Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 23: Ko hono Tokonaki ʻo e Ngaahi Fie Maʻu Fakaesinó


Lēsoni 23

Ko hono Tokonaki ʻo e Ngaahi Fie Maʻu Fakaesinó

Talateú

ʻOku fakafalala ʻe he ʻOtuá ki he niʻihi fakafoʻituituí ʻa e fatongia ko ia ke tokonaki maʻá e ngaahi fie maʻu fakaesino mo e ngaahi tefitoʻi fie maʻu ʻa honau fāmilí. ʻOku ʻi ai ha fatongia toputapu ʻo e mātuʻá ke tokonaki maʻa ʻenau fānaú ʻa e ngaahi “fie maʻu fakatuʻasino” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 129). ʻE ako e kau akó ʻi he lēsoni ko ʻení ki he founga ʻe lava ke tokoni ai ʻa e tefitoʻi moʻoni ʻo e fakafalala pē kiate kitá ki hono tauhi maʻu honau tuʻunga fakaesino mo fakalaumālié ʻi he taimí ni mo e kahaʻú.

Laukonga Puipuituʻá

  • M. Russell Ballard, “Becoming Self-Reliant—Spiritually and Physically,” Ensign, Mar. 2009, 50–55.

  • Robert D. Hales, “Hoko ko ha Kau Tauhi Fakapotopoto Fakatuʻasino mo Fakalaumālie,” Ensign pe Liahona, Mē 2009, 7–10.

  • Marvin J. Ashton, “One for the Money,” Ensign, Sept. 2007, 37–39.

  • Uepisaiti Provident Living, providentliving.org

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Maʻake 6:1–3; Luke 2:51–52

Moʻui fakafalala pē kiate kitá

Hiki e fehuʻi ko ʻení he palakipoé: “Ko e hā ha ngaahi founga ne teuteu ai ʻa Sīsū Kalaisi ki Heʻene ngāue ʻi he matelié?” Fakaafeʻi e kau akó ke lau ʻa e Maʻake 6:1–3 pea mo e Luke 2:51–52, ʻo kumi ʻa e ngaahi founga ne teuteuʻi ai Ia ʻe he Fakamoʻuí ʻi he ngaahi taʻu ʻo ʻEne tupu haké ki Heʻene ngāue ʻi he ngaahi taʻu kimui angé. ʻI he tali ʻa e kau akó, hiki ʻeni ʻi he palakipoé:

Ngāue mo ʻene tamaí ko ha tangata tufunga (fakangāue)

Tupulaki ʻi he potó (fakaako)

Tupulaki ʻi he lahí (fakaesino)

Tupulaki ʻi hono ʻofeina ʻe he ʻOtuá (fakalaumālie)

Tupulaki ʻi hono ʻofeina ʻe he tangatá (fakasōsiale)

  • ʻE lava fēfē ke tokoniʻi koe ʻe hoʻo muimui ki he sīpinga ʻa e Fakamoʻuí ʻi he ngaahi tafaʻaki ʻe nima kuo ʻiloʻí, ke ke mateuteu ai ke feau hoʻo ngaahi fie maʻú pea mo kinautolu ho fāmili ʻi he kahaʻú?

Lau e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipoló (1895 – 1985), pea kole ki he kau akó ke nau fakafanongo pe ko e hā e meʻa ne fakahaaʻi mai ʻe Palesiteni Kimipolo ko e fatongia ʻo e Kāingalotu kotoa pē:

ʻĪmisi
President Spencer W. Kimball

“ʻOku fekau ʻe he ʻEikí ki he Siasí mo hono kāingalotú ke nau moʻui tauʻatāina mo fakafalala pē kiate kinautolu. (Vakai, T&F 78:13–14.)

“Ko e fatongia ia ʻo e tokotaha taki taha ke ne ʻuluaki tokangaʻi pē ʻe ia ʻene ngaahi meʻa fakasōsialé, fakaelotó, fakalaumālié, fakatuʻasinó, pe fakapaʻangá, toki fika ua mai ʻa hono fāmilí, pea fika tolu mai ʻa e Siasí kapau ko ha mēmipa faivelenga ia.

“He ʻikai ha taha Siasi moʻoni te ne tuku ke fua ʻe ha taha kehe ʻene kavenga ʻaʻaná pe ko e kavenga ʻa hono fāmilí kae lolotonga ko iá ʻokú ne sino moʻui lelei feʻunga ke ne fai ia. ʻOku totonu ke ne tokonaki ʻa e ngaahi fie maʻu fakalaumālie mo fakatuʻasino ʻo e moʻuí maʻa hono fāmilí ʻo kapau ʻokú ne malava ke fai ia, ʻo fakatatau mo hono tataki fakalaumālie ʻe he ʻEikí pea pehē ki heʻene ngaahi ngāué” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: Sipenisā W. Kimipolo [2006], 144).

  • Ko e hā e fatongia naʻe pehē ʻe Palesiteni Kimipolo ʻoku tau takitaha maʻú?

  • Ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke hoko ʻo “fakafalala pē kiate kita mo tauʻatāina”? (ʻOku totonu ke ʻilo ʻe he kau akó ʻa e meʻa ko ʻení: ʻI heʻetau moʻui fakafalala pē kiate kitautolú, ʻoku tau lava ke maʻu maʻatautolu mo hotau fāmilí e ngaahi fie maʻu fakalaumālie mo fakatuʻasino ʻo e moʻuí.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau vahevahe pe ko e hā e ʻuhinga kiate kinautolu ʻa e moʻui fakafalala pē kiate kinautolu. Fakaʻaliʻali leva ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Lōpeti D. Heili ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
Elder Robert D. Hales

“Ko e moʻui fakafalala pē kiate kitá ʻa ʻetau fatongia ʻaki ʻetau fakapapauʻi ʻetau lelei fakalaumālie mo fakatuʻasinó pea pehē kiate kinautolu kuo fakafalala mai ʻe he Tamai Hēvaní ke tau tokangaʻí. ʻE toki lava moʻoni ke tau faʻifaʻitaki ki he Fakamoʻuí ʻi hono tokoniʻi mo faitāpuekina ʻo e niʻihi kehé ʻi he taimi te tau moʻui fakafalala ai pē kiate kitautolú.

ʻOku mahuʻinga ke mahino ko e moʻui fakafalala pē kiate kitautolú ko ha founga ia te tau aʻusia ai ʻetau taumuʻá. Ko ʻetau taumuʻa ʻuluakí ke hoko ʻo tatau mo e Fakamoʻuí, pea ʻoku aʻusia e taumuʻa ko iá ʻi heʻetau tokoni taʻesiokita ki he niʻihi kehé. ʻOku fakautuutu ke lahi pe taʻofi ʻetau malava ke tokoní ʻi he tuʻunga ʻoku ʻi ai ʻetau moʻui fakafalala pē kiate kitautolú” (“Ko e Tūkufua ʻa e Ongoongoleleí Ki he Uelofeá: Ngāueʻi ʻo e Tuí,” Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni Mahuʻinga ʻo e Uelofeá mo e Moʻui Fakafalala pē Kiate Kitá [kiʻi tohi, 2009], 2).

  • Ko e hā ʻa e taumuʻa taupotu taha ʻo e fakafalala pē kiate kitá?

  • ʻOku fakasiʻisiʻi fēfē ʻetau malava ke tokoniʻi e niʻihi kehé ʻo kapau ʻoku ʻikai ke tau fakafalala pē kiate kitautolu?

Ke tokoni ke maʻu ʻe he kau akó ha mahino lahi ange ki he moʻui fakafalala pē kiate kitá, fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻe Sisitā Suli B. Peki, palesiteni lahi mālōlō ʻa e Fineʻofá:

ʻĪmisi
Julie B. Beck

© Busath.com

“Ko e hā ʻa e founga ʻe lava ke tau moʻui pē ʻiate kitautolu? ʻOku tau hoko ʻo fakafalala pē kiate kitautolu ʻi heʻetau maʻu ha ʻilo, ako fakaʻatamai mo poto he laukongá, moʻui lelei fakaesino, fakapotopotoʻi ʻo e paʻangá mo e maʻuʻanga tokoní, mālohi fakalaumālie, teuteu ki ha meʻa fakatuʻupakē ʻe ala hokó, pea mo e moʻui lelei fakasōsiale mo fakaelotó” (“Ko e Ngaahi Fatongia Fakauelofea ʻo e Palesiteni Fineʻofá,” Ngaahi Tefitoʻi Moʻoni Mahuʻinga ʻo e Uelofeá mo e Fakafalala pē Kiate Kitá, 5).

Hiki e ngaahi lea ko ʻení ʻi he konga ki ʻolunga ʻo e palakipoé: akó, ngaahi meʻa fakapaʻangá, mālohinga fakalaumālié, koloa ʻoku ngaohi mo tauhi ʻi ʻapí, moʻui lelei ʻa e sinó, mo e ngāue maʻuʻanga moʻuí. Fakahinohinoʻi e kau akó ʻoku kau ʻi he fakafalala pē kiate kitá ʻa e ngaahi tafaʻaki ʻe ono ko ʻeni ʻo ha moʻui ʻoku potupotutatau (vakai, Tokoniʻi ʻi he Founga ʻa e ʻEikí: Fakanounouʻi ʻo e Tohi Fakahinohino maʻá e Taki ki he Uelofeá [kiʻi tohi, 2009], 1–2). Tuku ha taimi ke fealeaʻaki fakakalasi ai e meʻa ʻe ala fai ʻe he kau tāutaha kei talavoú ke nau fakafalala lahi ange kiate kinautolu ʻi he ngaahi tafaʻaki takitaha ko ʻení koeʻuhí ke nau lava lelei ange ke tokonaki fakatuʻasino mo fakalaumālie maʻá e ngaahi fie maʻu fakatuʻasino mo fakalaumālie ʻa honau fāmili ʻi he kahaʻú pea ke tokoni ʻi he Siasí. Hiki e tali ʻa e kau akó ʻi he palakipoé. ʻE lava ke kau ʻi he ngaahi fakakaukaú ʻa e ngaahi meʻa ko ʻení:

  • Akó: Maʻu ha mataʻitohi pe tohi fakamoʻoni ako mei ha ʻunivēsití pe akoʻanga ngāue, fakaleleiʻi e ngaahi ʻulungaanga ʻo e founga akó, ako ha toe ngaahi taukei ngāue makehe, ako ke fakahoko ʻa e tefitoʻi ngāue ke monomono ʻa ʻapi pea mo e meʻalelé.

  • Ngaahi meʻa fakapaʻangá: Totongi vahehongofulu totonu mo foaki ʻaukai, ako ke faʻu ha patiseti pea tauhi ki ai, ako ke mapuleʻi kitá, fakaʻehiʻehi mei he fakamoʻuá, totongi ʻa e ngaahi moʻuá, fakahū ha paʻanga mei he vahe takitaha.

  • Mālohinga fakalaumālie: Lotu, ako e ngaahi folofolá, ʻaukai ʻaki ha taumuʻa, ʻalu maʻu pē ki he temipalé.

  • Koloa ʻoku ngaohi mo tauhi ʻi ʻapí: Ako e founga ke fakatolonga mo tauhi ha meʻakai, tō ha ngoue (neongo ko ha ngaahi ʻakau siʻi pē).

  • Moʻui lelei ʻa e sinó: Tauhi e Lea ʻo e Potó, fakamālohisino maʻu pē, kai moʻui lelei, maʻu ha mohe feʻunga, maʻu ha maluʻi moʻui.

  • Ngāue maʻuʻanga moʻuí: Fakatupulaki ha ngaahi taukei fakangāue foʻou, fakatupulaki ha tōʻonga ngāue ʻoku mālohí, maʻu ha tohi fakamoʻoni ako māʻolunga ange.

  • Ko e hā kuó ke fai ke fakatupulaki hoʻo fakafalala pē kiate koé ʻi ha taha ʻo e ngaahi tafaʻaki ko ʻení? Naʻe founga fēfē hono hanga ʻe he ngāue ko ʻení ʻo fakatupulaki hoʻo ngaahi ongo ʻo e fakafalala pē kiate koé mo hoʻo mahuʻinga fakatāutahá? Naʻá ne lava fēfē ʻo fakatupulaki hoʻo malava ko ia ke ke tokonaki maʻaú, pea ke tokoni kakato ange ʻi he Siasí?

Fakaafeʻi e kau akó ke fokotuʻu ha taumuʻa ke toe lelei ange ʻi ha taha ʻo e ngaahi tafaʻaki ko ʻeni ʻe onó.

Malakai 3:8–12; Mātiu 6:19–21; 1 Tīmote 6:7–10; 2 Nīfai 9:51; Sēkope 2:13–14, 18–19; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:13–18

Tokangaʻi ʻo e meʻa fakapaʻangá

Fakamanatu ki he kau akó kapau ʻoku teʻeki ke nau ʻosi fakahoko ia, ʻe ʻi ai ha ʻaho te nau fatongia ʻaki e tokonaki maʻanautolú pea mahalo mo ha fāmili. Ko ia, kuo pau ke nau ako ke fakapotopotoʻi ʻenau ngaahi maʻuʻanga tokoni fakatuʻasinó.

Vahe ki he tokotaha ako takitaha ke lau ha niʻihi ʻo e ngaahi veesi ko ʻení pea feinga ke ʻiloʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku fekauʻaki mo e fakapotopoto hono tokangaʻi ʻo e meʻa fakapaʻangá.

Hili ha taimi feʻunga, fakaafeʻi e kau akó ke vahevahe ʻa e meʻa ne nau maʻú mo e kalasí. Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI hono fakaʻaongaʻi e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakapotopoto fakapaʻangá, ʻe lava ke fakatupulaki ʻe he niʻihi fakafoʻituituí mo e fāmilí honau ngaahi tuʻunga fakapaʻanga paú pea mateuteu ke tokoniʻi e niʻihi kehé. (Mahalo te ke fie fakamahinoʻi ange ʻoku faʻa fakafehokotaki ʻe he ʻEikí ʻa hono maʻu ʻo e ngaahi koloá mo e fatongia ko ia ke tokoniʻi ʻa e masivá mo e faingataʻaʻiá. Hangē ko ʻení, vakai, Sēkope 2:18–19 mo e T&F 104:18.)

  • Ko e hā ha ngaahi tāpuaki kuó ke aʻusia ʻi hono fakaʻaongaʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni fakapaʻanga fakapotopotó ʻi hoʻo moʻuí?

Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:78

Fakaʻehiʻehi mei he fakamoʻua ʻoku ʻikai fie maʻú

Lau ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 104:78. Fakaʻaliʻali leva ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Siosefa B. Uefilini (1917–2008) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
Elder Joseph B. Wirthlin

“Manatuʻi ʻeni: ko e moʻuá ko ha founga ʻo e nofo pōpulá. Ko ha ane (termite) fakapaʻanga ia. ʻI he taimi ʻoku tau fakamoʻua aí, ʻoku nau ʻomi kiate kitautolu ha fakakaukau ʻoku tau tuʻumālie. ʻOku tau fakakaukau ʻoku tau maʻu ha ngaahi koloa, ka ko hono moʻoní, ʻoku maʻu kitautolu ʻe he ngaahi koloá.

“ʻOku ʻi ai ha moʻua ʻe niʻihi—hangē ko ha ʻapi feʻunga pē, ngaahi fakamole ki he akó, mahalo ko ha fuofua kā ʻe fie maʻu—ʻe lava ke fie maʻu kinautolu. Ka ʻoku ʻikai totonu ke tau nofo pōpula fakapaʻanga ʻi he fakamoʻuá taʻe fakakaukauʻi hono ngaahi nunuʻá” (“Earthly Debts, Heavenly Debts,” Ensign pe Liahona, May 2004, 40–41).

  • Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e moʻuá ko ha founga ʻo e nofo pōpulá? (ʻI he tali ʻa e kau akó, tokoni ke mahino kiate kinautolu ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku tokoni e fakaʻehiʻehi mei he fakamoʻuá ke tauʻatāina ʻa e niʻihi fakafoʻituituí mo e ngaahi fāmilí mei he pōpula fakapaʻangá.) Naʻe akoʻi ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008), “He ʻikai lava ke [ʻi ai ʻa e] fakafalala pē kiate kitá ʻi he taimi ʻoku ʻi ai ha moʻua lahi fau ʻi ha fāmilí. ʻOku ʻikai tauʻatāina ha taha mei he nofo pōpulá ʻi he taimi ʻoku haʻisia ai ki ha niʻihi kehe” (“To the Boys and to the Men,” Ensign, Nov. 1998, 53).

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi e faleʻi ko ʻeni meia Palesiteni Tōmasi S. Monisoní:

ʻĪmisi
President Thomas S. Monson

“Fakaʻehiʻehi mei he fakakaukau mo e kumi ʻuhinga kuo hoko e ngaahi koloa totongi mamafa ʻo e kuohilí ko ha ngaahi meʻa ʻoku fie maʻu ʻi he kuongá ni. ʻOku ʻikai ko ha ngaahi fie maʻu ia tukukehe kapau te tau ʻai ke nau pehē. ʻOku tokolahi he ʻahó ni haʻatau ngaahi hoa mali kei talavou ʻoku nau fie kamata ʻaki e ʻi ai ha ngaahi kā pea mo e faʻahinga ʻapi ʻe ngāue ʻa e Fineʻeikí mo e Tangataʻeikí he moʻui kotoa ke maʻú. Ko ia ai, ʻoku nau fai ha fakamoʻua taimi lōloa ʻo makatuʻunga ʻi hona ongo vāhengá. Mahalo te na toki ʻilo kuo fuʻu tōmui ʻoku hoko ha ngaahi liliu, ʻoku fāʻele ʻa e houʻeiki fafiné, mahamahaki ha ngaahi fāmili, mole e ngāué, hoko mo ha ngaahi fakatamaki fakanatula mo ha ngaahi tūkunga kehe, pea ʻikai toe lava ke totongi e mōkesí, ʻo fakatatau mo e paʻanga hū mai mei he vahe ʻa e toko uá. ʻOku mahuʻinga ke tau moʻui fakatatau mo e meʻa ʻoku tau maʻú” (“Constant Truths for Changing Times,” Ensign or Liahona, May 2005, 20).

  • Ko e hā ha ngaahi nunuʻa ʻe ala hoko ki ha niʻihi fakafoʻituitui mo e ngaahi fāmili ʻoku ʻikai ke nau fakatokangaʻi e faikehekehe ʻo e saiʻia ke maʻú (wants) mo e fie maʻú (needs)?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ke fakafaikehekeheʻi ai ʻa e saiʻia ke maʻú mo e ngaahi fie maʻú?

Poupouʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he fehuʻi ko ʻení pea hiki ʻenau ngaahi talí ʻi heʻenau tohinoá:

  • Ko e hā ha ngaahi tafaʻaki ʻo e moʻuí ʻe lava ke ke fakafalala lahi ange ai kiate koe?

  • Te ke lava fēfē ʻo tokangaʻi lelei ange hoʻo ngaahi maʻuʻanga tokoni fakatuʻasinó?

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó