Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 28: Poupouʻi e Fāmilí ko e ʻIuniti Mahuʻinga ʻo e Sosaietí


Lēsoni 28

Poupouʻi e Fāmilí ko e ʻIuniti Mahuʻinga ʻo e Sosaietí

Talateú

Kuo ʻosi fakahā ʻe he kau palōfita ʻo onopōní: “ʻOku mau kole ai ki he tangataʻi fonua falalaʻanga mo e kau ʻōfisa fakapuleʻanga ʻi he feituʻu kotoa pē ke mou poupouʻi ʻa e ngaahi lao kuo fokotuʻu ke ne pukepuke mo fakamālohia ʻa e fāmilí ʻi heʻene hoko ko e tefitoʻi ʻiuniti mahuʻinga ʻo e sosaietí” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 129 ʻE tokoni ʻa e lēsoni ko ʻení ke mahino ki he kau akó ʻa e founga ʻe lava ke nau muimui mo taukapoʻi ʻa e faleʻi fakapalōfita ko ʻení.

Laukonga Puipuituʻá

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

ʻAlamā 43:9, 30, 45, 48

Ko hotau fatongia ke taukapoʻi ʻa e tokāteline mo e ngaahi makatuʻunga angamaʻa ʻo e fāmilí

Teuteuʻi e kau akó ki he lēsoni ko ʻení ʻaki haʻo talaange ʻoku nofo taha ia ʻi hotau fatongia ke taukapoʻi e fāmilí. Vahevahe ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Pulusi D. Poota ʻo e Kau Fitungofulú:

ʻĪmisi
Elder Bruce D. Porter

“Ko e Siasí ko ha faʻunga siʻisiʻi pē ia ʻi hono fakatatau ki he māmaní fakakātoa. Ka neongo iá, ʻoku ʻikai totonu ke fakasiʻisiʻi ʻe he Kāingalotú ʻi heʻenau hoko ko ha kakaí ʻa e mālohi ʻo ʻetau sīpingá, pe ko ʻetau malava ke fakalotoʻi ʻa e fakakaukau ʻa e kakaí, fulihi e ngaahi ākenga koví, pe fakaafeʻi e ngaahi laumālié ke hū he matapaá pea ʻaʻeva ʻi he founga kuo fili ʻe he ʻEikí. ʻOku totonu ke tau fai hotau lelei tahá, ʻo ngāue fakataha mo e kakai mo e ngaahi kautaha ʻoku tau fakakaukau tataú, ke taukapoʻi e fāmilí pea hiki hake ha leʻo ʻo e fakatokangá pea mo ha fakaafe ki he māmaní” (“Defending the Family in a Troubled World,” Ensign, June 2011, 18).

  • Ko e hā hoʻo ngaahi fakakaukau fekauʻaki mo e fatongia ʻo e Kāingalotú ke taukapoʻi e fāmilí he māmani ʻo e ʻahó ni?

Talaange ki he kau akó ne ʻi ai e ngaahi taimi kehekehe naʻe fakamanamanaʻi ai ʻe he kau Leimaná e tauʻatāina fakalotu mo e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga fakafāmili ʻa e Kau Nīfaí. ʻI hono ako e ngaahi meʻa ne nau aʻusiá, ʻe lava ke tau ako ai ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻe lava ʻo fakatatau ki hotau kuonga ní. (Ko hono fakatatau ko ia e folofolá kiate kitautolú ko ha taukei ako folofola ia ʻe lava ke ke fakamamafaʻi ʻi he lēsoni ko ʻení.) Fakamatalaʻi ange ʻoku hiki ha aʻusia ʻe taha ʻo e kau Nīfaí ʻi he ʻAlamā 43.

Hiki ʻa e ʻAlamā 43:9, 30, 45, 48 ʻi he palakipoé, pea kole ki he kau akó ke fekumi ki ha ngaahi foʻi lea mo e kupuʻi lea ʻoku tokoni ke mahino kiate kitautolu e mahuʻinga ʻo hono taukapoʻi ʻo e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻinga fakafāmilí mo e tauʻatāina fakalotú ʻi he māmani ʻo e ʻaho ní. Fokotuʻu ange ki he kau akó ke nau fakaʻilongaʻi e ngaahi lea mo e kupuʻi lea ko ʻení.

  • Ko e hā ha ngaahi foʻi lea mo e ngaahi kupuʻi lea ʻoku nau fakahaaʻi ʻa hono mahuʻinga ʻo hono taukapoʻi hotau ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻinga fakafāmilí mo e tauʻatāina fakalotú? Ko e hā e tefitoʻi moʻoni naʻá ke ako fekauʻaki mo e mahuʻinga hono taukapoʻi hotau ʻulungaanga mahuʻinga fakafāmilí mo e tauʻatāina fakalotú? (ʻOku totonu ke kau ʻi he ngaahi talí e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻOku ʻi ai hotau fatongia toputapu ke taukapoʻi pea taukaveʻi ʻa ʻetau ngaahi tuʻunga ʻulungaanga fakafāmilí mo e tauʻatāina fakalotú.)

  • ʻOkú ke pehē ko e hā ʻoku mahuʻinga ai ki he kau mēmipa ʻo e Siasí ke poupouʻi mo maluʻi e fāmilí ʻi honau tukui koló?

  • Te tau lava fēfē ʻo fakaʻaongaʻi e mītia fakasōsialé ke poupouʻi mo taukapoʻi e fāmilí?

Fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā L. Tomu Peuli (1922–2015) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder L. Tom Perry

“ʻOku tau loto ke ongona hotau leʻó ʻoku tau fakafepakiʻi e tōʻonga moʻui fakalusa mo feliliuaki ʻoku feinga ke ne fakafetongi e faʻunga ʻo e fāmilí naʻe fokotuʻu ʻe he ʻOtuá tonu pē. ʻOku tau toe loto ke ongona hotau leʻó ʻi hono fakamoʻoniʻi ʻo e fiefia mo e nonga ʻoku ʻomi ʻe he ngaahi fāmili tukufakaholó. Kuo pau ke hokohoko atu ʻetau fakaongo atu hotau leʻó ki he māmaní ʻi hono talaki e ʻuhinga ʻoku matuʻaki mahuʻinga ai e nofomalí mo e fāmilí, ʻa e ʻuhinga ʻoku fuʻu fie maʻu ai e nofomalí mo e fāmilí pea mo e ʻuhinga te na mahuʻinga maʻu ai peé” (“ʻUhinga ʻoku Mahuʻinga ai e Malí mo e Fāmilí—He Feituʻu Kotoa pē ʻo e Māmaní,” Ensign pe Liahona, Mē 2015, 42).

  • Fakatatau kia ʻEletā Peuli, ko e hā ʻoku totonu ke tau fakahaaʻi fekauʻaki mo e fāmilí?

  • Ko e hā kuó ke mamata kuo fai ʻe ha niʻihi kehe ke tuʻu hake pea fakapapauʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e fāmilí pe maluʻi mei he ngaahi ʻohofi ʻo e fāmilí? (Fakamahinoʻi ange ʻoku kau ʻi hono maluʻi e fāmilí ʻa hono ʻohake ha fāmili mālohi pea pehē ki hono taukapoʻi ʻo e fāmilí ʻi hono fie maʻú.)

Vahevahe ʻa e aʻusia ko ʻeni naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Niila L. ʻEnitaseni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder Neil L. Andersen

“Ne u toki talanoa kimuí ni mo ha Loumaile mei he ʻIunaiteti Siteití. Te u toʻo hangatonu mei heʻene ʻimeilí:

“ʻI he taʻu kuohilí ne kamata tohi ʻe ha niʻihi hoku kaungāmeʻá ʻenau fakakaukau ki he nofomalí ʻi he Facebook. Naʻe poupouʻi ʻe ha tokolahi ʻa e mali pē ʻa e tangata mo e tangatá pe fefine mo e fefiné, pea fakahaaʻi ʻe ha toʻu tupu Siasi ʻe niʻihi ʻa ʻenau “saiʻia” ʻi he ngaahi fakamatalá. Naʻe ʻikai ke u lea.

“‘Naʻá ku fakakaukau ke u fakahaaʻi ʻeku tui ki he nofomali totonú ʻi ha founga fakakaukau lelei.

“Naʻá ku tānaki fakataha hoku taá, mo e fakalea, ‘ʻOku ou tui ki he mali ʻi he vā ʻo ha tangata mo ha fefine.’ Naʻe ʻikai hano toe taimi kuó u kamata maʻu ha ngaahi tohi. “ʻOkú ke siokita.” “ʻOkú ke fakamaau.” Naʻe fakafehoanaki au ʻe ha niʻihi ki ha taha ʻoku ʻi ai haʻane taha pōpula. Pea ne u maʻu e tohi ko ʻení mei ha kaungāmeʻa lelei ko ha mēmipa mālohi ʻo e Siasí: “ʻOku fie maʻu ke ke ngaʻunu mo e taimí. ʻOku liliu e ngaahi meʻá pea ʻoku totonu ke pehē mo koe.”

Naʻá ne pehē, “Ne ʻikai ke u fakafetau ka naʻe ʻikai ke u toʻo ʻeku fakamatalá.”

“Naʻá ne fakaʻosi ʻo pehē: ‘Hangē ko e lea ʻa Palesiteni Monisoní, “Ko e taimi ʻe niʻihi, kuo pau ke ke tuʻu tokotaha ai.” Fakatauange pē, te tau tuʻu fakataha ko e toʻu tupu ʻi he mateakiʻi ʻo e ʻOtuá pea mo e ngaahi akonaki ʻa ʻEne kau palōfita moʻuí’” (“Ngaahi Faingataʻa Fakalaumālié,” Ensign pe Liahona, Mē 2014, 19–20).

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa kuó ke aʻusia ʻi hono taukaveʻi mo maluʻi e fāmilí?

  • Ko e hā e ola hoʻo ngaahi leá pe ngāué ki he niʻihi kehé?

Fakamoʻoni ange te tau lava ʻo maʻu ha ivi takiekina lelei ʻi hotau tukui koló pea tokoniʻi e ngaahi taumuʻa ʻo e palani ʻa ʻetau Tamai Hēvaní ʻi heʻetau poupouʻi pea maluʻi e ngaahi meʻa ʻokú ne fakamālohia e ngaahi fāmilí.

ʻAlamā 46:10–13, 16; 48:7–13

Maluʻi ʻo e fāmilí ʻi he tokoni ʻa e ʻOtuá mo e fakaʻapaʻapa ki he niʻihi kehé

Talaange ki he kau akó ʻoku lekooti ʻi he vahe 46 mo e 48 ʻo ʻAlamaá naʻe toe fakamanamanaʻi ʻa e kau Nīfaí ʻe he kau Leimaná. Vaheua e kalasí. Kole ki ha vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke lau ʻa e ʻAlamā 46:10–13, 16 pea lau ʻe he vaheua ʻe tahá ʻa e ʻAlamā 48:7–13. Kole ki he kau akó ke feinga ke ʻiloʻi e founga ʻe lava ke tau muimui ai ki he sīpinga ʻa e ʻEikitau ko Molonaí ʻi he ngaahi founga totonu ke poupouʻi ai e ngaahi meʻa ʻokú ne pukepuke mo fakamālohia ʻa e fāmilí. Hili ha taimi feʻunga, tokoni ki he kau akó ke fakatatau ʻa e ngaahi potufolofola ko ʻení ki hotau kuongá ni ʻaki hano fai e ngaahi fehuʻi ko ʻení:

  • ʻE fēfē hano fakatatau e ngaahi feinga ʻa ʻAmalekaia mo hono kau muimuí ki he ngaahi feinga ʻa kinautolu ʻoku nau ʻohofi e fāmilí he ʻaho ní?

  • Ko e hā ʻe lava ke tau ako mei he lea ʻa e ʻEikitau ko Molonaí? (Tokoni ke mahino ki he kau akó e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI he taimi ʻoku tau fekumi ai ki he tokoni ʻa e ʻOtuá mo feinga ke fakaʻaongaʻi kotoa e ngaahi maʻuʻanga tokoni ʻoku tau maʻú, te tau maʻu ha poto mo ha mālohi ke maluʻi hotau fāmilí, tui fakalotú mo ʻetau tauʻatāiná.)

  • Ko e hā ha ngaahi founga totonu te tau lava ai ʻo poupouʻi ha ngaahi meʻa ke fakamālohia mo maluʻi e fāmilí?

Fakakaukau ke fakaʻaongaʻi ʻa e ongo fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008) mo ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ke tokoni ki hono aleaʻi ʻo e fehuʻi kimuʻá:

ʻĪmisi
President Gordon B. Hinckley

“Tau kau atu ki he ngaahi ngāue lelei ʻa e koló. Mahalo ʻe ʻi ai ha ngaahi meʻa ʻe kau ai ha angaʻuli fakasekisuale mamafa, he ʻikai lava ke tau tukulolo ʻi he ngaahi meʻa fakatefitoʻi moʻoní. Ka te tau lava ʻi he faʻahinga meʻa peheé, ke taʻeloto kae ʻikai anga taʻetaau. Te tau lava pē ke talia ʻa e fakamātoato ʻa kinautolu he ʻikai ke tau lava ʻo tali honau ngaahi tuʻungá. Te tau lava ʻo fakamatalaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoní kae ʻikai ko e ʻulungāngá” (Teachings of Gordon B. Hinckley [1997], 131).

ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks

“Ko e taimi ʻoku tuʻuaki ai ʻe he kakai tuí honau tuʻungá ʻi he ngaahi potu fakapuleʻangá, ʻoku totonu ke nau kātakiʻi maʻu pē ʻa e ngaahi fakakaukau mo e ngaahi tuʻunga ʻo kinautolu ʻoku ʻikai ke nau tui tataú. Kuo pau ke lea maʻu ʻaki pē ʻe he kakai tuí e ʻofá, mahinó, mo e ongoʻi ʻofa ki honau ngaahi filí. Kuo fekau ʻa e kakai tui Kalisitiané ke nau ʻofa ki honau kaungāʻapí (vakai, Luke 10:27) pea mo fakamolemoleʻi kinautolu (vakai, Mātiu 18:21–35). ʻOku totonu foki ke nau toe manatuʻi mo e akonaki ʻa e Fakamoʻuí ke ‘tāpuakiʻi ʻa kinautolu ʻoku kapeʻi [kinautolú], fai lelei kiate kinautolu ʻoku fehiʻa kiate [kinautolú], pea hūfia ʻa kinautolu ʻoku faikovi mo fakatangaʻi [kinautolu]’ (Mātiu 5:44)” (Dallin H. Oaks, “Ko Hono Fakapalanisiʻi ʻo e Moʻoní mo e Kātakí,” Liahona, Fēpueli 2013, 30–31).

  • ʻOkú ke pehē te ke ʻahiʻahi fakahoko fēfē ʻa e tefitoʻi moʻoni ne akoʻi ʻe Palesiteni Hingikelī mo ʻEletā ʻOakesí?

Fakamamafaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI heʻetau poupouʻi ʻa e ngaahi meʻa ke maluʻi mo fakamālohia ʻa e fāmilí, ʻoku totonu ke tau fakahaaʻi e fakaʻapaʻapa ki he niʻihi kehé mo kātakiʻi ʻenau ngaahi fakakaukaú.

Poupouʻi e ngaahi meʻa ʻoku nau fakamālohia ʻa e fāmilí

Fakaʻaliʻali ʻa e fakamatala ko ʻení pea kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ia:

“ʻOku mau kole ai ki he tangataʻi fonua falalaʻanga mo e kau ʻōfisa fakapuleʻanga ʻi he feituʻu kotoa pē ke mou poupouʻi ʻa e ngaahi lao kuo fokotuʻu ke ne pukepuke mo fakamālohia ʻa e fāmilí ʻi heʻene hoko ko e tefitoʻi ʻiuniti mahuʻinga ʻo e sosaietí” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 129).

Talaange ki he kau akó ne fakahoko ʻe he kau taki ʻo e Siasí ʻi Sānuali 2015, ha fakataha fakaʻofisiale mo e kau faiongoongó ʻa ia naʻa nau ui ai ki he kau ʻōfisa fakapuleʻangá ke nau poupouʻi e ngaahi lao ko ia te ne maluʻi ʻa e tauʻatāina fakalotú pea maluʻi e toputapu ʻo e fāmilí. Fakamatalaʻi ange neongo naʻe lea fakahangatonu ʻa e kau taki ʻo e Siasí kau ki hono maluʻi ʻo e tauʻatāina fakalotú ʻi he fakamatalá ni, ka ʻoku kaunga foki ʻenau leá ki hono maluʻi ʻo e ngaahi tuʻunga ʻulungaanga mahuʻinga fakafāmilí. ʻOku fekauʻaki hangatonu ʻa e lahi ʻo e tauʻatāina fakalotú mo e fāmilí, hangē ko e toputapu ʻo e nofo-malí.

Vahevahe mo e kau akó ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesí ko ha fakamatala fakanounou ʻo e meʻa naʻe fakahaaʻi ʻi he fakataha mo e kau faiongoongó:

ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks

“ʻOku taukaveʻi ʻe he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻo makatuʻunga ʻi he ngaahi akonaki ʻa Sīsū Kalaisí, pea ki he faitatau ki he taha kotoa, kau ai ʻa e kakai tuí:

“1. ʻOku maʻu e tokotaha kotoa pē ʻa e totonu kuo foaki mai ʻe he ʻOtuá mo e Fakakonisitūtone ke moʻui ʻaki ʻenau tuí ʻo tatau mo honau konisēnisí, kae ʻikai uesia e moʻui leleí pe ko e nofo malu ʻa e niʻihi kehé.

“2. ʻOku mau fakahaaʻi kuo pau ke fakaʻaongaʻi ʻa e tauʻatāina tatau ʻo e konisēnisí ki he houʻeiki tangata mo e fafine ʻi he feituʻu kotoa pē ke muimui ʻi he tui fakalotu ʻo ʻenau filí, pe ʻikai ha taha ʻo kapau ko ʻenau filí ia.

“3. ʻOku mau tui ʻoku totonu ke faʻu ʻa e ngaahi lao ke aʻusia ʻa e potupotutatau ʻi hono maluʻi ʻo e tauʻatāina ʻa e kakai kotoa pē kae kei fakaʻapaʻapaʻi ʻa kinautolu ʻoku kehe ʻenau tuʻunga ʻulungaanga mahuʻingá.

“4. ʻOku mau fakaʻikaiʻi ʻa e fakatangá mo e sāuni ʻi ha faʻahinga founga pē, kau ai e fakatanga tuʻunga ʻi he ʻulungaanga fakafonuá, matakalí, tui fakalotú, ngaahi tūkunga fakaʻekonōmiká pe ngaahi faikehekehe ʻi he tuʻunga tangata pe fefiné pe fakasekisualé” (Dallin H. Oaks, “Transcript of News Conference on Religious Freedom and Nondiscrimination” [Jan. 27, 2015], mormonnewsroom.org/article/publicstatement-on-religious-freedom-and-nondiscrimination).

  • Ko e hā naʻá ke ako mei he fakamatala ko ʻení ʻe lava ke tokoni ke ke poupouʻi e ngaahi meʻa te ne fakamālohia ʻa e fāmilí ko e tefitoʻi ʻiuniti ʻo e sosaietí? (Ke hoko ko ha konga ʻo e fealēleaʻaki ko ʻení, fakamamafaʻi ange ko hono ʻohake ʻo e fānaú ʻi he ngaahi founga ʻa e ʻEikí, poupouʻi ʻo e ngaahi fāmili kehé, fakahoko totonu e ngaahi fatongia he Siasí, mo hono fakamālohia hotau tukui koló ko e ngaahi ngāue kotoa ia ʻoku nau paotoloaki e fāmilí.)

Fakaafeʻi e kau akó ke nau fakakaukau ki he meʻa te nau mei fai ke poupouʻi ʻa e ngaahi ngāue te ne fakamālohia mo maluʻi e fāmilí.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó