Jisu Karisito Na iYau Talei

Ena 1907, edua na turaga ni Igiladi vutuniyau yacana o George Herbert, na ikalima ni Earl e Carnarvon,¹ e a toki ki Ijipita ka malele sara kina vaqara iyautalei e loma ni qele. Erau veitalanoa sara kei na dua na kenadau ena vulici ni veika vaka-Ijipita, o Howard Carter, ka vakatututaka sara merau sa cakacaka vata. O Carter ena raica raraba na vakekeli vaka akiologi, ka na qai vakailavotaka o Carnarvon na cakacaka.

Eratou vakadikevavata rawa e vica na vanua. Erau ciqoma na veivakadonui me vakekeli ena Buca ni Nodra iBulubulu na Tui, voleka kina vanua ka sa vakatokai nikua me o Luxor, na vanua e kunei kina e levu sara na kedra i bulubulu na fero. Erau nanuma sara merau vaqara na ibulubulu nei Tui Tutanikameni. O Tutanikameni e Tui mai Ijipita sivia na 3,000 na yabaki sa oti ka veiliutaki me 10 na yabaki ni bera nona mate vakasauri.² E kilai ni bulu tu ena Buca ni Nodra iBulubulu na Tui,³ ia e sega ni kilai na vanua a tiko kina na nona ibulubulu.

Erau vakayagataka o Carter kei Carnarvon e lima na yabaki nirau vaqara na ibulubulu nei Tutanikameni ka rau sega ni kunea. Ni oti edua na gauna a qai tukuna o Carnarvon vei Carter ni sa na sega tale ni tomana na vakasaqaqara matewale oya. E vakamamasu o Carter me dua tale mada ga gauna merau vakekeli kina, ka mani vakaio kina o Carnarvon me sauma na vakadidike.

E kila o Carter ni sa kelivaki oti vakamatailalai na buturara ena Buca ni Nodra iBulubulu na Tui—vakavo ga na vanua ka tara tiko kina na nodrau keba. Ena loma ni vica na siga ni kelikeli e kea, erau a kunea sara na imatai ni vica na ikabakaba ka mua sobu yani kina ibulubulu.⁴

Na gauna e qai rai kina o Carter ena antechamber ni nona bulubulu o Tutankamun, sa raica walega na koula e veivanua. Ni oti e voleka toka ni tolu na vula ni kena volaitukutukutaki na lewe ni rumu ni wawa, erau a dolava na rumu ka dregati tu, ena Feperueri ni 1923—ena 100 na yabaki sa oti. Oqo na vakadidike vaka akiologi kilai levu duadua ena ika 20 ni senitiuri.

Ena loma ni veiyabaki matewale ni vaqaqara, erau raibaleta kina o Carter kei Carnarvon na veika a bulu tu ena vanua erau tucake tu kina. Lima na senituri ni bera na nona sucu na iVakabula, na parofita ni iVola i Momani o Jekope e vakatoka na vakamamadataki se vakawaletaki ni veika e tu voleka me “raibaleta na maka.” A sa raica rawa o Jekope ni o ira e Jerusalemu ena sega ni kila na Mesaia yalataki ni na lako mai. A parofisaitaka o Jekope nira na “tamata [era] beca na veivosa matata ea ra [a vakasaqara] na veika era na sega ni kila rawa. O koya gona, ena vuku ni nodra mataboko, na mataboko [ka yaco] nira sa raibaleta na maka, era na lutu dina kina.”⁵ Se, era na tarabe.

A yaco na veika a tukuna mai liu o Jekope. Ena Nona veiqaravi e vuravura o Jisu, e vuqa era a raibaleta na maka, nira raibaleti Koya. Era raibaleta na iVakabula kei vuravura. Ena nodra sega ni kila na Nona ilesilesi me mai vakayacora na ituvatuva nei Tamada Vakalomalagi, era totogitaki ka vakoti Koya kina. Era namaka ka waraka tiko edua tani tale me mai vakabulai ira.

Me vakataki ira na tamata mai Jerusalemi, ka vakataki Carter kei Carnarvon, eda na rawa ni rai sivita na maka. Ena gadrevi meda tarovi keda mai na ivakarau oqo de eda na qai calati Jisu Karisito kina ena noda bula ka sega ni kila na veivakalougatataki e vuqa sa vakarautaka tu o Koya vei keda. Eda gadrevi Koya. Eda sa vakasalataki meda vakararavi “vakatabakidua sara kina nona vinaka o Koya sa kaukauwa me veivakabulai.”⁶

O Koya na noda Maka. Kevaka eda nanuma cala ni gadrevi edua tale na ka mai na veika sa vakarautaka tu o Koya, eda cakitaka se vakalailaitaka na ilevu kei na kaukauwa ka rawa ni solia o Koya vei keda. Sa soli vei Koya na dodonu ni loloma cecere ka vakatetea na loloma cecere oya vei keda.⁷ O Koya na “ivurevure levu duadua [meda rai kina] me bokoci kina na [noda] ivalavala ca.”⁸ Sai Koya na noda Dautataro vei Tamada ka tutaka na veika a dau vinakata tu ga na Tamada, oya meda lesu vei Koya ka taukena na Nona matanitu. Eda gadreva, me vaka na vosa ni parofita o Alama, “[meda] veiraiyaki ka tekivu vakabauta na Luve ni Kalou, ni na lako mai me sereki ira na nona tamata, ka ni na mai kune ka rarawa ka mate talega me sorovaka kina na [noda] ivalavala ca; ka ni na tucake tale mai na mate ko koya, ka sa na yaco rawa kina na tucake tale mai na mate.”⁹ O Jisu Karisito e noda iyautalei.

Na iVakabula sa solia vei keda e vuqa na sala meda vakanamata vakaidina kina vei Koya, oka kina na madigi ni veivutuni e veisiga. So na gauna, eda dau vakawaletaka na veivakalougatataki cecere soliwale oqo Niu se qai yabaki walu, a papitaisotaki au o tamaqu. Ni oti oya, au taura na ligana ni keirau takosova edua na gaunisala osooso. Au sega ni kauwaitaka kau butuka yani na gaunisala ena gauna vata a cici tiko mai kina edua na lori levu. E dreti au vakasauri i muri o tamaqu, mai gaunisala kina tutu ni sala. Ke sega ni cakava vakakina, ke coqai au na lori. Niu kila na itovo ni be e tu vei au, au nanuma, “E rairai ena vinaka cake vei au me vakamatei au na lori baleta niu na sega ni rawa ni savasava me vakataka na gauna sara ga oqo ni oti noqu papitaiso.”

Me vaka edua na yabaki walu, au a nanuma cala ni wai ni papitaiso ena vuya tani na ivalavala ca. E sega ni vakakina. Ena veiyabaki ni oti na noqu papitaiso, au sa vulica ni ivalavala ca e vakasavasavataki ena kaukauwa i Jisu Karisito ena Nona isoro ni veivakaduavatataki nida maroroya tiko na noda veiyalayalati ni papitaiso.¹⁰ Ia, ena veivakalougatataki ni veivutuni, sa na qai rawa meda savasava tiko. Au vulica tale ga ni sakaramede e kauta mai edua na veitalevi kaukauwa ka savasava kina noda bula, me rawa kina vei keda meda rawata tiko ga kina na bokoci ni noda ivalavala ca.¹¹

Me vaka ga na iyautalei ka buluti tu e ruku ni yava i Carter kei Carnarvon, na veivakalougatataki talei ni sakaramede sa vakarautaki tu vei keda ena veigauna yadua eda tiko kina ena soqoni ni sakaramede. E yalataki vei keda ni Yalo Tabu ena noda itokani e veigauna kevaka eda raica na sakaramede ena sala era raica na lewenilotu vou na papitaiso kei na veivakadeitaki, ena yalo e raramusumusu ka bibivoro me bulataka na veiyalayalati ni papitaiso. Na Yalo Tabu ena vakalougatataki keda ena Nona kaukauwa ni veivakasavasavataki me rawa kina vei keda meda rawata tiko ga na vakabokoci ni noda ivalavala ca e veigauna kece.¹²

Na noda yavu vakayalo e vaqaqacotaki ena veivutuni kei na vakavakarau vakayalo ka bula kilikili mo taura na sakaramede. Ena yavu tudei duadua ga vakayalo, eda na rawata kina meda tusaqata na uca, cava, kei na ualuvu vakayalo eda dau sotava ena noda bula.¹³ Ia ena kena veibasai, na noda yavu vakayalo e vakamalumalumutaki nida nakita vakaikeda me kua ni tiko ena soqoni ni sakaramede se eda sega ni vakanamata vua na iVakabula ena gauna ni sakaramede. Eda na dau sega tale ga ni nakita “meda vakasukai [keda] vakai keda mai na Yalo ni Turaga, ka me sega kina ni dua na nona tikina vei [keda] me tuberi [keda] kina ena sala ni vuku [meda] kalougata kina ka sautu, ka maroroi vinaka tu.”¹⁴

Ni tiko kei keda na Yalo Tabu, eda na uqeti ka dusimaki meda cakava ka maroroya na veiyalayalati tale eso, me vakataki ira eda cakava e loma ni valetabu. Na kena vakayacori vakakina ena vakatitobutaka na noda veiwekani kei na Kalou.¹⁵ Oni sa na rawa ni rogoca ni sa levu na valetabu sa kacivaki oti ena veiyabaki wale tiko ga oqo, me kau vakavoleka kina na valetabu vei ira na lewenilotu.¹⁶ Ia edau kena ivakarau, nira tu vakarawarawa na valetabu, sa dau rawarawa tale ga vei keda meda sega soti ni dau lako vakalevu ki valetabu. Nira tiko vakayawa na valetabu, eda na tuvanaka na noda gauna kei na ivurevure meda gole i valetabu ka sokalou e kea. Eda na vakaliuca na veilakoyaki oqo.

Ni tiko voleka ga edua na valetabu, ena rawa ni rawarawa meda vakatara na veika lalai me tarovi keda meda lako, ka dau kaya vei keda, “Au na qai lako ena dua tale na gauna.” Na tiko voleka ki na dua na valetabu e kauta mai e levu na madigi ni tuvai ni gauna me tiko ena valetabu, ia na madigi sara ga vakaoqori e rawa ni vakarawarawataka na vakawaletaki ni valetabu. Nida cakava, eda na “calata kina na maka,” ka vakalailaitaki na madigi me toro voleka kina Vua na iVakabula ena Nona vale tabu. Na kaukauwa ni noda yalayala meda tiko kina e dodonu me tautauvata ga ni tiko voleka na valetabu se tiko vakayawa.

Ni oti na nodrau vakekeli o Carter kei Carnarvon ena so tale na vanua ena Buca ni Nodra i Bulubulu na Tui, ena nodrau vaqara na ibulubulu nei Tutanikameni, erau a qai kila na nodrau cala. E sega ni gadrevi meda cakacaka ka sega na vuana, me vaka erau a cakava me dua na gauna, me kunei kina na noda iyautalei. Se meda taro ivakasala ki na vei ivurevure tani eso, ka vakamareqeta na ivurevure oya ka nanuma ni na veivakararamataki cake na ivakasala oya mai na kena eda rawa ni ciqoma maivua edua na parofita yalomalumalumu ni Kalou.

Me vaka e volai ena Veiyalayalati Makawa, ni vaqara o Neamani edua na iwali ni nona vukavuka, e cudru ni kerei vua me toni vakavitu ena dua na uciwai. Ia eda vakauqeti meda muria na ivakasala nei Ilaisa na parofita, kua ni vakararavi kina nona vakanananu, ena sala mena vakayacori kina na cakacaka mana. Kena isau, a bula o Nemani.¹⁷ Nida vakabauta na parofita ni Kalou e vuravura nikua, ka muria na nona ivakasala, eda na vakabulati tale ga. E sega ni gadrevi meda rai tale kina dua na vanua.

Taciqu kei na ganequ, au vakauqeti kemuni mo nanuma ka vakanamata vakatabakidua vei Jisu Karisito. O Koya na noda iVakabula ka noda Dauveivueti, na “maka” meda rai kina, ka noda iyautalei levu duadua. Nio lako vei Koya, ena soli vei iko na kaukauwa mo vorata kina na vei bolebole ni bula, na doudou mo caka dodonu, kei na igu mo rawata kina na nomu i lesilesi ena bula vakayago. Vakamareqeta na nomu madigi mo veivutuni, na madigi mo vakaitavi ena sakaramede, na veivakalougatataki ni nomu vakayacora ka bulataka na veiyalayalati ni valetabu, kei na nomu marautaka ni dua tiko na parofita bula.

Au wasea na noqu vakadinadina tabu ni Kalou, na Tamada Tawamudu, sa Tamada Vakalomalagi ka bula tiko; o Jisu na Karisito; e noda itokani vakalomalagi dauloloma ka vuku, ¹⁸ ka oqo na Nona Lotu vakalesui mai. Vinaka vakalevu na nomuni vakabauta kei na yalodina. Sa noqu masu moni vakabulai, sautu, ka maroroi, ena yaca i Jisu Karisito, emeni.