Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 9: Ko e Ngaahi Fatongia mo e Ngafa Fakalangi ʻo e Kakai Tangatá


Lēsoni 9

Ko e Ngahai Fatongia mo e Ngafa Fakalangi ʻo e Kakai Tangatá

Talateú

ʻI heʻene hoko ko ha konga mahuʻinga ʻo ʻEne palani ʻo e fiefiá, kuo vahe ai ʻe he Tamai Hēvaní ki he houʻeiki tangatá ke hoko ko ha husepāniti mo ha tamai. ʻOku nofo taha ʻa e lēsoni ko ʻení ʻi honau fatongiá: “Tuʻunga ʻi ha palani fakalangi, ʻoku ʻa e ngaahi tamaí ai, ke nau puleʻi honau fāmilí ʻi he ʻofa mo e māʻoniʻoni, pea ko honau fatongiá ke tokonaki ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e moʻuí pea mo ha maluʻi maʻa honau ngaahi fāmilí” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 129).

Laukonga Puipuituʻá

  • Richard G. Scott, “Ko e Ngaahi Tāpuaki Taʻengata ʻo e Malí,” Ensign pe Liahona, Mē 2011, 94–97

  • D. Todd Christofferson, “Let Us Be Men,” Ensign pe Liahona, Nov. 2006, 46–48.

  • Linda K. Burton, “Te Ta Kaka Fakataha,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 29–32

  • Howard W. Hunter, “Being a Righteous Husband and Father,” Ensign, Nov. 1994, 66–70.

  • “Ko e Ngaahi Uiuiʻi Toputapu ʻo e Tamaí mo e Faʻeé,” vahe 15 ʻi he Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni (2014), 221–34.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻEfesō 5:25

ʻOku totonu ke mali pea ke mataʻikoloa ʻaki ʻe he kakai tangatá ʻa honau uaifí

Kamata e kalasí ʻaki hono fehuʻi ange:

  • Ko hai ha kau tangata kuo nau takiekina hoʻo moʻuí? Ko e hā naʻa nau kaunga lahi ai kiate koé?

Fakamatalaʻi ange ʻe aleaʻi ʻi he lēsoni ko ʻení ʻa e ngaahi fatongia fakalangi ʻo e houʻeiki tangatá. ʻOku ʻikai ha toe fatongia ʻe mahuʻinga ange ki ha tangata ka ko e fatongia ʻo e husepānití mo e tamaí. ʻI he fekumi ʻa e houʻeiki tangatá ke fakahoko ʻi he angatonu ʻa e ngaahi fatongiá ni, ʻoku nau hoko ange ai ʻo tatau mo e Tamai Hēvaní.

Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e ʻEfesō 5:25.

  • Ko e hā e tefitoʻi moʻoni ʻokú ke ako mei he potufolofola ko ʻení kau ki he founga ʻoku totonu ke fakahoko ʻe he husepānití? (Neongo te nau fakaʻaongaʻi ha ngaahi lea kehe, ka ʻoku totonu ke ʻiloʻi ʻe he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku totonu ke ʻofa ʻa e husepānití ʻi honau uaifí ʻo hangē ko e ʻofa ʻa Kalaisi ʻi he Siasí.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻoku fakahaaʻi ʻaki ʻe Sīsū ʻa ʻEne ʻofa ʻi he Siasí?

  • Ko e hā ʻe lava ke fai ʻe he ngaahi husepānití ke muimui ʻia Sīsū Kalaisi ʻi he founga ʻenau tauhi honau uaifí?

Fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo (1895–1985), pea kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
President Spencer W. Kimball

“Naʻe ʻofa lahi ʻa Kalaisi he Siasí pea mo hono kakaí, ʻo Ne loto fiemālie ke kātakiʻi e fakatangá maʻanautolu, kātekina e fakamaá maʻanautolu, matuʻuaki lototoʻa e mamahí mo e ngaohikovia fakaesino maʻanautolu, peá Ne toki foaki ʻEne moʻui maʻongoʻongá koeʻuhí ko kinautolu.

“ʻI he taimi ʻoku mateuteu ai e husepānití ke fai pehē ki hono fāmilí, he ʻikai ngata pē ʻi he uaifí ka ʻe tali ʻe he fāmilí ʻa ʻene takimuʻá” (“Home, the Place to Save Society,” Ensign, Jan. 1975, 5).

  • Ko e hā haʻo fakakaukau ʻi hoʻo fakakaukau ki he fakamatala ʻa Palesiteni Kimipoló?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe fakahoko ai ʻe ha tamai ha ngaahi feilaulau maʻa hono fāmilí ʻi hotau kuongá ni?

Fakamoʻoni ʻoku finangalo e Tamai Hēvaní ke feinga e kakai tangatá ke nau hoko ko ha husepāniti angatonu.

ʻEfesō 5:23; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:36–46

ʻOku totonu ke pule ʻa e ngaahi tamaí ʻi he māʻoniʻoni

Kole ki he kau akó ke nau fekumi ʻi he palakalafi hono fitu ʻo e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani” ke ʻilo e meʻa ʻoku finangalo ki ai ʻetau Tamai Hēvaní ki he ngaahi tamaí.

  • ʻOku ʻuhinga ki he hā ʻa e foʻi lea ko e pule? (Ke fai ha fakahinohino mo ha tataki ki he niʻihi kehé.)

  • Ko e hā e founga ʻe lava ke tokoni ai hono manatuʻi e kupuʻi lea “ʻi he palani fakalangi,” ki ha tangata ke ne fakahoko ʻa e ngaahi fatongia kuo foaki ʻe he ʻOtuá ki he ngaahi tamaí?

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kau akó ʻa e founga ʻoku totonu ke pule ai ha tamai ʻi he ʻapí, kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e ʻEfesō 5:23. Fakaafeʻi leva ha tokotaha ako kehe ke lau ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoní (1899–1994):

ʻĪmisi
President Ezra Taft Benson

“Naʻe fakamahino ʻe he ʻAposetolo ko Paulá ‘ko e ʻulu ʻo e fefiné ʻa e [husepānití] ʻo hangē ko e ʻulu ʻa Kalaisi ki he siasí’ ( ʻEfesō 5:23; ko e toki tānaki atu e fakamamafá). Ko e sīpinga ʻeni kuo pau ke tau muimui ai ʻi hotau fatongia ʻo e pule ʻi ʻapí. ʻOku ʻikai ke tau ʻilo ʻoku taki ʻe he Fakamoʻuí ʻa e Siasí ʻaki ha toʻukupu fakapuhopuhaʻa pe anga taʻeʻofa. ʻOku ʻikai ke tau ʻilo ʻoku taʻe-fakaʻapaʻapa pe liʻaki ʻe he Fakamoʻuí ʻa Hono Siasí. ʻOku ʻikai ke tau ʻilo ʻhano fakaʻaongaʻi ʻe he Fakamoʻuí e fakamālohí pe fakakounaʻí ke fakahoko ʻEne ngaahi taumuʻá. Pe te tau maʻu ʻa e Fakamoʻuí ʻokú Ne fai ha faʻahinga meʻa pē ka ko ia pē ʻokú ne fakamāmaʻi, hiki hake, fakafiemālieʻi, mo hakeakiʻi ʻa e Siasí. … Ko e faʻifaʻitakiʻanga ia kuo pau ke tau muimui ai ʻi heʻetau tataki fakalaumālie hotau ngaahi fāmilí” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni [2014], 221).

  • Te ke fakamatalaʻi fēfē ha tefitoʻi moʻoni naʻe akoʻi ʻe he ʻAposetolo ko Paulá mo Palesiteni Penisoní? (ʻOku totonu ke fakamatalaʻi ʻe he kau akó ha tefitoʻi moʻoni hangē ko ʻení: ʻI he taimi ʻoku ngāue ʻaki ai ʻe ha tangata ʻa e lakanga fakataulaʻeikí ʻi he moʻui taau ʻi hono ʻapí, te ne lava ʻo takiekina ʻi he angatonú hono uaifí mo e fānaú. Makehe mei aí, vahevahe ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení mo e kau akó: ʻI he feinga ʻa e houʻeiki tangatá ke fakahoko ʻi he angatonu e ngaahi fatongia ʻo e husepānití mo e tamaí, ʻoku nau hoko ai ʻo tatau ange mo ʻenau Tamai ʻi Hēvaní.)

Ke toe fakamatalaʻi ʻa e founga ke pule ai ha husepāniti mo ha tamai ʻi he ʻapí, fakakaukau ke vahevahe ʻa e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Hauati W. Hanitaá (1907–95):

ʻĪmisi
President Howard W. Hunter

“ʻI he tuʻutuʻuni fakalangí, ko e fatongia ke pule ʻi he ʻapí ʻoku ʻi he taha maʻu lakanga fakataulaʻeikí (vakai, Mōsese 4:22). Naʻe fakataumuʻa ʻe he ʻEikí ke hoko ʻa e uaifí ko e tokoni ʻoku taau (helpmeet) ki he tangatá ( ʻoku ʻuhinga ʻa e tāú (meet) ko e tuʻunga tatau)—ʻa ia, ko ha hoa tuʻunga tatau pea mo kaungā ngāue kakato. Ko e pule ʻi he māʻoniʻoní ʻoku fie maʻu ai ke vahevahe ʻa e fatongiá ʻi he husepānití mo e uaifí, pea mo ngāue fakataha ʻi he ʻilo pea mo kau fakataha ʻi he ngaahi meʻa fakafāmili kotoa pē. Ke ngāue ha tangata ʻo tauʻatāina pe taʻe fakakaukauʻi ʻa e ngaahi ongo mo e faleʻi ʻa hono uaifí ʻi hono puleʻi ʻo e fāmilí, ko ha pule taʻe-māʻoniʻoni ia” (“Being a Righteous Husband and Father,” Ensign, Nov. 1994, 50–51).

Kole ki he kau akó ke kumi hake ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:36–46. Fokotuʻu ange ke nau fakafekauʻaki ʻa e ʻEfesō 5:23, 25 mo e ngaahi veesi ko ʻení. (Tokoni ki he fānau akó ke fakatupulaki e taukei ako folofola ʻo hono fakafekauʻaki e folofolá ʻaki hono fakaafeʻi kinautolu ke faʻu ha ngaahi fakamoʻoni folofola ʻi he taimi totonú.)

ʻOange ki he kau akó ha kiʻi taimi ke ako ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121:36–39 pea fakakaukau ki he founga ʻoku fehangahangai ai ʻa e tuʻunga fakatakimuʻa ʻoku fakamatala ki ai e ngaahi veesi ko ʻení mo e tuʻunga fakatakimuʻa naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū Kalaisí.

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea ko e “ngaahi totonu ʻo e lakanga fakataulaʻeikí”? (ʻI he taimi ʻoku maʻu ai ʻe ha tangata ʻa e lakanga fakataulaʻeikí, ʻoku foaki kiate ia ʻe he ʻOtuá ha ngaahi totonu pau mo e mafai kiate ia. ʻE lava ʻe he tangatá ʻo ngāue ʻaki ʻa e ngaahi totonu ko ʻení ʻi he taimi ʻokú ne ngāue ai ʻi he māʻoniʻoní.)

  • Ko e hā e meʻa ʻoku hoko ʻi he taimi ʻoku ʻikai moʻui anga-māʻoniʻoni ai ha taha maʻu lakanga fakataulaʻeikí? (ʻOku ʻave ʻe he ʻOtuá e ngaahi mālohi ʻo e langí mei he tangata ko iá, pea ʻikai toe lava ke ngāue ʻaki ʻe he tangatá e mafai ʻo e lakanga fakataulaʻeikí; ʻoku mamahi ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní.)

Ke mahino ʻa e founga ʻoku totonu ke tataki ai ʻe ha tamai ʻa hono fāmilí, kole ki ha niʻihi ʻo e kau akó ke taufetongi hono lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 121: 41–46.

  • Ko e hā ha niʻihi ʻo e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ʻoku fakamatalaʻi ʻi he ngaahi veesi ko ʻení? ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku lava ai ʻe ha tamai ʻokú ne maʻu e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení ʻo ʻomi ʻa e mālohi ʻo e langí?

  • ʻE tokoni fēfē ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisi ko ʻení ki he pule ʻa e ngaahi tamaí ʻi honau fāmilí? (Mahalo te ke lava ʻo fakamahinoʻi ʻoku totonu foki ke fakatupulaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga faka-Kalaisí ʻe he kakai fefiné.)

  • Fakamatalaʻi pe ʻe mei ongo fēfē ke hoko ko e hoa pe fānau ʻa ha tangata ʻoku feinga ke muimui he sīpinga ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisí ʻi he founga ʻokú ne tataki ʻaki hono fāmilí.

Fakaʻaliʻali pea vahevahe e lea ko ʻeni kuo tohi ʻe he Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻi he 1973:

“Ko e tuʻunga fakatakimuʻa ʻo e tamaí ʻa e faʻahinga tuʻunga fakatakimuʻa mahuʻinga tahá. Naʻe pehē maʻu pē; pea ʻe pehē maʻu ai pē ia. Tamai, ʻokú ke puleʻi ʻa e ʻapí, ʻaki e tokoni mo e faleʻi mo e poupou ho hoa taʻengatá. ʻOku ʻikai ko ha meʻa ia pe ko koe ʻoku taau pe lelei tahá, ka ko ha meʻa mahuʻinga ia ʻo e fono mo e fatongia [fakalangí]” (“Father, Consider Your Ways,” Ensign, June 2002, 16).

  • Houʻeiki fafine, ko e hā te ke lava ʻo fai ke poupouʻi ai e kau talavoú ke nau fakahoko totonu honau ngaahi fatongia fakalangi mo e ngaahi fatongia ʻi honau fāmili he kahaʻú?

  • Ko e hā ʻe lava ke mou takitaha fai—ʻa e tangata mo e fafine fakatouʻosi—he taimí ni ke mateuteu lelei ange ai ke taki ʻi ho fāmili he kahaʻú?

Mātiu 2:13–16; 1 Tīmote 5:8; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:28; 83:2, 4

Kuo pau ke tokonaki mo maluʻi ʻe he tamaí honau fāmilí.

Kole ki he kau akó ke nau lau ʻa e 1 Tīmote 5:8 mo e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 75:28; 83: 2, 4, pea feinga ke ʻiloʻi ha toe fatongia mahuʻinga ʻe taha ʻo e tamaí. (Te ke lava ʻo fokotuʻu ange ke fakafekauʻaki ʻe he kau akó ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku ʻamanaki mai ai e ʻEikí ke tokonaki ʻe he tamaí ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e moʻuí maʻa hono fāmilí? (ʻI he tali ʻa e kau akó, fakamahinoʻi ange ʻe lava ke tokoni ʻa e faʻeé maʻa hono fāmilí, ʻi ha ʻapi ʻoku ʻi ai ha faʻē tāutahá.)

  • Ko e hā ʻe lava ke ʻuhinga ki ai e ngaahi potufolofola ko ʻení ki ha talavou teʻeki mali?

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi e lea ko ʻeni ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelií (1910–2008):

ʻĪmisi
President Gordon B. Hinckley

“Ngāue ke maʻu ha ako fakaʻatamai. Maʻu ʻa e ako kotoa te ke ala lavá. Ko e konga lahi ʻo e māmaní te nau totongi koe ʻo fakatatau mo ho mahuʻinga ʻoku nau fakakaukau ki aí. … Ko ho tefitoʻi fatongiá ke tokonaki maʻa ho fāmilí” (“Living Worthy of the Girl You Will Someday Marry,” Ensign, May 1998, 50).

Fakamamafaʻi ki he kau akó ʻoku mahuʻinga ki he kau talavoú mo e kau finemuí fakatouʻosi ke fakaʻaongaʻi ʻa e taimi ko ʻení ʻi heʻenau moʻuí ke maʻu ʻa e ako mo e ako fakangāue lahi taha te nau lavá, ki he malu honau fāmilí ʻi he kahaʻú.

Fakamahinoʻi ange naʻe akonaki ʻa e kau taki ʻo e Siasí ʻi he fanongonongo ki he fāmilí, ʻoku ʻa e ngaahi tamaí ke tokonaki mo maluʻi honau fāmilí.

  • Ko e hā ha ngaahi fakatuʻutāmaki ʻoku fakamanamanaʻi ai e ngaahi fāmilí he ʻahó ni?

  • Ko e hā ha founga kuó ke mamata ai ki hono maluʻi ʻe ha tamai angatonu hono fāmilí?

Fakaʻaliʻali ʻa e lea ko ʻeni naʻe fai ʻe Palesiteni Hauati W. Hanitaá, pea kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
President Howard W. Hunter

“ʻOku maluʻi ʻe ha tamai angatonu ʻene fānaú ʻaki hono taimí mo ʻene kau ʻi heʻenau ngaahi ʻekitivitī mo e fatongia fakasōsialé, fakaakó, mo fakalaumālié” (“Being a Righteous Husband and Father,” Ensign, Nov. 1994, 51).

  • Te ke fakaʻaongaʻi fēfē ʻa e faleʻi ko ʻení ʻi ho fāmili he kahaʻú pe lolotonga ní?

Fakaafeʻi e kau akó ke fakakaukau ki he founga te nau fekumi ai ke fakamālohia mo maluʻi honau fāmilí pea hiki leva ʻenau ngaahi fakakaukaú.

Fakamatalaʻi ange te tau lava ʻo ako ha tefitoʻi moʻoni mahuʻinga mei he tokangaʻi ʻe Siosefa ʻa e talavou ko Sīsuú. Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau ʻa e Mātiu 2:13–16, ʻo kumi e meʻa naʻe fai ʻe Siosefa ke maluʻi ʻa e valevale ko Kalaisí mei he fakatuʻutāmakí.

Talaange ki he kau akó neongo ʻoku ngalingali he ʻikai fie maʻu ke nau hiki ke maluʻi honau fāmilí, ka te nau lava ʻo fakatatau pe fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi veesi ko ʻení kiate kinautolu ʻaki hono vakavakaiʻi ha ngaahi fakamatala fakaikiiki mahuʻingá:

  • Ko e hā naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí kia Siosefa ʻi he veesi 13?

  • Ko e fē e taimi mo e founga naʻe tali ʻaki ʻe Siosefa ki he fakatokanga ko ʻení?

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ai e ngaahi tamaí ʻo muimui ki he sīpinga ʻa Siosefa ki hono maluʻi honau fāmilí? (Fakapapauʻi ʻoku mahino ki he kau akó ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI he fekumi mo muimui ʻa e ngaahi tamaí ki he fakahinohino mei he ʻEikí, te nau lava ai ʻo maluʻi lelei ange honau fāmilí.)

ʻOku Totonu Ke Fakahoko ʻe he Houʻeiki Tangatá mo e Fafiné ʻa e Palani ʻa e ʻEikí

Fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Lisiate G. Sikoti ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
Elder Richard G. Scott

“Kapau ko ha talavou matuʻotuʻa feʻunga koe ka ʻoku teʻeki ai ke ke mali, ʻoua naʻa maumauʻi ho taimí he meʻa taʻeʻaongá. Hoko atu e moʻuí peá ke tokanga taha ki he teuteu ke malí. Longomoʻui ʻi hono fakahoko e ngaahi taumuʻa māʻoniʻoni ʻi he moʻui ní. Kau talavou, fai ha ngāue fakafaifekau lelei. Pea toki fai leva e meʻa mahuʻinga tahá ko hano kumi hao hoa taʻengata ʻoku tāú. …

“…ʻOku hanga ʻe he malí ʻo ʻomi ʻa e ʻātakai totonu ke ikunaʻi ai ha faʻahinga fakaʻamu siokita. ʻOku ou tui ko e taha e ʻuhinga ʻoku faleʻi ai ke ke mali ʻi hoʻo kei talavoú ke taʻofi hano fakatupulaki ha faʻahinga anga ʻe faingataʻa hano liliu” (“Ko e Ngaahi Tāpuaki Taʻengata ʻo e Malí,” Ensignpe Liahona, Mē 2011, 95–97).

  • ʻI he māmani ʻo e ʻaho ní, ko e hā ha ngaahi faingataʻa ʻokú ne ʻai ke fakatoloi ʻe he kau talavoú mo e kau finemuí ʻa e malí?

  • Ko e hā ʻoku feinga ai e filí ke ne tohoakiʻi atu ʻa e kau talavoú mo e kau finemuí mei he fekumi ki he ngaahi vā fetuʻutaki ʻe lava ke iku ki he malí mo e maʻu ha fānaú?

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku faleʻi maʻu ai pē e kau takí ki he kau talavoú ke feinga mālohi ke ʻi ai ha ngaahi vā fetuʻutaki ʻe lava ke iku ki he malí?

(Fakatokangaʻi ange: Lolotonga ʻa e fealēleaʻaki ko ʻení, tokanga ki he foʻi moʻoni ʻoku ʻi ai ha kau talavou ʻi hoʻo kalasí mahalo he ʻikai ke nau mali pe hoko ko ha tamai koeʻuhí ko e ngaahi tūkunga ʻoku ʻikai ke nau puleʻi.)

ʻI hoʻo fakaʻosí, fakakaukau ki he ngaahi tūkunga hoʻo kau akó. Ko e hā te ke lava ʻo fakatukupaaʻi hoʻo kau ako tangatá ke fai ke fakahoko ai honau ngaahi fatongia ke hoko ko ha husepāniti mo ha tamai angatonú? Te ke lava ʻo fakaafeʻi hoʻo kau akó kotoa ke tokanga taha ki hono fakatupulaki ha ʻulungaanga faka-Kalaisi pau, hangē ko e faʻa kātakí pe ko hono fakahaaʻi e ʻofá ki he niʻihi kehé, ʻa ia ʻe lelei ai honau fāmilí.

Laukonga ʻa e Kau Akó