e sīpinga ko ia ʻa e ʻOtuá ki he nofomalí ʻa e ngaahi tāpuaki taʻengatá.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó