Na Kaukauwa ni Veivakabulai ni iVakabula ena Veivanua ena Veiyanuyanu

Ena 1960 vakacaca a veivakavulici voli o tamaqu ena Church College e Hawaii e Laie, na vanua au a sucu kina. Ratou lewe vitu na ganequ qase ka ratou cikeva veirau na noqu itubutubu me vakayacani au “Kimo,” e dua na yaca vaka-Hawaii. Keitou a vakaitikotiko volekata na Valetabu e Laie Hawaii ena gauna a qarava voli kina e vuqa na lewe ni Lotu ena iWasewase na Esia Pasifika, oka kina o Japani.¹ Ena gauna oqo, era a tekivu lako mai kina i Hawaii na ilawalawa Yalododonu e Japani mera mai ciqoma na veivakalougatataki ni valetabu.

E dua vei ira na lewenilotu oqo a dua na marama mai na yanuyanu totoka o Okinawa. Na italanoa ni nona yaco rawa ki na Valetabu e Hawaii e veivakurabuitaki. Rua na tabayabaki sa oti, a vakamau o koya ena dua na vakamau vakavanua ni Lotu Buddhism. Ni oti ga e vica na vula, a kabai Pearl Harbor, Hawaii, o Japani, ka vakavuna kina me rau veivaluvaluti o Amerika kei Japani. Na veivaluvaluti levu eso me vaka mai Midway kei Iwo Jima, a biliraki ira lesu tale kina na mataivalu ni Japani na ua ni ivalu ki na nona yanuyanu o Okinawa, na iotioti ni bai ni veitaqomaki me vorati ira na mataivalu Cokovata ni bera na uto ni vanua i Japani.

Ena loma ni tolu na vula rerevaki ena 1945, a ravuravu kina na iValu e Okinawa. E 1,300 na waqa ni valu ni Amerika era a vakavolivolita ka qai ravuta na yanuyanu. A vakaitamera na levu ni mavoa kei na mate vei ira na mataivalu kei na lewenivanua. Nikua e dua na ivakananumi tabu e Okinawa e volai koto kina e sivia na 240,000 na yaca kilai ni tamata era mate ena ivalu oya.²

Ena sasaga dredre me drotaka na ivalu oya, eratou a lai vakaruru kina na marama ni Okinawa oqo, na watina, kei na rua na gone lalai ena dua na qara ena ulunivanua. Eratou vosota na rarawa e sega ni vakamacalataki rawa ena veimacawa kei na vula e tarava.

Ena dua na bogi ena lomani ivalu, ni ratou waloloi ena via kana na nona matavuvale ka sega ni vakilai koya tu o watina, a vakasamataka o koya me tinia na nodratou vakararawataki ena dua na gasaukuro, era solia vua kei ira tale eso na iliuliu ni vanua ena inaki oya. Ia, ni vakavakarau me cakava vakakina, a yaco mai e dua na ka sotavi vakayalo kaukauwa ka solia vua me kilai koya kei na dina ni Kalou kei na Nona lomani koya, ka a lumuti koya ena kaukauwa me toso tikoga. Ena siga ka tarava, a vakabulabulataki watina tale ka vakania nona matavuvale ena co, oni mai na dua na bure ni oni, kei na veika bula a toboka ena dua na uciwai voleka. Vakasakiti dina, ni ratou vosota tiko e loma ni qara me ono na vula, me yacova ni ra qai tukuna yani na lewenikoro ni sa oti na ivalu.

Ni lesu ivale na matavuvale ka tekivu tara tale na nodratou bula, a tekivu vakasaqara na marama ni Japani oqo na isaunitaro eso me baleta na Kalou. A vakacaudreva kina vakamalua o koya e dua na vakabauti Jisu Karisito kei na gagadre me papitaiso. Ia, o koya a kauwaitaki ira na nona daulomani era sa mate ka sega tu ni kilai Jisu Karisito kei na papitaiso, oka kina o tinana, ka a mate ni vakasucumi koya tiko.

Vakasamataka mada na nona reki ni rau a lako yani kina nona vale ena dua na siga e rua na sisita daukaulotu mai Na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai ka vakavulici koya ni rawa ni ra vulica na tamata me baleti Jisu Karisito ena vuravura ni yalo ni oti na mate. A rawai koya na ivakavuvuli ni rawa ni rau digitaka na nona itubutubu me rau muri Jisu Karisito ni oti na mate ka ciqoma na papitaiso ka na vakayacori ena vukudrau ena veivanua tabu ka vakatokai na valetabu. Eratou saumaki mai o koya kei na nona matavuvale vua na iVakabula ka papitaiso.

Eratou cakacaka vakaukauwa na nona matavuvale ka tekivu me ratou tiko sautu, ka mai tolu tale yani na gone. Eratou yalodina ka bulabula sara ena Lotu. Mai vakasauri, na nona tauvimate na watina ka mate sara, vakavuna me cakacaka vakabalavu ena dua na loma ni siga ena vuqa na yabaki me qaravi ratou na gone lewe lima.

Era vakalewai koya eso na tamata ena nona vuvale kei na nona itikotiko. Era bilitaka na nona leqa eso ena nona vakatulewataka me lewena e dua na lotu Vakarisito. Ni sega ni vakayalolailaitaki ena leqa bibi kei na veivakacacani kaukauwa, a kubeta matua o koya na nona vakabauti Jisu Karisito, ka yalodei me toso i liu, ni nuitaka tiko ni sa kilai koya tu na Kalou ka ra sa tu na veisiga ramase cake mai liu.³

Ni oti e vica na yabaki mai na mate totolo nei watina, a vakila kina na peresitedi ni kaulotu mai Japani na veivakauqeti me vakayaloqaqataki ira na lewenilotu e Japani mera cakacakataka na nodra lako kina valetabu. Na peresitedi ni kaulotu e dua na sotia vakacegu ni Amerika ena iValu mai Okinawa, ka vakararawataki vakalevu kina na marama ni Okinawa oqo kei na nona matavuvale .⁴ Ia, a kaya na sisita yalomalumalumu oqo me baleti koya: “O koya a dua vei ira na neimami meca ena gauna oya, ia oqo sa mai tiko o koya ena kosipeli ni loloma kei na vakacegu. Oqo, vei au, a dua na cakamana.”⁵

Ni rogoca na itukutuku nei peresitedi ni kaulotu, a gadreva na marama yada oqo me vauci kina nona matavuvale ena valetabu ena dua na siga. Ia, a sega ni rawa vua, ena vuku ni leqa vakailavo kei na vosa vaka-valagi.

Qai vicavata na iwali ni leqa oqo qai tubu cake mai. Ena rawa ni lutusobu na kena isau kevaka era sauma e dua na waqavuka taucoko na lewenilotu mai Japani me ra vuka i Hawaii ena gauna e lailai kina na veitosoyaki.⁶ Volaitukutukutaka na lewe ni lotu na nodra volitaka na katokatoni vakaulutagitaki me Era Daulagasere na Yalododonu ni Japani. Eso na lewenilotu era volitaka sara ga na nodra vale. Eso era biuta na nodra cakacaka mera lako kina.⁷

Dua tale na ibolebole vei ira na lewenilotu sa ikoya ni sega ni vakaraitaki ena vosa vaka Javani na cakacaka ni valetabu. Era qai lesia e dua na kai Javani na iliuliu ni Lotu me lako kina valetabu e Hawaii me vakavakadewa na soqoni ni enidaumeni.⁸ A dua vei ira na imatai ni kai Javani me curu kina lotu ni oti na ivalu, mai vei ira na sotia ni Amerika yalodina.⁹

Era tagi na lewenilotu kai Japani era tu mai Hawaii ka ra lewe ni valetabu ni ra qai rogoca vakadua na kena ivakadewa. E dua na lewenilotu a vola, “Keimami sa lako vakavuqa kina valetabu. Keimami dau rogoca na sokalou ena vosa vaka-Valagi. [Ia] keimami se bera vakadua ni vakila na yalo ni cakacaka ni valetabu me vaka keimami vakila ena gauna oqo ni keimami [rogoca tiko] ena neimami vosanivanua.”¹⁰

Emuri ena yabaki vata oya, era a gole mai Tokyo e 161 na uabula kei na gone me ra gole ki na Valetabu e Hawaii. A vakasamataka lesu na ilakolako oya e dua na baraca kai Japani: “Ni’u rai yani ki tuba mai na waqavuka ka raici Pearl Harbor, ka nanuma na veika a cakava na neimami vanua vei ira na tamata oqo ena ika 7 ni Tiseba, 1941, au a rere e yaloqu. Era na ciqomi keimami beka? Ia au kurabui nira vakaraitaka na loloma kei na yalovinaka cecere cake mai na kena au se qai bau raica vakadua ena noqu bula.”¹¹

iVakatakilakila

Era kidavaki ka vakasalusalutaki na Yalododonu mai Javani

Nira yaco yani na Yalododonu mai Javani, era kidavaki ira na lewenilotu ni Hawaii ka sega ni wiliki rawa na salusalu senikau nira mokoti ira ka reguca na baludra, e dua na ivakarau a vulagi kina itovo vakavanua e Japani. Ni oti e 10 na siga ena kena ciqomi na veisau ena nodra tiko voli e Hawaii, era qveivakamocetaki na Yalododonu e Japani kina rorogo ni sere “Aloha Oe” ni lagati mai vei ira na Yalododonu e Hawaii.¹²

Na ikarua ni ilakolako ni valetabu a vakarautaki me baleti ira na lewenilotu mai Japani a oka kina na marama yada ni Okinawa. A lako rawa ena ilakolako 10,000-maile (16,000-km) oya o koya ena vakavinavinaka kina dua na iloloma mai vei ira na daukaulotu era veiqaravi ena nona tabana. Nira tiko ena valetabu,a drodro na wainimata ni marau ena gauna a papitaiso veisosomitaki kina ena vukui tinana ka vauci vua na watina sa mate.

A tomani wasoma tiko na ilakolako eso ki na valetabu mai Japani ki Hawaii me yacova ni sa vakatabui na Valetabu e Tokyo Japani ena 1980, ka yaco me ika 18 ni valetabu vakayagataki tiko. Ena Noveba ni yabaki oqo, ena vakatabui kina na ika 186 ni valetabu mai Okinawa, Japani. E sega ni yawa sara mai na qara e Okinawa na vanua a vakaruru kina na marama oqo kei na nona matavuvale.¹³

Dina ga niu sega mada ni sotava na maramatotoka oqo mai Okinawa, e bula tu ga na kena irogorogo mai vei ira na nona kawa yalodina.¹³

Na tamaqu, e dua na sotia a valu ena imatai ni Valu levu ena Pasifika, a marautaka sara na noqu a ciqoma na itukutuku meu laki kaulotu e Japani noqu se cauravou. Au a yaco e Javani ni oti saraga na kena vakatabui na valetabu e Tokyo ka raica vakatabakidua na nodra marautaka na valetabu.

Na veiyalayalati ni valetabu era sa isolisoli mai vua na Tamada Vakalomalagi vei ira na daumuri Luvena yalodina, o Jisu Karisito. Ena valetabu, na Tamada Vakalomalagi e vauca na tamata yadua kei na matavuvale kivua na iVakabula kei ira vakai ira.

A vakaraitaka o Peresitedi Russell M. Nelson ena yabaki sa oti:

“Na tamata yadua e caka veiyalayalati ena tobu ni papitaiso kei na valetabu—ka maroroi ira—e vakalevutaka na nona rawa ni rawata na kaukauwa i Jisu Karisito.

“Na kaukauwa vakalomalagi e isau ni maroroi veiyalayalati vata kei na Kalou—na kaukauwa me vaqaqacotaki keda meda saqata na veivakatovolei, veitemaki, kei na rarawa ni lomada. Na kaukauwa oqo e vakarawarawataka noda sala.”¹⁵

Ena veivakalougatataki ni valetabu, na iVakabula sa vakabulai ira kina na tamata yadua, matavuvale, kei na veimatanitu—o ira sara mada ga era a tu vaka meca ca sara ena dua na gauna. A vakaraitaka na Turaga vakaturicaketale kina dua na itikotiko veisaqasaqa ena iVola i Momani vei ira era rokova na “yacaqu, na Luve ni Valavala Dodonu ena kauta lako ena tabana na veivakabulai.”¹⁶

Au vakavinavinaka ni’u sa ivakadinadina ni kena vakayacori tikoga na yalayala ni Turaga ni “na yaco na gauna me na teteva yani kina na veimatanitu, veimataqali, duivosavosa, kei ira na tamata kecega,”¹⁷ oka kina “ena veiyanuyanu ni wasawasa.”¹⁸

Au vakadinadinataka na iVakabula o Jisu Karisito kei na Nona parofita kei na iapositolo ena veisiga emuri oqo. Au vakadinadinataka vakabibi na kaukauwa vakalomalagi me vauci mai lomalagi na veika sa vauci e vuravura.

Oqo na cakacaka ni iVakabula, ka sa Nona vale vakalou na valetabu.

Ena ivakadinadina tudei, au sa vakaraitaka kina na dina oqo ena yaca i Jisu Karisito, emeni.