Illu kōn Kalijōkļo̧k

Ilo 1994 eo, juon iien m̧anm̧an armej eo ekar bōk jikin Iturear in Rwanda Africa jidik in ekar kōn jem̧jerā eo enana ikōtaan bwij ko rekajoor rekar mour etto. Elōn̄ļo̧k jān jimettan in milien armej ro kar m̧an er kar antoone.¹ Kabwilōn̄lōn̄, enan̄in aolep Riwanda rein rainin em̧m̧anļo̧k aer kōm̧m̧an n̄an doon im rej ņamejļan poktak ko aer² im m̧akūtkūt kein rej wōnm̧aanļo̧k wōt im kōm̧m̧an.

Jon̄oul iiō rem̧ootļo̧k, ke kar loļo̧k Rwanda, lio pāleeō im n̄a kar jino juon iien bwebwenato ippān bar juon bajinjea ilo Kigali erboot eo. Ekar liajļōļ kōn kalijōkļo̧k eo kōn iien m̧anm̧an eo im kar kajjitōk ilo lim̧otak, “Eļan̄n̄e ewōr juon Anij, En kar ke kōm̧m̧ane juon men kōn menin?” N̄an em̧m̧aan in—im n̄an elōn̄ iaadwōj—en̄taan im kalijōkļo̧k eo enana maron̄ pen keidi ippān m̧ool eo an juon Jemedwōj Ilan̄ eo ejouj, im iakwe. Aaet E em̧ool, E ejouj, im E ewāppen an iakwe ajri ro Nejin kajjojo. Oktak in ruo ļōmņak ko rōrūtto āinwōt armej im ban maron̄ kōmeļeļeik ilo juon jekjek eo ekadu ak jejjo naan ko epen aer eddāp ilo juon bumper sticker.

N̄an kalikkar menin, jen m̧ōk etale elōn̄ kain jekjek in kalijōkļo̧k ko. Ļōmņak kōn juon baam̧le eo me kajjojo ajri rej bōk aer jāān wiik otemjej jān kōm̧m̧ani jerbal ko ilo m̧weo. Ļaddik eo nejier, John, ekar wia tōn̄al, leddik eo nejier, Ann, ekar kakoņe jāān eo an. Ilo jem̧ļo̧kin, Ann ekar wiaiki juon waan baajkōļ. Ekar lukkuun in jab jetjet n̄an John bwe Ann ekar bōk juon baajkōļ ilo an jab bōk juon. Bōtaab kāālet ko an John rekar ejake juon jab jetjet in men, ejjab kōn m̧akūtkūt ko an ro jinen im jemān. Jokāālet eo an Ann n̄an etal jān ikdeelel eo an ilo iien eo wōt n̄an m̧ōn̄ā tōn̄al ekar jab likūt jabdewōt kalijōkļo̧k ioon John kōnke ļein ekar jab bōk ejja menin wōt āinwōt sister eo an.

Jokāālet ko ad remaron̄ in barāinwōt kwaļo̧k em̧m̧an ko ak nana ko aitok kitier. Āinwōt an kar Irooj kwaļo̧k, “Eļan̄n̄e juon armej ej bōk eļapļo̧k jeļāļo̧kjeņ im mālōtlōt ilo mour in kōn an niknik im pokake jān bar juon, enaaj kanooj ļapļo̧k an em̧m̧an n̄an e ilo laļ eo ej itok.”³ N̄e ro jet rej bōk jeraam̧m̧an ko kōnke kōn kāālet in niknik ko aer, jejjab maron̄ ba bwe kar kōm̧m̧an n̄an kōj ilo kalijōkļo̧k n̄e ekar wōr ad ejja menin wōt.

Bar juon waanjon̄ak kōn kalijōkļo̧k me ej itok jān juon jekjek lio pāleō, Ruth, ekar ioone āinwōt kar juon ajri. Juon raan Ruth ekar ekkatak bwe jinen ekar bōk leddik eo jatin edik, Merla, n̄an wia an juuj kāāl. Ruth ekar kam̧būļein, “M̧am̧a, elukkuun in jab jetjet! Merla ekar bōk pea in juuj eo ekāāl.”

Jinen Ruth ekar kajjitōk, “Ruth, juuj ko am̧ rōjaij ke?”

Ruth ekar uwaak, “Relukkuun, aaet.”

Jinen Ruth ekar uwaak, “juuj ko an Merla ejako aer jaij in wōt neen.”

Ruth ekar errā bwe kajjojo ajri ilo baam̧le eo ej aikuj wōr juon an juuj me ejāij. Men̄e Ruth ekar kōņaan juon an juuj kāāl, meļeļe eo an kōn kar kalijōkļo̧k kar kwaļo̧k ke ekar meļeļe jekjek eo ilo wāween eo jinen ekar meļeļe.

Jet kalijōkļo̧k maron̄ jab kōmeļeļeik; kalijōkļo̧k ko me āinwōt ejjeļo̧k juon un me ej kwaļo̧k en̄jake in illu. Kalijōkļo̧k ej itok jān mour kōn ānbwin ko me rejjab weppān, rej jorrāān, ak mej. Lukkuun jekjek in mour in ad ej kōm̧m̧an an kalijōkļo̧k. Jet armej rej ļotaktok kōn m̧weie im elōn̄ aer jāān; jet rejjab. Jet ewōr ro jineer im jemeer rej iakwe; ro jet ejjeļo̧k. Jet rej mour elōn̄ iiō ko; ro jet, reiet. Im elōn̄ im bar lōn̄. Jet armej rej kōm̧m̧ani jorrāān ko ilo jidiļo̧k men̄e rej kajjieon̄ in kōm̧m̧an em̧m̧an. Jet rej kāālet n̄an jab kōm̧m̧an em̧m̧an n̄e rej maron̄. Kōn inepata, jet armej rej kōjerbal anemkwoj in kāālet eo Anij ekar leļo̧k n̄an kōmetak ro jet n̄e rejjab aikuj in kar.

Armej remaron̄ en̄jake oktak in jekjek in kalijōkļo̧k, keidi juon kalijōkļo̧k eļap ippān juon ņo eo ekilep emaron̄ m̧an juon armej. N̄an waanjon̄ak, ajedede in COVID-19 eļapļo̧k an jelet juon kumi in armej jān bar juon kumi me em̧ōj aer kadede ioon elōn̄ men ko, rej pād ilo jekjek ko renana. Būruō ej būrom̧ōj kōn ro me rej jelm̧ae kain kalijōkļo̧k kein, bōtaab ij kean̄ kōn aolepān būruō ebūrom̧ōj bwe Jisōs Kraist ej jim̧or meļeļe kōn kalijōkļo̧k eo im ewōr an kajoor n̄an kōm̧m̧an bwe ren jetjet. Ejjeļo̧k keidi ko n̄an kalijōkļo̧k eo Ekar nikniki. Ekar jab jetjet bwe E en kar en̄jake aolep metak ko im kaen̄taa Ekar jab jetjet bwe En en̄taan kōn jerawiwi ko im bōd ko aō im ami. Bōtaab Ekar kāālet n̄an kōm̧m̧ane kōnke kōn iakwe eo An n̄an kōj im n̄an Jemedwōj Ilan̄. Eweppān An meļeļe ta eo jej en̄jake.⁴

Jeje ko rekwojarjar rej rekoote bwe RiIsrael ro etto raar kam̧būļein bwe Anij ekar kalijōkļo̧k an kōm̧m̧an n̄an er. N̄an uwaak, Jeova ekar kajjitōk, “Juon kōrā e maron̄ meḷọkḷọk nin̄nin̄ eo nejin, bwe en jab tūriaṃo kake ḷadik eo nejin lọjien ke?” Āinwōt an jab āinwōt maron̄ bwe juon jinen enaaj kar meļo̧klo̧k nin̄nin̄ eo nejin, Jeova ekar kean̄ bwe An wujlepļo̧k ekar m̧ool eļapļo̧k. Ekar kapene, “Aaet, rein re maron̄ in meļo̧kļo̧k, a I jāmin meļo̧kļo̧k eok. … Lo, eṃōj Aō je etaṃ ilo lọpiden Peiū; oror ko aṃ rej iṃaō iien otemjej.”⁵ Kōnke Jisōs Kraist ekar niknik ilo en̄taan in pinmuur eo eļap, E eweppān an meļeļe kōn kōj.⁶ E ej iien otemjej jeļā kōn kōj im jekjek ko ad.

Ilo mour in, jemaron̄ “peran” n̄an bōk Rilo̧mo̧o̧r eo im bōk jouj eo, kōmour eo, im jipan̄ eo.⁷ Jekdo̧o̧n ilo ad lo en̄taan eo me āinwōt ejjeļo̧k unin, Anij emaron̄ kōjeraam̧m̧an kōj ilo wāween ko reļem waan, jej uwaer, im ļap. Ilo ad ekkatak n̄an kile kōjeraam̧m̧an kein, ad lōke ilo Anij enaaj ļapļo̧k. Ilo iien ko indeeo, Jemedwōj Ilan̄ im Jisōs Kraist renaaj ņa mejļan aolep kalijōkļo̧k. Jej kōņaan meļeļe n̄an jeļā ekōjkan im n̄āāt. Ekōjan Aer naaj kōm̧m̧ane? N̄āāt eo Renaaj kōm̧m̧ane? Ilo jeļā eo aō, Rejjan̄in de kar kwaļo̧k ekōjkan ak n̄āāt.⁸ Ta eo ijeļā ej bwe Er renaaj.

Ilo jekjek ko rejjab em̧m̧an, juon iaan jerbal ko ad ej n̄an lōke bwe “aolep men ko me rejjab jetjet kōn mour in maron̄ kajim̧wi kōn Pinmuur eo an Jisōs Kraist.”⁹ Jisōs Kraist ekar anjo̧ ioon laļ in im “maron̄ kajim̧we” aolep kalijōkļo̧k. Kōnke kōn E, emaron̄ wōr ippād aenōm̧m̧an ilo laļ in im m̧ōņōņō.¹⁰ Eļan̄n̄e jej kōtļo̧k E, Jisōs Kraist enaaj ukōt kalijōkļo̧k eo n̄an em̧m̧anļo̧k eo ad.¹¹ Ejjamin wōt kaenōm̧m̧an kōj im kōjepļaaktok ta eo ekar jako;¹² Enaaj kōjerbal kajilōkļo̧k eo n̄an jeraam̧m̧an eo ad. N̄e ej itok n̄an ekōjkan im n̄āāt, jej aikuj in kile im bōke, āinwōt kar Alma, “ejjab aorōk; bwe Anij E jeļā aolep men kein; im ebwe wōt n̄an aō jeļā bwe en̄in ej wāween eo.”¹³

Jemaron̄ kajjieon̄ kōttar n̄an ad bōk uwaak in kajjitōk ko ad kōn ekōjkan im n̄āāt eo n̄an tokālik im kalimjōk wōt kōļapļo̧k tōmak ilo Jisōs Kraist, bwe epād jim̧or Ippān kajoor eo n̄an kōm̧m̧an aolep men bwe ren jim̧we im ikdeelel n̄an kōm̧m̧an aolep men.¹⁴ N̄an kōj n̄an kōņaan jeļā kōn ekōjkan ak n̄āāt eo ejjab kobbā im, ālkin men otemjej, elikjab ļōmņak.¹⁵

Ilo ad kōļapļo̧k tōmak ilo Jisōs Kraist, jej aikuj barāinwōt kajjieon̄ n̄an erom āinwōt E. Innām n̄e jej kepaak ro jet kōn jouj im kajjieon̄ n̄an kadikļo̧k kajilōkļo̧k jemaron̄ loe;¹⁶ jemaron̄ kajjieon̄ n̄an kajim̧we men ko ippān armej ro me jemaron̄ kareel er. Ilo m̧ool, Rilo̧mo̧o̧r eo kar ba bwe jej aikuj “kanooj m̧ōņōņō in poub kōn tokjān, im kōm̧m̧an elōn̄ men ko kōn wōt anemkwōj in kāālet eo [ad], im kwaļo̧k eļap em̧m̧an.”¹⁷

Juon eo me ekar lukkuun in bōk koņaan ilo kadikļo̧k kalijōkļo̧k ej attorney Bryan Stevenson. Legal practice eo an ilo United States ej wujlepļo̧k n̄an jojomar ņae bōd in ņa ruwōn, kabōjrak kaje ko reļļap jān jon̄aer, im kōjpārok jim̧we ko an armej. Jet iiō ko remootļo̧k, Mr. Steveson ekar jojomare juon em̧m̧aan eo me kar ņa ruwōn kōn m̧anm̧an im kar liaakeļo̧k n̄an mej. Mr. Stevenson ekar kajjitōk jipan̄ an kabun̄ in Kūrijin eo ijo jokwe ie, jekdo̧o̧n men̄e em̧m̧aan eo ekar jab niknik ilo kabun̄ eo an im kar kōnono nana ņae e ilo jukjuk in pād eo kōnke kōn an kar kakkure kien erreo ippān bar juon ijello̧k lio pāleen.

N̄an kōm̧m̧an bwe jukjuk in pād eo ej kalimjōk ta eo elukkuun aorōk, Mr. Stevenson ekar kōnono n̄an er kōn kōrā eo kar ņa ruwōn kōn lōn̄ me kar bōktok n̄an Jisōs. Rikinaakļo̧k ro raar kōņaan kade n̄an mej, bōtaab Jisōs ekar ba, “Eo iaami ejjeḷọk an jerọwiwi … en kade ṃokta kōn juon dekā.”¹⁸ Rikinaakļo̧k ro an kōrā eo raar ilo̧k. Jisōs ekar jab liaakeļo̧k kōrā eo bōtaab ekar kakien e n̄an jab bar jerawiwi.¹⁹

Ālkin kwaļo̧k bwebwenato in, Mr. Stevenson ekar lale bwe jim̧we, mijak, im illu ekar kōm̧m̧an em̧ool Rikūrijin ro n̄an kōnono nana ņae juon kōnke raar kōm̧m̧an nana. Innām ekar ba, “Jejjab maron̄ alooje an waļo̧k,” im ekar kōketak jarlepju eo n̄an erom “rikōjparok armej ro jān jerbal nana.”²⁰ Ro jeiū im jatū, jab kōm̧m̧an nana n̄an juon ej bun̄tōn eo im̧aan tata n̄an kōm̧m̧an n̄an ro jet kōn meanwōd. Bun̄tōn eo kein karuo ej n̄an kajjieon̄ n̄an bōbrae kōm̧m̧an nana ko an ro jet.

Wāween ad ņa mejļan em̧m̧an ko im nana ko ej m̧ōttan idajon̄jon̄ eo an mour in. Jenaaj ekajet ejjab kanooj kōn ta eo jej ba ak ekōjkan ad kōm̧m̧an n̄an juon eo epidodo an metak im jerata.²¹ Āinwōt Armej ro Rekwojarjar ilo Raan-ko Āliktata, jej pukōt n̄an ļoor waanojn̄ak eo an Rilo̧mo̧o̧r eo, n̄an etetal im kōm̧m̧an eṃṃan.²² Jej kwaļo̧k ad iakwe n̄an ro ruturid kōn jerbal n̄an lale bwe utiej eo an aolep ajri ro nejin Jemedwōj Ilan̄.

Ej em̧m̧an n̄an lukkuun kōļmenļo̧kjeņ kōn em̧m̧an ko ad im nana ko ad make. N̄an John n̄an meļeļe etke Anna ekar bōk juon bajikōļ ekar lukkuun em̧m̧an. N̄an Ruth n̄an lale aikuj eo kōn an Merla bōk juuj ko kōn mejān jinen ekar leļo̧k eļap meļeļe. N̄an kajjieon̄ n̄an lo men ko kōn juon kōļmenļo̧kjeņ indeeo emaron̄ in kalikkarļo̧k. Ilo ad erom āinwōt Rilo̧mo̧o̧r eo, jej kōļapļo̧k ad meļeļe kōn en̄jake eo an ro jet, meļeļe, im iakwe erreo.

Ij bar ro̧o̧lļo̧k n̄an kajjitōk eo kar kwaļo̧ke jān bajinjea eo m̧ōttam ilo Kigali eo ke ekar liājļōl kōn kalikjōkļo̧k eo an m̧anm̧an eo an Riwanda im kar kajjitōk, “Eļan̄n̄e ekar ewōr juon Anij, En kar ke kōm̧m̧ane juon men kōn menin?”

N̄an ba ke ekar dikļo̧k en̄taan jān m̧anm̧an eo, im ālkin kile likjab eo ad n̄an keidi kain en̄taan in, jej kwaļo̧k bwe Jisōs Kraist ekar kōm̧m̧ane juon men eo kōn kalijōkļo̧k eo ekamōtōrtōr.²³ Jaar kōmeļeļeik elōn̄ katak ko an gospel eo ikkijien Jisōs Kraist im Jepļaaktok eo an Kabun̄ eo An.²⁴

Ālkin wōt, eo m̧ōttam̧ ekar kajjitōk, kōn kōjemaaļaļ, ilo mejāņ, “Kwoj ba ewōr juon men imaron̄ kōm̧m̧ane n̄an ro jinō im jema remej im eo nej jem̧a?”

Kōm kar ba, “O, aaet!” Innām kōm kar kam̧ool bwe aolep men ko me rejjab jetjet kōn mour maron̄ jim̧we kōn Pinmuur eo an Jisōs Kraist im bwe kōn mālim eo An baam̧le ko remaron̄ koba ippān doon indeeo.

N̄e jelm̧ae kalijōkļo̧k, jemaron̄ iuunļo̧k kōj jān Anij ak jemaron̄ epaakeļo̧k E n̄an jipan̄ im rie. N̄an waanjon̄ak, tariņae eo aitok ikōtaan Rinipai ro im Rileman ro ekar oktak an jelet armej ro. Mormon ekar lale bwe “elōn̄ raar erom kijn̄en̄e” ilo an ro jet “raar meoeo kōnke en̄taan ko aer, jon̄an raar kōttāik er make im̧aan Anij.”²⁵

Jab kōtļo̧k bwe kalijōkļo̧k en kakijn̄en̄eik eok ak kōm̧ōjņo̧ikļo̧k tōmak eo am̧ ilo Anij. Ijello̧kin, kajjitōk ippān Anij kōn jipan̄. Kōļapļo̧k am̧ kam̧m̧oolol kōn im pedped ioon Rilo̧mo̧o̧r eo. Ijello̧kin erom matōrtōr, kōm̧m̧an bwe En jipan̄ eok erom em̧m̧anļo̧k.²⁶ Kōm̧m̧an bwe En jipan̄ kōjparok eok, n̄an kōm̧m̧an bwe en̄taan ko am̧ ren “mennin jakoļo̧k ilo lan̄lōn̄ an Kraist.”²⁷ Koba Ippān ilo mijen eo An “n̄an kemour eo erub būruōn,”²⁸ kajjieon̄ n̄an kōmeraikļo̧k kalijōkļo̧k, im erom juon ribōbrae kalijōkļo̧k.²⁹

Ij kam̧ool bwe Rilo̧mo̧o̧r eo emour. E emeļeļe kōn kalijōkļo̧k. Jeno̧k ko ilo lo̧bdein pein rej wōnm̧aanļo̧k wōt in kakeememej E kōn kom̧ im jekjek ko ami. Ej jerbal n̄an kom̧ ilo aolep ami en̄taan. Bwe ro me rej itok n̄an E, juon pālpel aiboojoj enaaj bōk jikin melokarar ko an būrom̧ōj; lan̄lōn̄ im lo̧udin̄din̄ naaj bōk jikin liājļol im būrōm̧ōj; kam̧m̧oolol im keemem naaj bōk jikin ebbwer im jānliktak.³⁰ Am̧ tōmak ilo Jemedwōj Ilan̄ im Jisōs Kraist enaaj jinōkjeej eļapļo̧k jān am̧ maron̄ pijaiki. Aolep kalijōkļo̧k—eļaptata kalijōkļo̧k ko relukkuun in uwaan kakitōtō—naaj kōkwojarjari n̄an ļapļo̧k eo am̧. Ij lukkuun in kam̧ool ilo etan Jisōs Kraist, amen.