Konifelenisi Lahi
Falala ki he ʻEikí
Konifelenisi lahi ʻo ʻEpeleli 2024


Falala ki he ʻEikí

ʻE toki tupulaki pē hotau vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá ki he tuʻunga ʻoku tau loto-fiemālie ke aʻu ki ai ʻetau falala kiate Iá.

ʻOku faʻa fakahoko ʻi homau fāmilí e vaʻinga ʻoku mau ui ko e “Falala Fakaʻaufulí.” Mahalo kuo mou ʻosi fai ia. ʻOku tuʻu mavahevahe ha ongo meʻa pea sītuʻa ʻa e tokotaha. ʻI ha fakaʻilonga mei he tokotaha ʻi muí, ʻoku tō mai ki mui ʻa e tokotaha ʻoku sītuʻá kae tuʻu talitali hono kaungāmeʻá ke pukeʻi.

Ko e falalá ʻa e fakavaʻe ia ʻo e ngaahi vā fetuʻutaki kotoa pē. Ko ha ʻuluaki fehuʻi kimuʻa ʻi ha faʻahinga vā fetuʻutaki pē ko e “Te u lava nai ʻo falala ki he tokotaha kehé?” ʻOku toki fokotuʻu pē ha vā fetuʻutaki ʻi he loto-fiemālie ʻa e kakaí ke fefalalaʻakí. ʻOku ʻikai ko ha vā fetuʻutaki ia kapau ʻoku falala kakato e tokotaha kae fili e tokotaha ke ʻoua ʻe falala.

Ko kitautolu kotoa ko e foha pe ʻofefine fakalaumālie ʻo ha Tamai Hēvani ʻofa.1 Ka neongo ʻoku ʻomi ʻe he tohi hohoko fakalaumālié ha fakavaʻe, ʻoku ʻikai fokotuʻu ʻiate ia pē ha vā fetuʻutaki lelei mo e ʻOtuá. ʻE toki lava pē ʻo fokotuʻu ha vā fetuʻutaki ʻi heʻetau fili ke falala kiate Iá.

ʻOku finangalo ʻa e Tamai Hēvaní ke fokotuʻu ha vā fetuʻutaki ʻoku loloto mo fakataautaha mo e tokotaha takitaha ʻo ʻEne fānau fakalaumālié.2 Naʻe fakahaaʻi ʻe Sīsū ʻa e finangalo ko iá ʻi Heʻene lotu ʻo pehē, “Koeʻuhí ke taha pē ʻa kinautolu kotoa pē; ʻo hangē ʻokú ke ʻiate aú, ʻe Tamai, mo au ʻiate koé, koeʻuhi ke nau taha pē foki ʻiate kitaua.”3 ʻOku feinga ʻa e ʻOtuá ki ha vā fetuʻutaki ʻoku fuʻu vāofi mo fakataautaha mo ʻene fānau fakalaumālie takitaha ke Ne lava ai ʻo vahevahe ʻa e meʻa kotoa ʻokú Ne maʻú mo ia kotoa pē ʻoku ʻAʻaná.4 ʻOku toki lava pē ʻo fakatupulaki ʻa e vā fetuʻutaki loloto mo tuʻuloa peheé ʻi hono langa ʻi he falala ʻoku haohaoa mo kakató.

Kuo ngāue ʻa e Tamai Hēvaní ʻi Hono tafaʻakí mei he kamataʻangá ke fakafetuʻutaki ʻEne falala kakato ki he tuʻunga malava fakalangi ʻo e niʻihi takitaha ʻo ʻEne fānaú. ʻOku tuʻunga ʻi he falalá ʻa e palani naʻá Ne ʻomi ki heʻetau tupulakí mo e fakalakalaká kimuʻa pea tau haʻu ki he māmaní. Te Ne akoʻi kitautolu ki he ngaahi fono taʻengatá, faʻu ha māmani, foaki mai ha sino fakamatelie, ʻomi e meʻafoaki ke fili maʻatautolú, pea fakangofua ke tau ako mo tupulaki ʻi hono fai ʻetau ngaahi filí. ʻOkú Ne finangaló ke tau fili ke muimui ʻi Heʻene ngaahi fonó pea foki ke fiefia taʻengata mo Ia mo Hono ʻAló.

ʻI Heʻene ʻafioʻi he ʻikai ke tau fai maʻu pē e ngaahi fili leleí, naʻá Ne teuteu foki ha founga ke tau hao ai mei he ngaahi nunuʻa ʻo e ngaahi fili koví. Naʻá Ne ʻomi ha Fakamoʻui—Hono ʻAlo, ko Sīsū Kalaisí—ke fakalelei ʻetau ngaahi angahalá pea ʻai ke tau toe maʻa ʻo tuʻunga ʻi he fakatomalá.5 ʻOkú Ne fakaafeʻi kitautolu ke fakaʻaongaʻi maʻu pē ʻa e meʻaʻofa mahuʻinga ʻo e fakatomalá.6

ʻOku ʻiloʻi ʻe he mātuʻa kotoa e faingataʻa ʻo e falala feʻunga ki ha fānau ke fai ha ngaahi filí, tautefito ʻi hono ʻiloʻi ʻe he mātuʻá ʻoku ngalingali ʻe fai ʻe he fānaú ha ngaahi fehalaaki pea faingataʻaʻia aí. Ka ʻoku fakaʻatā kitautolu ʻe he Tamai Hēvaní ke fakahoko e ngaahi fili ko ia ʻe tokoniʻi ai kitautolu ke aʻusia hotau tuʻunga malava fakalangí! Hangē ko e akonaki ʻa ʻEletā Teili G. Lenilaní, “ko [ʻEne] taumuʻa ʻi he tuʻunga fakaemātuʻá, ʻoku ʻikai ko e ʻai ʻEne fānaú ke nau fai ʻa ia ʻoku totonú; ka ko e ʻai ʻEne fānaú ke nau fili ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú pea fakaiku ʻo hoko ʻo tatau mo Ia.”7

Neongo ʻa e falala mai ʻa e ʻOtuá, ka ʻe toki lava pē ʻo tupulaki hotau vā fetuʻutaki mo Iá ki he tuʻunga ʻoku tau loto-fiemālie ke aʻu ki ai ʻetau falala kiate Iá. Ko e polé he ʻoku tau moʻui ʻi ha māmani hinga pea kuo tau aʻusia kotoa ha mole ʻo e falalá koeʻuhí ko e taʻefaitotonú, kākaá, lavakí, fakamālohí, pe ngaahi tūkunga kehe. ʻI hono lavakiʻi pē kitautolú, ʻe ala faingataʻa ke tau toe falala. ʻE lava ke uesia ʻe he ngaahi aʻusia kovi ko ʻeni ʻo e falala ki he kakai ʻikai haohaoá, ʻa ʻetau loto-fiemālie ke falala ki ha Tamai Hēvani haohaoá.

ʻI he ngaahi taʻu lahi kuohilí, ne fakahoko mai ʻe haʻaku ongo kaungāmeʻa ko Leonati mo Valenitina, ʻokú na fie hoko ko ha mēmipa ʻo e Siasí. ʻI he kamata ke ako ʻa Leonati fekauʻaki mo e ongoongoleleí, naʻe faingataʻa ke ne lotu. ʻI he konga kimuʻa ʻo e moʻui ʻa Leonatí, naʻá ne aʻusia ai ʻa e fakamālohi mo e fiepule ʻa e kau taki ngāué pea tupu ai ʻene taʻefalala ki he maʻu mafaí. Naʻe uesia ʻe he ngaahi aʻusia ko ʻení ʻa ʻene malava ke fakaava hono lotó mo fakahaaʻi ʻene ngaahi ongo fakatāutahá ki he Tamai Hēvaní. ʻI he hokohoko atu e ako ʻa Leonatí he fakalau ʻa e taimí, naʻe mahino lelei ange kiate ia ʻa e ʻulungaanga ʻo e ʻOtuá mo ne ongoʻi e ʻofa ʻa e ʻOtuá. Ne faifai pea hoko ʻa e lotú ko ha founga fakanatula ke ne fakahaaʻi ai ʻene fakamālō mo fakahoungaʻi ʻa e ʻofa naʻá ne ongoʻi ki he ʻOtuá. Naʻe iku ʻene falala ki he ʻOtuá ke ne fakahoko ai mo Valenitina ha ngaahi fuakava toputapu ke fakamālohia hona vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá pea ʻiate kinauá.

Kapau ʻoku hanga ʻe he mole ho falalá kimuʻá ʻo taʻofi ho falala ki he ʻOtuá, kātaki ʻo muimui ʻi he sīpinga ʻa Leonatí. Hokohoko atu ʻi he faʻa kātaki ke ako lahi ange ki he Tamai Hēvaní, ko Hono ʻulungāngá, tōʻongá mo ʻEne ngaahi taumuʻá. Fekumi pea lekooti ha ngaahi aʻusia hono ongoʻi ʻEne ʻofá mo e mālohí ʻi hoʻo moʻuí. Kuo akoʻi ʻe hotau palōfita moʻui, ko Palesiteni Lāsolo M. Nalesoní, ko e lahi ange ʻetau ako kau ki he ʻOtuá, ko e faingofua ange ia ke tau falala kiate Iá.8

Ko e taimi ʻe niʻihi, ko e founga lelei taha ke ako ke falala ki he ʻOtuá ko e falala pē kiate Ia. Hangē ko e “ʻEkitivitī Falala Fakaʻaufulí,” ko e taimi ʻe niʻihi ʻoku fiemaʻu pē ke tau loto-fiemālie ke tō ki mui pea tuku ke Ne hapahapai kitautolu. Ko ʻetau moʻui fakamatelié ko ha sivi. ʻOku hoko mai maʻu pē ʻa e ngaahi faingataʻa ʻokú ne fakalahi ʻa e meʻa ʻoku tau malavá. ʻI he taimi ʻoku taʻefeʻunga ai ʻetau ʻiló mo e mahinó, ʻoku angamaheni ke tau kumi ha ngaahi maʻuʻanga tokoni ke tokoniʻi kitautolu. ʻI ha māmani ʻoku hake ʻuta ai ʻa e fakamatalá, ʻoku ʻikai nounou e ngaahi maʻuʻanga fakamatala ʻokú ne paotoloaki honau ngaahi founga fakaleleiʻi ki hotau ngaahi faingataʻaʻiá. Ka neongo ia, ʻoku ʻomai ʻe he faleʻi faingofua mo ʻaonga ʻi he Lea Fakatātaá ʻa e maʻuʻanga tokoni lelei tahá: “Falala ki [he ʻEikí] ʻaki ho lotó kotoa.”9 ʻOku tau fakahaaʻi ʻetau falala ki he ʻOtuá ʻi heʻetau ʻuluaki tafoki kiate Ia ʻi he taimi ʻoku tau fepaki ai mo e ngaahi faingataʻa ʻo e moʻuí.

Hili ʻeku ʻosi mei he ako laó ʻi ʻIutaá, naʻe fehangahangai hoku fāmilí mo e fili mahuʻinga ʻo e feituʻu te mau ngāue mo nofo aí. Hili ha fealēleaʻaki ʻiate kimautolu pea mo e ʻEikí, naʻa mau ongoʻi tākiekina ai ke hiki homau fāmilí ki he fakahahake ʻo e ʻIunaiteti Siteití, ʻo mamaʻo mei he mātuʻá mo e ngaahi tokouá mo e tuofāfiné. Naʻe lelei e meʻa kotoa ʻi he kamatá, pea mau ongoʻi naʻe tonu ʻemau filí. Ka naʻe liliu leva ʻa e meʻa kotoa pē. Naʻe fakatokosiʻi ʻa e kautaha laó, pea ʻe ala mole ai ʻeku ngāué mo e maluʻi moʻuí ʻi he taimi tatau naʻe fāʻeleʻi ai homa ʻofefine ko Toulá mo ha ngaahi faingataʻa fakaesino lahi mo e fiemaʻu makehe ʻi ha taimi lōloa. Lolotonga e ngaahi faingataʻa ko ʻení, naʻá ku maʻu ha uiuiʻi ke ngāue ʻa ia ʻe fiemaʻu ki ai ha taimi lahi mo ha mateaki.

Naʻe teʻeki ke u fepaki mo ha faingataʻa pehē peá u ongoʻi ne lōmekina au. Naʻe kamata ke u fehuʻia e fili naʻa mau fakahokó mo e ongo fakapapau naʻa mau maʻú. Naʻa mau falala ki he ʻEikí, pea naʻe totonu ke fengāueʻaki lelei ʻa e meʻa kotoa. Naʻá ku tō ki mui, pea naʻe hangē ʻeni ia ʻoku ʻikai ha taha ke ne hapo aú.

ʻI ha ʻaho ʻe taha naʻe ongo mālohi mai ʻa e ngaahi leá ni ki hoku ʻatamaí mo e lotó “ʻOua ʻe fehuʻia e ʻuhingá; fehuʻi e meʻa ʻoku ou loto ke ke akó.” Naʻe toe lahi ange ʻeku puputuʻú. ʻI he mōmeniti ko ia ʻo ʻeku fefaʻuhi mo ʻeku fili kimuʻá, ne fakaafeʻi au ʻe he ʻOtuá ke u falala lahi ange kiate Ia. ʻI heʻeku fakakaukau ki aí, ko ha taimi mātuʻaki mahuʻinga ʻeni ʻi heʻeku moʻuí—ko e mōmeniti ia ne u fakatokangaʻi ai ko e founga lelei taha ke ako ke falala ki he ʻOtuá ko e falala pē kiate Ia. ʻI he ngaahi uike hono hokó, naʻá ku ofo he mamata ki hono fakahā fakaofo mai ʻe he ʻEikí ʻa ʻEne palaní ke tāpuekina homau fāmilí.

ʻOku ʻiloʻi ʻe he kau faiako mo e faiako vaʻinga leleí ko e tupulaki fakaʻatamaí mo e ivi fakaesinó ʻoku toki hoko pē ia ʻi hono faoʻi ʻo e fakakaukaú mo e uouá. ʻI he founga tatau, ʻoku fakaafeʻi kitautolu ʻe he ʻOtuá ke tupulaki ʻi he falala ki Heʻene faiako fakalaumālié ʻo fakafou ʻi he ngaahi aʻusia ʻoku faingataʻa fakalaumālié. Ko ia ai, te tau lava ʻo ʻiloʻi pau, ʻoku ʻikai mahuʻinga ʻa e falala ki he ʻOtuá he kuohilí, ka ʻoku ʻi ai ha aʻusia ʻoku hanga mai mei muʻa ʻe fakatupulaki ai ʻetau falalá. ʻOku tokanga ʻa e ʻOtuá ki heʻetau tupulakí mo e fakalakalaká. Ko e Faiako Tuʻukimuʻá Ia, ko e faiako kakato ʻokú Ne ngāue maʻu pē ke tokoni ke tau ʻiloʻi lahi ange hotau tuʻunga malava fakalangí. ʻE kau maʻu pē ai ha fakaafe ʻi he kahaʻú ke falala lahi ange kiate Ia.

ʻOku akoʻi ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻa e sīpinga ʻoku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá ke faoʻi kitautolu kae lava ke fokotuʻu ha ngaahi vā fetuʻutaki mālohi mo kitautolú. ʻI he Haʻu, ʻo Muimui ʻIate Aú, naʻa tau toki akó ni fekauʻaki mo hono siviʻi ʻo e falala ʻa Nīfai ki he ʻOtuá ʻi hono fekauʻi ia mo hono ngaahi tokouá ke foki ki Selusalema ʻo ʻomai ʻa e ʻū peleti palasá. Hili e fehalaaki ʻenau ʻuluaki feingá, naʻe foʻi hono ngaahi tokouá pea loto ke foki ʻoku teʻeki maʻu ʻa e ʻū peletí. Ka naʻe fili ʻa Nīfai ke falala kakato ki he ʻEikí pea naʻe ola lelei hono maʻu ʻa e ʻū peletí.10 Naʻe fakamālohia ʻe he aʻusia ko iá ʻa e loto-falala ʻa Nīfai ʻi he ʻOtuá ʻi he motu ʻene kaufaná pea fehangahangai ʻa e fāmilí mo e fiekaiá ʻi he toafá. Naʻe toe fili ʻa Nīfai ke falala ki he ʻOtuá, pea naʻe fakahaofi ʻa e fāmilí.11 Naʻe ʻoange ʻe he ngaahi aʻusia lelei ko ʻení kia Nīfai ʻa e loto-falala lahi ange ki he ʻOtuá, ʻi he fatongia mafatukituki ʻe siviʻi ai ʻene falalá ʻa ia ʻoku ʻamanaki ke ne aʻusia ʻi hono foʻu ʻo ha vaká.12

ʻI he ngaahi aʻusiá ni, naʻe fakamālohia ai ʻe Nīfai hono vā fetuʻutaki mo e ʻOtuá ʻaki ʻene hokohoko atu ke falala maʻu pē kiate Iá. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he ʻOtuá e sīpinga tatau kiate kitautolu. ʻOkú Ne fakahoko mai ha ngaahi fakaafe fakataautaha ke fakamālohia mo fakaloloto ʻetau falala kiate Iá.13 ʻI he taimi takitaha ʻoku tau tali mo ngāueʻi ai ha fakaafe, ʻoku tupulaki ai ʻetau falala ki he ʻOtuá. Kapau te tau tukunoaʻi pe fakafisingaʻi ha fakaafe, ʻoku taʻofi ʻetau tupulakí kae ʻoua kuo tau mateuteu ke ngāueʻi ha fakaafe foʻou.

Ko e ongoongo leleí, neongo pe naʻa tau fili pe ʻikai fili ke falala ki he ʻOtuá ʻi he kuohilí, ka te tau lava ʻo fili ke falala ki he ʻOtuá he ʻahó ni mo e ʻaho kotoa pē ʻi he kahaʻú. ʻOku ou palōmesi ʻi he taimi kotoa pē ʻoku tau fili aí, ʻe ʻi ai ʻa e ʻOtuá ke puke kitautolu, pea ʻe tupulaki ʻo mālohi ange hotau vā fetuʻutaki ʻi he falalá kae ʻoua kuo hokosia ʻa e ʻaho ʻoku tau taha ai mo Ia mo Hono ʻAló. Pea te tau lava leva ʻo lea hangē ko Nīfaí, “ʻE ʻEiki, kuó u falala kiate koe, pea te u falala kiate koe ʻo taʻengata.”14 ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.