Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 22: Ko hono Fakatupulaki ha Fāmili Lavameʻá


Lēsoni 22

Ko hono Fakatupulaki ha Fāmili Lavameʻá

Talateú

ʻOku fakamatalaʻi ʻe he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani” ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku totonu ke akoʻi ʻe he mātuʻá ki heʻenau fānaú. ʻE aleaʻi ʻe he lēsoni ko ʻení ʻa e fatongia ʻo e mātuʻá ke akoʻi ʻa e fānaú fekauʻaki mo e “fakaʻapaʻapá, … manavaʻofá, ngāué, pea mo e ngaahi ʻekitivitī ʻoku fakatupulakí.” ʻE aleaʻi foki mo e fatongia ʻo e mātuʻá ke akoʻi ʻa e fānaú “ke nau feʻofoʻofani mo fetauhiʻaki, tauhi ʻa e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, pea hoko ko ha kau tangataʻifonua tauhi lao” (Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 129). ʻOku tokoni hono akoʻi ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ki he mātuʻá ke faʻu ha fāmili lavameʻá.

Laukonga Puipuituʻá

  • Dallin H. Oaks, “Lelei, Lelei Ange, Lelei Tahá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2007, 104–8.

  • Susan W. Tanner, “Did I Tell You … ?” Ensign or Liahona, May 2003, 73–75.

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Ko e ngaahi tefitoʻi moʻoni ki ha fāmili lavameʻá

Teuteuʻi e kau akó ki he lēsoni ko ʻení ʻaki hano fakaʻaliʻali e fakamatala ko ʻeni meia Palesiteni Tēvita O. Makei (1873–1970):

ʻĪmisi
President David O. McKay

“ʻOku ʻikai ha toe ngāue lavameʻa te ne lava ʻo fetongi huhuʻi e tō nounou ʻoku hoko ʻi ʻapí” (toʻo mei he J. E. McCulloch, Home: The Savior of Civilization (1924), 42; ʻi he Conference Report, Apr. 1935, 116.

  • Fakakaukau ki he meʻa kuó ke ako ʻi he kalasi ko ʻení, ko e hā ha ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku tokoni ki hono faʻu ha fāmili lavameʻá?

Ke tokoni ke tali e fehuʻi ko ʻení, fakaʻaliʻali pea lau leʻolahi ʻa e fakamatala ko ʻeni mei he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani”:

“ʻOku faʻu mo pukepuke ʻa e nofo-mali mo e ngaahi fāmili ʻoku fiefiá ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e tuí, lotú, fakatomalá, faʻa fakamolemolé, fakaʻapaʻapá, ʻofá, manavaʻofá, ngāué, pea mo e ngaahi ʻekitivitī ʻoku fakatupulakí.”

Fakamatalaʻi ange ki he kau akó kuo aleaʻi ʻa e lahi taha ʻo e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he fakamatala ko ʻení ʻi he ngaahi lēsoni kimuʻá. Ke nofotaha e tokangá ʻi he ngaahi ʻulungaanga kuo teʻeki aleaʻí, hiki e ngaahi meʻá ni ʻi he palakipoé:

Fakaʻapaʻapá

Manavaʻofá

Ngāué

Ngaahi ʻekitivitī fakatupulakí

Vahevahe ʻa e kalasí ki ha ngaahi kulupu iiki pea vahe ha taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga ko ʻení ki he kulupu. Kole kinautolu ke nau aleaʻi e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

Fakaʻapaʻapá

  • Ko e hā ʻa e niʻihi ʻo e ngaahi meʻa lelei ʻoku hoko ʻi he ngaahi fāmilí ʻi he taimi ʻoku fakaʻapaʻapaʻi ai ʻe he mātuʻá ʻenau fānaú? ʻI he taimi ʻoku fakaʻapaʻapaʻi ai ʻe he fānaú ʻenau mātuʻá? ʻI he taimi ʻoku fefakaʻapaʻapaʻaki ai e mātuʻá?

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻo hono fakahaaʻi e fakaʻapaʻapá ʻe lava ke ke vahevahe mei he ngaahi aʻusia ho fāmilí?

Manavaʻofá

  • Ko e hā ha ngaahi founga ʻe lava ke akoʻi ʻe he mātuʻá ke ongoʻi manavaʻofa ʻa e fānaú ki he kau mēmipa kehe ʻo e fāmilí?

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻo hono akoʻi ʻo e manavaʻofá ʻe lava ke ke vahevahe mei ho fāmilí pe ngaahi fāmili ʻokú ke ʻiloʻí?

Ngāué

  • Ko e hā ʻoku hoko ai ʻa e ngāué ko e konga ʻo ha fāmili lavameʻá?

  • ʻE lava fēfē ke tokoniʻi ʻe he mātuʻá ke maʻu ʻe heʻenau fānaú ʻa e nēkeneka mo e fiefia ʻi he ngāué?

  • Ko e hā ha ngaahi sīpinga ʻo hono akoʻi e fānaú ke ngāué te ke lava ʻo vahevahe mei ho fāmilí pe ngaahi fāmili ʻokú ke ʻiloʻí?

Ngaahi ʻekitivitī fakatupulakí

Talaange ki he kulupu ko ʻení ʻi he taimi ʻoku siʻisiʻi ai e taimi ke feohi ʻa e fāmilí ʻi he ngaahi ʻekitivitī fakafāmilí, ʻoku fakapotopoto ke fili ʻa e ngaahi ʻekitivitī ko ia ʻoku mahuʻinga tahá. Kole ki he kulupu ko ʻení ke lau ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá pea aleaʻi e ngaahi fehuʻi ʻoku hoko mai aí:

ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks

“ʻI heʻetau fakakaukauʻi e ngaahi fili kehekehé, ʻoku totonu ke tau manatuʻi ʻoku ʻikai feʻunga pē ke lelei ha meʻa. ʻOku ʻi ai haʻatau ngaahi fili ʻoku toe lelei ange pea ko e lelei tahá ha niʻihi. …

“Ko ʻetau ngaahi fili mahuʻinga tahá ʻoku fekauʻaki ia mo e ngaahi meʻa fakafāmilí. … ʻI heʻetau fili e meʻa ke fai ʻi he taimi ʻoku tau fakataha ai mo hotau fāmilí, ʻoku totonu ke tau tokanga ke ʻoua naʻa tau fakamoleki hotau taimí ʻi hono fai ʻo ha ngaahi meʻa ʻoku lelei kae siʻi ange hotau taimi ki he ngaahi meʻa ʻoku lelei ange pe lelei tahá. Naʻe ʻalu haku kaumeʻa mo hono fāmili kei talavoú, ʻi ha ngaahi ʻeveʻeva mālōlō he faʻahitaʻu māfaná, ʻo kau ai haʻanau ʻaʻahi ki ha ngaahi feituʻu fakahisitōlia. ʻI he fakaʻosinga ʻo e faʻahitaʻu māfaná, naʻá ne fehuʻi ange ki hono foha ne kei taʻu hongofulu tupú pe ko e fē meʻa naʻá ne saiʻia taha aí ʻi he ngaahi meʻa ne nau fakahokó. Ne hoko ʻa e talí ko e ako ki he tamaí pea mo kinautolu naʻá ne talanoa ki aí. Naʻe tali ange ʻe he tamasiʻí, ‘Ko e meʻa ne u saiʻia taha ai ʻi he faʻahitaʻu māfana ko ʻení, ko e efiafi ko ia ne ta tākoto ai he musié ʻo siofi e ngaahi fetuʻú mo talanoá.’ ʻE lava pē ke lelei e ngaahi ʻekitivitī manakoá ia ki he fānaú ka ʻoku ʻikai ke nau lelei ange maʻu pē kinautolu ʻi hano fakamoleki ha taimi fakatāutaha mo ha mātuʻa ʻofa” (“Lelei, Lelei Ange, Lelei Tahá,” Liahona, Nōvema 2007, 104–5).

  • ʻE lava fēfē ke tokoniʻi kitautolu ʻe he aʻusia ʻa e tamai mo e foha ko ʻení ke mahino kiate kitautolu ʻa e mahuʻinga ʻo e “ngaahi ʻekitivitī ʻoku fakatupulakí” ʻi ha fāmili?

  • ʻE lava fēfē ke ngāue fakataha ha fāmili ke ʻai ke mahuʻingamālie ange e ngaahi ʻekitivitī ʻoku fakatupulakí?

Hili ha taimi feʻunga, kole ki he ngaahi kulupú ke vahevahe ʻenau ngaahi fakamatala fakanounou ʻo ʻenau fealeaʻakí mo e kalasí kotoa.

Fakaʻosi e konga ko ʻeni ʻo e lēsoní ʻaki hono fakaʻaliʻali e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Tieta F. ʻUkitofa ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí, pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
President Dieter F. Uchtdorf

“Kuo pau ke tau fakamuʻomuʻa hotau fāmilí koeʻuhí ‘he ʻikai lava ʻe ha ngāue lavameʻa ʻo totongi huhuʻi ha maumau ʻe hoko’ ʻi [hotau ngaahi fāmilí]. ʻOku tau faʻu ha fetuʻutaki fakafāmili loloto mo feʻofoʻofani ʻi hono fai fakataha e fanga kiʻi meʻa faingofuá, hangē ko e kai efiafí, efiafi fakafāmili ʻi ʻapí, mo fiefia fakatahá. Ko e sipela ʻo e ʻofá ʻi he fetuʻutaki fakafāmilí ko e t-a-i-m-i, taimi. Ko e kī ki he fāitaha ʻi ʻapí ko e tuku ha taimi ke fakataha ai” (“ʻO e Ngaahi Meʻa Mahuʻinga Tahá,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 21–22).

  • ʻE lava nai ke ke vahevahe haʻo aʻusia ʻi haʻo feohi ʻi ha taimi mahuʻingamālie mo ha mātuʻa pe mēmipa ʻo e fāmilí?

ʻEke ki he kau akó pe ʻoku ʻi ai ha taha te ne fie vahevahe ʻenau fakakaukaú pe fakamoʻoni ʻo kau ki he founga ʻoku lava ai ʻe ha taha ʻo e ngaahi ʻulungaanga ʻoku hiki atu ʻi he palakipoé ʻo faitāpuekina e ngaahi fāmilí.

Teutalōnome 6:4–7; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:5–6; Ngaahi Tefito ʻo e Tuí 1:12

Fatongia ʻo e mātuʻá ke akoʻi e fānaú

Kole ki he kau akó ke fekumi ʻi he palakalafi ono ʻo e “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” ʻo kumi ʻa e ngaahi meʻa pau ko e fatongia toputapu ʻo e mātuʻá ke akoʻi ki heʻena fānaú. ʻI he tali ʻa e kau akó, hiki ʻeni ʻi he palakipoé:

Ke feʻofaʻaki mo fetokoniʻaki

Ke tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá

Ke hoko ko ha kau tangataʻi fonua tauhi lao

Fakamamafaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku fekauʻi ʻa e mātuʻá ke akoʻi ʻenau fānaú ke feʻofaʻaki mo fetauhiʻaki, tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá, pea ke hoko ko e kau tangataʻi fonua tauhi lao.

Kole ki he kau akó ke kumi hake ʻa e Teutalōnome 6. Fakamatalaʻi ange ʻoku lekooti ʻi he vahe ko ʻení ʻa e ngaahi fakahinohino ki he fānau ʻo ʻIsilelí ke tauhi e ngaahi fekaú. Fakaafeʻi e kau akó ke lau fakalongolongo ʻa e Teutalōnome 6:4–7 pea fakatatau ʻa e pōpoakí kiate kinautolu ʻaki hono fakafetongi ʻaki honau hingoá e taimi kotoa pē ʻoku pehē ai e folofolá “te ke,” “hoʻo,” “ho,” pe “koe.”

  • ʻOku uesia fēfē ʻe hono fakafetongi ʻaki ho hingoá ʻa hoʻo mahino ki he ngaahi veesi ko ʻení?

  • Fakatatau ki he veesi 7, ʻoku totonu ke akoʻi tuʻo fiha ʻe he mātuʻá ʻena fānaú?

Tuhu ki he kupuʻi lea “ke feʻofaʻaki mo fetokoniʻaki” ʻi he palakipoé. Aleaʻi e ʻuhinga ʻo e kupuʻi lea ko ʻení ʻaki hono lau e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Sēmisi E. Fausi (1920–2007) ʻo e Kau Palesitenisī ʻUluakí pea fai ange e ngaahi fehuʻi ʻoku hokó:

ʻĪmisi
President James E. Faust

“ʻOku ʻomi ha ngaahi faingamālie he meimei ʻaho kotoa pē ke fai ha ngāue taʻesiokita maʻá e niʻihi kehé. ʻOku taʻe fakangatangata ʻa e ngaahi ngāue peheé pea ʻoku lava pē ke faingofua ʻo hangē ko ha lea ʻofa, nima fie tokoni, pe ha malimali angaʻofa” (“What’s in It for Me?” Ensign pe Liahona, Nov. 2002, 21–22).

  • Ko e hā e lahi ʻo e ngaahi faingamālie ʻokú ke maʻu he ʻaho takitaha ke ʻofa mo tokoniʻi ai e kau mēmipa ho fāmilí?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ke fakamuʻomuʻa ange ʻa hono tokoniʻi e kau mēmipa ho fāmilí?

ʻOange ki he kau akó ha kiʻi taimi ke fakalaulauloto ki he meʻa te nau lava ʻo fai lelei ange ke tokoniʻi e kau mēmipa honau fāmilí pea fakahaaʻi e ʻofa kiate kinautolú?

Tuhuʻi ange ʻa e kupuʻi lea “ke tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá” ʻi he palakipoé pea fehuʻi ange:

  • Ko e hā ʻoku totonu ke hoko ai hono akoʻi ʻo e fānaú ke tauhi e ngaahi fekau ʻa e ʻOtuá ko e tefitoʻi fatongia ʻo e mātuʻá?

Vahevahe ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa Sisitā Sūsana W. Tena, ne hoko kimuʻa ko e palesiteni lahi ʻo e Kau Finemuí. Fakamatalaʻi ange ʻoku fakamanatu ʻe Sisitā Tena ʻi he lea ko ʻení ha faleʻi naʻá ne ʻoange ki ha taha ʻo ʻene ngaahi tama fefine ne toki mali pea kamata faʻu ʻa hono fāmilí:

ʻĪmisi
Susan W. Tanner

“Vakai ki he sīpinga ʻi he ʻapi hoʻo ngaahi kuí. Ne fakatou ʻohake ʻe he ngaahi kuí ʻenau ‘fānaú ʻi he māmá mo e moʻoní’ (T&F 93: 40). [Ko e ʻapi ne tupu hake ai hoʻo tamaí] ko ha fale ʻo e akó. Naʻá ne pehē ʻi he meʻafakaʻeiki ʻo ʻene tamaí kuo teʻeki ai ke ne ako ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongoleleí ʻi ha fakataha ʻa e Siasí naʻe teʻeki ke ne ako ʻi hono ʻapí tonu. “Ne hoko ʻa e Siasí ko ha fakalahi ki hono ʻapí” (“Did I Tell You … ?” Ensign pe Liahona May 2003, 73).

  • Te ke lava fēfē ʻo teuteu ke fokotuʻu ha fale ʻo e ako—ʻo hangē ko ia ne fakamatalaʻi ʻe Sisitā Tená—ki ho fāmilí? Ko e hā ha ngaahi fakakaukau te ke ala maʻu kapau ʻe lea ʻaki ʻeni ʻe hoʻo fānau ʻi he kahaʻú ʻo kau ki he ʻapi ne nau tupu hake aí?

Tuhu ki he kupuʻi lea “ke hoko ko ha kau tangataʻi fonua tauhi lao” ʻi he palakipoé. Talaange ki he kau akó ʻoku lekooti ʻe he Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134 ha “talaki fakahā ʻo e tui ʻo kau ki he ngaahi puleʻangá mo e ngaahi laó” ( ʻuluʻi fakamatala ki he vahe 134). Tokoni ke mahino ki he kau akó ʻa e kanotohi ʻo e vahe ko ʻení ʻaki hono ʻai ke lau leʻolahi ʻe ha tokotaha ako ʻa e ʻuluʻi fakamatala ki he vahé. Fakaafeʻi leva ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 134:5–6 pea lau ʻe ha tokotaha ako kehe ʻa e tefito ʻo e tui hono hongofulu mā uá. Kole ki he kalasí ke kumi ʻa e meʻa ne akoʻi ʻe he ʻEikí ʻo kau ki he ngaahi lao ʻo e fonuá.

  • Ko e hā e ngaahi akonaki fekauʻaki mo e ngaahi puleʻangá mo e ngaahi lao ʻo e fonuá ʻoku makehe kiate koé? (Ke maʻu ha fakahinohino lahi ange, fakakaukau ke fakaafeʻi e kau akó ke nau lau pea fakafekauʻaki ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 58:21 mo e 98:4–6.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ke hoko ʻa e ʻapí ko e tefitoʻi feituʻu ke ako ai e fānaú ke talangofua ki he ngaahi lao ʻo e fonuá?

Fakakaukau ke vahevahe e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder Neal A. Maxwell

“ʻI he siʻi ange hono fakahoko e fatongia fakaemātuʻá, ʻoku fakautuutu leva e fie maʻu ke tauhi e ngaahi laó. ʻE tokosiʻi maʻu pē ʻa e kau polisí kapau ʻe tokosiʻi e ngaahi mātuʻa leleí! Ko e meʻa tatau pē, he ʻikai feʻunga e ngaahi fale fakapōpulá kapau ʻoku ʻikai ha ngaahi ʻapi leleí” (“Take Especial Care of Your Family,” Ensign, May 1994, 89).

  • ʻOkú ke pehē ko e hā e founga ʻe lava ke akoʻi ʻaki ʻe he mātuʻá e fānaú ke talangofua ki he ngaahi lao ʻo e fonuá?

  • ʻOkú ke ʻiloʻi ha taha ʻokú ne talangofua matematé mo fakaʻapaʻapa ki he ngaahi lao ʻo e fonuá mo e kau ʻōfisa fakapuleʻangá? ʻOkú ke pehē ʻe kaunga fēfē e tōʻonga ko ʻení ki he fānau ʻa e tokotaha ko iá?

Poupouʻi e kau akó ke nau tuku ha taimi ʻi he ngaahi ʻaho ka hoko maí ke fakalaulauloto ai ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo pau ke akoʻi ʻe he mātuʻá ke faʻu ha fāmili lavameʻá. Kole ange ke nau faʻu ha palani ʻo e founga te nau lava ai ʻo muimui ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻenau moʻuí he taimí ni pea fakakau atu kinautolu ki honau fāmili he kahaʻú.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó