Seminelí mo e ʻInisititiutí
Lēsoni 18: Ko hono Tanumaki ʻo e Vā Fetuʻutaki ʻo e Nofo-malí


Lēsoni 18

Ko hono Tanumaki ʻo e Vā Fetuʻutaki ʻo e Nofo-malí

Talateú

“ʻOku ʻi ai ha fatongia toputapu ʻo e husepānití mo e uaifí ke na feʻofaʻaki mo fetauhiʻaki” (“Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani,” Ensign pe Liahona, Nōvema 2010, 129). ʻE lava ke aʻusia ʻe he ngaahi husepānití mo e uaifí ʻa e fiefia taupotu taha ʻa ia ko e taumuʻa ʻo e palani ʻa e ʻOtuá, ʻi hono fakakau ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ʻi honau vā fetuʻutakí pea faaitaha ʻi hono moʻui ʻaki ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí.

Laukonga Puipuituʻá

  • Russell M. Nelson, “Nurturing Marriage,” Ensign pe Liahona, May 2006, 36–38.

  • David A. Bednar, “Marriage Is Essential to His Eternal Plan,” Ensign, June 2006, 82–87.

  • L. Whitney Clayton, “Nofomalí: Sio pea Ako,” Ensign pe Liahona, Mē 2013, 83–85

Ngaahi Fokotuʻu ki hono Akoʻí

Mātiu 19:3–8; ʻEfesō 5:25, 28–31; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:5, 13–15; 42:22

Ko hono langa ha nofo-mali ʻoku ola leleí

Fakaʻaliʻali ange ʻa e fakamatala ko ʻeni naʻe fai ʻe ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea fakaafeʻi ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ia:

ʻĪmisi
Elder Russell M. Nelson

“’Oku ‘omi ‘e he malí ha ngaahi faingamālie lahi ange ki he fiefiá, ʻo laka ange ‘i ha toe vā fetuʻutaki ʻi he faʻahinga ʻo e tangatá. ʻI he taimi tatau ʻoku kei tō nounou e ngaahi hoa mali ʻe niʻihi mei heʻenau tuʻunga malava kakató. ʻOku nau tuku ʻenau feʻofaʻakí ke ʻumeʻumea, toʻo maʻamaʻa, fakaʻatā ʻa e ngaahi fie maʻu kehé mo e ngaahi konga ʻao ʻo e fakataʻetaʻetokangá ke ne fakanenefuʻi ʻa e vīsone ʻo e meʻa naʻe mei aʻusia ʻe heʻena nofo-malí. Te ke fiefia ange kapau ʻoku lehilehiʻi lelei ange ʻa e nofo-malí” (“Nurturing Marriage,” Ensign pe Liahona, May 2006, 36).

  • Ko e hā ha ngaahi tōʻonga pe tōʻonga fakakaukau ʻokú ke pehē te ne lava ʻo fakatupu ke “ʻumeʻumea” ha nofo-mali ?

Fakamatalaʻi ange ʻoku fili he taimi ʻe niʻihi ʻa e ngaahi hoa mali ʻoku tuku ʻenau nofo-malí ke ʻumeʻumeá ke fakangata ʻenau nofo malí ʻi he vete malí. Talaange ki he kau akó ne lolotonga e ngāue ʻa e Fakamoʻuí ʻi he māmaní, ne faʻa fakakikihi ʻa e kau Fālesi ʻe niʻihi ʻoku fakatonuhiaʻi ʻa e vete malí ʻo aʻu ki ha ngaahi ʻuhinga maumautaimi, pea naʻa nau feinga ke fakakau ʻa Sīsū ʻi he fakakikihí ʻaki hono ʻeke ange ʻEne fakakaukau fekauʻaki mo e vete malí. Kole ki ha tokotaha ako ke ne lau leʻolahi ʻa e Mātiu 19:3–8, pea fakaafeʻi e kau akó ke kumi ʻa e faikehekehe ʻi he ngaahi tōʻonga fakakaukau ʻa e Fakamoʻuí mo e kau Fālesí ki he nofo-malí. Kapau ʻe fie maʻu, fakamatalaʻi ange ko e tohi veté ko ha tohi fakalao ia ʻoku foaki ʻe ha tangata ki hono uaifí kimuʻa pea toki tukuange ke ne mavahé.

  • Ko e hā ha ngaahi lea ʻi he veesi 3 ʻoku nau fakatātaaʻi ʻa e tōʻonga fakakaukau e kau Fālesí ki he nofo-malí mo e vete malí? (Naʻe ngofua ke “tukuange”, pe vete mali, “ʻi he kotoa pē.”)

  • Ko e hā naʻe akoʻi ʻe Sīsū ʻi he veesi 8 naʻá ne fakaʻikaiʻi ʻa e fakakaukau ko ʻení pea fakapapauʻi mai ʻa e natula toputapu ʻo e malí? (Mei he taimi ʻo ʻĀtama mo ʻIví, naʻe fakataumuʻa ʻe he ʻOtuá ʻa e nofo-malí ke tuʻuloa ʻo taʻengata. Ke fakamālohia ʻa e tokāteline ko ʻení, fakakaukau ke kole ange ki he kau akó ke nau fakafekauʻaki ʻa e veesi 8 mo e Tangata Malanga 3:14 mo e Mōsese 4:18.)

Vahevahe ange ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá:

ʻĪmisi
Elder Dallin H. Oaks

“Ko e faʻahinga mali ko ē ʻoku fie maʻu ki he hakeakiʻí—ʻoku tolonga ʻo taʻengata pea fakaʻotua hono leleí—ʻoku ʻikai fakakaukau ia ki he veté. ʻOku mali ʻa e kakaí ʻi he temipale ʻo e ʻEikí ki he taʻengatá. Ka ʻoku ʻi ai ha ngaahi mali ʻe niʻihi ʻoku ʻikai huʻu ki he taumuʻa fisifisimuʻa ko iá. Koeʻuhí ko e ʻfefeka [hotau] lotó’ [Mātiu 19:8], pea ʻoku ʻikai fakamālohiʻi ʻe he ʻEikí ʻa e ola ʻo e tuʻunga moʻui fakasilesitialé. ʻOkú Ne fakangofua ʻa e taha kuo veté ke toe mali ʻo ʻoua naʻa fakameleʻi ʻe he ʻuli ʻo e angaʻulí, ʻa ē ʻoku fakamahinoʻi ʻi he fono ʻoku māʻolunga angé” (“Vete Malí,” Ensign pe Liahona, Mē 2007, 70).

Ke tokoni ke mahino ki he kau akó e meʻa ʻe lava ke fai ʻe he husepānití mo e uaifí ke aʻusia ʻa e faʻahinga mali ʻoku fie maʻu ki he hakeakiʻí, kole ki he kau akó ke lau ʻa e sētesi ʻuluaki ʻo e palakalafi ono ʻi he fanongonongo ʻo e fāmilí.

  • Ko e hā e fatongia ʻoku takitaha maʻu ʻe he husepānití mo e uaifí kiate kinauá? (ʻI he tali ʻa e kau akó, hiki ʻi he palakipoé e kupuʻi lea ko ʻeni mei he fanongonongo ʻo e fāmilí: “ʻOku ʻi ai ha fatongia toputapu ʻo e husepānití mo e uaifí ke na feʻofaʻaki mo fetauhiʻaki.”)

  • Ko e hā ʻene ʻuhinga kiate koe ʻoku maʻu ʻe he ngaahi hoa-malí ha “fatongia toputapu … ke na feʻofaʻaki mo fetauhiʻaki”?

Ke tokoni ke mahino lelei ange ki he kalasí ʻa e fatongia ko ʻení, fakaafeʻi e vaheua ʻe taha ʻo e kalasí ke lau e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 25:5, 13–15, pea lau ʻe he vaheua ʻe tahá ʻa e Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 42:22 mo e ʻEfesō 5:25, 28–31. Kole ki he kau akó ke kumi e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku nau akoʻi e founga ke tanumaki ʻaki ha nofo-mali pea hiki leva e meʻa ʻoku nau maʻú ʻi he palakipoé. Hili ha taimi feʻunga, kole ki he kau akó ke fili ha taha ʻo e ngaahi meʻa kuo hiki ʻi he palakipoé pea fakamatalaʻi hono ʻuhinga kiate kinautolú.

Vahevahe ʻa e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā L. Uitenī Keleitoni ʻo e Kau Palesitenisī ʻo e Kau Fitungofulú pea kole ki he kalasí ke fakafanongo ki ha ngaahi fakakaukau pau ki he ngaahi lea pīkitai mo e tukú:

ʻĪmisi
Elder L. Whitney Clayton

“Ko e nofo mali fiefia taha kuó u mātaá ʻóku hāsino ai e talangofua ki he taha ʻo e ngaahi fekau fakafiefia tahá—ke tau ‘nofo fakataha ʻi he ʻofa’ [T&F 42:45]. Naʻe fekauʻi ʻe he ʻEikí e ngaahi husepānití ʻo pehē, “Ke ke ʻofa ʻi ho uaifí ʻaki ho lotó kotoa, pea pīkitai kiate ia kae ʻikai ki ha toe taha kehe” [T&F 42:22]. ʻOku akoʻi ʻe ha tohi tuʻutuʻuni ʻo e Siasí ʻo pehē: ‘ʻOku ʻuhinga ʻa e foʻi lea pīkitaí ke līʻoa mo anganofo kakato ki ha taha. ʻOku fepikitaiʻaki ʻa e ongomeʻa malí pea ki he ʻOtuá ʻaki haʻana fetauhiʻaki mo feʻofaʻaki pea mo tauhi ʻa e ngaahi fuakavá ʻi he feanganofoʻaki kakato ʻiate kinaua pea ki he ʻOtuá.’ ʻOku liʻaki ʻe he husepānití mo e uaifí ʻfakatouʻosi ʻena tuʻunga moʻui ʻi heʻenau kei tāutahá ka nau fakamuʻomuʻa ʻenau nofo malí. … ʻOku ʻikai ke nau toe ʻai ha taha pe ha meʻa ʻoku nau manako ai ke toe fakamuʻomuʻa ange ʻi heʻenau moʻuí ka ko hono tauhi ʻo e ngaahi fuakava ne nau fakahoko mo e ʻOtuá pea mo kinauá’ [Tohi Tuʻutuʻuni Fika 2: Ko Hono Puleʻi ʻo e Siasí (2010), 1.3.1]. Sio pea ako: ko e ngaahi hoa mali ʻoku lavameʻá” ( “Nofomalí: Sio pea Ako,” Ensign pe Liahona, Mē 2013, 84–85).

  • Ko e hā ha ngaahi meʻa ke “liʻaki” ʻe he husepānití pe uaifí kae lava ke “fepikitaiʻakí”?

  • ʻOku fakahaaʻi fēfē ʻe ha ngaahi hoa mali ʻokú ke ʻiló ʻa e ʻofá mo e tokangá ki honau hoá?

  • Ko e hā ʻokú ke fai he taimí ni ʻe tokoni ke teuteuʻi koe ke ke ʻofa mo tokangaʻi taʻesiokita ho mali ʻi he kahaʻú?

ʻĒpalahame 5:15–18

Ko e hoko ʻo taha ʻi he malí

Fakaafeʻi ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e ʻĒpalahame 5:15–18. Kole ki he kalasí ke muimui ki ai, ʻo kumi e meʻa ʻoku akoʻi ʻe he ngaahi veesi ko ʻení ʻo kau ki he vā fetuʻutaki ʻi he vahaʻa ʻo e husepānití mo e uaifí.

  • Fakatatau ki he ngaahi veesi ko ʻení, ko e hā e taumuʻa ʻoku totonu ke ngāue ki ai ha husepāniti mo ha uaifí? (Ke hoko ko e “kakano pē taha.”)

Tā e fakatātā ko ʻení he palakipoé:

ʻĪmisi
marriage triangle

ʻOange ki he tokotaha ako takitaha ha tatau ʻo e fakamatala ko ʻeni ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, pea kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e palakalafi ʻuluakí kae kumi ʻe he kalasí ʻa e meʻa ʻoku fakafofongaʻi ʻe he fakatātaá:

ʻĪmisi
Elder David A. Bednar

“Ko e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí ʻa e tefitoʻi taumuʻa ʻo ha fetuʻutaki ʻi ha mali fuakava. Kātaki ʻo fakatokangaʻi ʻa e founga hono fokotuʻu ʻo e Fakamoʻuí ʻi he tumuʻaki ʻo e tapatolu ko ʻení, fefiné ʻi he tuliki ʻe taha ʻi laló pea tangatá ʻi he tuliki ʻe tahá ʻi laló. Fakakaukau angé ki he meʻa ʻoku hoko ʻi he vahaʻa ʻo e tangatá mo e fefiné ʻi heʻena ʻhaʻu [fakafoʻituitui] kia Kalaisí,’ mo feinga ke ‘hoko ʻo haohaoa ʻiate Iá’ (Molonai 10:32). Tuʻunga ʻi he Huhuʻí, ʻoku ʻalu pē ʻa e taimí mo e toe vāofi ange ʻa e fefiné mo e tangatá.

“ʻI he vāofi ange ʻa e husepānití mo e uaifí (vakai, 3 Nīfai 27:14) ki he ʻEikí, mo na ako ke fetauhiʻaki, feʻofaʻaki, mo na vahevahe ʻa e ngaahi taukei kuó na maʻú peá na tupulaki fakataha ʻo hoko pē ʻo tahá mo faitāpuekina kinaua ʻo fakafou ʻi hono fakatahaʻi hona natula kehekehé, ʻokú na kamata leva ke fakatokangaʻi e finangalo kakato ʻo e Tamai Hēvaní maʻa ʻEne fānaú. Ko e fiefia taupotu tahá, ʻa ia ko e taumuʻa moʻoni ʻo e palani ʻa e Tamaí, ʻoku maʻu ia ʻi hono fakahoko mo fakaʻapaʻapaʻi ʻo e ngaahi fuakava taʻengata ʻo e malí” (“Marriage Is Essential to His Eternal Plan,” Ensign, June 2006, 86).

  • Fakatatau kia ʻEletā Petinā, ko e hā ʻokú ne ʻai ke malava ke toe vāofi ange ha husepāniti mo e uaifi? (ʻI he tali ʻa e kau akó, fakamamafaʻi ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení: ʻI he feinga ʻa e husepānití mo e uaifí ke haʻu kia Kalaisí, ʻe lava ke na hoko ʻo taha ʻi heʻena nofo-malí.)

  • ʻOkú ke pehē ʻoku tokoni fēfē ʻa e haʻu kia Kalaisí ke vāofi ange ai ha husepāniti mo ha uaifi?

Kole ki ha tokotaha ako ke lau leʻolahi ʻa e palakalafi hono ua ʻo e fakamatala ʻa ʻEletā Tēvita A. Petinaá. Hili ia pea fehuʻi ange:

  • Fakatatau kia ʻEletā Petinaá, ko e hā kuo pau ke fai ʻe he ngaahi hoa malí ke maʻu ʻa e “fiefia taupotu tahá” ʻoku finangalo ʻe he ʻOtuá maʻanautolú?

  • Ko e hā ha faʻahinga meʻa kuó ke mamata ʻoku fai ʻe he ngaahi hoa malí ke aʻusia ʻa e uouangataha mo e fiefia ʻi he nofo-malí?

Lau pea fakamoʻoni leva ki hono moʻoni ʻo e fakamatala ko ʻeni ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoní (1899–1994):

ʻĪmisi
President Ezra Taft Benson

“Kuo pau ke lau ʻa e nofo-malí ʻiate ia pē ko ha fuakava toputapu mo e ʻOtuá. ʻOku maʻu ʻe ha ongomātuʻa malí ha tufakanga ʻo ʻikai ngata ʻiate kinaua pē, ka ki he ʻOtuá. Kuó Ne ʻosi talaʻofa ha ngaahi tāpuaki kiate kinautolu ʻoku nau tauhi ʻa e fuakava ko iá” (Ngaahi Akonaki ʻa e Kau Palesiteni ʻo e Siasí: ʻEselā Tafu Penisoni [2014], 212).

  • ʻE kehe fēfē e fakafeangai ʻa e ngaahi hoa malí kapau naʻa nau lau ʻa e nofo-malí ko ha fuakava toputapu naʻe fai ʻo ʻikai ngata pē ʻiate kinaua kae pehē foki mo e ʻOtuá?

  • Ko e hā te ke lava ʻo fai ʻi he taimí ni ke teuteu ai ki ha mali temipale?

Fakatukupaaʻi e kau akó ke tohi ʻi heʻenau tohinoa fakatāutahá kau ki he meʻa ʻoku nau fai he taimí ni mo e meʻa te nau lava ʻo fai ʻi he kahaʻú ke teuteu ai ki he mali taʻengatá.

Laukonga ʻa e Tokotaha Akó